Tarbiya qoidalari - Педагогиka - Рефераты

Tarbiya qoidalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

62 KB

Tarbiya qoidalari Reja: 1. Tarbiya qonuniyatlari va qoidalari. 2. Tarbiyada insonparvarlik,demokratik, milliy va umuminsoniy qadriyatlarning ustunligi 3. Tarbiyaviy ishlarning izchilligi, tizimliligi hamda birligi. 4. Yoshlarda mustaqil fikrlashni tarbiyalash. 5. Tarbaya jarayonidagi ziddiyatlar va uning harakatlantiruvchi kuchlari .

13. 1. Tarbiya qonuniyatlari va qoidalari. Axloqqa doir bilimlar jamoada odamlar xulqini tartibga soluvchi axloqiy tushunchalar, tamoyillar, talablar qoidalardan iborat. Har bir kishining o’ziga xos, ma‘lum qonun-qoidalari bo’lganidek, bola tarbiyasining ham o’ziga xos muhim qonun-qoidalari borki, ularga amal qilish tarbiya ishining samarali bo’lishini ta‘minlaydi. Tarbiya qoidasi-pedagog ta‘lim va tarbiya jarayonini yaxshiroq tashkil etish maqsadida foydalanadigan boshlang’ich holat, rahbarlik asosidir. Tarbiya qoidalari o’qituvchi, tarbiyachilarga yo’l-yo’riq ko’rsatuvchi qoidalar hisoblanadi va tarbiyaviy jarayonda bu qoidalarga amal qilish uning samarasini oshiradi, yaxshi natijalarga olib keladi. Tarbiya qoidalari Sharq va Markaziy Osiyo faylasuf-donishmandlarining fikrlari va milliy pedagogika erishgan yutuqlarga asoslanadi. Tarbiyaning mazmuni, tashkil etilishi, usullari va ularga qo’yiladigan talablar shu qoidalarda o’z ifodasini topadi. Tarbiya qoidalariga quyidagilarni kiritish mumkin: tarbiyaning bir maqsadga qaratilganligi, tarbiyaning insonparvarlik va demokratik qoidasi, tarbiyani hayot bilan, mehnat bilan bog’liqligi qoidasi, tarbiyada milliy- madaniy va umuminsoniy qadriyatlarning ustivorligi qoidasi, tarbiyada o’quvchilarning yoshi va shaxsiy xususiyatlarini hisobga olish qoidasi, izchillik, tizimlilik, tarbiyaviy ta‘sirlarning birligi va uzluksizligi qoidasi va boshqalar. Tarbiyaning bir maqsadga qaratilganligi qoidasi . Tarbiyadan ko’zlangan asosiy maqsad har tomonlama ma‘naviy rivojlangan aqliy va axloqiy barkamol shaxsni shakllantirishdan iborat. Shunga ko’ra tarbiyaviy faoliyatning mazmuni, tashkiliy shakllari va usullari shu maqsadga erishishni

ko’zda tutadi. Demak, tarbiyaviy ish ma‘lum maqsadni ko’zlovchi va uzluksiz davom etadigan jarayondir. 13.2. Tarbiyada insonparvarlik,demokratik, milliy va umuminsoniy qadriyatlarning ustunligi - Tarbiyaning insonparvarlik va demokratik qoidasi. Tarbiyada inson shaxsini oliy ijtimoiy qadriyat deb tan olish, har bir bola, o’smir va qizlarning betakror va o’ziga xosligini hurmatlash, uning ijtimoiy huquqi va erkinligini hisobga olish lozim. Yoshlarni insoniy fazilatlar ruhida tarbiyalashda muqaddas kitob Qur‘oni Karim, Hadisi sharifdan foydalanish juda muhim. O’qituvchi o’quvchi qalbiga yo’l topish uchun bilimi va ishi bilangina emas, ayni paytda odob- axloqi, madaniyati, rostguylik va shirinsuxanligi bilan namuna bo’lishi lozim. Yaxshi o’qituvchi o’quvchilarning so’zini diqqat bilan tinglaydi, ularga dalda beradi, to’g’ri baho quyadi, hammani teng ko’radi, bolalarni sevadi. Tarbiyani demokratiyalash – bu tarbiyani ma‘muriy ehtiyoj va qiziqishlardan yuqori qo’yish, tarbiyachi va tarbiyalanuvchi o’rtasidagi o’zaro ishonch, hamkorlik asosida pedagogik munosabatlar mohiyatini o’zgartirish demakdir. - Tarbiyada milliy va umuminsoniy qadriyatlarning ustunligi qoidasi. Ma‘naviy qadriyatlar va g’oyalar har xil millat o’quvchilarini birlashtiradi, o’quv va mehnat faoliyatlarini uyushtirishga yordam beradi. Xalqimizning ko’p asrlik qadriyatlarini, o’lkan va boy madaniy merosini chuqur bilmasdan, milliy o’zligini anglash, milliy g’urur tuyg’usini qaror toptirish mumkin emas. O’zbek xalqi tarixida u yaratgan madaniy boyliklar, qadriyatlar yoshlar tarbiyasida muhim vosita bo’lib xizmat qiladi. Ismoil al-Buxoriy, al-Xorazmiy, A.R. Beruniy, Forobiy, Ibn Sino, A. Yugnakiy, S.SHeroziy, A. Yassaviy, A.Jomiy, A. Navoiy va boshqa buyuk mutafakkirlarning asarlari orqali o’quvchilar go’zal axloq, baxt, insof, poklik, mehr-shafqat, sihat-salomatlik, ota-onani hurmat qilish qoidalari haqida keng tasavvurga ega bo’ladilar

- Tarbiyada o’quvchilarning yoshi va o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olish . Bolalar maktabda rivojlanishning turli davrlarini: bolalik, o’smirlik, o’spirinlik pallalarini bosib o’tadilar. Bolalarning yoshi rivojlanish darajasiga ko’ra ularga beriladigan tarbiyaning mazmuni o’zgarib boradi, yoshi ulg’aygan sari ularga talab ham ortadi. Shu tufayli o’rta va katta yoshdagi bolalarni tarbiyalashda ularning mustaqilligiga suyanib ish ko’rish yaxshi natija beradi. Tarbiya berishda o’quvchilarning yosh xususiyatlaridan tashqari, har qaysi bolaning o’ziga xos xususiyatlarini (mijozi, fazilatlari, qobiliyat va mayllari, qiziqishlarini) hisobga olish ham katta ahamiyatga ega. Masalan: Bir o’quvchiga nisbatan muvofiq bo’lgan tarbiya uslubini boshqa o’quvchiga nisbatan qo’llaganda u kutilgan natijani bermasligi mumkin. Demak, har bir o’quvchining qobiliyati, qiziqishi, his-tuyg’ularini kuchli va zaif jihatlarini hisobga olish tarbiyani to’g’ri yo’lga qo’yish imkoniyatini beradi. 13 . 3 . Tarbiyaviy ishlarning izchilligi, tizimliligi hamda birligi. Yoshlar bilan olib boriladigan har bir tarbiyaviy ish butun tarbiya ishlarining ajralmas bir qismi sifatida amalga oshirilganda uning ta‘siri kuchli bo’ladi. Tarbiya ishidagi izchillik va tizimlilik shundan iboratki, har bir tarbiya ishi maktabning umumiy tarbiyaviy rejasiga asosan ma‘lum izchillikda amalga oshiriladi, oldingi ishlarning mantiqiy davomi sifatida tarbiya sohasida qilinayotgan ishlarni rivojlantiradi, mustahkamlaydi va yanada yuqori darajaga ko’taradi. Tarbiya ishida izchillik juda muhimdir. Tarbiyachi avvaliga bolalardan biror narsani talab qilib, so’ngra o’zining bu talabini unutib qo’ysa yoki o’zi bu talabga xilof ish tutsa, bu hol tarbiyaga juda yomon ta‘sir qiladi. Pedagog biror tarbiyaviy tadbir uyushtirishni yoshlarga va‘da qilib, sal orada va‘dasini esdan chiqarib qo’ysa, o’quvchilar bunday o’qituvchiga ishonmay quyadilar. Har bir pedagogning ishi bilan so’zi bir bo’lishi lozim. Bolalarga birdaniga juda ko’p talab va qoidalarni taqdim

qilish mumkin emas. Ularga tarbiya va ta‘lim berishda uzluksizlik va tizimlilikka rioya qilish kerak. Tarbiya berishda tizimlilik qoidasi tarbiyani amalga oshiradigan barcha bo’g’inlarning – oila va maktab, bolalar va yoshlar tashkiloti, jamoatchilik, mahalla faollari, maktabdan tashqari tarbiya muassasalarining hamjihatlik va bamaslahat ish ko’rishini nazarda tutadi. O’quvchilarga tarbiyaviy ta‘sir ko’rsatishda izchillikka roya qilish, muomalani avvaligicha davom ettirish va bir xil talab qo’yish muvaffaqiyat qozonishning eng muhim shartlaridan biridir. Afsuski, amalda ba‘zan oila maktabning talablarini qo’llab-quvvatlamaydigina emas, balki o’quvchiga teskari ta‘sir ko’rsatadi. Tarbiya o’zoq muddatli, murakkab jarayon bo’lib, unda ota-ona, o’qituvchi, jamoatchilik va boshqalar qatnashadi. Shu sababli ularning ishida izchillik va davomiylik bo’lishiga rioya etish, yoshlarning tarbiyalanganlik darajasini, tarbiya usullari va shakllarini o’z vaqtida aniqlab olish muhimdir. Tarbiya jarayonida tizimlilik va izchillikni ta‘min etadigan muhim shartlardan biri tarbiya sohasidagi bilim, ko’nikma va malakalarni egallash hamda mustahkamlashda uyg’unlikka rioya etishdir. Tarbiyaviy ishlarning barchasida bolalarda mavjud bo’lgan bilim, ko’nikma, malakalar va odatlarga hamda ularning turmush tajribalariga suyanish lozim. Har bir odam o’z hayot yo’lida qancha muvaffaqiyatlarga erishgan yoki imkoniyatlarni qo’ldan boy bergan bo’lsa, buning hammasiga, avvalo uning fe‘l-atvori, olgan tarbiyasi sababchidir. Shu boisdan tarbiyaviy ta‘sirdagi tizimlilik faqat yoshlarni emas, balki aholining barcha qatlamini qamrab olishi kerak. 13 . 4. Yoshlarda mustaqil fikrlashni tarbiyalash. Tarbiya davomida tarbiyalanuvchining qarashlari, hayotiy nuqtai nazari asta-sekin tarkib topib boradi. Tarbiya jarayonida kishining turli qobiliyatlari rivojlanadi, g’oyaviy, axloqiy, irodaviy, estetik xislatlari shakllanadi,

tabiatga, jamiyatga ilmiy qarashlar tizimi tarkib topadi, jismoniy kuch- quvvatlari mustahkamlanadi. Fikr inson faoliyati, uning o’zligini kuchi, qudratini, o’zagini tashkil qiluvchi ma’naviy-insoniy sifatdir. Insoniyatning ilk davrlarida fikr tabiatdagi jarayonlarni anglash, ulardan yashash uchun foydalanish va o’zini muhofaza qilish shaklida bo’lgan. Fikr bu inson miyasida ma’nolarning o’zaro bog’lantirilishi va rivojlantirilishidir. Fikr bosqichlari: anglash, mushohada, shuur, tafakkurdan iborat. Shuur uch narsadan: fikr ravshanlashuvi, mushohada, anglamoqdan iborat. Mushohada hayotiy, amaliy, tabiiy jarayonlar asosida tushuncha, voqea, hodisalarning tahlili. Tafakkur arabcha «mufakkir», «mafakkirotun» so’zlaridan olingan bo’lib, chuqur ma’noli, teran mazmunli, chuqur fikrlash qobiliyati degan ma’noni anglatadi. Tafakkur - buyum va hodisalarning umumiy xususiyatlarini, ular o’rtasida mavjud bo’lgan bog’lanishlar va munosabatlarni bilish jarayonidir Mustaqil fikrlash komillikning asosiy belgisidir. Komillik uch bosqichdan iborat: 1. jismoniy salomatlik; 2. axloqiy poklik; 3. aqliy yetuklik. Bu bosqichlarni shakllantirishda mustaqil fikrlash yetakchi o’rin egallaydi. Mustaqil fikr yuritish jarayonida insonda fikr, mulohaza, g’oya, faraz, maqsad kabilar vujudga keladi. Mustaqil fikr yuritish til va nutq bilan chambarchas bog’liq ravishda namoyon bo’ladi. Inson mustaqil fikr yuritish faoliyatida o’zi aks ettirgan sezgan, idrok qilgan, tasavvur etgan, xotirlab

qolgan narsa va hodisalar to’g’riligi, aniqligi, haqiqiyligi ularning voqelikka mos tushishini aniqlaydi. Mustaqil fikrlash aqliy faoliyat sifatida olib qaralganda, inson tomonidan masalalar, topshiriqlar yechish nazarda tutiladi. Masala, muammo, topshiriqlarni yechish shaxsning ehtiyoji, qiziqishi, mayli, qobiliyati, iste‘dodi, salohiyati bilan bog’liq ravishda olib qaraladi, ularning talablarni qabul qilish, muayyan qarorga kelish, vositalar qidirish mustaqil fikr yuritishning mustahkam negizini tashkil qiladi. Mustaqil fikr yuritish jarayoni, muammoli vaziyat vujudga kelishidan boshlanadi. Xullas yoshlarda mustaqil fikrlashni tarbiyalash har bir shaxsning o’z aql-idroki, tafakkuri teranligi, intellektual shakllanishiga, ham qanday muammolarni o’zi mustaqil yechishiga va hayotga joriy etishiga asosiy mezondir. 13. 5. Tarbaya jarayonidagi ziddiyatlar va uning harakatlantiruvchi kuchlari Tarbiya uzoq davom etadigan va aslida uzluksiz jarayon bo'lib, bu jarayon bola maktabga kelishidan ilgariroq boshlanadi va butun umr bo'yi davom etadi. Tarbiya ko'pgina sabablarga, o'quvchilarnnng individual- tipologik tafovvutlarga, ularning hayotiy va ma'naviy tajribasiga, shaxsiy faolligiga boqliq. Ichki qarama-qarshiliklar, masalan: o'quvchiga qo'yiladigan talablar bilan uning etukliligi, boodobliligi o'rtasidagi qarama-qarshiliklar yoki tashqi ta'sirlar bilan tarbiyalanuvchining ichki pozisiyasi, ya'ni uning bu ta'sirlarga bo'lgan munosabati o'rtasidagi qarama-qarshilik tarbiya jarayonining manbai, harakatlantiruvchi kuchi bo'ladi. Masalan: agar tarbiyachi bolalarga yangi faoliyat turini tavsiya qilgan taqdirda uning odobliligi, bu ishga kirishib ketishga tayyorgarligini hisobga olmagan bo'lsa, u qanchalik ko'p harakat qilmasin, tarbiyalanuvchilar passiv bo'ladilar, shuning uchun bu ishning o'quvchilarga ta'sir etish darajasi samarali bo'lmaydi.

Tarbiya jarayonining dialektikasi uning ziddiyatli ekanligida namoyon bo'ladi. Aslida bu narsa tarbiyalanuvchilarga nisbatan qo'yiladigan talablar bilan ularning tayyorgarlik darajasi, rivojlanish darajasi o'rtasidagi qarama- qarshilikni hal etishga qaratilgandir. Tashqi ziddiyatlar ob'ektiv mavjud bo'lgan normalar bilan atrofdagi kishilar yurish-turishi o'rtasidagi nomuvofiqlikda tafovvutda namoyon bo'ladi. Tashqi ziddiyatdlardan biri - tashqi talablar bilan o'quvchining xulq-atvori o'rtasidagi ziddiyatdir. Maktab o'quvchilarining da'volari bilan uning shaxsiy imkoniyatlari o'rtasidagi ziddiyat ham ichki ziddiyatlar jumlasiga kiradi. Bu ziddiyatlar xylq-atvorda ravshan ifodalanadi. Va'da berib - va'dasini bajarmaydi, biror ishni boshlab qo'yib, oxiriga etkazmaydi. Insonnning shaxs sifatida kamol topishidagi asosiy manbalardan biri: talablar bilan ularni qondirish usullari (sharoitlari) o'rtasidagi ziddiyatlardir. Agar maktab o'quvchisining talablari tegishli ashyo yoki harakat bilan va zarur xajmda kondirilsa, ziddiyat ilk bosqichdayoq bartaraf etiladi. Yosh avlodni tarbiyalash kishilik jamiyatining yashashi va davom etishining eng zarur shartidir. Jamiyatning odamga tarbiviy ta'siri uning ilk bolalik davridan boshlanadi. Bu ta'sir oila, maktab, jamoatchilik va xalq ta'limi tizimi orqali amalga oshiriladi. Tarbaya jarayoni tarbiyachilarining sistemali va rejali ta'sirini hamda tarbiyalanuvchilarning xilma-xil faoliyatini o'z ichiga oladi. Tarbiya jarayonida bolalarning hayot va faoliyatini padagogik jixatdan to'g'ri uyushtirish juda muximdir. Tarbiya jarayonining muhim xususiyatlaridan biri uning sistamali olib borilishi va bir maqsadga qaratilganlipdir. Masalan: mamlakatimizda komil insonni tarbiyalash uchun barcha imkoniyat va sharoit vujudga keltirilgan bo'lib, yosh avlod ilk bolalikdan to voyaga etgungacha yasli, bog'cha hamda

maktablarda mohir tarbiyachi va o'qituvchilar qo'lida tarbiyalanadi. Tarbiya jarayonining samarasi ham tarbiyachiga, ham tarbiyalanuvchiga bog'liqdir.

Похожие

Yordamchi maktablar, ularning maqsad va vazifalari, ta`lim-tarbiya berish qoidalari

Axloqiy tarbiya. E`stetik tarbiya. Huquqiy tarbiya

Yo'l harakati qoidalari

Tarbiya maqsadlari

Axloqiy tarbiya