Касбий таьлимнинг функциялари ва ривожлантириш тенденциялари - Педагогиka - Рефераты

Касбий таьлимнинг функциялари ва ривожлантириш тенденциялари

Загружено в:

14.03.2020

Скачано:

0

Размер:

168 KB

Касбий таьлимнинг функциялари ва ривожлантириш тенденциялари Режа: 1. Таълим муассасасида давлат-жамоат бошқарувининг психологик- педагогик асослари. 2. Академик лицейлар, касб-ҳунар коллежлари ҳақидаги Низом. Таълим муассасаси Устави. 3. Таълим муассасаси директори ва унинг ўринбосарлари хуқуқлари ва мажбуриятлари.

Таълим муассасасида давлат-жамоат бошқарувининг психологик-педагогик асослари Таълим муассасасини бошқаришнинг педагогик- психологик асослари. Бошқариш фақат ишлаб чиқаришгагина хос бўлган жараён эмас. Балки ижтимоий сохалар, шунингдек, таълим тизимида хам бошқаришни тўғри ташкил этилиши жуда мухим. Хозирги пайтда ягона педагогик жараённи бошқаришга илмий ёндашиш харакати кучайди. Бу эса интеллектуал салохияти юқори кадрларни шакллантириш учун ўта мухим хисобланади. Аввало, бошқаришнинг ижтимоий мохиятини англаб олайлик. Бошқариш маълум бир объектга ташкилий, режали, тизимли таъсир кўрсатиш демакдир. Хўш, менежмент ва менежер атамаларининг асл мохияти нимани англатади? Биз ушбу тушунчаларнинг мохияти, таълим муассасида давлат-жамоа бошқарувининг педагогик-психологик асосларини тушунишимизда ушбу йўналишда тадқиқот олиб борган педагог Р.Ахлиддиновнинг қарашлари алохида диққатга сазовор. «Менежмент» ва «менежер» атамалари хозирги талқинда корхона ва муассаса эгалари ўз мулклари ва ходимларни ўзлари бошқарганларидан кўра танланган йўналиш бўйича махсус тайёргарликдан ўтган мутахассисларни жалб этиш афзал эканлигини тушуниб етганларидан сўнг пайдо бўлди. Бугунги кунда менежер ривожланган демократик мамлакатларда нуфузли касблардан бири хисобланади. Мактабни бошқариш ишига мактаб инспекцияси, яъни, вазирликлар ва халқ таълими бўлимларининг мактаб инспекторлари хизмати ёрдам беради. Улар мактаб фаолиятини ўрганади, таълим-тарбия жараёнининг натижаларини тахлил қилади, илғор тажрибаларини аниқлайди ва уларни оммалаштириш чоратадбирларини белгилайди, камчиликларни аниқлаб, уларни бартараф этиш йўлларини излайди, мактаб директори ва ўқитувчиларга методик ва моддий ёрдам кўрсатади. Академик лицей ва касб-хунар коллежларига ташкилий, ўқув-услубий ва илмий рахбарлик қилиш, давлат таълим стандартини ишлаб чиқиш ва жорий

этиш, ўқув-таълим ва касб-хунар дастурларини бирлаштириш, педагог кадрлар билан таъминлш, уларни тайёрлаш ва қайта тайёрлаш Олий ва ўрта махсус таълим Вазирлиги (Ўрта махсус касб-хунар таълими Маркази), унинг худудий бошқармалари томонидан тармоқ вазирликлари, идоралар ва корхоналар билан биргаликда амалга оширилади Таълим тизимини жамоатчилик асосида бошқариш ўқитувчилар, ўқувчилар, ота-оналар ва жамоатчилик вакилларидан иборат педагогик Кенгашнинг умумий ўрта таълим муассасаси фаолиятини самарали ташкил этишга йўналтирилган фаолиятидир. Бир йилда бир марта ўтказиладиган мактаб конференцияси хам жамоатчилик бошқарувига киради. Конференцияда мактаб Кенгаши, унинг раиси сайланади, мактабнинг Устави қабул қилинади. Давлат таълим муассасалари билан бир вақтда нодавлат таълим муассасаларининг фаолият кўрсатиши хам таълимни бошқаришнинг жамоатчилик характерини ифодалайди. Умумий ўрта таълим мактаби, академик лицей ва касб-хунар коллежлари хақидаги Низом, таълим муассасасаларининг Устави – таълим муассасаларини бошқариш ва унга рахбарлик қилишнинг асосий хужжати. Ўзбекистон Республикасининг «Умумий ўрта таълим тўғрисида»ги Низоми Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1998 йил 13 майдаги 203-сонли қарорига мувофиқ қабул қилинган. Ушбу Низомда қуйидаги масалалар ёритилган: 1. Умумий қоидалар. 2. Умумий ўрта таълимнинг мақсади ва вазифалари. 3. Умумий ўрта таълимни ташкил этиш. 4. Ўқув-тарбия жараёнини ташкил этиш ва унинг мазмуни. 5. Педагог кадрларни тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш. 6. Умумий ўрта таълимни бошқариш. 7. Маблағ билан таъминлаш ва моддий-техника таъминоти. 8. Халқаро хамкорлик.

Низомга асосан, умумий ўрта таълимнинг мақсади ўқувчиларни давлат таълим стандартларига мувофиқ ўқитиш ва тарбиялаш хамда шахснинг таълим олиш хуқуқини рўёбга чиқариш хисобланади. Умумий ўрта таълим мазмунини ёритиш Низомнинг асосий ғояларидан бири бўлиб, мажбурий ва қўшимча компонентлар умумий ўрта таълим мазмунининг асосини ташкил этади. Ўзбекистон Республикасида умумий ўрта таълим халқаро хамкорлик асосида хам ташкил этилади. «Умумий ўрта таълим тўғрисида»ги Низомнинг саккизинчи бўлимида қайд этилганидек, умумий ўрта таълимни бошқариш органлари ва уларнинг махаллий органлари саналган таълим муассасалари халқаро хамкорликни педагогик ахборот ва тажриба алмашиш, педагог ходимларнинг тажриба ўрганиш ва малака ошириш мақсадида прогрессив халқаро жамғармалар ва ташкилотларнинг грантларини олиш сохасидаги давлатлараро, хукуматлараро ва идоралараро битимлар хамда шартномалар асосида амалга оширадилар. Умумий қоидаларда ўрта махсус, касб-хунар таълими умумий ўрта таълим негизида ўқитиш муддати 3 йил бўлган узлуксиз таълим тизимининг мажбурий мустақил тури хисобланиши хамда Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги қонуни ва «Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури»га мувофиқ амалга оширилиши, академик лицейлар ва касб-хунар коллежларининг юридик шахс хисобланиши, қонунчиликда белгиланган тартибда ташкил этилиши баён этилган. Ўрта махсус, касб-хунар таълимининг вазифалари сифатида қуйидагилар белгиланади: - давлат таълим стандартлари доирасида умумтаълим ва касб-хунар дастурини бажариш; - ўқувчиларнинг узлуксиз таълимнинг кейинги босқичида ўқишни давом эттириш, танлаган мутахассисликлар бўйича мехнат фаолияти билан шуғулланиш учун зарур ва етарли бўлган билимлар хам касб тайёргарлиги даражасини чуқурлаштириш; - республика иқтисодиётининг малакали кичик мутахассис кадрларга бўлган эхтиёжини қондириш.

Низомда академик лицейларнинг олий таълим муассасалари хузурида, касб- хунар коллежларининг эса худудларнинг демографик ва географик шароитлари, тегишли соха мутахассисликларига бўлган махаллий эхтиёжларини хисобга олган холда ташкил этишлари кўрсатиб ўтилган. Ўрта махсус, касб-хунар таълими муассасаларининг асосий вазифалари сирасига ўқувчиларни қабул қилиш, умумий ва касб-хунар дастурларини амалга ошириш, назорат турларини ташкил этиш, курсдан-курсга, ўрта махсус касбхунар таълимининг бир туридан бошқасига ўтказиш хамда диплом бериш кабилар киради. Академик лицейлар ва касб-хунар коллежларида педагогик фаолият билан шуғулланиш хуқуқига эга бўлган субъектлар, таълим муассасасига профессорўқитувчилар ва мухандис педагогларни ишга қабул қилиш тартиби тўғрисидаги маълумотлар бериб ўтилади. Ўрта махсус, касб-хунар таълимини бошқариш тартиби академик лицей ва касб-хунар коллежларига ташкилий, ўқув-услубий ва илмий рахбарлик қилиш, давлат таълим стандартини ишлаб чиқиш хамда жорий этиш, ўқув таълим ва касбхунар дастурларини бир хиллаштириш, педагог кадрлар билан таъминлаш, уларни тайёрлаш ва қайта тайёрлаш тармоқ вазирликлари, идоралар ва корхоналар билан биргаликда Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги (Ўрта махсус, касб-хунар таълими Маркази), уларнинг худудий бошқармалари, шунингдек, таълим муассасаси директори томонидан амалга оширилади. Ўрта махсус, касб-хунар таълимини маблағ билан таъминлаш амалдаги қонунчиликка мувофиқ таъминланади. Таълим муассасасининг молиявий маблағлари унинг тасарруфида бўлади. Ўрта махсус, касб-хунар таълими муассасалари белгиланган тартибда хорижий шериклар билан битимлар тузиш хуқуқига эга бўлиб, хорижий мамлакатлар учун мутахассислар тайёрлаши мумкин. Таълим муассасаларининг фаолияти, шунингдек, меъёрий хужжатлардан бири саналган Устав ёрдамида хам амалга оширилади. Таълим муассасининг Устави таълим муассасаси фаолиятига рахбарлик ва бошқариш тизимини аниқловчи хужжатдир.

Таълим муассасасининг Уставида таълим жараёнининг қуйидаги икки мухим таркибий жихати ажратиб кўрсатилади: 1) давлат таълим стандартида белгиланган билимлар захирасини эгаллаш йўлида амалий харакатларни ташкил этиш тартиби; 2) билим, кўникма ва малакаларни хосил қилишни ташкил этиш (саводхонлик, мустақил фикрлаш хамда масалаларни еча олишга ўргатиш). Шунингдек, таълим муассасасининг Уставида муассасани бошқаришга қўйилувчи талаблар, ўқитувчи, ўқувчилар хамда таълим муассасаси рахбарларининг хуқуқ ва бурчлари хам аниқ баён этиб берилган. Бошқаришнинг тизимлилиги ва ягоналиги. Таълим муассасасини бошқаришга нисбатан тизимли ёндашув асосида рахбар таълим муассасасини бир бутун яхлит тизим сифатида ва унинг белгилари хақида аниқ тасаввурга эга бўлади. Тизимнинг биринчи белгиси ягоналиги хамда уни бўлаклар, таркибий қисмларга ажратиш мумкинлигидадир. Иккинчи белгиси тизимнинг ички тузилишининг мавжудлигини англатади. Учинчи белгиси тизимнинг интегрциялана олишидир. Тизимнинг хар бир таркибий қисми ўзига хос сифатга эга бўлгани билан, ўзаро харакат орқали тизимнинг янги интеграциялана олиш сифати хосил бўлади. Тўртинчи белгиси таълим муассасаларининг ташқи мухит билан чамбарчас боғлиқлигидир. Чунки таълим муассасалари ташқи мухитга мослашиб, ушбу таълим жараёнини қайта қуради хамда ўзининг мақсадларига эришиш учун ташқи мухитни ўзига бўйсундиради. Бошқарувдаги тизимлилик ва ягоналик рахбар билан педагогик жамоа ўртасидаги ўзаро харакат ва алоқани таъминлайди, бир ёқлама бошқарувнинг олдини олади. Ахборотлар жамғармасини шакллантириш ва ундан жадал фойдаланиш бошқарув ишини илмий ташкил этишни юксалтиради. Мактаб ички бошқарувининг ўзига хослиги қуйидаги вазифаларда аниқ кўринади: 1. Таълим-тарбия жараёнини педагогик тахлил қилиш. 2. Мақсад қўйиш ва режалаштириш. 3. Ташкил қилиш.

4. Мактаб ички бошқарувини назорат қилиш. 5. Тартибга солиш. Таълим-тарбия жараёнининг ташкил этилиши ва ривожланишини тахлил қилмасдан, аввал эришилган натижаларни хозиргилари билан таққосламасдан туриб, уни бошқариб бўлмайди. Таълим муассасасини бошқариш самарадорлиги рахбарнинг хам, ўқитувчиларнинг хам педагогик тахлил услубиятини теран билишларига боғлиқ. Агар ўз вақтида, профессионал даражада педагогик жараён тўғри тахлил қилинмаса, жамоа орасида ўзаро бир-бирини тушунмаслик, ишончсизлик келиб чиқади. Хозирги пайтда педагогик тахлилнинг қуйидаги уч тури мавжуд: 1) кундалик тахлил; 2) тизимли тахлил; 3) якуний тахлил. Кундалик тахлил ўқув жараёнининг бориши ва натижаси хақида хар куни маълумот йиғиб, ундаги камчиликларнинг сабабини аниқлашга қаратилади. Кундалик тахлил натижасида педагогик жараёнга ўзгартиришлар ва тузатишлар киритилади. Кундалик тахлилнинг предметига ўқувчиларнинг хар кунги ўзлаштириш ва интизомлари даражаси, таълим муассасаси рахбарининг дарсга хамда синфдан ташқари дарсларга қатнашиши, мактабнинг тозалик холати, шунингдек, дарс жадвалига риоя қилиш каби холатлар киради. Тизимли тахлил дарслар ва синфдан ташқари машғулотлар тизимини ўрганишга қаратилади. Тизимли тахлил мазмуни таълим методларини тўғри уйғунлаштириш, ўқувчилар томонидан билимларнинг пухта ўзлаштирилишига эришиш, ўқитувчиларнинг сифатли тарбиявий ишларни олиб боришлари, уларнинг педагогик маданиятини кўтариш хамда таълим муассасасида инновацион мухитни ташкил қилишда педагогик жамоанинг хиссасини таъминлаш кабилардан иборат. Якуний тахлил ўқув чораги, ярим йиллик ва ўқув йили якунида амалга оширилади хамда асосий натижаларга эришиш йўлларини ўрганишга қаратилади. Якуний тахлил учун маълумотлар кундалик ва тизимли тахлиллар, жорий ва оралиқ назорат якунлари, ўқувчиларнинг ва синф рахбарларининг хисоботларидан олинади.

Хар қандай педагогик жараённи бошқаришнинг асоси мақсад қўйиш ва режалаштиришдан иборат. Бошқарув фаолиятининг мақсади – ишнинг умумий йўналиши, мазмуни, шакли ва методларини аниқлаш. Демак, мақсад – режанинг асоси. Бошқарувда асосий мақсад аниқланганидан кейин, унга эришиш учун қўшимча мақсад қўйилади. Таълим муассасасини бошқаришни режалаштириш педагогик тахлил асосида белгиланган дастурий мақсадга мувофиқ қарор қабул қилишдир. Бундай қарорлар маълум бир муддат давридаги маълумотларни тахлил қилиш орқали ёки якуний ишларни бажариб бўлгандан сўнг қабул қилиниши мумкин. Таълим муассасасини бошқариш амалиётида режалаштиришнинг қуйидаги учта асосий шакли қўлланилади: 1) муддатли (перспектив); 2) йиллик; 3) якуний. Муддатли режалаштириш қоидага мувофиқ сўнгги йилларда таълим муассасасида амалга оширилган ишларни чуқур тахлил қилиш асосида бир неча йилга мўлжаллаб қабул қилинади. Таълим муассасасида қабул қилиниши мумкин бўлган муддатли режа қуйидаги кўринишда бўлиши мумкин: 1. Режалаштирилган муддатда таълим муассасаси олдига қўйилган вазифалар. 2. Гурухларнинг имкониятларидан келиб чиқиб, ўқувчиларнинг йиллик ўзлаштириш даражаси муддатлари. 3. Таълим жараёнига педагогик инновация (янгилик)ларни олиб кириш муддатлари. 4. Таълим муассасасини педагогик кадрларига қўйилган талаблар. 5. Педагог кадрлар малакасини турли шакллар (курслар, семинарлар, тренинглар) орқали ошириш. 6. Таълим муассасасини техника хамда ўқув-методик (қурилиш ишлари, ахборотлаштириш, кўргазмали қуроллар, кутубхона фондини бойитиш) кўламини ривожлантириш. 7. Ўқитувчи ва ўқувчиларни ижтимоий химоя қилиш.

Йиллик режалаштириш бутун ўқув йили хамда ёзги таътилни қамраб олади. Йиллик режалаштириш ўқув йили давомида амалга оширилади ва таълим жараёнини ташкил этилиши (чорак, семестр)га қараб бир неча босқичларни ўз ичига олади. Педагогик бошқарувга доир адабиётларда таълим муассасаси ички назоратининг қуйидаги йўналишларда ташкил этилиши баён этилган: 1. Педагогик ташкилотчиликка доир саволларнинг қўйилиши. 2. Таълим дастурлари, ДТСнинг бажарилиш сифати. 3. Ўқувчиларнинг билим, кўникма ва малакаларининг сифати. 4. Ўқувчиларнинг тарбияланганлик даражаси. 5. Ўқитишнинг таълимий, тарбиявий ва ривожлантирувчи функцияларининг бажарилиш холати. 6. Дарсдан ташқари тарбия ишларнинг ташкил этилиш холати ва сифати. 7. Педагогик кадрлар билан ишлаш. 8. Таълим муассасаси фаолиятининг ўзига хос самарадорлиги. 9. қабул қилинган қарорлар ва меъёрий-хуқуқий хужжатларда кўрсатилган талабларнинг бажарилиши. Таълим муассасаси ички назоратининг турлари, шакллари ва методларини туркумлаштириш хозирги вақтда муаммоли масала бўлиб қолмоқда. Шунга қарамасдан, ички назоратнинг қуйидаги турлари ажратилиб кўрсатилади: Чизма. Таълим муассасаси ички назоратининг асосий турлари Таълим муассасаси ички назорати Асосий Мавзули Фронтал Қў шимча Алоҳида Синф-мулоқот Предметли Мавзули Комплекс

Мавзули назорат қандайдир аниқ масалани ўрганишда таълим муассасаси жамоаси, ўқувчилар гурухи ёки алохида ўқитувчининг педагогик фаолияти тизими, таълим муассасасидаги таълим даражаси, шунингдек, ўқувчиларнинг экологик ва эстетик тарбияси тизимига эътибор қаратилади. Фронтал назорат бутун педагогик жамоа, методик кенгаш ёки алохида ўқитувчи фаолиятини ўрганишга қаратилади. Алохида назорат бирор бир ўқитувчининг фаолияти, синф (гурух) рахбарларининг тарбиявий ишларини мавзули, фронтал ткширишга асосланади. Синф-мулоқот назорат шаклида синф жамоасининг дарс ва дарсдан ташқари жараёнида шаклланишига таъсир этувчи ўзига хос омиллар эътиборга олинади. Тартибга солиш бошқарув фаолиятида катта ахамият касб этади. У ўтган ўқув йилида эришилган натижаларни, йўл қўйилган камчиликларни хисоб қилади. Ана шу асосдан келиб чиқиб, янги ўқув йилида таълим муассасаси олдига мақсад ва асосий вазифаларни қўяди.

Адабиётлар: 1. Морева И.А. Педагогика среднего профессионального образования. Практикум –М. «Академия»-2008. 2. Подласый М.Л. Педагогика Новый курс учебник для студентов пед.вузов. В 2 ки К Т: Общие основы процесса обучения. – М.: ВЛАДОС, 1999. 124 с. 3. Кузнецов В.В. Введение в профессионально-педагогическую специальность: учеб. Пособие для студ. Высш. Учеб. Заведений / В.В. Кузнецов: ред. Л.Я.Петрунина.-М.: Изд.центр ―Академия‖, 2007 – 176 с 4. Рогинский В.М. Азбука педагогического труда: -М.: Высш. Шк. 1990 3.И.Ф.Харламов. Педагогика. Минск, 2002. 5. В.И.Загвязинский. Теория обучения. Современная интерпретация. Москва. ACADEMIA, 2001.

Похожие

Кадрлар тайёрлаш миллий модели ва ОУЮ укитувчилари касбий-педагогик махоратини ривожлантириш муаммолари

Таълим функциялари ва тамойиллари

Касбий таълимнинг шаклланиши ва ривожланиши

Дидактик билим ривожланишининг замонавий тенденциялари

Ижтимоий педагог ва унинг касбий сифати