Педагогик техника ва педагогик такт. Педагогик техника – ўқитувчининг ўзига хос шакли - Педагогиka - Рефераты

Педагогик техника ва педагогик такт. Педагогик техника – ўқитувчининг ўзига хос шакли

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

80.5 KB

Педагогик техника ва педагогик такт. Педагогик техника – ўқитувчининг ўзига хос шакли Режа : 1. Педагогик техника ҳақида тушунча. 2. Педагогик техниканинг таркибий қисмлари. 3. Такт ва тактика ҳақида тушунча. 4. Дарсдаги педагогик такт. 5. Педагогик техниканинг му ҳ им хусусиятлари. 6. Нафас олиш техникаси.

Кириш Бугунги кунда Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори бўлган баркамол авлодни маънавий-аҳлоқий жихатдан вояга етказиш давлат сиёсатининг устувор йўналишларидан бири ҳисобланади. “Соғлом авлод” давлат дастури, Комил инсон ғояси, “Ижтимоий ҳимоя йили” каби давлатимиз томонидан амалга оширилаётган йўналишлар фикримизнинг исботидир. Албатта бу ишларни амалга оширишда узлуксиз таълим турлари, айниқса олий таълим ўқув муассасаларининг аҳамияти беқиёсдир. Чунки ушбу масканда таълим олаётган ҳар бир ёш йигит-қиз фақатгина у ёки бу соҳа мутахассислигига эга бўлибгина қолмай, жисмоний ва маънавий жиҳатдан камол топади, жамиятимиз ҳаётида фаол иштирок этади. Ўзининг билими, маънавияти, маданияти билан Ўзбекистон тараққиётининг бош йўли бўлган озод ва обод Ватан учун меҳнат қилади. Албатта бундай улкан вазифаларни амалга оширишда олий таълим ўқув юртларида ўқитиладиган “Педагогик маҳорат” фанининг аҳамияти каттадир. Чунки “Педагогик маҳорат” талаба шахсини маънавий шакллантиришда, миллий истиқлол ғоясига садоқат руҳида тарбиялашда, уларнинг маданиятини ривожланти- ришда муҳим ўрин тутади. Дарҳақиқат, ўқув масканларида, ишлаб чиқариш корхоналарида иш фаолиятини тўғри ташкил этиш ва бошқариш ўқитувчи ёки раҳбарнинг педагогик маҳорати ва педагогик фаолиятига боғлиқ. Ўқитувчи маҳорати-бу бевосита педагогик фаолиятни бошқаришнинг устаси ҳисобланади. Шундай экан, ҳалқимизда ҳар бир ишнинг устаси бўлганидек ўқитувчи ёки раҳбар маҳорати икки баравар усталикни талаб этади. Раҳбар маҳоратида шахс психологиясини, таълим-тарбия жараёнини яхши билиш муҳим ўрин тутади. Чунки маҳоратли ўқитувчи талабаларнинг фанлардан тез ўзлаштириш, мутахассислик касбини тез ўрганишни ташкил этади.

Педагог маҳоратининг хусусиятлари бу аниқ мақсад, объект ва субъект узвийлигини таъминлаш ҳисобланади. Бунда ўқитувчининг асосий мақсади жамият талабидан келиб чиққан ҳолда комил инсонни вояга етказишга қаратилиши ва аниқ вазифаларни белгилаши лозим. Ўқитувчи фаолияти доимо талабалар фаолиятини бошқаришга қаратилган бўлиши керак. Бу жараёнда ўқитувчи маҳорати талаба ёки ўқувчи билан бир қарорга келишини ўргатиши керак. Педагогик маҳоратнинг мақсади шундаки, ўқитувчи мақсади талаба мақсадига айланиши керак. Бунинг учун ўқитувчи ўз ишининг уддасидан чиқиши, ишлашни билиши лозим. Педагог замон билан яшаши, келажакни кўриши керак. Педагог маҳоратининг хусусияти талаба шахсида жамиятнинг вазифаларини, мақсад ва вазифаларни аниқ бажаришида ижодий ёндашиш қобилиятига эга бўлишни шакллантириши лозим. Ўқитувчи маҳоратининг асосий объекти - бу Инсон. Яъни ўқитувчи талабанинг шахсий маънавий хаётини шакллантирувчидир. Бунда ақл, ҳис- туйғу, ирода, ишонч, онг, тафаккур юқори даражада бўлиши лозим. Педагог маҳоратининг объекти қуйидагилардан иборат : 1. Инсон. Инсон-табиатнинг қаттиқ материали эмас. Аксинча, индиви- дуал хусусиятларга эга бўлган, фаол кишидир. У тушунади, фикр қилади, мустақил ишлайди. Педагогик фаолиятнинг объекти бир вақтнинг ўзида субъект бўлиб ҳам ҳисобланади ва бир вақтнинг ўзида фаол иштирокчи бўлиб хизмат қилади. Ўқитувчи талаба шахсига педагогик таъсир этиб ички дунёси билан ёндашади. 2. Ўқитувчи доимо ўзгарувчан, ўсиб борувчи инсон билан мулоқотда бўлади. Албатта бунда шаблон ёки эски харакатларни қўллаб бўлмайди. Бу эса доимо ўқитувчидан ижодий ёндашувни талаб этади. 3. Болага, ўсмирга, талабаларга ўқитувчи билан бирга бутун ўраб турган муҳит таъсир этади. Шунинг учун педагог маҳорати шуни талаб этадики, ўқитувчи ўқувчининг ҳар бир харакатида таъсирчан бўлишида турли муносабатда ёндашиш керак. Яъни ўқувчи ва талаба шахсини тарбиялаш, тарбиявий жараёнини ташкил этиш муҳим аҳамиятга эга. Субъект - яъни

тарбияланувчга таъсир этувчи-педагог, ота-оналар, кенг жамоатчиликдир. Тарбияланувчига таъсир этишнинг асосий қуроли-бу ўқитувчи шахси, унинг билими, малакаси, нутқ маданияти. Тарбиянинг асосий омиллари-меҳнат, мулоқот, ўйин, ўқиш фаолият- ларидир. Педагогик маҳорат – бу: биринчидан, шахснинг структурасида ўз- ўзини бошқариш; иккинчидан, фундаментал билимларини, касб маҳора- тини, мутахассислик малакасини эгаллаш; учинчидан, педагогик қобилият- ларни, маҳоратни такомиллаштиришни тезлаштириш; тўртинчидан, техник билим ва қобилиятларга таяниш, педагогик фаолият мақсадларини бир-бири билан боғлаш кабиларга эришишдир. Шуни айтиш керакки, кейиги йилларда кўпгина нопедагогик олий ўқув юртларида касбий таълим факультетлари вужудга келди. Албатта уларнинг асосий вазифалари хар бир талабани ўз мутахассислиги бўйича фан асосларини чуқур эгаллашини таъминлаш билан бирга, уларда педагогик маҳорат ҳақида билим, кўникма ва малакаларни шакллантиришига қаратилган. Чунки, улар келажакда ўз мутахассислиги бўйича касб-ҳунар таълими коллежларида ўқувчиларга таълим берадилар. Шунинг учун ҳам нопедагогик олий ўқув юртлари талабаларида “Педагогик маҳорат” фанини ўқитилиши муҳим аҳамиятга эга. Ушбу фанни ўрганиш жараёнида талабалар коллежларда ўқитувчи бўлиб ишлаш маҳорати ҳақида дастлабки кўникмаларга эга бўладилар. Педагогик амалиёт жараёнида эса уни тажрибада янада такомиллаштирадилар. Шунинг учун хам ушбу маъруза матнида “Педагогик маҳорат” фанининг мазмуни, шакл ва услублари, йўналишлари ўз ифодасини топган. Ушбу маъруза матнини тайёрлашда Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг таълим-тарбия ҳақидаги ғоялари, Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури”, “Таълим тўғрисида”ги Қонун, халқ педагогика, педагогика тарихи ва назариясига оид илмий тадқиқот ишлари, ўқув қўлланмалари,

дасрликларидан, педагог олимларнинг тайёрлаган маъруза матнларидан фойдаланилди. Ушбу маъруза матнидан нопедагогик олий ўқув юртлари талабалирини “Педагогик маҳорат” фанини ўқитишда, шунингдек касб-ҳунар коллеж- ларида таълим-тарбия жараёнини такомиллаштиришда кенг фойдаланиш мумкин. Педагогик техника педагогнинг ўқитиш фаолиятида зарур бўлган умумий педагогик малакалар мажмуидан ташкил топади. Педагогик адабиётларда педагогик техника тушунчасига қуйидагича таъриф берилган. Педагогик техника – бу ҳар бир таълим олувчига ва жамоага педагогик таъсир ўтказишнинг самарали қўллаш учун зарур бўлган малака ва кўникмалар мажмуаси; Педагогик техника – бу ҳар бир таълим олувчи ва жамоанинг фаоллигини педагогик жиҳатдан таъминлаш учун зарур бўлган малака ва кўникмалар. Педагогик техниканинг таркибий қисми сифатида педагогнинг нутқ маданиятини, яъни саводли гапириш, ўз нутқини чиройли ва тушунарли, таъсирчан қилиб баён этиш, ўз фикр ва хис-туйғуларини сўзда аниқ ифодалаш малакаларини айтиб ўтиш мумкин. Педагогик техниканинг бош таркибий қ исми педагогнинг мимик ва пантомимик ифодалигидир. Ани қ имо-ишора, маъноли қ араш, ра ғ батлан - тирувчи ёки истехзоли табассум педагогик таъсир к ў рсатишда к ў п с ў зли тушунтириш ёки эътироз билдиришга қ араганда анча самарали муом а ла воситалари ҳ исобланади. Педагогик таъсир кўрсатишда педагогнинг ўз хиссий психик ҳолатини бошқариш, ўзида энг қулай хиссий (ижодий) жиддийлик даражасини ва умидбахшлик, хайриҳохлик кайфиятини сақлаш ўзининг хиссий дам олишини ташкил этиш маҳоратида муҳим роль ўйнайди. Бу маҳорат педагогнинг касбий жиҳатдан ўз-ўзини назорат қилишини таъминлайди. Кўп

йиллар давомида соғлом асаб тизимини сақлаб қолиш, асабий бузилиш- лардан, хиссий ва ақлий зерикишдан ўзини тийишга ёрдам беради. Шундай қилиб, педагогнинг педагогик техникаси - бу шундай бир малакалар йиғиндисики, у тарбияланувчилар кўриб ва эшитиб турган нарсалар орқали уларга ўз фикрлари ва қалбини етказиш имконини беради. Талабалар билан бевосита муомала қилишда педагогнинг худди ана шу малакалари ёки уларнинг йўқлиги унинг хулқ атворида намоён бўлади. Тарбиячи, педагог ҳар бир ишни ташкил этишни, юришни, хазил- лашишни, кувноқ, жахлдор бўлишини билиш лозим. У ўзини шундай тутиши керакки, унинг ҳар бир ҳаракати тарбияланувчиларга намуна бўлсин. Педагогик техника педагог малакаларининг шундай йиғиндисидирки, у педагогнинг энг яхши ижодий хулқ атворига, бошқача қилиб айтганда, ҳар қандай педагогик вазиятда тарбияланувчиларда самарали таъсир кўрсатишга ёрдам беради. Мукаммал педагогик техника педагогнинг вақти ва кунларини ижодий иш учун бўшатиб беради. Педагогик таъсир кўрсатиш жараёнида талабалар билан муомала қилишда зарур сўзни топиш ёки муваффақиятли чиқмаган гaп оҳангини тушунтиришга ўз фикрини чалғитмаслик имконини беради. Педагогик техникани эгаллаб олган педагог овози бурилгандан ёки ўзининг иш билан боғлик бўлмаган қандайдир кечинмаларини унутишни билмасликдан қийланиб юрмайди. Демак, педагогик техникани эгаллаш педагогнинг ўз касб маҳоратидан қаноатлантириш даражасини ўсишига олиб келиши мумкин. Энди педагогик техниканинг ҳамма учун умумий бўлган малакаларини тадбиқ этиш соҳасини педагогнинг талабалар билан бевосита муомаласини қараб ўтамиз. Ривожланган педагогик техника педагогга талабалар билан муомила қилганда зарур. Сўз, гап, оханг, қараш, имо-ишорани тез ва аниқ топиш, энг ўткир ва кутилмаган вазиятларда осойишталикни ва аниқ фикр юритиш, тахлил қилиш қобилиятини сақлаб қолиш имконини беради. Бундан ташқари ҳақиқий педагог таъсир кўрсатишда педагогнинг педагогик техника соҳасидаги барча малакалари бир вақтда намоён бўлади.

Нутқ, имо-ишора, мимика, ҳаракат билан бирга содир бўлади. Узлуксиз ўзини тута билиш; таъсирчан воситаларга берилмаслик имконини беради. Индивидуал педагогик техника педагогнинг ёши, мижози, феъл атвори, сиҳат-саломатлиги, анатомик, физиологик хусусиятларига анча боғлик бўлади. Педагогик техниканинг шаклланиши шахснинг сифатларига ҳам таъсир кўрсатади. Чунончи, нутқни ифодали, соф, саводли бўлиши устида ишлаш, фикрлашнинг равон бўлишига таъсир қилади. Психик фаолиятни мустақил тартибга солиш усулларини эгаллаш, феъл атвор билан бўлган хиссий вазминликнинг ривожланишига олиб келади. Педагогик техника малака- ларининг шаклланиш даражасида педагогнинг умумий маданияти, имко- ниятлари намоён бўлади. Агар педагогнинг нутқи қашшоқ ва тартибсиз бўлса, бўлар-бўлмас сабаблар билан ўз хиссиётларига эрк берса, тарбия- ланувчи хиссиётига таъсир қилмайди. Педагогларнинг талабалар билан бевосита мулоқати тарбияланувчи- ларга таъсир кўрсатади. Бу жараёндан икки томонлама ахборот алмашилади. Яъни, бошқарувчи субъектидан объектга "талабалар"га боради ва аксинча, объектдан бошқарадиган субъектга боради. Педагог бевосита шахслараро муомаладан ўз тарбияланувчилари умуман жамоа, ундаги ички жараёнлар ҳақида ғоят хилма-хил ахборотга эга бўлади . Такт - мисли курилмаган т арзда ўзини тута билиш. Педагогик такт - шахслар фаолиятини турли доираларида улар билан мулоқотда бўлишнинг педагогик тамойили, улчови, талабалар билан уларнинг шахсий хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда тўғри мулокотда бўла олиш малакаси. Педагогик тактнинг мавжудлиги ўқитувчига мулоқотни ижобий ҳиссиётлар асосида кўриш ва ўқувчилар билан психологик алоқани ўрнатиш ва ушлаб туриш имкониятини беради.

Педагогик такт талабларига бўйсунган ҳолда ўқитувчи ўзида ўқувчилар билан демократик мулоқот тарзини ривожлантириши ва мулоқотнинг асл маданиятига эришиши мумкин. Педагогик такт қоидаларини билиш ўқитувчига ўқувчилар билан низолар чиқармасдан тўғри ўзаро таъсир кўрсатиш усулларини ўргатади. Педагогик такт тушунчасининг кўлами жуда кенг бўлиб, унинг ягона таърифи мавжуд такт тушунчасига нисбатан ўзига хослиги билан фарқ қилади. Такт сўзи “тегиш, тегиб кетиш” маъносини билдиради. У одамлар орасидаги муомалани бошқариб туришга ёрдам берадиган маънавий категорияга киради. Гуманизм тамойилларига таянган ҳолда ўзини тактик сонга бўлган хурматни сақлаб қолишини талаб қилади. Тактик бўлиш ҳар бир инсонга айниқса педагогга қўйиладиган ахлоқий талаб ҳисобланади, чунки у ривожланиб келаётган шахс билан мулоқот қилади. Педагогик такт ўқитувчининг малакавий сифат даражасини белгилайди, маҳоратининг бир қисми ҳисобланади. Педагогик такт умумий тактдан шу билан фарқ қиладики, у ўқитувчи шахсининг фақат хусусиятларининггина (ҳурмат, ўқитувчиларга муҳаббат, хушмуомалалик) эмас, балки ўқувчиларга тўғри йўл топа олиш моҳирлигини, яъни тарбиявий таъсир кўрсата олиш хусусиятини ҳам белгилайди. Демак, педагогик такт ўқитувчининг ўқувчиларга педагогик тарзда мақсадга мувофиқ равишда таъсир кўрсатиш ўлчови ҳисобланиб, у орқали унумли мулоқот тарзи амалга оширилади. Педагогик такт ўқувчилар билан мулоқот жараёнида ўқитувчига ҳадидан ошишга йўл қўймайди. Ўқитувчи ишини таърифлаб берар экан К.Д.Ушинский шундай деб ёзади: “Мактабда ҳазилга йўл қўядиган даражада жиддийлик хукм суриши лозим, лекин у барча ишларни ҳазилга айлантирмаслиги, ширинсўзлик, ортиқча даражада хушомад бўлмаслик, адолатли, тартибли (педантизм) ва энг асосийси доимий ақл-идрокли фаолият бўлиши лозим”.

Таъсир кўрсатишнинг улуши тарбия воситаларидан фойдаланишда ҳам намоён бўлади. Медицинада дори-дармонлар аниқ тош-тарозини ва қабул қилиш тартибини талаб қилгани сингари ўқитувчининг сўзи ҳам, қўллаган усуллари ҳам мақбул ҳолда зўрламасдан, назокат билан қўлланилиши лозим. Ортиқча талабчанлик қулоқ солмасликка, ортиқча мурувватлилик бепарволикка олиб келиши мумкин. Ўқувчиларнинг ҳурмат қилган ҳолда ўқитувчи ўз ҳурматини кўрсата билиши лозим. Ҳурматни билдириш ўқувчида ўз шахсига нисбатан қадр-қиммат ҳиссини шакллантиради, педагогик таъсирга қаршилик қилаётганларни қуролсизлантиради, уларни тарбиявий жараённи иштирокчиларига айлантиради. Педагогик вазиятларнинг хаддан ташқари хилма-хиллиги педагогдан ижодий хулқ атворни талаб қилади. Педагогик техника ўқитувчи малакаларининг худди шундай йиғиндисидирки, у ўқитувчининг энг яхши ижодий хулқ атворига, бошқача қилиб айтганда ҳар қандай педагогик вазиятда тарбияланувчиларга самарали таъсир кўрсатишга ёрдам беради. Ривожланган педагогик техника ўқитувчисига ўзини педагогик фаолиятида чуқурроқ ва яққолроқ кўрсатиш болалар билан муомала қилганда ўз шахсиятидаги касбий жиҳатдан барча яхши, аҳамиятли нарсаларни олиб беришга ёрдамлашади. Мукаммал педагогик техника педагогнинг вақти ва кучларини ижодий иш учун бўшатиб беради, педагогик ўзаро таъсир кўрсатиш жараёнида болалар билан муомала қилишда зарур сўзлар топиш ёки муваффақиятли чиқмаган гап оҳангини тушунтиришда ўз фикрини чалғитмаслиги имконини беради. Педагогик техникани эгаллаб олган ўқитувчи овози бўғилганидан ёки ўзининг иш билан боғлиқ бўлмаган қандайдир кечинмаларини унутишни билмаслигидан азобланиб юрмайди. Демак, педагогик техникани эгаллаш ўқитувчининг ўз касб фаолиятидан қаноатланиши даражасининг ўсишига олиб келиши мумкин ва лозим. Педагогик техника малакаларини яхлит тарзда қараб чиқиш зарур. Хўш, бу малакаларнинг бирлигини та ъ минловчи умумий хусусиятлари нималардан иборат?

Биринчи муҳим хусусияти педагогнинг ўқувчи лар билан бевосита муомаласи дир . Худди ана шу нарса педагогик техника малакаларининг намоён бўлишини , м аълум даражада вазият тақозоси билан ички сабаб натижасида вужудга келадиган, тўсатдан бўлган нарсага айлантиради. Ривожланган педагогик техника ўқитувчисига ўқувчилар билан муомала қилганда зарур сўз, гап оҳанги, қараш, имо-ишорани тез ва аниқ топиш, энг ўткир ва кутилмаган педагогик вазиятларда осойишталикни ва аниқ фикр юритиш, таҳлил қилиш қобилиятини сақлаб қолиш имконини беради. Бундан ташқари, ҳақиқий педагогик таъсир кўрсатишда ўқитувчининг педагогик техника соҳасидаги барча малакалари бир вақтда намоён бўлади. Нутқ имо-ишора, мимика, харакат билан содир бўлади, узлуксиз ўзини тута билиш таъсирчан воситаларни танлашга, муваффақиятли равишда тузатиш киритиб бориш имконини беради. Педагогик техника малакаларининг иккинчи муҳим хусусияти шундан иборатки, уларнинг ҳаммаси аниқ ифодаланган индивидуал-шахсий шакл да бўлади, яъни педагогнинг индивидуал психик ва физиологик хусусиятлари асосида таркиб топади. Педагогик техника малакалари ўқитувчининг индивидуал шахсий хусусиятлари билан чамбарчас боғлиқлиги фақат бу малакаларнинг индивидуал шаклда бўлиши эмас, балки уларнинг шаклланиши педагогик шахсига таъсир кўрсатишда ҳам намоён бўлади. Юқорида айтиб ўтилганидек, педагогик техника малакалари вазиятга боғлиқ равишда педагогнинг хулқ-атворига айни бир дақиқа намоён бўлади. Шу маънода малакаларни эгаллаш ўқитувчининг педагогик жиҳатда мақсадга мувофиқ хулқ-атворини ташкил этиш воситаларидан бири сифатида қаралиши мумкин. Педагогик техниканинг шаклланиши шахснинг унчалик пайқаб бўлмас сифатларига ҳам ривожлантирувчи таъсир кўрсатади. Нутқнинг

ифодали, соф, саводли бўлиши устида ишлаш фикрлашнинг равон бўлишига таъсир қилади. Техник фаолиятни мустақил тартибга солиш усулларини эгаллаш, феъл белгиси бўлган ҳиссий ва вазминликнинг ривожланишига олиб келади. Педагогик техниканинг учунчи муҳим хусусияти шуки, педагогик таъсир кўрсатишдаги малакалар орқали педагогнинг маънавий ва эстетик нуқтаи назари тарбияланувчиларга янада тўлароқ очиб берилади. Педагогик техникани эгаллашнинг асосий йўллари ўқитувчи раҳбарлигидаги машғулотлар (педагогик техникани ўрганиш) ва мустақил ишлаш (касбий жиҳатдан ўз-ўзини тарбиялаш) дир. Педагогик техника малакаларини индивидуал шахсий тусда эканлигини ҳисобга олиб, педагогик техниканинг эгаллашда ва уни такомиллаштиришда касбий жихатда ўз-ўзини тарбиялаш, яъни талабанинг ўзида моҳир ўқитувчи шахсий фазилатларини ва касбий малакаларини шакллантиришга қаратилган фаолият етакчи роль уйнайди, деб айтиш мумкин. Касбий идеал сари бу ҳаракатда ҳам педагогик техникани эгаллаш муҳим роль ўйнайди. Ташкилий методик жихатдан педагогик техника машғулотлари индивидуал, ёки гурухли кетма-кетликда ўтказилиши мумкин. Масалан, зарур билимлар лекцияларда ёки тегишли адабиётни мустақил ўқишда эгалланиши мумкин. Автоматлаштиришга доир айрим оддий харакатлар (туғри артикуляция, фонацион нафас олиш усуллари, релаксация усуллари ва шу кабилар) кетма- кет кўрсатилиши мумкин. Тегишли кўникмаларни ишлаб чиқиш индивидуал ишлашни, дастлаб ўқитувчининг назорати ва раҳбарлигида, кейин эса мустақил ишлашни талаб қилади. Барча ҳолларда, ҳам индивидуал ҳам гурухий машғулотлар бошлани- шидан олдин педагогик техникани эгаллашнинг индивидуал дастури тузиб чиқилиши лозим. Бундай дастурни тузиш учун аввало педагогик техника малакалари шаклланишининг бошланғич даражасини аниқлаб олиш зарур. Булар,

масалан, нафас олиш ва овознинг табиий йўлга қўйилиши, тўғри талаффуз, ифодали нутқ, мимик ва потамимик аниқлик ва бошқалар бўлиши мумкин. Бундай кўникмаларнинг мавжудлиги педагогик техника малакаларини шакллантиришни анча осонлаштиради. Б арча ҳолларда ана шу кўникмаларни тегишли малакалар таркибига киритиш юзасидан муайян иш олиб борилиши зарур. Педагогик техника малакаларини шакллантиришнинг бошланғич даражасига қараб уни эгаллашнинг индивидуал дастури етишмайдиган малакаларни шакллантиришига қаратилган айрим машқларни ёки машқларнинг тўлиқ мажму ас ини ўз ичига олади. Ўқитувчи нутқини талабалар томонидан тингланиши ва тушунилиши мураккаб эшитиш жараёни билан боғлиқдир. Нафас олиш – организмнинг ҳаётий фаолиятини таъминлайдиган физиологик функциясидир, у бир вақтнинг ўзида нутқнинг энергетик базаси бўлиб хизмат қилади. Товуш чиқариш учун олинаётган нафас фонацион нафас олиш деб аталади. Қайси мушак иштирок этганига қараб 4 хил нафас олиш тури мавжуд: 1. Ташқи нафас – у елкани, юқори кўкрак қафасини кўтарилаётган ва туширилаётган мушаклар томонидан амалга оширилб, кучсиз, юзаки бўлиб, бунда ўпканинг фақат юқори қисми иштирок этади. 2. Кўкрак нафаси – у қобирғалар аро мушаклар томонидан амалга оширилиб, бунда кўкрак қафасининг кўндаланг ҳажми ўзгаради. Диафрагма кам ҳаракатчан бўлиб, нафас чиқариш унча чуқур бўлмайди. 3. Диафрагмали нафас – кўкрак қафаси ҳажмининг бўйлама ҳажми ўзгариши ҳисобига рўй беради, бунда қобирғалар орасидаги нафас мушаклари кам миқдорда қисқаради. 4. Диафрагмали – қобирғали нафас олиш , у диафрагманинг қисқариши ҳисобига кўкрак қафасининг бўйлама ва кўндаланг йўналишда ҳажми ўзгариши сабабли, қобирғалар аро ва қорин мушакларининг қисқариши рўй беради.

Бу турдаги нафас олиш, нутқ нафаси учун энг тўғри деб топилади ва у нутқ нафаси учун асос қилиб олинади. Оддий физиологик нафас олишнинг кетма-кетлиги: Нафас олиш, нафас чиқариш ва пауза Товуш нафасида эса нафас чиқариш нафас олишдан узунроқ бўлади, кетма-кетлик ҳам бошқача Нутқ товуши нафас чиқаришда ҳосил бўлади. Шунинг учун нутқ нафасини ташкил қилиш, ривожлантириш, ва такомиллаштириш учун зарур. Овоз. Товуш аппарати 3 та бўлимдан иборат: генераторли, энергетик ва резонаторли. Товушнинг йиғилиши товуш бўғинларида, тирқишларида ва оғиз бўшлиғи ёпилганида кузатилиб, бу унинг тонларга ва шовқинларга майдаланишини таъминлайди. Резенатор тизими – томоқ, ҳалқум, оғиз бўшлиғи бўлиб, улар нутқнинг статика ва динамикасини таъминлайди. Энергетик тизимга - ташқи нафас механизми кириб, у товушни ҳосил бўлиши учун фонация органларига бериладиган ҳаво оқимининг тезлиги ва миқдорини таъминлайди. Товуш нафас олинаётган ҳавонинг ҳиқилдоқ орқали ўтиши ва у ерда товуш бўғинлари туташиб, ажрашишидан сўнг ҳосил бўлади. Товушнинг Нафас олиш паузаНафас чиқариш Нафа с олиш пауза Нафас чиқариш

эгилувчанлиги, харакатчанлиги. Унинг баландлиги бўйлаб ўзгариши, баланд пастлиги. Товушнинг баландлиги – унинг оханглик даражаси. Диапазон – товуш ҳажми . Унинг чегараси энг юқори ва энг паст оханг билан аниқланади. Агар диапазон торайса, товуш монотон бўлиб қолади. Тембр – товушнинг ранги, ярақлаши, юмшоқлиги, илликлиги, индивидуаллиги. Таянч иборалар: педагогик техника, такт, тактика, педагогик такт, диафрагма, дарс, нафас, овоз, товуш, диапазон, тембр, тизим,

Адабиётлар : 1. Азизхўжаева Н.Н. Педагог мутахассислигига тайёрлаш технологияси. – Т.: ТДПУ, 2000. 2. Азизхўжаева Н.Н. Педагогик технология ва педагогик маҳорат. – Т.: ТДПУ, 2003. 3. Ишмуҳамедов Р.Ж. “ Инновацион технологиялар ёрдамида таълим самарадорлигини ошириш й ў ллари ” . – Т.: ТДПУ, 2004. 4. Педагогика профессионального образования. Под. ред. В.А.Сласте - нина. Москва «Академия». 2004 . 5. Педагогика. В.А.Сластенин, И.Ф.Исаев. – Москва. «Школьная прес - са». 2004 6. Психология и педагогика. Под.ред. А.А.Радугина. Москва . 2003. 7. Пронина Е.Н., Лукашевич В.В.. Психология и педагогика. Учебник для студентов В У Зов. Издательство «Элит» . 8. Х ў жаев Н.Х., Ходиев Б.Ю., “ Янги педагогик технологиялар. Ўқув қўлланма. – Т.: «Фан», 2002.

Похожие

Педагогик техника. Педагогик техникани шакллантириш усуллари

Педагогик техника ҳақида тушунча

Педагогик техника ҳақида тушунча. педагогик техникани шакллантириш услублари

Педагогик техника ҳақида тушунча нутқ техникаси ва маданияти

Педагогик такт ва уни куллаш йўллари