Педагогиканинг қадимий манбалари - Педагогиka - Рефераты

Педагогиканинг қадимий манбалари

Загружено в:

22.09.2022

Скачано:

0

Размер:

82.5 KB

Педагогиканинг қадимий манбалари Р Е Ж А: 1. Жамиятнинг турли босқичларида тарбиянинг келиб чиқиши ва ижтимоий тарихий тараққиёти. а) Тарбиянинг келиб чиқишга оид турли ҳил қарашлар. б) Ибтидоий жамиятда тарбия ва унинг мазмуни, мақсад вазифалари. 2. Қулдорчилик жамиятида тарбия, унинг синфий характери. 3. Инсоният тараққиётидаги илк педагогик ғоялар ва уларнинг мақсад вазифалари.

ТАРБИЯ – ижтимоий ҳаётнинг зарурий ҳодисаси. У жамиятнинг янада ривожланиши, жамият ишлаб чиқарувчи кучларини, меҳнат жараёнини, инсоннинг ўзини, унинг маънавий ва жисмоний имкониятларини ривожлантириш учун зарурдир. Тарбия доимо жамият учун жуда мухим вазифани бажарган ва кишиларнинг турли авлодлари ўртасидан алоқа ва ворисликни амалга оширган. Бироқ, ҳар қандай иқтисодий формация учун, зарур бўлган ҳолда тарбия ўз мақсади ва вазифалари, ўзининг мазмуни, форма ва методлари бўйича ўзгариб борган. Бу ўзгаришлар ижтимоий муносабатлар, яъни жамият тарққиётининг турли босқичларида кишилар ўртасидаги муносабатлар билан чамбарчас боғлиқ бўлган. Жамиятда қандай ишлаб чиқариш усули ҳукмронлик қилишига қараб, мазкур жамиятда ўз ролини бажариши учун муайян тайёргарликка эга бўлган кишилар талаб этилади. Бундай қишиларни тайёрлаш учун ҳар бир ижтимоий-иқтисодий формация ўз тарбия системасига эга бўлади. Бу система мазкур давр талабларига мос келади. Бу талаблар, жамиятнинг синфий структурасига қараб турлича қаноатлантирилади. Шунинг учун тарбия тарихий ва синфий характерга эга, у жамият билан бирга ўзгаради ва синфий характер касб этади, яъни ўз вазифаси, мазмуни ва ташкил этилишига кўра хокимият тепасида турган синф манфаатларига бўйсинади. (Белорусова В. В. ва бошқалар. Т. 1999 йил 5-6 бет) ТАРБИЯНИНГ КЕЛИБ ЧИҚИШГА ОИД ТУРЛИЧА ҚАРАШЛАР Тарбиянинг пайдо бўлиши масаласи катта принципал аҳамиятга эга. Олимлар бу масалага турлича қарайдилар. Маълум гуруҳдан олимлар ибтидоий одамларнинг иқтисодий ҳаёти ва меҳнат фаолияти билан ижтимоий тараққиётининг энг дастлабки босқичидан болалар тарбияси ўртасида маҳкам боғланиш боришини инкор этадилар. Улар тарбияни биологик жараён қилиб кўрсатишга уринадилар. Масалан: Ш. Летурно, А. Эспинас ҳайвонларнинг

инстинктив ҳаракатларини ибтидоий одамларнинг тарбиявий ишларига ўхшатадилар ва тарбиянинг асоси одамларнинг ўз зотини давом қилдиришга инстинктив равишда интилишда-иборат, бунда табиий танланиш қонуни амал қилади, деган нотўғри ҳулосага келадилар. П. Монро назариясига кўра тарбиянинг асоси болаларнинг катталарга фаол равишда тақдим қилишга инстинктив интилишдан иборат деган фикр юритади. Умуман тарбиянинг келиб чиқиши Ш. Летурно, А. Эспинос, П. Монронинг қарашларича биологик жиҳатдан талкин этилади. Ислом динида тарбия бу оллохдан нисбат олиш маънавий баркамолликка эришиш орқали оллохнинг инъоми жаннатга эришиш деб ҳисоблайдилар. Муқаддас «Қуръон» кўрсатмаларига қатъий амал қилиш, «ҳадис»лар асосида оллох элчиси Муҳаммад пайғамбар, унинг сафдошлари ва авлиёлар, пари- шайхлардан ибрат олиш деб ҳисоблайдилар. Айнан диний қарашларда мутлоқ аҳлоқ, идеал соҳиби оллох ҳисобланиб, диний этикага риоя қилиш тарбия мазмунининг асосини ташкил этади. Ф. Энгельс ўзнинг «Маймуннинг одамга айланиши прогцессида меҳнатнинг роли» номли классик асарида «........одамнинг ўзини ҳам меҳнат яратади......» деб ёзган эди. (Н. А. Константинов, Е. Н. Мединский, М. Ф. Шабаев. Педагогика тарихи. Т. 1976 йил. 7 - бет) Инсоннинг таркиб топишидаги биологик шароитлар унинг меҳнати туфайлигина ҳайвон ҳолатидан инсон ҳолатига ўтиши учун асос бўлади деб ҳисоблайдилар. Ибтидоий кишиларнинг омон қолиши ва кўпайишидан иборат ўз табиий эҳтиёжларини қондиришга қаратилган меҳнат фаолияти ҳайвонни бора-бора инсонга айлантиради, кишилик жамиятини яратди, бу жамиятни таркиб топиши социал қонунятлар билан белгиланадиган бўлди. Тарихдан маълумки, диний қарашлар асосида ўз халқи ва динини энг олий ва юксак даражада таърифлаб, миллий низо ва фожиали воқеаларнинг пайдо бўлишига сабаб бўлган. Уларнинг қарашларича, гўё маълум бир халқ оллоҳ инъоми орқали тарбияланганлиги акл- заковати билан ажралиб туради. Шунингдек бошқа халқлар уларга тобе бўлиши лозим. Бундай тасаввурларнинг куч ва асоссиз эканлигини

тажрибада исботлаб беришга интилган айрим шахслар ҳам бўлган. Тарихий маълумотларга қараганда буюк аждодларимиздан катта давлат арбоби ва улуғ шоир Бобурнинг набираси ХVI асрда яшаган, ажойиб ҳукмдорлардан бири деб топилган Акбаршох ғайриинсоний бўлсада, ғалати бир тажриба ўтказган. Жавохарлал Нерунинг «Жахон тарихига бир назар» номли катта асарида шундай бир ривоятни келтиради: Хинд халқининг фаровонлиги учун жуда кўп куч-ғайрат сарфлаган, унинг таърифича «ҳинд миллатчилигининг отаси» деб топилган улуғ подшо Акбаршох ҳар хил дин ва ирқдаги кишилар билан диний ва бошқа турли мавзуларда баҳс, сухбатлар ўтказиб келган. Бу баҳслар, одатда деб ёзади Неру – Акбаршохни мусулмончиликдан қайтариб ўз динига киритишга интилган ғайридин вакиллари ҳисобланган энг зўр уламоларнинг мағлубияти билан тугаган ва улар ўз мақсадларига эриша олмаганлар. Ислом динига садоқатли Акбаршох ҳинд қизи вакилига уйланиб сиёсий фаолиятида нафақат миллатлараро дўстлик ва биродорлик тарафдори бўлибгина қолмай балки виждон эркинлиги ғоясини ҳар томонлама ёқлаб келган. Мазкур сиёсатнинг тўғри эканлигини тажрибада исботлаш мақсадида бу мустабид ҳар ҳил халқ ва динга мансуб кишиларнинг энди туғилган 12 та фарзандларини тортиб олиб, уларга қараб турувчи гунг энагалар билан бирга баланд деворли қасрга қамаб қўйишни буюради. Шу тариқа махбуслар ташқи дунёдан мутлақо ажратилган ҳолда 12 йил давомида каср ичида яшайдилар. Болалар 12 ёшига тўлгач, шоҳ ҳузурига турли ирқдаги ва диндаги машҳур олим ва уламолар тўпланишади. Бу ерда ҳозир бўлганларнинг деярли ҳаммаси диний ҳақиқат ва миллий характер туғма, инсон айниқса, муайян динга мансуб она тилида гапирадиган бўлиб туғилади, деган фикрни ўртага ташлаганлар. Акбаршох бу фикрга қарши чиқиб инсон камолотида дин ёки ирқ эмас, даставвал таълим тарбия ва муайян муҳит ҳал қилувчи омил эканлигини айтади ва гунглар тарбиясида бўлган махсус болаларни келтиришини

буюрадилар, 12 йил давомида жамиятдан мутлақо ажратиб қуйилган турли ирқ ва диндан одамларнинг фарзандлари на бир тилни, на бир динни билганлар. Улар қандайдир ноаниқ товушлар чиқариб, ўз фикрини имо- ишоралар билан тушунтиришга ҳаракат қилганлар. Маълумки, тарбия инсон ҳаётидан бирча жараёнларда кечади ва умрининг охиригача давом этади. Энди тарбиянинг эвалюцион тараққиётини босиб ўтганлигини, ҳар бир даврда тарбия ўз замонасининг талаби, муҳитидан келиб чиққан ҳолда ташкил этилиши ва йиллар давомида алоҳида фан сифатида шакллана боришига эътибор берайлик. Бунда ўз динамик ўсиб бориши, унинг ҳар бир даврдаги мақсади, вазифаси жамиятда тутган ўрнига баҳо берамиз. ИБТИДОИЙ ЖАМИЯТДА ТАРБИЯ Инсон меҳнат қуроллари тайёрлай бошлаган даврдан бошлаб кишилик жамияти пайдо бўлди. Ибтидоий кишиларнинг омон қолиш ва кўпайишидан иборат. Ўз табиий эҳтиёжларини қондиришга қаратилган меҳнат фаолияти хаёвонни бора-бора инсонга айлантирди. Айнан меҳнат фаолиятида тарбия жараёни юзага келди. Энг оддий меҳнат қуролларини қуллари билан қўллаш ва уларни онгли равишда тайёрлашнинг тобора кенгайиб, мураккаблашиб бориши ёки авлодга меҳнат билимларини, кўникма ва тажрибаларини бериш заруратини туғдирди. Дастлабки бу ҳол меҳнат фаоти жараёнида ва бутун ижтимоий ҳаёт қўйнида рўй берди. Кейинчалик тарбия инсон фаолияти ва онгининг алоҳида соҳасига айланди. Матриархат тараққиётининг оҳирги босқичларида ёш авлоднинг яшаши ва тарбияланиши учун ўғил болалар алоҳида, қиз болаларни тарбияловчи алоҳида муассасалар пайдо бўлди. Бундай муассасалар «ёшлар уйлари» деб номланиб, улуғ оқсоқолларнинг раҳбарлигида яшашга, меҳнатга, ўтказиладиган «синовларга» тайёрланар эди. Патриархол уруғчилик жамоаси босқичида чорвачилик, деҳқончилик,

ҳунар касб пайдо бўлди. Уруғчилик жамоасининг янада ривожланиб бориши натижасида бу жамоа «ўз-ўзини бошқарадиган қуролли ташкилот» бўлиб қолди. Ҳарбий бошланғич тарбиянинг турлари пайдо бўлди. Ёш авлодни тарбиялаш уруғ тамонидан ажратилган алоҳида кишиларга топширилганлиги, тарбия мазмуни ҳамда синовлар дастурси кенгайганлиги ва мураккаблашганлиги мана шуларнинг барчаси уруғчилик тузуми шароитида тарбия ижтимоий фаолиятининг алоҳида формасига айлана бошланганлигидан далолат беради. Ибтидоий жамиятнинг емирилиши хусусий мулк, қуллик ва оилали ўлиб яшайдиган даврга келиб, бола тарбияси оила қўлига ўтди. Аҳолининг ҳукмрон гуруҳлари: қохинлар, йўл бошчилар, оқсоқоллар пайдо бўлди. Улар жисмоний меҳнат талаб қиладиган ишларга ўргатишни, ақлий билим беришдан ажратиб қўйишга ҳаракат қилдилар. ҚУЛДОРЧИЛИК ЖАМИЯТИДА ТАРБИЯ, УНИНГ СИНФИЙ ХАРАКТЕРИ Тарихий таққиётнинг кейинги даврларига келиб, ибтидоий жамоа тўзими ўрнини янги ижтимоий формация-қулдорчилик тўзими олди. Қадимги шарқда биринчи синфий жамиятлар пайдо бўлди, ҳамда моддий ва маънавий маданиятга негиз солинди. Греция ва Рим халқлари бу маданиятни маълум даражада қабул қилиб олиб қайта ишлаб чиқдилар.синфий курашда дин ката роль уйнайди. Бу даврда давлат миқиёсида динлар вужудга келди. Миср, Ҳиндистон, Хитой мамлакатларида инсоният маданиятининг мураккаб формаларини бошқа жойлардагига қараганда олдинроқ вужудга келтирди. Мазкур давлатларда ҳисоб-китоб, медицина, котиблик илмининг пайдо бўлишига асос солинди, дастлабки ёзув Миср ва Хитой пихтография ёзувидан шартли-иероглифлар (суратлар) билан ёзиладиган ёзув келиб чиқди. Ўрта денгизнинг шарқ қисмидаги мамлакатларда иероглиф ёзувидан ёзувнинг янги принципи-товушларни ифодаловчи харфлар билан ёзиш ёки

алфавит келиб чиқди. Алфавит ёзувчи дастлабхўжалик ишлари ва бошқа шу каби ишларнинг боришини қайд қилиши учун ҳизмат қилди. Подшолар саройларида китоблар тайёрлайдиган мактаблар очилди. Бу даврда турли мамлакатлар ва халқлар жахон маданиятига турлича ҳисса қўшганлар. Масалан: Хитойда қоғоз ихтиро қилинди, Ҳиндистонда ҳисоблашнинг ўнлик системаси ўйлаб чиқилди. Ибтидоий жамоа тузумидан қулдорчилик тузумига ўтишдан қулдорлик тузумига ўтиш Ўрта Осиёда, Миср, Месопотамия, Хитой, Ҳиндистонга нисбатан кейинроқ содир бўлди. Эрамиз бошланишидан олдин Ўрта Осиёнинг жанубий чеккасига яқин бўлган жойда Ўрта денгиз билан Ҳиндистонни бирлаштирувчи карвон йули қурилди, сўнгра Ўрта Осиё орқали Ўрта денгизга томон «Буюк ипак» йўли очилди. Ўрта Осиё халқаро савдо сотиқ маркази бўлиб қолди. Бу ўз навбатида Ўрта Осиё воқеаларида маданиятни ўстирди, ёзувнинг тарқалишига ёрдам берди. Ўша вақтда Ўрта Осиё турли воқеаларида атрофдаги мамлакатларнинг алфавитлари: амрея (сурия) алфавити, юнон алфавити, шунингдек армея алфавитидан келиб чиққан махаллий ёзувлар эди. Қадимги Ҳитойда қуйи ва юқори мактаблар бор эди. Юқори мактабларда задоганларнинг болалари ўқишни ва мураккаб проглифик усулида ёзишни ўрганадилар. Уларга фалсафа ва аҳлоқ, ёзувчилар ва шоирларнинг асарлари ўргатилар эди. Бу мактабларда астрономияга доир баъзи маълумотлар ҳам берилар эди. Қадимги Греция қулдорчилик тизими ривожланган, классик даражасига кўтарилган эди. Бу ерда инсоният цивилизациясининг дастлабки босқичларига асос солинди, таълим-тарбия тизими, мазмуни, мақсад вазифалари ўз даврининг талабларидан келиб чиққан ҳолда ташкил этилганди. Тарихда Спарта ва Афина усуллари деб аталувчи мактаблар мазкур даврда вужудга келди. Иккала давлат қулдорчилик тузумига асосланган бўлиб, мактаб тизими қулдорлар фарзандларини тарбиялашга хизмат қилишади.

Грецияда қуллар барча инсоният ҳуқуқларидан маҳрум этилган бўлиб, фақат улар «гапирадиган иш қуроли» деб ҳисоблар эдилар. Спартада асосан босқинчилик ҳаёт тарзига асосланган давлат бўлиб, бу ерда 9 минг оиладан иборат қулдорлар 250 минг ахолига ҳукмронлик қилар эдилар. Спартада тарбия иши давлат миқёсида бўлиб, у спарталикларнинг болаларида бақувват ва чиниккан жангчилар, бўлажак қулдорлар тайёрлашни ўз олдига бевосита вазифа қилиб қўйган эди. Спарталикларининг болалари 7 ёшгача уйда яшар ва кейин агелла деб аталувчи алоҳида давлат муассасаларига жойлаштирилар ва 18 ёшга етгунча ана шу муассасаларда тарбияланиб, сўнгра афебия группасига ўтказилар ва харбий хизматни уташардилар. Ёшларни қўлларга нисбатан шафкатсиз қилиб уларни менсимайдиган қилиб тарбиялаш, хурлаш, азоблаш ва жазолаб улдиришар эдилар. 30 ёшидан бошлаб йигитлар Спарта фуқаролигига қабул қилинарди. Бу ерда қизларга эътибор бериларди. Афина тарбияси Спарта тарбиясидан ўз мақсадида вазифалари билан фарқ қилиб, баркамол инсон тарбиялар билан боғланганди. Аммо қуллар фақат жисмоний меҳнатга махкум этилганди. Афина болалар 7 ёшгача уйда тарбияланар, ўғил болалар 7 ёшдан бошлаб давлат миқёсидаги хусусий мактабга қатнар, қиз болалар уй рузғори ишига жалб қилинарди. Дастлаб болалар грамматик ва кифорист мактабларида ўқитилади. Грамматист мактабида ўқиш, ёзиш ва ҳисоблаш ўргатиларди. Кифорист мактабида болалар адабий билим, эстетик тарбия олишар эдилар. Болалар 13-14 ёшга етганларидан кейин полистра (кураш мактаби) деб аталган ўқув юртига утар эдилар. Бу ерда: ўқиш текин бўлиб, жисмоний машқлар: кураш, югуриш, сўзиш, диск ва найза улоқтириш ўргатиларди. Бадавлат оилалар учун палестрадан сўнг гимнасийда ўқиш имконияти мавжуд бўлиб, унда фалсафа, сиёсат, адабиёт фанлари ўқитиларди ва гиснастика билан шуғулланишни давом эттирардилар. 18-20 ёшдан бошлаб ёшлар эфеблар қаторига ўтиб, харбий хизматга тайёрланар эдилар. Умуман Спарта ва Афинада мукаммал тарбия олиш фақат бадавлат

қулдорларнинг болаларигагина хос эди. Ахолининг эркин қисми (демослар) ўз фарзандларига касб-ҳунар ўргатишардилар. Эрамиздан олдинги олтинчи асрдан милодий бешинчи асргача ўтган даврда Юнонистондаги қулдорлик давлатлари ва Рим империясида бир қадар демократик тартиблар, республика бошқаруви ўрнатилди. Бу ерда ўзига хос таълим-тарбия тизимлари ва педагогик таълимотлар яратилди.Юнонистонлик олимлар-Демокрит (460), Сухрот(469- 339), Афлотун ( 427-347), Арасту (383- 118)лар ўз асарларида таълим-тарбия, ўқитувчи ахлоқига доир педагогик назариялар яратдилар. Масалан, Демокрит тарбиянинг табиатга мослиги ғоясини ўртага қўйган. Ўқитиш жараёнида болаларнинг қизиқувчанлигини ҳисобга олиш зарурлигини уқтирган. Таълимнинг киши табиатини ўзгартирувчи қудратли куч эканлигини, ўқитишда мажбурлаш усулидан кўра, ишонтириш воситасидан фойдаланиш афзаллигини; салбий намуналарнинг зарарлигини таъкидлаган эди. У тарбияда меҳнатнинг роли мухимлигини кўрсатиб, педагоглар, ота-оналар болани ёмон ўрнакдан эхтиёт қилиб, яхши хулқ ҳосил қилиш учун фойдали ъхатти- ҳаракатларнинг кўпроқ машқ қилидиришлари лозим деган эди. Афлотун, бола тарбиячига итоат қилиши зарурлиги тўғрисидаги ғояни илгари суради. У болани мутассил назорат қилиб бориш: унинг яхши хулқи, итоаткорлигини рағбатлантириш, итоатсизлик қилса- қўрқитиш ва уриб бўлса ҳам тўғри йўлга солиш лозимлигини таъкидлайди. “Агар педагог ёки ота-она, - деган эди у, - болага: мана бу- адолатли, бу эса- адолатсиз, бу ишни қилиш яхши, бу эса уят, бу нарса муқаддас, буэса – нопоклик: бу ишни қилиш керак, буни қилмаслик лозим деб айтмаса кўрсатмаса болани тарбиялай олмайди” /Хрестоматия по истории зарубежной педагогики. Москва, “Просвешение”, 1981 19- бет/. Арастунинг “Искандарга насихати” / қаранг: “Ўзбек педагогикаси анталогияси”. Тошкент, “Ўқитувчи”, 1995, 39-46 бетлар/ да баён этилган

педагогик ғоялар ёшларни ахлоқий тарбиялаш нуқтаи назаридан ҳамон ўз қимматини йўқотмаган. Шунингдек, Арастунинг “Афина сиёсати” асарида тасвирланган / қаранг: Писаренко В.И.., Педагогическая этика. Минск, 1977, 10-11 бетлар/ афиналикларнинг ўқитувчиларни сайлаш таомили ҳам ўқитувчи одоби бобида диққатга саовордир. Чунончи, муаллимдан ёшларда синфий бурчга садоқат, интизомлилик, давлатни бошқара олиш каби ахлоқий фазилатларни тарбиялаш талаб этилган. Сайлаб қўйиш- ўқитувчи- тарбиячилар зиммасига катта мажбуриятлар юкланган. Бу таомил Афина давлатида педагоглик ишининг оммавийлигини, унга катта эътибор берилганини кўрсатади. Ўқитуучи этиб сайланган киши унга давлатнинг келажагини- ёшларни тарбиялашдек улуғ вазифа ишониб топширилганидан фахрланган. Давлат ва тарбияланувчилар билан ўқитувчи ўртасидаги муомула, муносабатларни тартибга солувчи қоидаларга амал қилиш талаб этилган. Рим педагогларидан энг машхури Марк Фабий Квинтилиан “Нотиқни тарбиялаш тўғрисида” номли асарида педагогик муаммоларни, шунингдек ўқитувчи одобига доир масалаларни ҳам баён этади. Квинтилиан ўз замонасидаги Грек ва Рим педагогик ғояларини яхши ўрганиб нотиқлар мактаюида кўп йиллар ўқитувчилик қилиб орттирган катта тажрибасини умумлаштиради. Унинг фикрича, бола мактабда таълим-тарбия олиши лозим.Ўқитувчи ўзи тарбиялаётган хар бир болага эхтиётлик билан ва эътибор бериб муомула қилиши керак, чунки бефахм ва қобилятсиз бола камдан кам учрайди. Ўқитувчининг ўзи ўқимишли бўлиши, болаларни севиши, ўзини яхши тута билиш, болаларни бўлар-бўлмасга мақтайвермаслиги ёки жазолайвермаслиги, ўз шогирдлари учун ўрнак бўлиши ва уларни синчиклаб ўрганиши лозим. Ҳар бир ўқитувчи ўқитишнинг ҳамма босқичларини ўтиши керак. Юқори типдаги мактаб ўқитувчиси, авало, бошланғич мактабда муаллимлик қилиши мақсадга мувофиқ. Муаллим ва тарбиячиларнинг талаффўзи яхши бўлиши керак.

Ўқитувчи одобининг тарихий илдизлари хақида гап борар экан, қадимги Юнонистон ва Рим педагогларининг Юқорида келтирилган ғоларини тилга олиш ўринли деб ҳисоблаймиз. Чунки, Марказий Осиёда яшаган мутафаккирлар Хиндистон, Хитой каби шарқ мамлакатлари маданияти, илм- фани, тарбияшунослиги, фалсафаси, педагогикасига ҳам эътибор берганлар. Жахон алломаларининг илмий алоқалари, маърифатпарварлик, педагогик ахлоқий таълимотлари Марказий Осиёда тарбияшунослик сохасидаги фикрлар тараққиётининг тарихий илдизларидан биридир.

АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ: 1. И. Жаббаров. «Ўзбек халқи этнографияси» Т. 1994 йил. 2. И. А. Каримов. «Ўзбекистон тарихи ва маданияти» Т. 1991 йил. 3. К.Хошимов ва бошқалар. Педагогика тарихи. Т. 1996 йил. 4. О. Хасанбоева ва бошқалар. Педагогика тарихи. Т. 1997 йил 5. А. Зунунов. Педагогика тарихи. Т. 1997 йил 6. Н. А. Константинов, Е. Н. Меданский, М. Ф. Шабаева. Педагогика тарихи. Т. 1976 йил. 7. М. Ф. Шабаева. Педагогика тарихи. Т. 1985 йил

Похожие

Педагогиканинг назарий-методологик асослари. Миллий педагогиканинг моҳияти

Педагогиканинг умумий асослари

Педагогиканинг метологик асослари

Педагогиканинг илмий асослари

Педагогиканинг фан сифатида асосланиши