Соҳибқирон Амир Темур (1336—1405) - Педагогиka - Рефераты

Соҳибқирон Амир Темур (1336—1405)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

60 KB

Соҳибқирон Амир Темур (1336—1405) Амир Темур Кўрагон ибн Амир Тарағай Кеш (Шаҳрисабз)нинг Хўжаилғор (ҳозирги пайтда бу қишлоқ Яккабоғ туманига қарашли) қишлоғида 1336 йилнинг 9 апрелида таваллуд топган. Унинг отаси Амир Тарағай ўзига тўқ, бадавлат киши бўлган. Онаси Тегина Бегим эса бухоролик таниқли олим Убайдуллоҳнинг қизи бўлган. Темур 7 ёшидан билим олишни бошлайди. У ёш болалик давридан бошлаб мард, довюрак, жасур бўлиб ўсади. Ҳарбий санъатни мукаммал эгаллайди. Қуръони Каримни ёд олади, ҳадис илмини ўрганади. Дунёвий билимларга ҳам эга бўлади. Шунинг учун ҳам иймон-эътиқодли, ҳалол пок, ақл-заковатли, ўз эътиқодига мустаҳкам риоя қиладиган, адолатли инсон бўлиб етишади. Амир Темур ўз давлати қудратини юқори кўтариб дунёга танитади. Амир Темур жоҳиллик, ёвузликни, зўравонликни ёқтирмас. Инсонпарвар, адолатли ҳукмдор эди. Масалан, «Темур тузуклари» ҳукмдорнинг ҳокимиятни бошқариш қоидалари ҳамда одоб-ахлоқ меъёрини белгилаб берувчи йўриқномадир. Таниқли олим Бўрибой Аҳмедов «Темур тузуклари» подшоларнинг туриш-турмуш ва ахлоқ-одоб нормаларини белгиловчи рисоладир, деб таърифлайди. Ҳақиқатан ҳам, мазкур асарни турмуш одоби, ҳулқ-одоб қоидалари тартиб берилган анъанавий асарлар қаторига қўйсак бўлади. Зеро, тарихан таълимий-ахлоқий асарларнинг барчасида ҳам дастлаб давлатни бошқаришга оид қарашлар, сўнг ахлоқ меъёрлари баён этилади. Шунга кўра бу асардан таълимий-ахлоқий асар сифатида фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. Амир Темур бу асарида инсонпарварлик, меҳнатсеварлик, адолатлилик, ватанга садоқат, жасорат, тўғрилик, дўстлик ва ҳамкорлик, меҳр ва мурувват кўрсатиш, сабр-қаноат, яхшилик каби хислатларни

улуғлайди ва хиёнат, бевафолик, сотқинликни қоралайди. Ҳаётда «рости- русти» қоидасига риоя этган Амир Темурнинг ўзи нақшбандийлик тариқатидаги «Дил ба ёру, даст ба кор» тамойилига кўра иш тутиб, Юсуф Хос Ҳожиб, Абу Наср Форобий, Жалолиддин Давоний ва бошқалар томонидан тарғиб этилган ва ҳақиқий комил инсон, адолатли ғукмдор учун зарур бўлган қуйидаги ўн икки қоидани ўзига йўриқ қилиб олганини кўрамиз: Ҳар ерда ва ҳар вақт Ислом динини қувватлаш; давлат ва салтанатни бошқаришда ўн икки табақа, тоифадаги кишиларга таяниш; душман билан курашда маслаҳат, кенгаш, тадбиркорлик билан иш кўриш, фаоллик, ҳушёрлик, эҳтиёткорлик кўрсатиш, салтанат ишини юрғизишда муросаю мадора, мурувват ҳамда сабр-тоқат билан иш кўриш; давлат ишларини юрғизишда давлат қонун-қоидаларига қатъий риоя қилиш; адолат ва инсоф билан иш юритиш; саййидлар, уламо, машойих, оқилу донолар, муҳандислар, тарихчиларни иззат-ҳурмат қилиш; азму жазм билан иш кўриш (айтганига риоя этиш), бузуқчиликнинг олдини олиш; фуқаронинг аҳволидан огоҳ бўлиб туриш; барчага ҳурмат-эътиборда бўлиш, яхшилик, мурувват, эҳсон, иззату икром, ҳаққини адо этиш; фарзандлар, қариндошлар, ошнолар ва дўст биродарларни доимо ёдда тутиб, улар билан яқин алоқада бўлиш; сипоҳийларни ҳурмат этиш ва уларга ғамхўрлик қилиш. Кўриниб турибдики, Амир Темур мазкур талабларга риоя этгани туфайли унинг салтанати ривож топди, фан ва маданият тараққий этди, давлатининг нуфузи ошиб, нафақат Шарқда, балки Ғарбда ҳам машҳур бўлди. Бу ўн икки қоидага риоя қилишдан ташқари, Амир Темур ўзининг ҳаёти тамойиллари ҳақида шундай деган: «Мен ўз ҳаётим мобайнида беш нарсага қатъий эътиқод қўйдим ва ҳамишалиғ уларга амал қилдим, улар ушбулардир: Оллоҳ — ул ҳар нарсага қодир куч, сидқидилдан сиғинсанг, истаган муроду мақсадингга етказади;

тафаккур — фикрлаш ва мушоҳада қобилияти; қилич — ул йигитнинг йўлдоши, эл-юрт осойишталигинининг посбони, ҳар қандай душманнинг маҳв этиш қуроли, анинг қудрати ила динсизларни динга солмоқ мумкин; имон — ул инсонни барча жонлилардан фарқлантириб турувчи хусусиятдир. Имонли одам хиёнат қилмайди, қариндош-уруғлари, элу- халқнинг ор-номусини ҳимоя қилади, ҳалоллик ва покликни фазилат билади; китоб (битик) — барча бунёдкорлик, яратувчанлик ва ақл идрокнинг, илму донишнинг асосидир, ҳаётни ўргатувчи мураббийдир». Демак, Амир Темур ҳаёти ва фаолиятида ўзи қатъий риоя этган, ҳақиқий етуклик белгиси саналган дин, имон, ақл билан иш юритиш ва илмга эътиқодни бошқаларга ҳам тавсия этган ҳамда авлодларни ҳам шу руҳда тарбиялашга эътибор берган. Амир Темур замонида мусиқа, бадиий адабиёт, рассомлик санъати ривож топиб, ёшларга шеър ёзиш, расм чизиш, мусиқа асбобларини чалиш, китобхонлик, лисон илми, ҳуснихат ўргатилар эди. Бу санъат турлари ўша давр тарбияси таркибига киритилган эди. Соҳибқироннинг буюк салтанатида ижод қилган шоирлар, рассомлар, машшоқлар ва бошқалар бунинг яққол далилидир. Бу даврда катта шаҳар ҳунармандлари ҳам ашула, рақс, сухандонлик билан шуғулланганлари ҳақида Шарафиддин Али Яздийнинг «Зафарнома» асарида қайд этилган. Амир Темур жисмоний тарбияга ҳам катта эътибор берган. Шарқда диловарлик тарбияси, яъни ёшларда мардлик, жасурликни тарбиялаш асосий масалалардан саналган. Йигитлар болаликдан мерганлик, чавандозлик, сувда сузиш, овчилик, қиличбозлик, шахмат ўйини кабиларни моҳир мураббийлардан ўрганиб, бу борада машқ қилар эдилар. Амир темурнинг ўзи кучли лашкарбоши сифатида ҳарбий илмнинг «Минг аскар» услуби асосчиларидан бири бўлган. Буюк соҳибқирон шундай таъкидлайди: «Черик тузиб, навкар олмоқда уч қоидага амал қилдим: биринчидан, йигитнинг куч-қувватига, иккинчидан, унинг қилични ўйната олишига,

учинчидан, ақл-заковатию камолотига эътибор қилдим. Шу уч фазилат жамул-жам бўлса, навкарлик хизматига олдим. Негаким, куч-қувватли йигит ҳар қандай қийинчиликларга, азобу уқубатларга чидамли бўлади, қилич ўйната оладиган киши рақибини мағлуб эта олади, оқил навкар ҳар жойда ақл-идрокини ишга солиб, мушкулотни бартараф этмоғи мумкин», — деб аскарларнинг фақат жисмоний эмас, балки ақлан ҳам баркамол бўлишига эътибор берган. Ўғиллари Амирзода Муҳаммад Жаҳонгир, Умаршайх, Мироншоҳ, Шоҳруҳлар, набиралари Амирзода Муҳаммад Султон, Амирзода Пирмуҳаммадлар моҳир жангчи бўлиб, катта-катта жангларда шахсан иштирок этганлар. Амир Темурнинг ўзи ақлни чархлаш воситаси бўлган шахмат ўйинида ҳам моҳир бўлган. Зеро, ўша давр тарбияси — шатранж ўйинини ҳар бир ёш ўрганиши зарур саналган. Ҳатто Амир Темурнинг суюкли ўғли Шоҳруҳга исм қўйилиши ҳам шахмат ўйини билан боғланганлиги ҳақида ривоят юради. Хулоса қилиб айтганда, Амир Темурнинг буюк давлатчилик сиёсати — мамлакатни ижтимоий-иқтисодий тараққий эттириш билан бирга тарих олдида маърифий хизматлари ҳам беқиёс. Унинг таълим-тарбияга оид ўгитлари, тутган сиёсати ҳозир ҳам ўз қийматини йўқотмаган. Амир Темурнинг таълим-тарбияга оид ишлари, қарашлари ҳозирги баркамол инсонни шакллантиришда катта роль ўйнайди.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. И.А.Каримов. «Ижобий ишларимизни охирига етказайлик». Т.: Ўзб, 1994 й. 2. И.А.Каримов. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Т.: Ўзбекистон, 1997 йил 3. Ибн Халмиқон ҳақида. Абу Наср Форобийнинг «Фозил одамлар шаҳри» китобидан олинди. Т. Абдулла Қодирий номидаги Хлақ мероси нашириёти, 4. Абу Наср Форобий. Рисолалар. Масъул муҳаррир Ўзбекистон респебликаси ФА ҳақиқий аъзоси М.М.Хайруллаев. Т. «ФАН», 1975. 5. www . ziyonet . uz

Похожие

Амир Темур ва замондош алломалар

Темурийлар даврида таълим-тарбия масаласи

Темурийлар даврида маданият ва таълим-тарбия

Темурийлар даврида маданият, таълим-тарбия йуналишлари ва педагогик карашлар

Фуқаролик маданияти тушунчаси тўғрисида шарқ мутафаккирларининг қарашлари