Педагогик техника ҳақида тушунча. педагогик техникани шакллантириш услублари - Педагогиka - Рефераты

Педагогик техника ҳақида тушунча. педагогик техникани шакллантириш услублари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

97.5 KB

Педагогик техника ҳақида тушунча. педагогик техникани шакллантириш услублари Режа: 1. Педагогик техника ҳақида тушунча. 2. Педагогик техниканинг тузилиши. 3. Педагогик маҳорат ва педагогик маданият. 4. Ўқитувчининг ўзини тутиши ва бошқара олиши.

Таянч тушунчалар: педагогик техника, педагогик маҳорат, педагогик маданият, ифодали нутқ, мимика, пантомимика,. тўғри талаффуз, эркин фикрлаш, янги педагогик технологиялари. 1. Педагогик техника ўқитувчига ўқув фаолиятида ҳам, ўқишдан ташқари фаолиятда ҳам зарур бўлган умумий педагогик мажмуидан ташкил топади. Ўқитувчининг педагогик техникаси қандай малакаларни ўз ичига олади? Аввало, педагогик техниканинг таркибий қисми сифатида ўқитувчининг нутқ малакаларинин, яъни саводли гапириш, ўз нутқини чиройли ва тушунарли, таъсирчан қилиб баён этиш, ўз фикр ва ҳис- туйғуларини сўзда аниқ ифодалаш малакаларини айтиб ўтиш мумкин. Педагогик техниканинг бошқа таркибий қисми педагогнинг мимик ва пантомимик ифодалилигидир. Аниқ имо-ишора, маъноли қараш, рағбатлантирувчи ёки истеҳзоли табассум педагогик таъсир кўрсатишда кўп сўзли тушунтириш ёки эътироз билдиришга қараганда анча самарали муомала воситалари бўлади. Педагогик ўзаро таъсир кўрсатишда ўкитувчининг ўз ҳиссий (психик) холатини бошқариш, ўзида энг қулай ҳиссий (ижодий) жиддийлик даражасини ва умид бахиллик, хайрихоҳлик кайфиятини сақлаш, ўзининг маҳорати муҳим роль ўйнайди. Бу маҳорат педагогнинг касбий жиҳатидан ўз-ўзини назорат қилишини таъминлайди, кўп йиллар давомида соғлом асаб системасини сақлаб қолиш, асабий бузилишларидан, ҳиссий ва ақлий зўриқишдан ўзини тийишга ёрдам беради. Самарали педагогик ўзаро таъсир кўрсатишни ташкил этиш учун ўқитувчи актёрлик ва режиссёрлик маҳорати таркибий қисмларини эгаллаши зарур, улар ўқитувчига болалар билан муомала қилишда тарбияланувчиларнинг ақл-идрокигагина эмас, балки уларнинг ҳис-

туйғуларига ҳам таъсир кўрсатиш, уларда оламга бўлган ҳиссий-қадриятли муносабатда бўлиш тажрибасини анча тўлиқ бера билишга ёрдамлашади. Шундай қилиб, ўқитувчининг педагогик техникаси – бу шундай бир малакалар йиғиндисидирки, у педагогига тарбияланувчилар кўриб ва эшитиб турган нарсалар орқали уларга ўз фикрлари ва етказиш имконини беради. Болалар билан бевосита муомала қилишда педагогнинг худди ана шу малакалари унинг хулқ-атворида намоён бўлади. А.С.Макаренко уларни назарда тутиб, «Тарбиячи ташкил этишни, юришни, ҳазиллашишини, қувноқ, жаҳлдор бўлишини билиши лозим, у ўзини шундай тутиши керакки, унинг ҳар бир ҳаракати тарбиялансин», деб ёзган эди. 2. Педагогик вазиятларнинг хаддан ташқари хилма-хиллиги педагогдан ижодий хулқ-атворни талаб қилади. Педагогик техника ўқитувчи малакаларининг худди шундай йиғиндисидирки, у ўқитувчининг энг яхши ижодий хулқ-атворига, бошқача қилиб айтганда ҳар қандай педагогик вазиятда тарбияланувчиларга самарали таъсир кўрсатишга ёрдам беради. Ривожланган педагогик техника ўқитувчига ўзини педагогик фаолиятда чуқурроқ ва яққолроқ кўрсатиш, болалар билан муомала қилганда ўз шахсиятига касбий жиҳатдан барча яхши, аҳамиятли нарсаларни очиб беришга ёрдамлашади. Мукаммал педагогик техника педагогнинг вақти ва кучларини ижодий иш учун кўрсатиш жараёнида болалар билан муомала қилишда зарур сўзни топиш ёки муваффақиятли чиқмаган гап оҳангини тушунтиришга ўз фикрини чалғитмаслик имконини беради. Педагогик техникани эгаллаб олган ўқитувчи овоз бўғилганидан ёки ўзининг иш билан боғлиқ бўлмаган қандайдир кечинмаларини унутишни билмаслигидан азобланиб юрмайди. Демак, педагогик техникани эгаллаш ўқитувчининг ўз касб фаолиятидан қаноатланиш даражасининг ўсишига олиб келиши мумкин ва лозим. Педагогик техника малакаларини бир бутун тарзда қараб чиқиш зарур. Хўш, бу малакаларнинг бирлигини таъминловчи умумий хусусиятлари нималардан иборат?

Аввало, педагогик техниканинг ҳамма учун умумий бўлган малакаларини тадбиқ этиш соҳасини педагогнинг болалар билан бевосита муомаласини қайд қилиш даркор. Ривожланган педагогик техника ўқитувчига ўқувчилар билан муомала қилганда зарур сўз, гап, оҳанг, қараш, имо-ишорани тез ва аниқ топиш, энг ўткир ва кутилган педагогик вазиятларда осойишталикни ва аниқ фикр юритиш, таҳлил қилиш қобилиятини сақлаб қолиш имконини беради. Бундан ташқари, ҳақиқий педагогик таъсир кўрсатишда ўқитувчининг малакалари бир вақтда намоён бўлади. Нутқ имо-ишора, мимика, ҳаракат билан бирга содир бўлади. Узлуксиз ўзини тута билиш таъсирчан воситаларни танлаган, мувоффақиятли равишда тузатиш киритиб бориш имконини беради ва ҳоказо. 3. Педагогик маҳорат нима ва у нималардан ташкил топади? Бу фаҳм-фаросат ва билимларнинг, чинакам илмий, тарбиядаги қийинчиликларни енгишга қодир бўлган нуфузли рахбарликнинг, болалар қалбининг қандайлигини ҳис қилиш маҳорати, ички дунёси нозик ва заиф бўлган бола шахсига мохирлик билан авайлаб ёндашиш. Донолик ва ижодий дадиллик, илмий таҳлил, ҳаёл ва фантазияга бўлган педагогик мужассамдир. Педагогик маҳоратга педагогик билимлар, фаҳм-фаросат билан бир қаторда педагогик техника соҳасидаги малакалар ҳам кирадики, улар тарбияга озроқ куч сарфлаб, кўпроқ натижаларга эришиш имконини беради. Албатта, педагогнинг маҳорати эришилган нарсалар чегарасидан ташқарига чиқишга доимо интилиши ҳам назарда тутилади. Педагогик маҳорат назарияси ва методикасининг қуйидаги яъни: болалар билан педагоглар коллективи билан қандай қилиб тил топиши мумкин? Қандай қилиб қисқа муддат ичида болалар ўртасидаги муносабатларнинг ҳаққоний манзарасига эришмоқ керак? Болаларни педагогик талабларни бажаришга қандай қилиб мажбур этиш мумкин? қандай қилиб яхши педагогик руҳиятни сақлаб қолиш ва ўз куч-қувватини

оқилона сарфлаш мумкин?, деган саволларни муттасил такрорлайди ва ҳоказо. Бу саволларга бериладиган жавоблар ҳар бир моҳир педагогнинг ишида зарур бўлган умумий педагогик малакаларни шакллантириш билан боғлиқ бўлиб, мазкур масалаларни ҳал қилиш педагогдан одатдан ташқари куч-ғайратни, қатъиятни, тиришқоқликни, тадқиқотлар олиб боришга интилиши, янги вазиятга, янги коллективга кириш, қобилиятини, самамиятни, тўғрилик ва ҳалолликни, ўткир ақл-идрокни, бир воситасини бошқаси билан текшириб кўриш малакасини, ўз топилмаларининг қимматини аниқлаш қобилиятини талаб қилади. Педагогик фан билан тарбия санъатининг узвий алоқадорлиги зарурки, у юксак касб маҳоратини таъминлайди. Педагогик маҳоратнинг шаклланиш босқичларига: репродуктивлик, ижодийлик, ижодий-наваторлик киради. Педагогик маҳорат даражалари ўқитувчи иш даражасининг давоми ҳисобланади: - репродуктив (ўрта паст) - мослашувчан (паст) - локал (чегараланган) – моделлаштириш (ўртача қониқарли). Бу даражада талабалар билан бўладиган ўқув-тарбия ишларининг айрим йўналишларида юқори сифати билан характерланади: - изчил моделлаштириш (юқори). Бу босқичда, педагог фалиятининг барча турларида юқори сифатга эришилади; - изчил моделлаштириш (олий). Бунда, фаолиятнинг барча турларида ижодий муносабат намоён бўлади, ўкув-тарбия жараёнининг самарадорлигини ошириш йўллари изланади. Педагогик маҳорат компонентлари касбий фаолиятга касбий вазифаларини бажариш учун зарур бўлган малака нуқтаи назардаги қарашларни акс эттиради.

Педагогик фаолият маданият билан узвий равишда боғланган бўлади. Юқори савияли маданият-педагогик меҳнатининг зарурий шарти ҳисобланади. Манадият - сўзи лотинча таржима қилинганда «ишлов бериш», «етиштириш» маъносини билдиради. У инсонният томонидан ижтимоий- тарихий амалиёти жараёнидан яратилган ва яратилаётган, жамиятнинг ривожланишдаги тарахий эрилган даражасини ифода этувчи моддий- маънавий қадриятлари тўпламидан иборат бўлади. Маданият кенг маънода-бу жамиятнинг ривожланиши тарихий даражасидир. У одамларнинг ҳаёти ва фаолиятини ташкил этиш турлари ва шахсларида ҳамда улар яратаётган моддий-маънавий қадриятларда ҳам ўз ифодасини топади. Тор маънода маданиятни моддий ва маънавийлик каби ҳам тушуннилади. Педагогик маданият бир қатор тизим ҳосил қилувчи унсурларга эга. Уларга қуйидагилар киради: Педагогик лойиҳалаш маданияти. У объектив имкониятлар билан талаб ва истакларни ўзаро нисбатланган ҳолда мақсадни тўғри, танлай олиш, вазифаларни белгилаб олиш, уларнинг ечилиш босқичларини режалаштириш, зарур қуролларни англаб олиш малакасидир. Лойиҳалаш маданиятини намойиш қилиш бу ижодга, яъни фавқулодда янги яратиш, ўрнатилган меъёрий ва наъмуналар чегарасидан чиқиб кета олиш қобилияти ҳамдир. Билимлилик маданияти. У педагогик билимларнининг турли- туманлиги ва педагог томонидан бу билимларни эгаллашини билдиради. Дунёқараш маданияти. Унинг даражасини аксарият ҳолларда педагог ва ўқитувчининг ўзаро муносабатлари жараёни ва натижалари белгилайди. Турли намунадаги дунёқарашнинг мавжудлиги, хусусан, стихияли, мунтазам, илмий ва мистик, иррационал, оптимистик ва пессимистик, догматик ва танқидий. Диний, атеистик, рационал ва педагогик фаолият субъектининг ҳам бир неча намунаси борлигини тақазо қилади.

Дунёқараш маданияти фан, фалсафа, дин каби маънавий маданият унсурлари билан танишиш чоғида шаклланади. Педагогик маданиятнинг бир унсури фикрлаш маданиятидир. Фикрлаш маданияти ҳам кундалик ҳаёт жараёнида одатдаги воситалар, ҳам махсус воситалар (унинг таркибий формал мантиқни ўрганиш ҳам киради)да вужудага келади. ҳис этиш маданияти. У инсонлар олий кечинмаларнининг кенг уйғунлиги ҳосиласи бўлиб, уларсиз педагогик жараёнда мулоқотнинг бўлиши мумкин эмас. Баҳолаш маданияти у ёки бу сабаб ва ҳодисалар бўйича аҳлоқий, эстетик, сиёсий, ҳуқуқий, диний ёки фалсафий характердаги малакали хукм чиқариш қобилиятидир. Мулоқот маданияти педагогик маданиятнинг энг муҳим компоненти бўли, у педагогнинг ўқувчилар, ота-оналар ҳамда раҳбарият педагогик иш доирасидан ташқаридаги барча инсонлар билан мулоқот қилиш маданиятларини қамраб олади. Ташкилий маданият ҳам педагогик маданият тизимига киради ва у ўкитиш ҳамда тарбия жараёнини педагогик доиранинг турли даражаларида (жамиятда, ўқув юртларида, болалар гуруҳларида) ташкил этиш имкониятини беради. 4. Ўқитувчининг ўз психик ҳолатини ўзи тартибга солиши. Сабр-тоқат, ташқи вазминлик нуқтаи назаридан ўз ҳис-туйғаларини қўлга олишигина нихоятда муҳим бўлиб қолмасдан, шу билан бирга турли ҳиссиётли холатларнинг рўй бериши ва кечишини маълум даражада бошқара билиш, кечинмаларнинг ижобий тусда бўлишига эришиш ҳам муҳимдир. Чунки ҳатто жанжалли вазиятларга ҳам турлича ёндошиши мумкнин. Бу кўп жиҳатдан кишининг қндай йўл тутишига боғлиқ бўлади. Ноҳуш ҳиссиётларни йўқотиш ёки камайтиришга, масалан. қуйидагича йўл тутиш ёрдам беради: менга осойишта, дадил овоз билан дарс олиб

бориш, тарбиявий тадбирлар ўтказиш, сабр-тоқат ва ўзини тута билиш намунасини кўрсатиш завқ бағишлайди, ўқувчилар орасида жанжалли вазият чикиб қолгудай бўлса, сабр-тоқат ва хушмуомала бақриб, асабийлашаётган, қизишаётган, қадр-қимматини йўқатаётган кишидан юқори туриш ва шу кабилар инсонга ҳузур бағишлайди. Шуни эсда тутиш керакки, киши ғазабланганда, айниқса унинг кучли босқичи бўлган жаҳл отига минганда, ақл-идрок хулқ-атворни назорат қиломай қолади. Бу шундай ҳолатки, бу ҳақда римлик шоир Граций гапириб, тажанглик билан қилинган дарғазаблик қисқа муддатли ақлдан озишдир, деб таъкидлаган эди. Дарғазабликни фақат бошланишида енгиш мумкин, шу сабабли киши ўзининг жаҳли чиқа бошлаганини сезиб, ўзига-ўзи шундай буйруқ бериши лозим: ўзимни яхши тутишим керак, ўз ҳис-туйғуларимни бошқариб, бебош ҳиссиётларга берилиб кетмаслигим лозим. Айниқса, ўқитувчи ҳар қандай вазиятда ҳам ўзини тута билиши зарур, у сабр-тоқат, мулойимлик, холислик кўрсата билишда намуна бўлиши лозим. Янада қувноқроқ, оптимистроқ, вазминроқ бўлиш учун ҳамда ёвузлик, тушкинлик бўлган салбий кечинмаларга йўл қўймаслик учун киши ўз онгини, ақлини кўп даражада сафарбар қилиши, бу ҳолатларнинг сабабларини тушуниши ва уларга барҳам бериш зарур. Киши ҳаётидаги икир-чикирлардан юқори кўтарила олиши, ўзининг дикқат – эътиборини асосий, муҳим нарсага қарата билиши муҳимдир. Акс ҳолда уни кундалик майда-чуйда жанжаллар ва улар билан боғлиқ салбий ҳиссиётлар «еб битириш»и мумкин. У доимий равишда аччиғлана бошлайди, атрофидагилар билан ўз муносабатларида вазминликни йўқота бошлайди, ўқитувчилик касби ҳақида гап кетганда бунга асло йўл қўйиб бўлмайди. Киши ўзини ёмон ҳис қилганда, унда ўз-ўзини назорат қилиш заифлашиб қолади, унинг ҳулқ-атвори вазмин бўлмай қолади, ҳар хил беихтиёр ва ўйланмаган хатти-ҳаракатлар, жанжаллар, ахлоқий нормаларнинг бузилиши содир бўлиши мумкин, ўз-ўзига таъсир қилиш ҳиссий жараёнларнинг ижобий ҳолтига, кишининг саломатлиги яхши

бўлишига ёрдам беради, унинг иродаси ва феъл-атворига билвосита таъсир кўрсатади. Ўқитувчининг ишида муомаланинг турли босқичларида унинг эмоционал кайфияти, фаолиятига ҳозирлик кўриш жараёнида, уни амалга ошириш даврида, муомала амалга ошганда кейинги ҳис қилинадиган сезгиларда ва кечинмаларда муҳим роль ўйнайди. Синф билан муомала қилишдан олдин ижодий кайфиятни вужудга келтирадиган омилларни излаш дарсга ҳозирлик кўришдаги бутун жараённи қамраб олади ва ўқитувчига бўлажак фаолиятининг умумий жўшқин вазиятини ҳис қилишга ёрдам беради. Худди ана шу дарс ва муомаланинг бўлажак вазиятини ҳис қилиш зарур ижодий ўзаро фикр алмашиш кайфиятининг пайдо бўлишига кўмаклашади, педагогнинг ижодий табиатини сафарбар қилади. Қуйида ўқитувчиларнинг бир қатор фикрларини келтириб ўтамиз: Адабиёт ўқитувчиси: «Ўтказилган тажрибалар ва ўзимизни кузатишдан чиқарилган хулосани тасдиқлади. Бадиий адабиёт тарбияланувчиларга адабиёт бўйича қандайдир билимлар мажмуини сингдириш учун ўқитилмаслиги, балки жозибали бадиий сўз воситасида ўқувчиларнинг ҳиссиётларига таъсир қилиш орқали уларнинг маънавий қиёфасини шакллантириш йўли билан болаларни комил инсон бўлиши сари етаклайди. Бадиий таҳлил барча ўқувчилар кўнглида ўзгача руҳий ҳолат содир этади. Ҳар бир бола, имкони борича, ў ҳолатини ифодалаб беришга уриниши жуда муҳим». Физика ўқитувчиси: «Экспериментнинг бориши ва натижалари ҳақидаги тасаввур ҳиссий кайфият бағишлайди. Дарсда ўрганиладиган фактларга тегиб кетиш, ишлаш учун руҳимизга қулай вазият бахш этади». Хулоса қилганда, ўқитувчи дарс жараёнида ўқувчининг ўзи билан тенг иштирокчи, ҳамкор сифатида кўриши, бола фикрларига ҳурмат билан муносабатда бўлиши, уларни охиргача эшитиши ва ҳисоблашиши керак. Ўқувчилар фикри эшитилиб бўлингач, муаллим фикрини хукм сифатида

айтмай, ўқувчилар фикри билан тенг қараш тарзида ўртага ташлагани маъқул. Ҳар қандай ўқитувчи дарс давомида ўқувчини ўзи ўтаётган фан оламига олиб кира олиши, унинг сеҳрига мафтун қила олиши лозим. Бу эса ўқувчиларни дарсни севишга, ундан завқланишга олиб келади. 5. Педагог ёш авлодни ҳалқимизнинг муносиб фарзандлари қилиб тарбиялашдек муҳим, фахрли ва шу билан бирга масъулиятли вазифани бажаради. Педагог болаларни – яъни келажак яратувчиларини тарбиялаш учун, таълим-тарбия ишини, вазифаларини ҳал этишга ижодий ёндашиш ўз махоратни доим такомиллаштириб бориши зарур. Ўқитувчи ўқувчиларга кундалик ҳаётда, дарс жараёнида, машғулотларда, биргаликдаги меҳнат фаолиятида ва улар билан бўладиган муомалада таъсир этади. У ҳар бир ўқувчини диққат билан ўрганиши, унинг шахсий хусусиятларини, қобилиятларини билиш, педагогик назокатини намоён қилиши, болаларнинг хулқ-атворини, иш натижаларини ҳаққоний баҳолаши керак. Уларга ўз вақтида ёрдам кўрсата олиши ва оиладаги ахволи билан қизиқиши зарур. Ўқитувчи ўқувчиларга ҳар томонлама намуна бўлиши керак. У энг аввало хушмуомала, ширин сўз, хуллас ўз касбининг моҳир устаси бўлиши зарур. Ўқитувчи қанчалик ўқувчиларга ғамхўр ва илиқлик билан муносабатда бўлса, ўқувчиларда ҳам ўқитувчисига нисбатан хурмат ва мехрибонлик, ғамҳўрлик ҳислари пайдо бўлади. Ўқитувчи нафақат ўқувчиларга бўлган муносабати ва ўзини тутиши билан ўрнак бўлмоғи, балки у ўзининг ташқи кўриниши, маданияти билан ҳам намуна бўлиши керак. Унинг юриш туришидан, маданияти дид билан, нафис кийинишидан ўқитувчи ёки тарбиячи эканлиги билиниб турсин. Бу эса боланинг тарбиясида муҳим роль ўйнайди.

Адабиётлар 1. Л.И.Рувинский. Тарбиявий иш методикаси.Т.,1991 й. 2. А.Г.Мухиддинов. Ўқув жараёнида нутқ фаолияти. Т., Ўқитувчи, 1995 й. 3. Заязюн. Педагогическая мастерство. 4. Ўқитувчилик ихтисосига кириш курсига методик кўрсатмалар. М.Захарини, С.Х.Темурова. Т, 1990 й. 5. Азарова Ю.И.Болаларни севиш санъати. Т., 1992 й. 6. Халқ таълими ойнаси. 7. www.Ziyonet.uz

Похожие

Педагогик техника. Педагогик техникани шакллантириш усуллари

Педагогик техника ҳақида тушунча

Педагогик психика хакида тушунча, педагогик техникани шакллантириш усуллари

Педагогик техника ҳақида тушунча нутқ техникаси ва маданияти

Педагогик техника ва педагогик такт. Педагогик техника – ўқитувчининг ўзига хос шакли