“Ta'lim jarayonida inson bilishining muammolari” - Педагогиka - Рефераты

“Ta'lim jarayonida inson bilishining muammolari”

Загружено в:

22.09.2022

Скачано:

0

Размер:

48.5 KB

“Ta`lim jarayonida inson bilishining muammolari” REJA:  KIRISH  BILISH TURLARI.  INSON ONTOGENEZIDA BILISH MEXANIZIMLARI.  XULOSA  FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI

KIRISH Bilish nazariyasi falsafa, tarix, filologiya, psixologiya, kibernetika, pedagogika kabi fanlarning predmetiga kirgan bo`lib, ularning har qaysisi alohida o`z tadqiqot obyektidan kelib chiqqan holda uning yoki bu jabhalari va jihatlarini o`rganadi. Boshqa fanlardan farqli o`laroq, psixologiya fani inson ontogenezida bilishning vujudga kelishi, uning psixologik qonuniyatlari, mexanizmlari, unda ehtiyoj, motiv, emotsiya, xarakter va irodaning roli, obyektning notanishligi, ko`rinishi, shakli, fazoviy joylashuvi hamda materiallar mazmunining ahamiyatini tekshiradi. Bizni qurshab turgan obyektiv dunyo /borliq/ ni bilishning jahon psixologiyasi fanida yuzlab ilmiy nazariyalari, mustaqil konsepsiyalari, tugal qarashlari, puxta pozitsiyalari, xilma – xil yondashishlari mavjudligi munosabati bilan biz bu osnoda o`zimizning shaxsiy fikrimizning umumlashmalar umumlashmasi darajasida talqin qilish bilan qanoat hosil qilamiz, xolos. Biroq shu narsani alohida ta`kidlab o`tish joizki, bilishning filogenetik qonuniyatlari, xossalari, taraqqiyot bosqichlari, ularning bunyodkor mexanizmlari, muayyan o`ziga xos xususiyati, o`ziga xosligi, ulardagi barqarorlikni ta`minlovchi muhim shart-sharoitlar, harakatlantiruvchi kuchlar, obyektiv va subyektiv omillar /faktorlar/ ning ta`sir-chanlik /ta`sir o`tkazish/ imkoniyati rang-barangligi tufayli ongenetik davrning xususiyatlariga to`xtalishning o`zi yetarlidir. Maskur yondashishni amalga oshirish /realizatsiya qilish/ orqali ijtimoiy-tarixiy davrning murakkab bog`lanishlari, ularning iyerarxiyasi, ularni keltirib chiqaruvchi manbai, negizi, ijtimoiy psixologik ildizi va sabab-oqibatlari bilarn uyg`unlikka ega bo`lgan tafsilotlardan mumkin qadar cheklanish imkoniyatini yaratadi. Bu esa, o`z navbatida, yuzaga kelgan muammoning yechimi, uning psixologik tahlili, talqini, izohi, izchilligi, o`zaro ta`sir etish /ta`sir o`tkazish, ta`sirlanish/ ehtimoli bo`yicha fikr va mulohazalar ko`lamini kengaytirishga muayyan shart-sharoitlar yaratadi, obyekt yoki subyekt to`g`risida yaqqolroq va aniqroq fikr almashish uchun mustahkam psixologik zamin hozirlaydi. 2

Muammoning metodologik va ilmiy-nazariy talqinidan kelib chiqqan holda ushbu sahifalarda bilishning psixologik fazalari, bosqichlari, darajalari, ko`lami, kengligi, yaxlitligi, to`laligi, yaqinligi, yaqolligi, ifodalanish /aks etish imkoniyati/ /shakllari formasi. tiplari/, vositalari, barqarorligi, puxtaligi, mustaqilligi ijtimoiy psixologik mexanizmlari to`g`risida mulohoza yuritishga, ularni sharhlashga o`rin ajratiladi, binobarin, ontogenezda geteroxronlikka taalluqli ma`lumotlar tahlil qilinadi. Xo`sh, insonning ontogenetik hayoti va faoliyatida bilish jarayonlarining funksiyasi qachondan boshlanadi, u qay tariqa rivojlanadi /asta-sekin, buzib-tuzatib, birdaniga, «insayt», sakrab-sakrab, bir tekis, dinamik va boshqacha shakllar orqali/, qanday yo`sinda takomillashadi /ichki imkoniyat, rezerv orqali yoki tashqi qo`zg`atuvchilar kuchi, quvvati, yangillik elementlariga serobligi, subyektiv va obyektiv omillarning ustunligi/, o`ziga xos mazmun /originallik, izchillik, mantiqiy uyg`unllik, o`zaro taqozochanllik imkoniyati/ hamda mohiyat /tub, tur, tuz, kontekst, polingizm/, kasb eta boradi. Bunda shoxoitlilik, individuallik, geterogechlik, gomongenlik, geterozigotlik, gomozigotlik xususiyatlari qanday rol o`ynaydi? Bizningcha, obyektiv dunyo /borliq, moddiylik/ to`g`risidagi ma`lumotlar, xabarlar, fan asoslari bo`yicha axborotlar, ijtimoiy va individual tajribalar, shaxslararo va guruhlararo munosabat, kishilar o`rtasida muomala o`rnatish hamda uni muayyan davr boshqarib turish, faoliyatini tashkil qilish va unga subyektlarni jalb etish, o`z-o`zini anglashga taalluqli tarkiblar bilan odamlarni qurollanishga, ijod va yangilik yaratishga qaratilgan, kreativ, intuitiv, murakkab, iyerarxinlik, integral xususiyatli faqat insongagina xos, aqliy va jismoniy negizga quruluvchi intilish /ehtiyoj va motiv zaminidan kelib chiquvchi/ va faollikning majmuasi bilish deb ataladi. Bilimlarning shakli, ko`rinishi, mazmuni aks ettirishdagi batafsillik, yaxlitlik, ixchamlik, tashqi va ichki omillar bilan mujassamlashganligiga ko`ra, ularni quyidagi turlarga ajratish mumkin: 3

1. Emotsional – hissiy ma`noli. 2. Piktogrammaviy mohiyatli. 3. Chizma grafik ko`rinishli. 4. Shartli belgili, simvolik xususiyati. 5. Ifodali harakatli. 6. Verbal /so`z/ ifodali va boshqalar. 7. Dunyoda mavjud va qo`llanilib kelinayotgan bilimlarning tuzilishi, faolligi, aniqligi, mazmundorligi, ko`lami va qamrovi, muayyan kasbiy ma`no aks ettiruvchanligiga binoan, ularni ushbu ko`rinishlarga ajratish maqsadga muvofiq: 8. 1. Sodda – murakkab. 2. Ma`noli – ma`nosiz. 9. 3. Chuqur – yuzaki. 4. tartibli – tartibsiz. 10. 5. Barqaror-barqaror. 6. Puxta. 11. 7. Mustaqil. 8. Keng qamrovli–tor hajmli. 12. 9. Nazariy – amaliy kabilar. 13. Bilimlarning u yoki bu turkumga, guruhga aloqodorligi to`g`risida ta`lim psixologiyasi, didaktika singari fan sohalarida bir talay ma`lumotlar, qonuniyatlar, qoidalar, xossalar bayon qilinganligi sababli ularning mohiyatini ochishga, har tomonlama ularni talqin qilishga hech qanday hojat yo`q deb hisoblaymiz. 14. Inson ta`lim jarayenida bilishni vujudga keltiruvchi va ularni amalga oshiruvchi, funksional holatini yaratuvchi, uni xarakatlantiruvchi kuch sifati xukm suruvchi manbalar negizlari, mexanizmlari, bizningcha quyidagilardan iborat: 15. Tug`ma instiktlar. 16. Shartsiz reflekslar. 17. Shartli reflekslar. 18. Ideomotor harakatlar. 4

19. Predmetli xarakatlar. 20. Taqlid yoki imitatsiya. 21. Tajriba – mashq. 22. Bilim, ko`nikma, malaka va odatlar. 23. Funksiyalar. 24. Regulyatsiya. 1. Bilish jarayonini vujudga keltiruvchi, muayyan obyekt /subyekt/ mohiyatida tutib turuvchi, funksional holatini saqlab, barqaror tus beruvchi asosiy psixologik negizlar tariqasida ushbu jixatlarni kursatish mumkin. 2. Ehtij /o`zining turli ko`rinishlari bilan/. 3. Motiv /motivatsiya uning o`ziga xos turlari/. 4. Mayl. 5. Mayillik. /uning batafsil, uzluksiz, izchil holatlar/. 6. Qiziqish /bosqichlari, darajalari, xillari, xususiyatlari, ko`lami, sifatlari/. 7. Ustanovka /tabiy holati, umumpsixologik, ijtimoiy psixologik, ongsizlik, onglilik va ostonglilik bilan aloqadorligi/. 8. Kayfiyat, ya`ni his-tuyg`ular, ichki va tashqi kechinmalar, shakllari, kuchi, davomiyligi. 9. Tug`ma irsiy, tabiy alomatlar. 10. Faollik /kishiga ta`sir etuvchi belgilar, unga undovchi omillar, barqarorligini ta`minlovchi faktorlar/. 11. Indentifikatsiya. 12. Refleksiya. 13. Ilhom. 14. Ijodiyat. 15. Qulay sharoit yoki muhit. Fiziologik va psixologik mexanizmlar xizmat qilishi mumkin. 5

XULOSA Xulosa qilib aytganda, idrok, sezgilar, xotira, diqqat, tafakkur, iroda va hisyot bilish jarayonlari hisoblanadi. Bu jarayonlar insonga juda yaqin va tanish. Chunki har birimiz ongimiz borligini, atrofdagi narsalar va hodisalarning ayrim alohida hamda yahlit xususiyatlarni bilamiz. Bu narsa va hodisalar bizda har bir alohida sharoitda o`ziga xos hissiy kechinmalarini keltirib chiqarishni ham bilamiz. Bir qarashda oddiy tuyulgan idrok ham inson bilimlari, tushunuvchanligi va faolligi bilan bog`liq psixologik jarayon bo`lib, u aslida shaxsiy tajribamizning birlamchi asosi va bazasidir. Hotira ham faol jarayon bo`lib, u shaxsning u yoki bu turli ma`lumotlar bilan ishlash malakasiga, unga munosabatiga, materialning qimatini tasavvur qilishga bevosita bog`liq bo`ladi. Yuqorida aytib o`tilgan psixik jarayonlar idrok sezgilar diqqat va hotira obyektiv olamning odam tomonidan aks etirilishini ta`minlaydi. 6

ADABIYOTLAR: 1. Karimov I.A. “Barkamol avlod orzusi”, Toshkent. “Sharq”, 1998. 2. E. G‘oziyev. Psixologiya. Toshkent 1996. 3. Karimova V.M. Ijtimoiy psixologiya asoslari- Toshkent. 1994. 4. E. G‘oziyev Sh.Usmonova Intellekt psixologiyasi Toshkent 1996. 5. Nemov R.S. Prakticheskaya psixologiya. - Moskva., 1998. 7

Похожие

Boshlang'ich matematik tushunchalarni rivojlantirishda ta'lim muammolari

Ta'lim jarayonida pеdagogik tеxnologiyalar.Xorijiy mamlakatlar ta’lim tizimi

Ta'lim-tarbiya jarayonida о'z-о'zini nazorat qilish boshqaruv mexanizmi sifatida

Ta'lim tеxnologiyalari

Ta'lim metodlari