Психик ривожланиш ва таълим - Педагогиka - Рефераты

Психик ривожланиш ва таълим

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

48.5 KB

Психик ривожланиш ва таълим Режа: 1. Психик ривожланиш шартлари 2. Таълим ва тарбия жараёнида бола психик ривожланишининг асосий йўл лари 3. Таълим жараёнида болалар ривожланишининг педагогик шартлари ва қонуниятлари 4. Ёш бўйича ривожланишнинг даврийлаштирилиши

1. Психик ривожланиш шартлари Инсон психикаси доимо ривожланишда. Бола инсоният тарихи давомида жамғарган тажрибаларни ўзлаштириши жараёнида ривожланади. Бу жараён катталар томонидан доимий назорат, яъни таълим шароитида амалга ошади. Таълим боланинг психик ривожланиши жараёнида белгиловчи роль ўйнайди. Таълим табиий истеъдод, ижтимоий муҳит ва у ёки бу ёш учун самарали, тушунарли таълим усулларига асосланади. Шундай қилиб, шу нарсани кўриш мумкинки, гўдакликда кўргазмали-ҳаракатли фикрлаш, кейин эса кўргазмали-образли, оғзаки-мантиқий, мавҳум, умумий назарий фикрлаш турлари пайдо бўлади. Ривожланиш жараёнида фақат билим ва ҳаракат усулларининг ўзгариши, муракаблашиши содир бўлмайди. Боланинг психик ривожланиши унинг бутун шахсидаги ўзгаришлар, яъни шахснинг умумий хусусиятлари ривожланишини ўз ичига олади. Ривожланиш динамикасига қуйидагиларни киритиш мумкин: 1) бола шахсини йўналтиришдаги умумий хусусиятлар (ўқиш, англаш, атрофдагилар билан муносабат), 2) фаолиятининг психологик тузилиши хусусиятлари (мотив, мақсад, объект) ва 3) англаш механизимининг ривожланиш даражаси. Шундай қилиб, боланинг бутун ривожланиш жараёнини уч қисмга бўлиш мумкин: 1) таълим жараёнида билим ва фаолият усулларининг ривожланиши, 2) эгалланган усулларни татбиқ этиш механизмларининг психологик ривожланиши, 3) шахс умумий хусусиятларининг ривожланиши (йўналтирилганлик, фаолиятнинг психологик тузилиши, англаш ва фикрлаш). Кўрсатилган ривожланиш йўлларининг ҳар бири ўзига хос. Бу йўлларнинг барчаси ўзаро боғлиқлик ва фақат биргаликдагина психик ривожланиш деб аталувчи шахсдаги ўзгаришлар жараёнини ташкил этади.

2. Таълим ва тарбия жараёнида бола психик ривожланишининг асосий йўл лари Инсон психик ривожланишининг ижтимоий шартлилиги ривожланиш жараёнини билим ва кўникмаларнинг оддий тўпланиб боришига боғлаш мумкинлигини англатмайди. Инсон психик ривожланишининг ижтимоий табиатини ҳисобга олиш мазкур жараённинг мураккаблиги ва кўпқирралилигини тушуниш имконини беради, чунки фақат шундай ёндашувдагина ривожланиш у ёки бу алоҳида вазифаларнинг миқдорий ортиши эмас, аксинча инсоннинг умуман ривожланиши сифатида намоён бўлади. Таълим ва психик ривожланиш мазмуни. Билим ва фаолият услубининг мураккаблашиши таълим жараёнида болалар ривожланишининг асосий ва белгиловчи томонини ташкил этади. Масалан, швейцариялик психолог Ж.Пиажа ўзи олиб борган тадқиқотлар асосида таъкидлашича, 7-8 ёшдан кичик болалар рақам билан боғлиқ фаолиятга қодир эмас. Шунингдек, боланинг психик ривожланишига таълим мазмунининг ўзгариши ва унинг таъсири ҳақида Л.А.Венгер, П.Я.Гальперин, Д.Б.Эльконин, В.В.Давидов ва бошқалар ёзган. Усул ва билимларни қўллаш психологик механизмларининг ривожланиши. Фаолиятнинг умумий тури аниқлангач, болалар томонидан айни усуллар турли даражада қўлланилиши мумкин. Ўқувчилар фаолиятнинг нисбатан юқори шакллари ва турларига (шунингдек, ақлий) масалан, аниқ ва абстракт билимларни боғлай олиш ва ўзаро нисбатини аниқлай билишга ўргатилиши лозим. Шахс умумий хусусиятларининг ривожланиши. Ривожланиш жараёнида фақат билим ва фаолият усулларининг ўзгариши ва мураккаблашиши содир бўлиб қолмайди. Боланинг психик ривожланиши унинг бутун шахсидаги ўзгаришларни, яъни шахс умумий хусусиятларининг ривожланишини ўз ичига олади. Ривожланиш жараёнида болалар психик

фаолиятининг турли жиҳатлари ўзгаради, усуллар йиғилиши ва ўзгариши содир бўлади. Бола кўп миқдордаги турли ҳаракатларни бажара олади, билим ва тасаввурлари ўзгаради. Мазкур ўзгаришлар ичидан нисбатан умумий ва белгиловчи ўзгаришларни ажратиб кўрсатиш мумкин бўлади. Улар қуйидагилар: 1. Боланинг шахсий йўналтирилганлик хусусиятининг умумий ривожланиши . Унга уч турни киритиш мумкин: а) таълимий йўналганлик (яхши ўқиш, яхши баҳо олиш), б) билим олишга йўналганлик (масалаларни ҳал этиш, янги вазифалар олиш), в) атрофдагилар билан муносабат. Шундай қилиб, шахсий йўналганликни ҳисобга олиш мактаб ўқувчилари таълими (билим ва усулларни эгаллаш) ва тарбиясини (шахсият ривожланиши) янада самарали амалга ошириш учун биринчи ва зарур шартдир. 2. Фаолият психик тузилишининг ривожланиши (мотив, мақсад, объект). Масалан, мактаб ўқувчилари боғчага совға учун арча ўйинчоқларини тайёрлашади. Мотив – турлича (болакайлар кўнглини олиш, ўқитувчи талабини бажариш, жараённинг ўзидан қониқиш). Мақсад – арча учун ўйинчоқлар тайёрлаш. Объект – ўйинчоқлар тайёрланадиган материаллар. ²ар қандай фаолият ўз ичига қатор унсурларни (мотив, мақсад, объект) олади. ²аммаси биргаликда фаолият тузилишининг ўзига хос хусусиятини яққол кўрсатиб беради. 3. Онг механизмининг ривожланиши. Бу фикрий фаолиятнинг кўргазмали-ҳаракатли, кўргазмали-образлидан абстракт, назарийга ўзгаришидир. Болада тушунчалар ва тушунчалар тизими мунтазам шаклланиб боради. Боланинг англаш ва фикрлашининг ривожланиши даражаси қанча юқори бўлса, у ўзлаштирган, фойдаланаётган тушунчалар шунча мураккаб бўлади.

Шу тарзда, умумий ҳолда бола психик ривожланиши жараёнини уч асосий йўналишга бўлиш мумкин: 1) таълим жараёнида билим ва фаолият усулларининг ривожланиши, 2) ўзлаштирилган усуллар қўллаш психологик механизмларининг ривожланиши, 3) шахснинг умумий хусусиятларининг ривожланиши. 3. Таълим жараёнида болалар ривожланишининг педагогик шартлари ва қонуниятлари Билим, уни қўллаш механизмлари ва шахс умумий хусусиятлари ривожланишининг педагогик шартлари таълим жараёнида болалар ривожланишининг умумий қонуниятларига боғлиқ. Бола психик ривожланишининг турли тарафлари учун алоҳида, аниқ педагогик шартларни ҳам инобатга олиш муҳим. Ўқиш жараёнида ўқувчилар турли ўқув предметлари бўйича билим ва ҳаракат усулларини эгаллайдилар. Ўқишнинг ҳар хил турлари бўйича янги билим ва маҳоратларни эгаллаб бориш билан бир қаторда бу шартлар билан мувофиқ равишда бола психикаси ҳам ривожланиб боради. 4. Ёш бўйича ривожланишнинг даврийлаштирилиши Ёшнинг умумий хусусияти . ²ар бир ёшдаги психик ривожланиш алоҳида сифат босқичига эга. Ёш хусусиятлари кўплаб шартлар мажмуи билан белгиланади. Бу - бола ҳаётидаги ҳар бир босқичда унга қўйиладиган талаблар системаси, атрофдагилар билан муносабат, у эгаллаётган билим ва фаолият тури ҳамда бу билимларни эгаллаш усулларидир. Ёш хусусиятини аниқловчи шартлар мажмуига боланинг жисмоний ривожланиши хусусиятлари ҳам киради (масалан, гўдакликда маълум бир морфологик шакл ҳосил қилувчи маълумотларни эгаллаш, ўсмирликда организмнинг ўзгариш хусусиятлари ва бошқалар).

Ёш даврларида ривожланишнинг асосий ўзгариш механизмлари. Ёш даврларини аниқлаш атрофдагиларга муносабатларнинг ривожланиш даражаси билан билим, усуллар, қобилиятлар ривожланиши даражаси ўртасидаги алоқани белгилаб беради. Мазкур икки тараф орасидаги муносабатларнинг ўзгариши кейинги ёш босқичларига ўтишнинг муҳим ички асоси («ҳаракатлантирувчи куч»)ни ташкил этади. Бола яшаш шароити, тарбия ва таълим олиш шароитининг ўзгартирилиши ривожланишнинг ёш даврлари алмашинувини белгиловчи муҳим омилдир. Сўнгги вақтларда ёш ва педагогик психологияда кўпроқ педагогик мезонларга асосланган даврлаштириш қўлланилмоқда.

АДАБИЁТЛАР 1. Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. 20 жилд. Т., 1987-2003. 2. Антология педагогической мўсли Узбекистана /Сост. С.Р.Раджабов, К.Х.Хашимов и др. М., 1974. 3. Апраксина О.А. Методика музўкального воспитания в школе. М.,1983. 4. Бабанский Ю.К. Оптимизация учебно-воспитательного процесса. М., 1982.

Похожие

Психик тараққиёт назариялари

Таълим функциялари ва тамойиллари

Таълим конуниятлари ва коидалари

Таълим қонуниятлари ва принциплари

Таълим методлари ва воситалари