Педагогик технологиянинг назарий асослари - Педагогиka - Рефераты

Педагогик технологиянинг назарий асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

67 KB

Педагогик технологиянинг назарий асослари Режа: 1. Педагогик жараёнига ёндашиш турлари. 2. Янги педагогик технологиянинг асосий принциплари.

Республикамизда “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури» да таъкидлаганидек, замонавий таълим-тарбия ишларини давлат стандарти даражасига кўтариш учун педагогик жараёнга илғор ахборот ва педагогик технологияларни жорий этиш зарур (3.4 модда). [9] 1999 йил апрел ойида Тошкент шахрида ҳамда май ойида Андижонда ўтказилган Республика илмий-назарий семинар қарорларига мувофиқ барча илмий ва олий ўқув муассасаларига кадрларни тайёрлаш миллий моделига мос илғор педагогик технологияларнинг назарий асосларини ишлаб-чиқиш вазифаси юклатилди. Бу вазифани тўлиқ бажариш мақсадида, энг аввало, олимлар мактабларда ва олийгохларда ишлаётган ўқитувчилар ҳамкорлигида бир неча муаммоларни ечиш керак, шу жумлада: - янги педагогик технологиянинг моҳиятини аниқлаш ва унинг назарий асосларини яратиш; - унинг принципларини ишлаб чикиш; - педогогик технологияни амалда қўллаш учун самарали йўлларини танлаш ва ҳоказо. Педагогик технология нима? Нега энди шунча йиллардан бери яраб келган таълим жараёнини эскича ташкил этишдан воз кечишимиз керак ва ўқув жараёнини лойихалаштиришга янгича ёндашиш зарур? Бу йўналишлар: - Таълим-тарбия мақсад, вазифа мазмуни, тизимини ислох қилиш; - Таълим-тарбия бошқарувини ислох қилиш; - Таълимнинг бозор иқтисодиётига асосланган механизмини яратиш; - Ота-она, ўқитувчи-талабанинг таълим жараёнига бўлган янгича қарашларини шакллантириш; - ва нихоят, бу туб ислохотларнинг бош ҳаракатлантирувчи кучи - янги педагогик технологияни амалиётга тадбиқ этишдан иборат. Ташхисланувчан ўқув мақсадларини қўллашга ўтилиши, ўқитиш технологиясида баҳолашнинг ўзига хос янги мазмунга эга бўлишига олиб

келади. Мақсад ташхисланувчан усулда аниқланар экан, ўқув жараёнининг боришида унинг белгиларига ҳам эталон сифатида қараш мумкин бўлади. Ўқитиш жараёнида жорий баҳо қайтувчан алоқа ролини ўйнайди ва эталон мақсадга (ёки унинг қисмларига) эришишига қаратилган бўлади. Агар мақсадга эришилмаган бўлса, унда жорий назорат натижалари асосида ўқув жараёнига тузатишлар киритилиши лозим. Шунинг учун ҳам, жорий баҳолар билимларни шакллантирувчи функцияни бажаради. Демак, жорий назоратлар баҳоланмайди. Жорий мулохазалар мазмуний ҳарактерга эга бўлиб, улар талабага ва унинг фаолиятига тегишли тузатишлар киритишига ёрдам бериши лозим. Якуний баҳо балларда ифодаланади. Жорий баҳо каби якуний баҳо ҳам ташхис усулида қўйилган мақсадларнинг эталон мезоний белгилари асосида аниқланади ва шунинг учун ҳам мезоний ҳарактерга эга бўлади. Ўқув жараёни ҳам шунга мувофиқ йўналишга эга бўлади. Мезоний баҳолаш бу усулда ўқитишнинг асосини ташкил қилади. Талаба билимларини шакллантирувчи жорий баҳолар, уларга фан (курс) нинг ҳар бир бўлими бўйича тавсия этилган назорат топшириқлари билан аниқланади. Бундан мақсад, талабаларда содир бўладиган қийинчи -ликларни тезкорлик билан бартараф қилишдир. Бундай тест вариантларининг бири бўлим материалини тўла қамраб олган бир неча саволлардан иборат бў - лиши мумкин. Ҳар бир савол рўпарасида 4-5 та жавоблар (танлаб белги -лаш учун) ёзилади. Ҳар бир жавоб варианти бир қарашда тўғрига ўхшаган бўлиши, лекин фақат биттаси аниқ тўғри бўлиши зарур. Жавоблар А, В, С, Д, Е каби ҳарфлар билан белгиланади. Жавоблар ўз-ўзини текшириш бланка - сига ўтказилади. Уни тўлдириб бўлгандан сўнг, талаба ўз жавобларини тест калити билан таққослайди ва қайси саволларга тўғри (нотўғри) жавоб берган - лигини ўзи аниқлайди. Жавоб бераолмаган саволларни ўзи мустақил равиш - да (зарур бўлса ўқитувчи ёрдамида) ўзлаштиради. Бунда у алтернатив ўқув материаллари (ўқув қўлланмалари, видеоматериал, лаборатория ишларини бажариш учун кўрсатмалар) дан фойдаланиши ҳам мумкин.

Педагогик технологиянинг энг муҳим ютуқларидан бири - тестлар фон - дини, ўқув жараёнининг боришини тўла қамраб олган назорат - текширув топшириқлар тўпламини яратилишидир. Олдиндан тайёрланган, стандартлашган тестлар ишда анчагина қулайлик туғдиради. Ҳар бир ўқув циклида тест ёрдамида баҳолаш тезкор қайтувчан алоқа ўрнатишга имкон беради ва ўқув жараёнини белгиланган мақсад томон кетма-кет равишда йўналтириб туради. Педагогик жараёнига ёндашиш турлари. Янги педагогик технологиянинг моҳияти ва аҳамиятини чуқурроқ тушуниш учун, бизнинг фикримизча, педагогик жараёнга комплексли нуқтаи назардан қараш керак, чунки педагогик жараён, таълим ва тарбия жараёндан иборат бўлиб, жуда мураккаб, кўпқиррали жараёндир. "Комплексли" деганимизда биз бу тушунчасига "тарихий", "тизимли", "психологик" тушунчаларни ҳам киритяпмиз. Энди ҳар бирини алоҳида кўриб чиқамиз. А. Таълим - тарбияга тарихий ёндашув. "Педагогика тарихи" фани дарсларида сизга таълим-тарбия саноатининг тарихий жабхаларида тутган ўрни ва тараққиётидаги аҳамияти маълум бўлди. Лекин буни аниқлаш керакки, тарбия ва ўқув жараённинг моҳияти қадим замондан то бугунги кунгача ўзгармади. Тарбиянинг моҳияти - ўсиб келаётган ёш авлодни мазкур муҳит, жа -мият талаблари асосида ҳаётга тайёрлашдан иборат бўлиб - жамиятда ўз муҳим ўрнини тутади. XX асрнинг бошларида Абдулла Авлоний "Тарбия бизлар учун ё ҳаёт - ё мамот, ё нажот - ё халокат, ё саодат - ё фалокат масаласидир" бекорга демас эди, чунки тарбиянинг жамиятдаги роли, унинг ўтмиш ва хозирги замонда аҳамияти муҳим. Таълим эса, тарбия жараёнининг муҳим элементи бўлиб, - бу талабаларда маълумот шакллантирадиган жараёндир. Мактабдаги, асосан, бошланғич мактабдаги ўқитиш жараёнида таълим, тарбия ва маълумот ўзаро мустахкам боғлиқ равишда амалга оширилади.

Ҳаммамизга маълумки, жамиятимиз доимо тараққиёт давом этади. Бунинг учун эса янгича билим бериш, ўзгариб борувчи меҳнат ва ҳаёт шароитларига мувофиқ, танқидий ижодий фаолият билан шуғуллана олиш кўникмалари таркиб топган бўлиши лозим. Демак, тарбия ёш авлодни ҳаётга, меҳнатга тайёрлашда, у мавжуд жамият имкониятларини шакллантириш, янада ривож -лантириш мақсадида кекса авлод томонидан орттирилган тарихий тажрибани тўлдирилган, янада мукаммаллаштирилган ҳолда ёш авлодга сингдиради. Таълим-тарбия моҳияти сақланаётган ҳолда ўқитувчи ўз иш фаолитида усуллар, воситалар ва шаклларни ўзгарган шароитларда янгилашга мажбур - дир, чунки янги давр унга доимо янги талаб қўяди. Б. Педагогик жараёнига тизимли ёндашув. Профессор Н.В.Кузъмина ёзганидек, "Педагогик тизим - бу ўзаро боғланган ва талабаларни таълим - тарбия мақсадига йўналтирилган компонентларнинг йиғиндиси". Бу тизимни янада такомиллаштириш учун биз унинг таркибини ва таркибий қисмларини чуқур ўрганишимиз ҳамда бу тизимда педагогик технологиянинг ўрнини аниқлашимиз зарур. Бу нуқтаи назардан педагогик жараёнини қуйидаги таркибий қисмларга бўлиш мумкин: Бу жараён бутун жараён бўлиб, ўқитувчи - тарбиячининг талабага- тарбияланувчига педагогик таъсирларни ўз ичига қамраб олади. Биринчи - назарий, методологик блок - замонавий таълим-тарбия жараёнига жамиятимиз томонидан қўйиладиган талабларни ижтимоий буюртма сифатида ёритилади, вазифаларни аниқланади, фаолиятини ташкил этиш принципларни (қоидаларни) кўрсатади ҳамда таълим-тарбия натижаларига таъсир этувчи омиллар ва зарурий шарт-шароитлар тавсифланади. Иккинчи - амалий, технологик блок эса таълим-тарбиянинг мақсад вазифаларни муваффақиятли амалга қўллаш учун зарур бўладиган шахс фазилатларини ва билим-кўникмаларини шакллантирувчи усул ва восита, ўқув-тарбия ишларини ташкил этиш шакл ва уюшмаларини ўз ичига қамраб

олади. Бу блокдаги элементларнинг йиғиндисини биз "педагогик технология" деб аташимиз мумкин. Содда қилиб, биринчи блокда - ижтимоий буюртма, иккинчида эса - уни амалга ошириш йўллари кўрсатилган. Бу иккала блокларнинг ўзаро боғлиқлигини бузиш мумкин эмас, чунки педагогик тизим бузилиб қолса, унинг натижаси самарали бўлмайди. В. Таълим-тарбия жараёнига психолгогик ёндашув. Инсоннинг фаолияти психолог нуқтаи назаридан учта турларидан иборат бўлиб (ўйин, ўқиш ва меҳнат), мулоқотда асосланади. Педагог ўз фаолияти ҳамда ўқитув - чилар фаолиятини фақат мулоқот оркали ташкил қилиши мумкин. Педагогик мулоқот таълим-тарбиянинг психологик асоси бўлиб, уни самарали бошқариш учун мулоқот жараёнининг моҳияти ва механизмини аниқ бўлишини талаб қилади, чунки мулоқот бошқариш технологияси ўз хусусиятига эга бўлган жараёндир. Шундай қилиб, биз педагогик жараёнга турли хил назардан қараб, қуйидагича хулоса чиқаришимиз мумкин: педагогик жараёнга комплексли ёндашув технология ёрдамида таълим-тарбия мақсади, яъни вазифаларни белгилаб олишдан бошланиб, бу жараённинг бир бутун яхлитликка йўнали - шини назарда тутади. Янги педагогик технологиянинг асосий принциплари. Янгиланаётган таълим тизимида якуний натижа, хохлаймизми, хохла - маймизми, бевосита таълим-тарбия жараёнини амалга оширадиган ўқитувчи меҳнатининг қандай ташкил этилишига бориб тақалаверади. Таълим зиммаси - га қўйилаётган улкан вазифалар эса таълим беришга муносабатни, ёндошув - ни ўзгартиришни тақозо этмоқда, "Ҳалқ таълими", Бошланғич таълим. Маъ - рифат ва бошқа журнал-газеталарида айнан шу муносабат ва ёндошувни ўзида мужассам этиши лозим бўлган янги педагогик технология хусусида бир қанча мақсадлар эълон қилинди (Ж.Йўлдошев, Н.Сайидахмедов, К.Абдуллаевлар каби). Бироқ хозирдаги ислохотлар жадаллиги мавжуд назарияни тезроқ амалиётга тадбиқ этишни талаб этади.

Янги технологияларни лойихалаш ва улардан таълим-тарбия жараё - нида фойдаланиш маълум қонуниятларга асосланади. Бу асослар педагогик технология (ПТ) нинг ўзига хос жихатларини ифода этади ва методикадан фарқли томонларини кўрсатиб беради. Бошқача айтганда, уларни ПТ прин - циплари, деб аташ мумкин. Принцип – юнонча - "princip" сўзидан олинган бўлиб, асос, дастлабки холат, бошқарувчи ғоя, умумлашган талаб каби маъноларни англатади. Биз педагогик технология принциплари деганда лойихаланган ўқув - тарбиявий жараённи амалга оширишга юқори натижаларга эришиш учун риоя қилинадиган умумий меъёрлар, қоидалар ва талабларни тушунамиз. Демак, у ёки бу педагогик ходиса принцип бўлиши мумкин, қачонки уни ўқув жара -ёнида ҳисобга олиш (риоя қилиш) зарур бўлса, яъни унга таянилса. Олиб борилган тахлилий - синтетик тадқиқотларнинг кўрсатишича, ПТ принциплари дидактик принциплардан тубдан фарқ қилади ва ўзида му - ҳим сифат кўрсаткичларини мужассамлаштиради. Аслида ҳам мактаб (лицей, коллеж, гимназия, олий ўқув юрти) амалиёти ПТнинг моддий воситалари китоблардан, техник жихозлардан ва ўқитиш методикаларидан кўпдан буён фойдаланиб келинади ёки олдиндан режалаш - тирилган таълим-тарбия жараёни ўқитувчи фаолияти орқали амалиётга жорий этиляпти. Шу билан биргаликда ПТ - бу қотиб қолган, сиқувга олинган лойиха эмас, балки таълим ва тарбия самарадорлигини белгиловчи қатор омилларни баҳолаш имконини бера оладиган ижодкорлик, яратувчилик, фидойилик фаолияти натижасидир. Н.Сайидахмедов томонидан ПТ принципларини аниқлашда қуйидаги холатлар эътиборга олинди: 1) мавжуд жамият талабларига мос келадиган таълим-тарбия мақсади; 2) дидактик жараённинг объектив қонуниятлари; 3) таълим-тарбия жараёнида амалга ошириладиган шарт - шароитлар.

Шу нуқтаи назардан янги педагогик технологияларни амалда қўллашни қуйидаги принципларга боғлаб қўйиш мумкин. 1. Яхлитлик принципи технология лойихаси яратилаётганда педагогик тизимнинг барча элементлари ўзаро таъсир доирасида бўлишини ва ўзаро боғлиқлигини эътиборга олишни тақозо этади; 2. Педагогик технология ўқув-тарбиявий жараённи олдиндан лойиха -лаш ва кейинги босқичда бу лойихани аудиторияда амалга оширишни кўзда тутади; 3. Якуний натижанинг кафолатланиши Птнинг яна муҳим принципидир, ҳамда "Якуний натижа қайси сатхда бўлиши керак?" саволга кейинги; 4. Птнинг жуда муҳим принципи: ўқитишнинг тугалланганлик принципи жавоб беради. [4] Юқорида биз ПТнинг асосий принципларини ёритишга ҳаракат қилдик. Улар, биринчи галда, ўқув-тарбиявий жараённи илмий асосда кўришга йўналтирилгандир ва уларни амалда ижод билан қўллаш зарур. Хулоса қилиб айтсак, янги таълим тизими, мазмуни, ўқув режа, дарс - ликлар асосида ўқув жараёнини лойихалаштиришга ҳам янгича ёндошиш ва ташкил этиш зарурати туғилмоқда. Президентимиз Ислом Каримов алоҳида таъкидлаганларидек, "...биз мамлакатимизнинг истиқболи ёш авлодимиз қандай тарбия топишига, қандай маънавий фазилатлар эгаси бўлиб вояга етишига, фарзандларимизнинг ҳаётда нечоғли фаол муносабатда бўлишига, қандай олий мақсадларга хизмат қилишига боғлиқ эканини ҳамиша ёдда тутишимиз керак". Шу сабабли ҳам биринчи навбатда таълим мазмуни ва унинг таркибини кенгайтириш ва чуқурлаштириш, хусусан, бу мазмунга нафақат билим, кўникма ва малака, балки умуминсоний маданиятни ташкил қилувчи - ижодий фаолият тажри - баси, теварак-атрофга муносабатларни ҳам киритиш ғояси кун тартибига кўн - даланг қилиб қўйилди. [8] Ж.Г. Йўлдошевнинг фикрича, бу ғояни ижтимоий ҳаётнинг қуйидаги компонентлари рўёбга чиқариши мумкин:

- фаолият турлари (моддий-амалий, ижтимоий, маънавий); - ижтимоий онг шакллари (ахлоқ, саноат, сиёсат, фалсафа, фан ва бошқалар); - ижтимоий муносабатлар тизими (моддий ва мафкуравий); - моддий ижтимоий ва табиий бойлик (кейинги авлодларга мерос қилиб қолдириладиган бойликлар). [12] Шундай қилиб, янги педагогик технологиянинг илмий-назарий асослари яратилиб бормоқда десак хато бўлмайди, хозирда бу иш давом этмоқда. Педагогик технологияни жорий этиш тажрибасини ўрганиш ва унга ижодий ёндашиш, ўқув жараёнини инсонпарварлаштириш, бунда талабани суст объектдан фаол субъектга айлантириш, билиш фаолиятининг аниқ, мақсадлар -га йўналганлигини ҳамда ўқув жараёнини ишлаб чиқариш жараёни каби такрорланувчанлигини таъминлашда муҳим аҳамиятга эга бўлади. Шунингдек, педагогларда турли шаклдаги тест топшириқлари тузиш, уларни синаш малакалари шаклланади ва такомиллашади.

Похожие

Педагогик технологиянинг илмий асослари

Педагогик маҳоратнинг назарий асослари

Мактабни бошқаришнинг назарий-педагогик асослари

Педагогик технологияларнинг илмий назарий асослари

Педагогик технологиянинг ривожланиш тарихи