Таълим функциялари ва тамойиллари - Педагогиka - Рефераты

Таълим функциялари ва тамойиллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

81.5 KB

Таълим функциялари ва тамойиллари Режа: 1. Таълим конуниятлари ва функциялари хакида умумий тушунча 2. Ўкитишнинг етакчи коидалари. 3. Таълимда ўкувчи (талаба)га хос хусусиятларни хисобга олиш коидаси

1. Таълим конуниятлари ва функциялари хакида умумий тушунча Маълумки, ўкитувчи фаолиятининг муваффакияти аввало у таълимнинг мазмуни, методлари ва ташкилий шаклларидан умумий дидактик принцип (конуният) ларни канчалик тўгри амалга оширишига боглик. Конуният деганда, бу баркарор, зарурий, у ёки бу ходисалар ва жараёнлар ўртасидаги мутаносиблик ва мухим алока. Демак, таълим жараёнида таълим бериш, тарбиялаш ва ў к увчиларнинг умумий ривожланишларини бир бутунликда амалга ошириш зарур. Таълим конуниятлари бу - ў к итиш жараёнига кўйиладиган талаблар йигиндисидир. Таълим принцип ( к онуният) лари деб, таълимнинг барча боскичлари ва хамма предметларини ў к итиш учун асос бўладиган конуниятлар, коидаларга айтамиз. Таълим конуниятлари ўкувчи ва ўкитувчи орасидаги энг мухим ички ахамиятни акс эттиради. Ўкитишнинг принципларидан унинг коидалари келиб чикади ва улар у ёки бу принципларнинг хусусий коидаларини акс эттиради. Хар бир ўкитувчи шуни англаб етиши мухимки, ўкув жараёнини самарали куриш – бу, ишда ўзини о к лаган педагогик конуниятлар, коидалар, дидактик коидаларни хозирги замон шароитидаги янги масалаларни хал килишда ижодий фойдаланган холда, улардан бутунлай ва ўзаро алокада фойдаланиш демакдир. Ўкитишнинг мукобил томонларини танлаш учун бутун конуниятлар бирлигини ва дидактик коидаларини эътиборга олиш зарур. Таълим принципларига ўтмишда машхур алломаларимиз хам катта эътибор берганлар. Масалан, Абу Наср Форобий ва Абу Али ибн Синолар ушбу принциплар хусусида ўз асарларида баён килганлар. Жумладан, комусий олим Ибн Сино асарларида хам дидактиканинг принципларига, хусусан кўрсатмали ў к итишга кизикиш билан караган. Олим инсон хакикатдан мавжуд нарсаларни ёки уларнинг тасвирини кўриб идрок этиши туфайли унда объектив вокеликни тўгри акс эттирадиган тасаввур шаклланишини ўктирган. Ўкитиш конуниятларидан уни самарали ташкил килишга нисбатан муайян мухим талаблар келиб чикадики, буни ў к итиш коидалари деб атайдилар. Ў к итиш коидаларини билиш ў к итишнинг зарур

усулларини янада ишончлирок танлашга имкон беради. Педагог олимларнинг ю коридаги фикр-мулохазаларини умумлаштириб хулоса сифатида айтишимиз мумкинки, ўкитиш принциплари ёш авлодга таълим ва тарбия бериш максадларига мувофик ўкитишнинг характерини белгилайдиган асосий етакчи оидалардир. 2. Ўкитишнинг етакчи коидалари. Таълим коидалари - ўкитишнинг фаолиятини ва ўкувчилар томонидан илмий билимларнинг ўзлаштирилиши, тегишли кўникма ва малакалар хосил килишнинг асосий конун ва йўл - йўрикларини ўз ичига олади. Шу билан бир вактда ўкитиш коидалари хар иккала фаолиятни, яъни ўкитувчи ва ў к увчи томонидан ўз олдига кўйилган вазифаларни муваффакиятли амалга ошириш мкониятини берадиган бир канча талабларни хам умумлаштириб беради. Таълим коидалари деб умуминсоний тарбиянинг максад ва вазифаларини амалга оширишга каратилган ў к иш ва ў к итиш жараёнларининг йўналиши, ў к увчилар томонидан илмий билимларнинг ўзлаштирилиши, билим ва малакалар хосил килишнинг асосий конун ва коидаларининг йигиндисига айтилади. Сўнги йилларда олимлар томонидан яратилган педагогик адабиётларда дидактик коидалар турлича гурухлаштирилмокда. Ана шуларга асосланган холда куйидагича таълим коидаларини кўрсатиб ўтиш мумкин. 1. Таълимнинг илмий бўлиш коидаси. 2. Таълимнинг тизимли ва изчил бўлиши коидаси. 3. Таълим ва тарбиянинг бирлиги коидаси. 4. Таълимда назариянинг амалиёт билан боглик бўлиши коидаси. 5. Таълимда онглилик, фаоллик ва мустакиллик коидаси. 6. Таълимда кўрсатмалилик коидаси. 7. Таълим жараёнида хар кайси ўкувчига хос хусусиятларни хисобга олиш ва таълимнинг ўкувчига мос бўлиши коидаси. 8. Пухталик. 9. Таълимнинг тарбияловчилик характери.

Таълимнинг илмий бўлиш коидаси. Илмий билимлар – вокеликнинг хакконий нъикосидир. Таълимнинг илмийлиги коидаси ў к увчининг ўкув материалидаги конуниятларни акс эттириши, тушуниши ва ўзлаштириши учун тўгри шароит яратиш максадида зарурдир. Назарий коидаларни тушуниш- материални илмий асосда изохлаб беришнинг мухим белгиси бўлиб, у ўкувчининг фикрлаш фаолияти хусусиятларини белгилайди. Илмий билимларни эгаллаш жараёнида ўкувчиларда илмий дунёкараш, эътикод таркиб топади. Тафаккур ривожланади. Таълимнинг илмий бўлиш коидаси таълим жараёнида ў к увчиларни хозирги замон фан-техника тараккиёти даражасига мувофик келадиган илмий билимлар билан куроллантириш, ёшларни илмий тадкикот усуллари билан таништириб боришни таъминлашга каратилган. Таълимнинг тизимли ва изчил бўлиши коидаси. Ўкитувчининг билимларни тизимли баён килиши ў к увчиларга ў к ув предметининг структураси ва мантикини чукуррок тушуниш, фаннинг бош гояси ва асосий коидаларини ажратиш, табиат ва жамият ходисалари ўртасидаги ички богланишни аниклаш имконини беради. Дарс мазмунининг мукобил тузилишини танлаш, ў к итишдаги дидактиканинг тизимлилик коидасини хисобга олишни талаб килади. Ўкитишнинг тизимлилиги ўкитишда муваффакият гарови бўлиб, фикрларни тартибга солади, билим, кўникма ва малакаларни ўзлаштиришни осонлаштиради хамда яхшилайди. Таълимда изчилликка риоя килиб ў к итиш лозим, токи бугун ўрганилган билимлар кеча ўрганилганларни мустахкамласин, эртага ўрганиладиганларга замин хозирласин. Таълимнинг тизимли бўлиши унинг изчил бўлиши билан богликдир. Изчилликка сосланган таълимнинг характерли белгиси шундаки, у ў к увчиларнинг олдиндан ўзлаштирган билим ва малакалари замирида янги билим, кўникма ва малакалар хосил килиш, уларнинг ўзаро богланишларини такомиллаштириш ва аксинча, у янги билимларини баён килиш жараёнида олдиндан ўзлаштирилган билим, кўникма ва малакаларини яна хам чукурлаштириш, кенгайтириш ва

мустахкамлашни таъминлашга каратилгандир. Тизимлилик ва изчиллик ў к увчиларда хар кайси ў к ув фанларининг бир-бири билан узвий боглик бўлишини кўрсатишда хам мухим ахамиятга эга. аълимнинг тизимли ва изчиллик коидаси баён килинаётган ў к ув материалларини мустахкамлаш ва илгари ўтилганларни тўлдиришга хизмат килишини; ўкувчиларнинг узлуксиз ва тизимли суратда мустакил иш олиб боришларини; ўкувчиларнинг ўзлаштирган билим ва хосил бўлган кўникма, малакаларини хисобга олиб боришни хам ўз ичига олади. Таълим ва тарбиянинг бирлиги коидаси. Ёшларга таълим бериш, тарбиялаш ва уларнинг умумий ривожланишларини бир бутунликда амалга ошириш зарур. Таълим тизимида таълим ва тарбиянинг бирлиги коидаси асосий ва етакчи коидалардан бири хисобланади. Таълим жараёнида ўтилаётган катта ва кичик мавзуларнинг мазмунидан келиб чикадиган тарбиявий томонларини тўгри белгилаш ва уни таълим билан бирга, бир бутунликда амалга оширишни таъминлаш мухим ахамиятга эга. Демак бир бутун таълим жараёни икки ўзаро богликлик: хаётни билиш ва унга бўлган муносабатни таркиб топтириш жараёни билан ажралиб туради. Мактабда бериладиган таълим билан тарбия ўртасидаги педагогик жараённинг бутунлигини таъмин этувчи узвий бирлик хамиша мавжуд. Таълим-тарбиянинг бирлиги таълим жараёнини тўгри ташкил килиш ва ўкитишнинг хилма-хил усул ва услубларидан фойдалана олишга кўп жихатдан богликдир. Таълимда назариянинг амалиёт билан боглик бўлиши коидаси. Дидактикада таълимни турмуш билан, ишлаб чикариш амалиёти билан боглаб олиб бориш энг асосий ва етакчи коидадир. Хар бир фанни назарий тушунтириш билан бирга уни амалий томонини, амалиётга тадбик этиш йўлларини хам ўрганиш лозим. Бинобарин, баркамол инсон тарбиясининг максад ва вазифалари хам, таълимнинг мазмуни хам, ўкитиш усуллари хам, таълимнинг ташкил этиш шакллари хам назария билан амалиётнинг бирлигига асосланади. Таълим жараёнида назария билан амалиётнинг

бирлиги коидасининг изчиллик билан амалга оширилиши натижасида ў к увчилар ў к ув материалининг туб мохиятини, табиат ва жамият тараккиёти конуниятларини илмий асосда атрофлича тўгри, чукур тушуниб оладилар ва келажак амалий фаолиятлари учун зарур бўлган махорат, кўникма ва малакалар хосил киладилар. Ў к увчиларни амалий фаолиятга тайёрлаш назарий билимларни эгаллаш жараёнида бошланади. Кейинчалик у лаборатория ва амалий машгулотларда давом эттирилади. Таълимда онглилик, фаоллик ва мустакиллик коидаси. Ушбу коида ўкитишни шундай ташкил этишни назарда тутадики, бунда ўкувчилар илмий билимларни хамда уларни амалда куллаш усулларини онгли ва фаол эгаллаб олишади. Уларда ижодий ташаббускорлик ва ўкув фаолиятида мустакиллик, тафаккур, нутк маданияти ва илмий дунёкараш, эътикод таркиб топади. Ўкитиш жараёнида онглилик ва фаоллик коидаси ў к увчиларда тафаккур ва нуткни ривожлантиришни назарда тутади. Таълим жараёнида ўкувчилар фаоллиги, аввало уларнинг аклий фаолияти – тафаккур килиш фаолиятидир. Шунга кўра, таълимни онгли ўзлаштириш коидаси, бир томондан, ў к увчиларнинг мустакил, фаол фикрлашларини назарда тутса, иккинчи томондан, айнан шу жараён давомида ўкувчиларнинг мустакиллик ва фаолликларини хамда мантикий фикр килиш фаолиятларини тарбиялаб, ривожлантириб боришни назарда тутади. Онглилик ва фаоллик коидаси ў к увчиларни мехнат ва ў к итишда ижодий фаолият усулларига ўргатишни талаб этади. Таълимда кўрсатмалилик коидаси. Бу коида дидактик коидалардан бири бўлиб, у ў к итиш жараёнининг сифатини орттиради, ў к увчиларнинг билим олишларини осонлаштиради. Кўрсатмалилик принципи идрок этишни осонлаштириши ва назарий билимларни хаёт, амалиёт билан боглаш имконини беради. Бу коида ўкитиш жараёнида кўриш, эшитиш, хид билиш, таъм-маза билиш, тери, мускул-харакат каби сезги органларининг бир йўла объект устида сафарбар килишини талаб этади, шунингдек ўрганилаётган ходисаларга кизикишни оширади, билимларни пухтарок эгаллашга ёрдам беради. Буюк

чех педагоги Ян Амос Коменский ўрсатмалиликни таълимнинг асосий воситаси деб кўрсатади. Ушбу коидани юкори принцип деб атайди. Дарсда буюм ва нарсаларнинг асли, тасвири, техник воситалар, тасвирий-кўргазмали куроллардан фойдаланиб ўтилса, яъни мавзу шу асосда баён этилса дарс тўгри ташкил килинади ва самарали якунланади. Ў к ув материалининг кўрсатмали бўлиши ёшларни ўзлаштирилган илмий билимларни тажрибада, ишлаб чикариш амалиётида кўллай олишлари учун зарур бўлган кўникма ва малакалар билан куроллантиради. Таълимда билимларни пухта ва мустахкам ўзлаштириш коидаси. Таълимнинг пухта ўзлаштириш коидаси ў к увчи-талабалар томонидан тизимли ва онгли ўзлаштирилган илмий билимларни мустахкам, эсда саклаб колиш хамда олган илимларни ўз турмуш фаолиятларида куллай олиш малакалари билан куроллантиришни назарда тутади. Шундай экан, пухта ўзлаштиришнинг характерли белгиси таълимни мустахкам эсда саклаб колишдир. Аввало, бу коида ў к увчиларнинг хотира фаолиятини, яъни ў к ув материалларини эсда колдириш, эсда саклаш ва кайта эсга тушириш каби хотира жараёни фаолиятига богликдир. Ў к ув материалларини мустахкам эсда саклаб колиш, айни дарс жараёнида баён килинаётган мавзу мазмунини тизимли ва онгли ўзлаштирилишига боглик. Шундай килиб, билим, кўникма ва малакаларни ўзлаштиришда пухта ва мустакамлигига хамма ўкитиш коидалари: тушунарлилик, тизимлилик, ва изчиллик, назария билан амалиётнинг богликлиги, кўрсатмалилик каби коидаларни амалга ошириш билан эришилади. Пухта ўзлаштиришнинг муваффакияти кўп жихатдан акрорлаш ва машк килдиришга богликдир. 3. Таълимда ў к увчи (талаба)га хос хусусиятларни хисобга олиш коидаси. Таълим – арбия жараёнининг хамма томонлари умумсинф ўкувчилари жамоасига хос хусусиятларга амал килган холда йўлга кўйилади. Аммо, хар бир ўкувчи (талаба) ўзига хос жисмоний, ахлокий, аклий, рухий ва бошка хусусиятларга эгаки, бу унинг ў к ув фаолиятига катта таъсир этади. Шу боисдан таълим жараёнида (синф) гурухдаги ў к увчи-талабаларнинг

ўзига хос хусусиятларини хисобга олган холда иш кўриш мухим дидактик ахамиятга эга. Таълимнинг муваффакиятли бўлишида ў к увчиларнинг ўзига хос хусусиятларини кузатиш ва ўрганиш хамда шу хусусиятга мос муомала килиш хал килувчи ўрин тутади. Дарс давомида хар бир ў к увчининг ўзига хос хусусиятларини тўла хисобга олиш жуда кийин ва хар доим хам бунинг иложи бўлавермайди. Ўкитувчи ўкувчи-талабаларни дарсдаги ва амалий машгулотлар жараёнидаги ишини, уй вазифаларини бажаришини кузатади, уларнинг билими, ёзма ишлари, бажарган топширикларини, чизмаларини текширади. Дарсдан ташкари вактларда ўртоклари ва бошкаларга бўлган муносабати, хулки, иродавий сифатларини ўрганади, улар билан сухбатлашади. Кузатиш жараёнида педагог ў к увчининг кучли ва ожиз томонларини, унинг кизикишлари, тафаккури, нутки, хотираси, диккати, хаёлига мос бўлган хусусиятларни билиб олади, ўкувчиларнинг хаётий ва мехнат кобилиятини ўрганади. Мохир педагог ў к увчилар психологиясини хам яхши ўрганиб, уларда фанни ўзлаштириш даражаларини кай даражада ошириш йулларини топади. Шунингдек, тарбияси огиррок ёки шўхрок ўкувчи-талабалар билан кандай муомала кила олиш йўлларини мукаммал ўрганиб чикади ва улар билан яхши уносабатни йўлга куяди. Дарсда ва уй вазифаларида дифференциаллашган таълим элементларини кўлланиши ў к увчиларнинг ўзига хос хусусиятларини хисобга олишнинг мухим оситасидир. Таълимнинг ў к увчиларга мос бўлиши коидаси бу- ў к ув материалларининг мазмуни, унинг хажми, характери, у ёки бу синф ўкувчиларининг жисмоний ривожи, аклий кобилияти, умумий тайёргарлиги-савияси ва имкониятларига лойик бўлиши ушунилади. Таълимнинг мослик коидасида таълимнинг икки томони эътиборда тутилади: 1) Маълум синф ёки гурух учун белгиланган ўкув материалларининг характери, мазмуни ва хажми шу синф ўкувчиларининг ёш хусусиятларига мос бўлиши;

2) Хар бир синф учун белгиланган билим хажми шу синф ўкувчиларининг савиясига мос бўлиши лозим. Шунингдек, машгулот мавзулари ў к увчи-талабаларнинг ўзлаштириши учун оддийдан мураккабга томон ўргатилиши лозим, яъни хар бир предметни ўрганиш осондан кийинга томон ташкил этилиши максадга мувофикдир. Илгор классик педагогика намоёндалари таълимнинг ўкувчиларга мос бўлиши юзасидан бир катор коидалар ишлаб чикканлар. Уларга «Осондан кийинга караб бориш», «Маълумдан номаълумга караб бориш», «Соддадан мураккабга караб бориш» коидалари киради. Мослик коидаси яна бир канча талабларга амал килишни такозо этади. Айникса машгулот давомида билимларни ў к увчи- талабалар пухта ў к иб олишларига имконият яратиш учун аник ва мустахкам режага амал килиниши, баён килинаётган мавзулардан лўнда хулосалар чикариш; Материалларнинг ишончли бўлиши учун омил, мисол ва далиллар келтириш – кўргазмали куроллардан фойдаланиш баён килинаётган материалларни турмуш билан, ў к увчиларнинг шахсий тажрибалари билан боглаб олиб бориш талаб килинади. Шунингдек, ўкитиш усуллари ўкув материалининг характерига мос холда тўгри танланган бўлмоги лозим.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т.: Ўзбекистон, 1992. 2. Каримов И.А. Узбекистоннинг уз истиқлол ва тараққиёт й у ли. Т: «Узбекистон», 1992 йил 3. Каримов И. А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин. Т: «Узбекистон» – 1996 4. Каримов И. А. Узбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. 1-жилд, Т: «Узбекистон», 1996 йил 5. Каримов И. А. Ўзбекистон буюк келажак сари. Т: «Ўзбекистон», 1998. 6. Каримов И.А. Баркамол авлод орзуси. Т: «Шарқ» нашриёти, 1999 йил. 7. www . ziyonet . uz

Похожие

Таълим тамойиллари

Таълим жараёни яхлит тизим сифатида. Таълим тамойиллари

Жисмоний тарбия ва спортни бошқариш функциялари

Касбий таьлимнинг функциялари ва ривожлантириш тенденциялари

Ахлокнинг структураси, мохияти ва ижтимоий функциялари