Таълим мазмуни, укув режалари, дастурлар, дарсликлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

124.5 KB

Скачать

Таълим мазмуни, ў қ ув режалари, дастурлар, дарсликлар Режа: 1. Ўзбекистонда фан-техниканинг ривожланиши. 2. Таълим мазмуни. 3. Таълим мазмунини ташкил этадиган ҳужжатлар: а) ўқув режаси; б) ўқув дастури; в) Ўқув дарсликлари. 4. Таълим мазмунининг ривожлантириш истиқболлари.

$Давлат сиёсатидаги донишмандлик-тараққиёт ва фаровонликни таъминлашга қаратилган саъй-ҳаракатлар, тадбирларнинг аниқлигида ва изчиллигида намоён бўлади. Давлат раҳбарининг донишмандлиги - мамлакат тараққиётини, халқининг тинчлигини ўзига бош мақсад қилиб олиб, уни собитқадамлик билан амалга оширишда кўзга ташланади. Шу нуқтаи назардан Ўзбекистонда кейинги ўн йил ичида фан-техниканинг ривожланиши бевосита юртбошимиз, иқтисодчи олим И.А.Каримов шахси билан бо\лиқдир. Республикамизда фан-техниканинг ривожланишини Ўзбекистонни қўлга киритган: сиёсий соҳадаги; иқтисодий соҳадаги; маънавият соҳасидаги ютуқлари билан бо\ласак мақсадга мувофиқ бўлади. Маълумки, И.Каримов Олий Мажлис XIV сессиясида қилган маърузасида мустақил Ўзбекистон давлатчилиги тажрибасини, бошқарув тизими ва унинг ҳуқуқий асосларини бутунлай янгича фикрлар билан бойитди. Айтиш мумкинки: Мазкур сессиясида қилинган маъруза босиб ўтилган саккиз йиллик йўлимизнинг якуний хулосаси ва тўпланган тажрибалар ҳамда мавжуд имкониятлар нуқтаи назаридан янги юз йилликдаги тақдиримиз стратегияси бўлди. Ўзбекистон ҳукумати кейинги асрдаги фаолиятининг асосий тамойиллари, ички ва ташқи сиёсатининг бош йўналишлари белгилаб берилди, яъни: биринчи йўналиш - мамлакат сиёсий, иқтисодий ҳаётини, давлат ва жамият қурилишини янада эркинлаштириш; иккинчи йўналиш - жамият маънавиятини янада юксалтириш; учинчи йўналиш - кадрлар масаласи; тўртинчи йўналиш - халқ турмуш даражасининг изчил ва барқарор ўсиши аҳолини янада кучли ижтимоий ҳимоя қилиш; бешинчи йўналиш - иқтисодиётда таркибий ўзгаришларни таъминлаш;$ $олтинчи устувор йўналиш - жамиятдаги барқарорлик, тинчлик, миллатлар ва фуқаролараро тотувликни, сарҳадларимиз даҳлсизлигини, мамлакатимиз ҳудудий яхлитлигини таъминлашдан иборат. Шуни ҳам унутмаслик керакки Ўзбекистонда фан-техниканинг ривожланиб бориши юртбошимиз белгилаб бирган, ўз истиқлол ва тараққиёт йўлимизни белгиловчи ва таъминловчи бош тамойил негизида борилмоқда, жумладан: биринчи тамойил - иқтисодиётни сиёсатдан устуворлиги; иккинчи тамойил - давлат бош ислоҳотчи; учинчи тамойил - қонунлар устуворлиги; тўртинчи тамойил - аҳолини кучли ижтимоий ҳимоя қилиш; бешинчи тамойил - бозор иқтисодиётига босқичма босқич ўтиш. Мамлакатдаги иқтисодий ривожланиш жараёнлари, бевосита иқтисодий соҳада эришилган ютуқлар билан бо\лиқ. Ҳаётнинг ўзи, кейинги йилларда жамиятимизнинг барча соҳаларида, энг аввало, иқтисодиётда рўй берган ўзгаришлар, Ўзбекистонда бозор иқтисодиёт асосларини шакллантиришга қаратилган ислоҳотлар умумий йўналишни амалга оширишга бўлган босқичма-босқич, изчил, пухта ўйланган ёндашувнинг афзаллигини ишончли тарзда исботламоқда. Шу нуқтаи назардан: Биринчидан, ўтказилаётган иқтисодий ислоҳотларнинг меъёрий- ҳуқуқий базаси яратилди. Иккинчидан, маъмурий-буйруқбозлик тизими тартиботлари ва тузилмаларига барҳам бериш, институтда қайта куришларни амалга ошириш, бир томондан, мустақил суверен давлатга мувофиқ келадиган, иккинчи томондан, иқтисодиётни ташкил этишнинг бозор принципларига хос бўлган тузилмаларини яратиш, тармоқ вазирликларини тугатиш, давлат мулк ҳиссасини давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш ҳисобига кескин камайтириш, кўп укладли иқтисодиёт ва уни бошқариш тузилмаларини яратиш кабилар амалга оширилмоқда.$ $Учинчидан, 80-йиллар охиридаги чуқур иқтисодий таназзулни босиб ўтиш, собиқ шўролар ҳудудидаги биринчи мамлакатлар қаторида макроиқтисодий ва молиявий барқарорликни таъминлаш ва барқарор иқтисодий ўсиш учун замин яратилди. Жумладан, республика макроиқтисодий барқарорликка биринчилардан бўлиб эришди. 1996 йилдаёқ ялпи ички мақсулот 1,7 фоиз, 1997 йилда 5,2 фоиз, 1998 йилда эса 4,4 фоиз кўпайди. 1991 - 1998 йиллар мобайнида аҳоли йилига 1,6-2,3 фоиз даражасида ўсиб боргани кузатилди. Ўзбекистон 1990 йил даражасига нисбатан саноат ишлаб чиқариши ҳажмини оширишга эришган ягона мамлакатдир, у 1998 йилда 110,4 фоизни ташкил қилди. Охирги уч йил ичида бюджет камомади ялпи ички маҳсулотнинг 3 фоизидан ошгани йўқ. Тўртинчидан, мамлакатнинг иқтисодий мустақиллигини, Ўзбекистоннинг жаҳон иқтисодий тизимига кенг кўламда қўшилишини таъминлашга йўналтирилган иқтисодиётни чуқур таркибий қайта куриш дастурини амалга оширишга киришилди. 1998 йилда нефтъ ва газ конденсати ишлаб чиқариш 1990 йилдагича нисбатан 3 баробар ошди. Нефтъ экспорти 1992 йилдаги 270 минг тоннадан 1998 йилда 912 минг тоннагача ёки қарийиб уч баробар ошди. Республикада пахта экинларини камайтириб ҳисобига дон мустақиллигига эришилда. 1998 йилда дон ишлаб чиқариш 4,15 млн. тоннани ташкил қилди. 1997-1998 йилларда Ўзбекистонда капитал сармоялар йилига 17 фоизга ўсиб борди. Бешинчидан, бозор инфратузилмаси асослари ва замонавий икки даражали банк тизими яратилди; яъни су\урта компаниялари, товар-хом-ашё биржалари, фонд биржаси, кўчмас мулк биржаси, Бизнес фонд, товар ишлаб чиқарувчилар ва тадбиркорлар палатаси кабилар фаолият олиб бормоқда. Олтинчидан, кучли ижтимоий сиёсатни, аҳолининг муҳтож қатламларини мўлжалли ижтимоий барқарорликни, фуқаролар осойишталиги ва миллатлараро тотувликни таъминлаш каби азиз ишлар амалга оширилмоқда.$ $XXI аср арафаси ва унинг бошлангич йилларида амалга оширишимиз зарур бўлган устувор йўналиш - бу, жамият маънавиятини янада юксалтиришдан иборат. Жамият маънавиятини юксалтиришда асосан таълим-тарбия ислоҳотида эътиборни қаратмогимиз лозим. Таълим тизимини янгилашда энг аввало таълимнинг кенг демократлаштирилишини, инсонпарварлаштирилишини, шунингдек, таълим тизими тараққиёт қонуниятларига жавоб бера оладиган бўлишни тушунмоқ керак. Бу, ўз навбатида, шахснинг ижтимоий фаоллиги ва шахдамлигини ошириш учун шарт-шароит яратади, меҳнат ва таълим-тарбия хизматлари бозорига тайёрлигини таъминлайди. Республикадаги фан, маданият, таълим, тарбия соҳасидаги ютуқлар энг аввало, биринчи чақириқ Олий Мажлиснинг IX сессиясида қабул қилинган «Таълим тў\рисида» ги қонун ва «Кадрлар тайёрлаш миллий дастур»ларининг қабул қилиниши билан ҳам бо\лиқдир. Кадрлар тайёрлаш миллий дастурининг бош йўналиши - давлат, жамият ва оила олдидаги масъулиятни англаб етадиган, мустақил фикрлай оладиган, ўз фикр ва мулоҳазаларини ҳимоя қила оладиган озод шахсни тарбиялашга қаратилгандир. Шу маънода, «Таълим тў\рисида»ги ва «Кадрлар тайёрлаш миллий дастурини бажаришиш ўз натижаларини бермоқда. Умумий ўрта таълим йўналишда таълим тизими мазмунини таркибий қайта куриш ва тубдан янгилаш, таълим олувчиларнинг юксак тайёргарлик даражаси, малакаси, маданий ва маънавий-аҳлоқий савиясининг сифатига қуйиладиган зарур талабларни белгилаб берувчи давлат таълим стандартлари ишлаб чиқилди ҳамда улар асосида ўқув дастурларининг янги авлоди яратилди. Мазкур давлат таълим стандартлари ва ўқув дастурлари 1998-1999 ўқув йилида 24 та, шунингдек, ҳудудий таълим бошқаруви органларининг буйру\и билан 322 та умумий ўрта таълим мактабида тажриба синовдан ўтказилди. 1998 йилда умумий ўрта таълим мактабларининг 5-6 синфлари учун 7$

номдаги дарсликларнинг янги авлоди яратилди. Фақатгина 1998 йил давомида мамлакатимиз ҳудудларида 72945 ўринга мўлжалланган 181 мактаб ишга туширилди. Ўрта-махсус, касб ҳунар таълим тури йўналиши бўйича 1998-1999 ўқув йилида эксперимент тарзида ташкил этилган 14 та академик лицей ва 20 та касб-ҳунар коллежида 50 та давлат таълим стандарти синовдан ўтказилди. 1999 йилда ташкил этилган ўқув муассасалари учун 104 та йўналиш бўйича ўқув режалари тайёрланди ва экспертизадан ўтказилди. 1000 дан зиёд фан бўйича ўқув дастурлари ишлаб чиқилиб, 1999-2000 ўқув йилида синовдан ўтказилди. Умуман олганда, ислоҳот йилларида фақатгина ўрта-махсус, касб- ҳунар таълими муассасалари учун бакалавриатнинг 86 та янги муҳандислик- педагогик йўналишлари бўйича 50 минг нафардир ортиқ педагогик кадрлар тайёрлаш режалаштирилган. Академик лицейлар ва касб-ҳунар коллежларининг қурилиши жиддий назорат остида. Жумладан, 1999 йилда 117 та ўрта махсус, касб-ҳунар таълим муассаси ишга туширилди, 109 таси қайта ташкил этилди. 2000 йилда янги 174 та коллеж ва 13 та академик лицей, бундан ташқари реконструкция қилиш орқали 109 та касб-ҳунар коллежи ва 7 та академик лицей барпо этилди. 2005 йилга келиб академик лицейлар сони 181 тага, коллежлар сони 1611 тага етказиш имконини беради ва ушбу таълим тури бўйича 1,6 миллион талаба ўқиш имкониятларини яратади. Олий таълим йўналишлари бўйича бакалавриатнинг 251 та йўналиши бўйича янги ўқув режалари ва дастулари ишлаб чиқилиб, жорий этили. «Устоз» жамҳармаси орқали 1998 йилда 71 нафар ўқитувчилар чет элларда ўқиб қайтдилар. 980 нафар ўқитувчи жамгарманинг Тошкентдаги, «Ахборот ресурс» марказида чет эл мутахассислари жалб этилган ҳолда ўз малакасини оширди. Мазкур марказда 1999 йилнинг олти ойи мобайнида 792 нафар ўқитувчи қайта тайёргарликдан ўтди.

$Демак, юқоридаги қисқа муддат ичида амалга оширилган ишлар Ўзбекистон Республикасининг кежалаги буюк бўлишидан далолат бормоқда. Ў+УВ ЖАРАЁНИ РЕЖАСИ (Иқтисодиёт йўналиши) Соатларнинг курслар ва семестрлар бўйича тақсимоти жам и 1-курс 1999-2000 2-курс 2000-2001 3-курс 2001-2002 № Ўқув фанлари соа т Семестр Семестр Семестр 1 2 å 1 3 4 å 2 5 6 å 3 20 20 20 20 20 20 1. Давлат тилида иш юритиш 80 40/ 2 40 40/ 2 40 2. Она тили ва адабиёт 40 0 80 120 20 0 80 40 12 0 40 40 80 3. Халқ о\заки ижоди 40 40/ 2 40 4. Рус (ўзбек) тили 24 0 40/ 2 40/ 2 80 40/ 2 40/ 2 80 40/ 2 40/ 2 80 5. Хорижий тил 76 0 160 120 28 0 120 120 24 0 120 120 24 0 6. Тарих 24 0 40/ 2 40/ 2 80 40/ 2 40/ 2 80 40/ 2 40/ 2 80 7. Шахс ва жамият 40 40/ 2 8. Математика 72 0 120 120 24 0 120 120 24 0 120 120 24 0 9. Информатика 24 0 40/ 2 40/ 2 80 40/ 2 40/ 2 80 40/ 2 40/ 2 80 10. Физика 16 0 40/ 2 40/ 2 80 40/ 2 40/ 2 80 11. Астрономия 40 40/$ $2 12. Кимё 80 40/ 2 40/ 2 80 13. Биология ва экология 80 40/ 2 40/ 2 80 14. Иқтисодий география 80 40/ 2 40/ 2 80 15. Иқтисодий назария асослари 16 0 40/ 2 40/ 2 80 40/ 2 40/ 2 80 16. ЁЧТ 16 0 40/ 2 40/ 2 80 40/ 2 40/ 2 80 17. Жисмоний тарбия 16 0 40/ 2 40/ 2 80 40/ 2 40/ 2 80 18. Давлат ва ҳуқуқ 16 0 40/ 2 40/ 2 80 40/ 2 40/ 2 80 19. Маънавият асослари 40 40/ 2 40 20. Информацион технологиялар 80 40/ 2 40/ 2 80 21. Оила психологияси 40 40/ 2 40 22. Эстетика 40 40/ 2 40 23. Мантиқ, нутқ маданияти 40 40/ 2 40 2. ТАЪЛИМ МАЗМУНИ. Таълим жараёнининг илмий назарий услубий ва амалий асосларини, яъни таълим бериш, билим бериш, ўқитиш назарияси билан, педагогиканинг мустақил бўлиши билим дидактика шу\улланади. Маълумки, таълимнинг асосий мақсади ва вазифаси - шахсни илмий билимлар, кўникма ва малакалар билан қуроллантиришдан иборат. Таълим инсон билиш фаолиятининг бир тури сифатида бир неча маънони билдиради. Яъни: таълим олувчиларда$ $билим, кўникма ва малакалар ҳосил қилиш, уларда дунёқараш, фикр ва эътиқодларни шакллантириш ҳамда уларнинг қобилиятларини ўстиришдан иборат. Шу маънода таълим жараёни таълим мазмуни негизида ташкил этилади. Таълимнинг асосий мазунини уни вазифалари ойдинлаштиради. Асосий вазифаларга ақлий тарбия билан бо\лиқ бўлган вазифалар киради. Улар илмий ва техникавий билимлар ҳамда улар билан бо\лиқ бўлган малака ва кўникмалар билан қуроллантириш, аждодларимиз қолдирган тарихий ва маданий қадриятларда, ҳаётнинг маъноси, жамиятда инсоннинг тутган ўрни, таълим-тарбияси, одоб-аҳлоқи ҳақидаги ҳикматли фикрлар борки, булар бугунги таълим тараққиёти учун ва миллий мактаб яратиш борасида ёшларимизда инсонпарварлик, поклик, имон-эътиқод, мурувват, ватанпарварлик, меҳнатсеварлик, миллатлараро дўстлик муносабатлари, қаҳрамонлик, мардлик сингари туй\уларини тарбиялайди. Янги демократик жамият қуришда таълимнинг мазмунини белгилашда жамият эҳтиёжларидан келиб чиқиб ва қуйидагиларга:  илмий билимларни етакчи роли тў\рисидаги қоидага;  инсониятнинг маданий-маърифий мероси бойликларини, умуминсоний қадриятларини эгаллаб олиш ҳақидаги «Миллий дастур» кўрсатмалари;  тарбияланувчи шахсни баркамол авлод қилиб ривожлантириш, иймон- эътиқодини, илмий дунёқарашини таркиб топтириш;  илмий ҳаёт билан, янги демократик жамият қурилиши тажрибаси бо\ лиқлиги ҳақидаги қоидага;  таълимнинг бир мақсадга қаратилганлиги;  таълим соҳасидаги давлат сиёсатининг асосий принципларига ва дидактик принципларга мувофиқлигига амал қилинади. Шу нуқтаи назардан таълим мазмунининг тузилиши қуйидаги тамойилларга асосланади: 1) Таълим мазмунининг давлат ижтимоий-иқтисодий ривожланиши йўналишларига бо\лиқлик тамойили.$ $2) Ёшларни ватанпарварлик руҳида тарбиялаш тамойили. 3) Фанлараро комплекс алоқалар тамойили. 4) Касбларга йўналтириш тамойили. 5) Таълим мазмунини танлашда устувор ва ўзгарувчан қисмларга бўлиб танлаш тамойили. 6) Таълим мазмунини унификациялаш ва табақалаштириш тамойили. Янги демократик жамият қураётган республикамизда таълимнинг мазмуни қуйидаги йўллар билан такомиллаштиришни назарда тутади:  фан ва тажрибадаги энг янги муваффақиятларни акс эттириш;  иккинчи даражали ва ортиқча мураккаблаштирилган материалдан қутилиш;  ўрганилаётган фанлар рўйхатини ва материаллар ҳажмини аниқлаш ҳамда ўқувчи-ёшлар, албатта, ўзлаштириб олиши керак бўлган малака ва кўникмаларнинг оптимал ҳажмини белгилаш;  ўқув фанларига оид асосий тушунчаларни ва етакчи \ояларни жуда ҳам аниқ баён қилиш;  ўқувчиларнинг педагогик технологиялар: компьютер, электрон почта, бошқа билимлар билан қуроллантириш ва шу технологиялардан фойдаланиш кўникмалари ҳосил қилиш. Юқоридагиларан келиб чиққан ҳолда, шуни ҳам таъкидлаш керакки, таълим мазмунини белгилашда қуйидагиларга алоҳида эътиборни қаратиш лозим: 1. Ўқувчилар ҳозирги шароитда ижтимоий фойдали меҳнат жараёнига тайёр бўлмоқлари керак. Мактабданоқ уларнинг ишлаб чиқаришнинг барча жабҳалари тамойилларидан маълум даражада воқиф қилмо\и лозим. 2. Таълим мазмунининг марказий компоненти ўзида \ояларнинг энг мақбул мажмуасини энг умуминсоний қадрияларни мужассамлаштириши зарур, яъни таниқли руҳшунос олим Л.С.Виготский жамият тараодиётидан илгарилаб кетган таълимгина самарадорли бўлиши мумкинлигини таъкидлаган эди.$ $3. Ўзбек халқининг ўзига хослигини, унинг этномаданий, этнопсихологик хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда умумий маданиятни шакллантириш. 4. Омилкорлик ва ижодий талабни шакллантириш. Халқ педагогикаси ва жаҳон педагогикаси воситалари ҳамда бойликларидан фойдаланган ҳолда ўқувчилар тафаккурини эркинликка чақириш, уни такрорлашдан янгисини яратишга ўргатиш керак. 5. Ўқувчиларга оммавий педагогик фикрлашни ўргатиш, ибтидоий педагогик билимлар бериш лозим. Демак, таълим мазмуни қурилишининг бош мақсади - болалар кўз ўнгида дунё илмий манзарасини очиб бориш, унинг ҳар томонлама ривожланишни таъминлаш, уларни ҳаётга тайёрлаб боришдан иборатдир. Шуни ҳам алоҳида таъкидлаш жоизки, Ўзбекистон Республикасида таълим қуйидаги турларда амалга оширилади: 1. Мактабгача таълим. 2. Умумий ўрта таълим. 3. Ўрта махсус, касб-ҳунар таълими. 4. Олий таълим. 5. Олий ўқув юртидан кейинги таълим. 6. Кадрлар малакасини ошириш ва уларни қайта тайёрлаш. 7. Мактабдан ташқари таълим. Таълим мазмуни ҳам бир мажмуа бўлиб, таълим жараёнидаги ўзгача элементлар билан билвосита бо\лиқ: ўқув-дастурий ҳужжатлар, ўқув режаси, дарслик, ўқув қўлланмалари шаклида мавжуд бўлади. Ўқув-дастур ҳужжатларини тузиш, белгилаш ўқув тарбия жараёнини педагогика ва услубий назария билан бо\лайдиган элемент ҳисобланади. Таълим мазмунини танлаш ҳозирги босқичма-босқич ўқитишни ташкил қилиш шароитида алоҳида аҳамиятга эга, чунки бу ерда ўқув дастур ҳужжатлари ҳар қайси алоҳида олинган йўналишга (бакалавриат, магистратура, лицей- коллеж) алоҳида-алоҳида тузилади.$ $Ўқув-режаси - муайян ўқув юртида ўрганилаётган ўқув предметлари айтиб ўтиладиган, уларни ўқув йиллари бўйича ўтиш изчиллиги ҳамда бир ўқув йилига ёки ҳар бир ҳафтага ажратиладиган соатлар сони кўрсатиладиган давлат ҳужжати ўқув режаси деб айтилади. Ўқув предмети - ўзига тегишли фан асосларини мужассамлаштирган бўлади. Фан асослари тушунчалари системасини, улардан қилиб чиқадиган асосий қоидалар, натижаларни ифодалашнинг сўз ва символик воситаларини ўз ичида олади. Ўқув предмети тегишли фандан асосий қоидаларнинг ифодланиши билан фарқ қилади. Унда натижа хулосалар унчалик берилмаган, тушунарлиликнинг дидактик принципи ва шу\улланув- чиларнинг ёш хусусиятларини ҳисобга олиш зарурлиги билан белгиланадиган бошқа фарқлари ҳар бор. Бироқ бу фан маълумотларини қисқартирилган ёки соддалаштирилган ҳолда бериш эмас, балки уларни ўқув жараёнига мувофиқ равишда педагогик жиҳатдан қайта ишлашдир. Ўқув дастури - худди ўқув режаси каби, давлат ҳужжати бўлиб, унда ҳар бир ўқув предметининг мазмуни очиб берилади ва ўқув йилида ўзлаштирилиб олиш учун зарур бўлган билим, кўникма ва малакалар ҳажми кўрсатилади. Дастурлар маълум бир типдаги ҳамма мактаблар учун ягона, унинг тўла ҳажмида бажарилиши мажбурий. Бу энг муҳим қоида бўлиб, бир жойдан иккинчи жойга кўчиб ўтганда маълумот олишни тўхтамасликка имкон беради. Дастур тушунтириш хатидан, бўлим ва мавзулар бўйича тахминий соатлар ҳисобидан, дастур материаллари ва тавсия қилинадиган адабиётлар рўйхатидан иборат бўлади. Ўқув дастурлари мазмуни ва тузилмасига қўйиладиган ягона талаблар ҳам ишлаб чиқилди. Жумладан, ўқув дастурлари мазмуни қуйидаги талабларни қаноатлантириши керак: Тарихийлик. Фан тарихи ривожланишининг хусусиятларини акс эттириш. Фанга улкан ҳисса қўшган олимлар ва тарихий шахслар ҳаёти ва фаолияти билан таништириш.$ $Замонавийлик. Фаннинг ҳозирги тараққиёт даражасига мувофиқ билим бериш. Гуманитарлик. Инсонпарварлик, элпарварлик ва эзгулик \ояларига амал қилиш. Халқаро стандартларга мослик. Таълим тизими турлича бўлган, камида иккита ривожланган хорижий давлатда амалда бўлган мутаносиб ўқув дастурлари билан муҳокама қилинганлик. Раҳобатбардошлик. Ривожланаётган давлатларда амалда бўлган ёки ишлаб чиқилаётган мутаносиб ўқув дастурларига нисбатан ил\орлик. Миллийлик. Марказий Осиёда яшаган ёки фаолият кўрсатган ёки ўзбек тилида ижод қилган олимлар ва тарихий шахсларнинг фан ривожланишига қўшган ҳиссасини чуқур ва илмий асосланган тарзда баён қилиш. Изчиллик. Фан ҳаҳида систематик, мантиқий муқобил ҳамда умумий ўрта таълим ва олий таълимга тааллуқли мутаносиб дастурлари билан мувофиқлаштирилганлик. Жозибадорлик. Ўқувчиларни фанга қизиқтириш ва қизиқишини ўстириш, осондан мураккабга томон баён услубини қўллаш. Амалийлик. Фанни ҳаёт билан, назарияни амалиёт билан узвий бо\ лайдиган услубиётга риоя қилиш. Новаторлик. Ўзбекистоннинг ўз тараққиёт йўлидан ривожланиш стратегияси ва “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури”ни амалга ошириш. Дарсликлар ва ўқув қўлланмалар - махсус равишда ўқувчилар учун ёзилган китоб дарслик деб аталади. Унда ўқув дастурининг барча материаллари батафсил ва изчиллик билан очиб берилади. Дарсликнинг характерли хусусияти - бу унинг мазмуни дастурга мос келишидир. Материал бўлимлар бўйича тақсимланади. ҳар бир мавзу алоҳида бобни ташкил этади. Унга киритилган мисоллар эса параграф шаклида берилади. Шу билан бирга ҳар бир алоҳида қисм мустақил сарлавҳалар ва сарлавҳачаларга эга бўладики, бу ўрганилаётган мавзунинг асосий қисмларини тў\ри тасаввур этишга ёрдам беради.$ $Дарсликларда фикрлар лўнда қилиб ифодаланиши, материал эса тушуниш учун осон формада баён қилиниши керак. Демак юқоридагиларга мисоллар келтириш мумкин; яъни академик лицейлар учун қуйидаги ўқув режалари тавсия этилган. Унга кўра жами 25 фан бўйича соатлар семестрларга тақсимлашиб кўрсатилган. Биргина мисол, «Иқтисодиёт назарияси асослари»га жами 160 соат ажратилган бўлиб, бу курс асосан академик лицейларнинг 2-курсидан ўтилади. ҳар бир семестр учун соатлар 40 соатдан берилган. Демак, бу курс қандай ташкил этилади? - деган савол бўлиши мумкин. Бу курс ҳар бир семестр учун ёки бир курс учун тузилган ўқув дастурига асосан ташкил этилади. Мисол учун муаллифлар проф. Н.Хўжаев ва п.ф.н. Ахмедов Т. тузган ва ишлаб чиққан академик лицейлар учун иқтисодий билим асослари фанидан ўқув дастурини олиш мумкин. Унда бир семестр ўтилиши зарур бўлган мавзулар ва уларга ажратилган умумий соатлар, маъруза дарсларини соатлари, семинар дарсларини соатлари кўрсатилган. Энди бу курсни ташкил этишда қайси ўқув дарсликларидан фойдаланилади? - деган саволга жавоб топишимиз керак. Бу фан бўйича асосий адабиётлар, яъни дарслик сифатида А.Ўлмасовнинг академик лицей ва касб ҳунар коллежлари учун ўқув қўлланма сифатида тавсия этилган «Иқтисодиёт асослари» китоби ва А.Ўлмасов, М.Шарифхўжаевларнинг «Иқтисодиёт назарияси» ўқув дарсликлари сифатида фойдаланиш мумкин. Дарсликлар юқорида қайд қилинган талабаларнинг тарбиясига жавоб беради. Таълим тизимини ривожлантириш истиқболлари. Маълумки, биринчи чақириқ Олий Мажлиснинг IX сессиясида (1997 йил 29 август) «Таълим тў\рисида»ги ва «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури» қабул қилинган эди. Шу нуқтаи назардан Ўзбекистондаги таълим тизимини ривожлантириш истиқболлари шу яратилган ҳуқуқий ҳужжатларга бориб$ $тақалади. Яъни Ўзбекистонда таълим тизимининг истиқболи қонун ва дастурни қанчалик амалга оширилиши даражасига бо\лиқ бўлади. +онуннинг 9-моддасида таълим тизими ҳақида сўз боради, яъни унда: «Ўзбекистон Республикасининг таълим тизими ягона ва узлуксиздир». Узлуксиз таълим мавжуд экан қонуннинг 10 моддасида унинг турлари ҳақида сўз боради, яъни мактабига таълим, умумий ўрта таълим, ўрта-махсус, касб- ҳунар таълими, олий таълим, олий ўқув юртидан кейинги таълим, кадрлар малакасини ошириш ва уларни қайта тайёрлаш, мактабдан ташқари таълим. Юқоридаги таълим тизимини, яъни узлуксиз таълимни ривожлантириш истиқболларини белгилашда таълим жараёнини инсонпарварлаштириш, ижтимоийлаштириш ва демократиялаштириш алоҳида аҳамиятга эга. Таълимни инсонпарварлаштиришнинг асосий йўналишлари таълим олувчиларнинг қобилият ва истеъдодларини ҳар томонлама очиш, миллий ва умумбашарий \оялар ҳамда қадриятларни сингдириш, шахс, жамият ва атроф муҳит муносабатларини уй\унлаштириш, ўқувчи ва ўқитувчи ўртасидаги алоқа сермазмун анъана: «Устоз-шогирд» муносабатлари доирасида бўлишига эришишдан иборат. ( А. Абзалов. «Касб-ҳунар коллежларида иқтисодий таълим ва тарбия жараёнларини такомиллаштириш». Т., 2005. (Б.М.И) Таълимни ижтимоийлаштириш таълим олувчиларда эстетик бой дунёқарашни, юксак даражадаги маънавият, маданият ва ижодий фикрлашни, шахсни тарбиялаш ва ҳар томонлама камол топтиришга устуворлик берган ҳолда таълим ва касб дастурларининг мазмунини қайта кўриб чиқишини тақозо этади. «Мантиқ», «Нутқ маданияти ва «нотиқлик санъати», «Жаҳон санъати тарихи», «Жаҳон динлари тарихи»дан иборат махсус курсларни жорий этиш таълим жараёнини ижтимоийлаштириш доирасидаги ёндашувлардан биридир. Таълимни демократиялаштириш жараёни таълим муассасаларида ўзини ўзи бошқарув шаклига ўтишни фаоллаштиришни, ўқув юртларининг таълим ва тарбия услубларинм танлашда мустақилликни кенгайтиришни$ $тақозо этади. Кадрлар тайёрлаш миллий дастурида ушбу вазифалар ўз ўрнини топган. Бу йўналишда жамоат ташқилотлари, айниқса ёшлар ва болалар тарбияси билан бо\лиқ муассасаларнинг роли кучайтирилиб борилиши талаб қилинади. Мактаблар, лицейлар, коллежлар ва олий таълим муассасаларидаги таълим жараёнини ташкил этишга ил\ор ўқув дастурларини, маросимлар, байрам тадбирларини, урф-одатларни, педагоглар ва ўқувчиларнинг «педагогик ҳамкорлик»ка асосланган янги муносабатларини сингдириб бориш лозим бўлади.$

Таълим мазмуни, укув режалари, дастурлар, дарсликлар

20.09.2019

0

124.5 KB

Похожие