Педагогиканинг фан сифатида асосланиши - Педагогиka - Рефераты

Педагогиканинг фан сифатида асосланиши

Загружено в:

22.09.2022

Скачано:

0

Размер:

57 KB

Педагогиканинг фан сифатида асосланиши Режа: 1. Педагогиканинг фн сифтида ривожланиши. 2. Фалсафа педагогиканинг методологик асоси. 3. Педагогика атамасининг келиб чиқиши. 4. Мактабларнинг пейдо бўлиши.

XXI аср бўсағасида ижтимоий иқтисодий муносабатлар ривожида инсон ақл - заковати ва маънавияти асосий мувофиқлаштирувчи , ривожлантирувчи омил ва восита эканлиги тобора намоён бўлмоқда . Шунинг учун инсонпарварлик бозор иқтисодиёти асосидаги ҳуқуқий, демократик давлат эркин фуқаролик жамияти қурилишининг бош тамойили сифатида қабул қилинмоқда. Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги қонунида (1997 йил 29 август) таълим давлатимиз ижтимоий тараққиёти соҳасида устувор деб эълон қилиниши Педагогика фани зиммасига жуда катта масъулиятли улуғвор вазифаларни юклади. Келажаги буюк давлатни қураётган кишиларнинг тафаккури, аҳлоқи янги иқтисодий муносабатларни тиклашга, моддий неъматлар ишлаб чиқаришга астойдил киришиб, доимо ёниб яшаш ҳисси билан суғорилган бўлиши лозим. Мана шундай ижобий ҳислатларга бой комил инсонни тарбиялаш олий таълим муассасаларининг, қолаверса барча турдаги таълим муссасаларининг асосий вазифасидир. Ҳар бир мустақил фан ўзининг предмети (мавзуси) ва методологик асосларига эгадир. Жумладан, Педагогика ҳам фан сифатида шаклланиб, ўзининг предметига эга бўлди. Педагогиканинг кишилик тараққиётида алоҳида ўрни, функцияси, илмий билиш соҳаси мавжуд. Педагогика тарбия илми ҳисобланади. Тарбия оддий ва содда қилиб тушунтирилганда, ўсиб келаётган ёш авлодни мазкур муҳит, жамият талаблари асосида ҳаётга тарбиялашдан иборат. Тарбия жараёнида ёш авлод ўзидан олдинги авлод томонидан тўпланган билим, одоб, урф-одат, маданият ва меҳнат кўникмаларини ўзлаштиради, жамиятда ўзининг муносиб ўрнини эгаллаш ва ҳаётий тажрибага эга бўлиш учун ўз савияси ва дунёқарашини шакллантиради. Педагогик маънода тарбияда деганда умуман ўқув-тарбия тизимида ёки алоҳида олинган бир ўқув-тарбия муассасасида амалга ошириладиган, маълум мақсадга йўналтирилган тарбиявий жараён

тушунилади. Бошқа фанлар каби Педагогика ҳам фан сифатида пайдо бўлар экан, у аввало жамиятнинг талаб ва эҳтиёжлари асосида пайдо бўлди. Шу сабабли тарбия жараёнини ижтимоий ҳаётнинг ажралмас қисми, еб қараш лозим, чунки тарбиявий ишларни олиб бормасдан туриб жамиятни, унинг ривожланишини тасаввур қилиш қийин. Мутафаккир АбдуллаАвлоний “Тарбия биз учун ё ҳаёт, ё мамот: ё нажот, ё ҳалокат: ё саодат, ё фалокат масаласидир” деган эди . Бу фикр ҳозирда ддекмократик жамият қураётган, келажакда буюк давлат барпо қилиш ниятида бўлган Ўзбекистон Республикаси учун алоҳида аҳамият касб этади. Инсоният тарихига назар ташлар эканмиз, ҳамма даврларда педагогик фаолият ҳам мавжуд бўлган. Инсонни дунёга келиши, фақат туғилишидан иборат табиий-биологик ҳодиса эмас, балки туғилгандан кейин ўз замонасининг тараққиёти даражасига кўтарилиши, мавжуд ижтимоий-тарихий тажрибани эгаллаши, жамиятда ўз ўрнини белгилаб олиши, тарихий жараёнининг фаол иштирокчисига айланиши, яъни тарбия олиши керак. Бу жараёнда катта авлод ўзининг яшаш, кураш ва меҳнат тажрибасини, билим ва малакаларини кичик авлодларга бера бошлайди, яъни янги туғилган одам боласининг ривожланиши, шаклланиши ва вояга етиши жараёнига раҳбарлик қилинган, бошқарилган. Бу тарбия деб аталмиш ижтимоий ҳодиса орқали амалга оширилган. Жамият ривожлангани сари етук, баркамол шахсларни етиштириш эҳтиёжи ҳам ортиб борган ҳамда ўзгариб, янгиланиб, жамиятга хизмат қилган. Инсоният жамиятнинг турли босқичларида таълим- тарбия муассасаларини яратиш, ёш авлодларни ўқитиш ва тарбиялаш соҳасидаги тажрибаларни назарий жиҳатдан англаш, умумлаштириш ва ҳаётга тадбиқ қилиш жараёнида Педагогика фани пайдо бўла бошлади. Педагогика Таълим- тарбиянинг мақсади ва вазифалари, давлат таълим стандартлари, таълим ва тарбиянинг усуллари, ташкил этиш шакллари, умуман унинг қонуниятлари ҳақида билим, маълумот берадиган фанга айланди. Инсон яратилиши, пайдо бўлиши заҳотиёқ илм ва

тарбиявий сифатлар унинг яшаши, ҳаёт кечириши учун энг зарурий шарт ва воситалар эканлигини англаб боради. Шунинг учун инсоният жамиятнинг илк кўринишлариданоқ тарбия билан шуғулланувчи мутахассисларга эҳтиёж туғилди, десак биз тарбияни фақат бир томонини, яъни бошқаларни яна ҳам хусусийлаштириб, агар ёшларни тарбиялаш, десак тарбия тушунчасига жуда ҳам тор қаралган бўлади. Чунки тарбия энг аввало ҳар бир инсонни ўзига қаратилгандир. Ҳар бир киши доимо ҳам ақлий, тарбиявий, жисмонан такомиллашиб, шаклланиб боради. Айрим кишилар бу фикрга қўшилмасликлари мумкин. Чунки бунда жамиятдаги ўрта, катта авлоднинг тарбиясида камчиликлар, етишмовчиликлар бор экан-да, деган хулоса чиқармаслиги керак. Чунки оламнинг моддий-маънавий тузилиши, қурилиши, унинг ривожи, инсоннинг моддий-маънавий яшаш шароити, имкониятлари, унинг ақлий, ахлоқий, жисмоний ҳолати билан узвий боғлиқ. Шунинг учун табиатнинг инсон яшаши, мавжудлиги, бахтиёрлигини таъминлаш имкониятлари, унинг ақлий- ахлоқий, жисмоний ривожи, ўсишига тўғридан-тўғри боғлиқдир. Тарбия жамият ҳаётида сезилирли рол ўйнайди. Жамиятда тарбия жараёнида тўпланган тажрибани умумлаштириш эхтиёжи туьилиб, ўсиб келаётган ёш авлодни ҳаётга дурустроқ ва режали асосда тайёрлаш имконини берадиган махсус ўқув юртларини очиш зарурияти пайдо бўлиши билан бирга,таълим назарияси ҳам фан сифатида ривожлана бошлади. Ибтидоий жамоа даврида ҳам ижобий тарбия тажрибасини оммалаштиришга уриниш куртаклари бўлган. Масалан, катталар ва ёшлар Ўртасидаги муносабатлар билан, кейинроқ турли одат ва маросимлар билан боьлиқ ўзини тутишнинг баъзи бир шакллари шакллана бошлаган. Тарбияда назарий умумлаштиришнинг илдизини фалсафа қаъридан ахтармоқ даркор. Фалсафа қадим замонлардан бошлаб давр ва ҳаёт мазмуни, борликнинг бирлиги, унинг жамиятдаги Ўрни ва роли, одамларнинг ҳаётда белгиланган вазифаси нималардан иборат, деган саволга жавоб излаш ва тайёрлаш билан шуьулланган.

Қадимий ва Ўрта Шарқ адабиёти намоёндалари орасида назарий- педагогик тусга эга қатор илмий қарашлар мавжуд бўлган. Улар орасида Ал- Форобий, Алишер Навоий ва бошқаларнинг асарларини мисол келтириш мумкин. Педагогика фанининг предмети бўлган илмий билиш асосида жамиятнинг алохида функцияси-тарбия мазмуни ётади. «Педагогика» атамаси қадимий Юнонистондан келиб чиққан. Бу ерда қулдорлар болаларини мактабга кузатиб қўядиган,олиб бордиган одамларни «педагог»деб аташган. Кейинчалик бу атаманинг маoноси бир мунча ўзгарди. Махсус тайёргарлик кўрган ва тарбия билан шуьулланадиган шахслар «педагог» деб атала бошлади. Кўп вақтлар педагогика илмий фан сифатида фақат ўсиб келаётган ёш авлоднинг тарбиясини ўрганади, деб қаралган. Аммо ҳаёт амалиёти тарбиянинг умумий принциплари фақат болалар тарбиясига эмас, балки катталар тарбиясига ҳам тааллукли эканлигини кЎрсатди. Шунинг учун ҳам кейинги пайтларда педагогиканинг ёш авлодни ва катта ёшдаги одамларни тарбилаш ва ўқитиш, уларга маълумот бериш қонуниятларини Ўрганувчи фан деб белгилаш одатга айланган. Кишилик жамиятининг қадимий ибтидоий, яъни бошланғич даврида одамлар тайёр махсулотдан фойдаланишган. Ов, турли-туман хунармандчиликнинг ривожланиши одамлар меҳнат тажрибасини ошишига олиб келган. Меҳнат фаолияти борган сари мураккаблаша бориб, одамларнинг шаклланишида ва кишилик жамиятининг ривожланишида мухим рол уйнай бошлади. Меҳнат одамларниг тарбиясига таъсир кўрсатиб, тарбияни ҳаётий зарурият килиб қўяди. Одамларнинг меҳнат кўникмалари ёш авлодга мерос бўлиб қола бошлади. Энди тарбия меҳнат фаолиятининг, меҳнат тажрибасининг махсулига бевосита боғлиқ бўлиб колди. Олдинига бола тарбияси катталар томонидан бевосита меҳнат фаолиятида амалга оширилган бўлса, жамият ривожлана борган сари бундай йўл талабга жавоб бермай куйди. Энди тарбия билан билимдон, тажрибаси етарли одамлар шуьуллана бошлади. Машғулотлар тобора ташкилий шаклларга, кўринишларга эга бўлиб борди. Секин-секин

мактаблар пайдо булди. «Мактаб» атамаси қадимий Юнонистондан келиб чиққан. (Мактаб юнонча-буш вакт, меҳнатдан дам олиш маъноларини билдиради). Юнонистонда талабаларнинг мутафаккирлар билан сухбатини мактаб деб аташган, кейинчалик махсус ўқув тарбия муассасаларини ҳам мактаб дейишадиган булди. Мактабнинг шу маъноси хозирги кунгача ҳам акланиб келмокда. Мактабнинг таркиб топиши, тарбиянинг такомиллашиши билан бирга, тарбия фаолиятининг узи алохида касбий фаолиятга айланди, педагоглик касби эса алоҳида касб бўлиб ажрала бошлади. Педагогика таълим тарбия мақсадини жамият талбларига ва талабаларнинг ёш хусусиятларига қараб мазмунан ўзгариб боришни ўргатади, тарбиянинг таркибий қисмларини ва улар ўртасидаги боғланишларни очиб беради. Шу аснода таълим ва тарбия сохасидаги тажрибаларни умумлаштиради,тарбиянинг келгусидаги ривожланиш истиқболларини, йўлларини кўрсатиб беради. Фалсафа фани эса педагогика фани учун методологик асос бўлиб хизмат қилади. Чунки, хозирги таълим-тарбия назарияси ютуклари фалсафий фикрлар кураши ва тараққиётнинг махсулидир. Фалсафа фани педагогикани илмий усуллар билан қуроллантиради, таълим ва тарбиянинг объектив қонун- қоидаларини ишлаб чикишга манбаа бўлади. Этика ва эстетика фанлари педагогиканинг тарбия назарияси булимии буйича маълумот беради. Бу фан талабанинг хулқи ва одоби меъёрларини белгилаш ҳамда гўзалликни чин маънода тушунтириш, талабаонгида ҳаётнинг жозибали, нафис кирраларига бевосита раьбат уйғотиш борасида педагогика фани билан алокададир. Фанларни ўқитиш йўллари ҳам педагогика фаниниг дидиактикасига алокадор, чунки хар кандай фаннинг ўқитилиш усули шу фаннинг мазмуни, тизимини талабалар томонидан узлаштириб олинишига хизмат қилади. Демак, педагогика фани болалар анатомияси, физиологияси, гигиенаси ва педиатрия фанлари каби билан чамбарчас богликдир.

Педагогика фани объктив равишда йил сайин кенгайиб бормокда, натижада унинг тармоқлари ҳам бир нечта гурухларга ажралмокда. Улар педагогика фанлари тизими деб номланади.

АДАБИЁТЛАР: 1. Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”ги Қонуни. Т, 1997. 2. Ўзбекистон Республикаси “Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури”. Т, 1997. 3. И. Каримов. «Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори”. Т. 1997. 4. Ўзбек педагогикаси тарихи. (Қўлланма. проф. А.Зуннунов таҳрири остида). Т. “Ўқитувчи”. 1997. 5. Педагогика. (Қўлланма. А Мунавваров таҳрири остида) Т. “Ўқитувчи”. 1996. 6. Педагогика. (Қўлланма. проф. А.Ильина таҳрири остида). М. 1984. 7. Очилов М. Университетлар тизимида педагог ходимлар тайёрлаш муаммолари. “Таълим ва тарбия” журнали. 1997. 5-6 сон. 8. Педагогика. (Маърузалар матни. Проф. Н.Ғайбуллаев таҳрири остида) Т. 2000.

Похожие

Педагогика фан сифатида. Педагогиканинг тадқиқот методлари

Педагогик технологиянинг мустақил фан сифатида шаклланиши

Педагогика фан сифатида. Педагогик тадқиқот методлари

Тарбия назарияси ва методикаси - укув фан сифатида

Педагогиканинг назарий-методологик асослари. Миллий педагогиканинг моҳияти