Олимпиада уйинлари тарихи - Педагогиka - Рефераты

Олимпиада уйинлари тарихи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

61.5 KB

Олимпиада уйинлари тарихи Эрамиздан аввалги VII асрда Олимпия шаҳрида жойлашган Гера идасида Олимпия машъаласи ёқилган ва бронзадан ясалган Ифит диски сақланган . Дискда олимпия ўйинларининг қонун ва қоидалари ёзилган эди. Умумгрек олимпиада ўйинлари қарорида Грециянинг кўпгина шаҳарларида кичик миқёсидаги, лекин давлат ҳаётидаги ижтимоий-сиёсий тарафдан катта хамиятга эга бўлган ўйинлар ўтказилиб турилган. Грециянинг бир қатор шаҳарларида ва районларида қазилмалар натижасида ўйинлар учун мўлжалланган кўпгина иншоотлар ва стадион қолдиқлари топилган. 1-расм. Грециядаги қадимий Олимпия шаҳрининг қўриниши Қадимий стадионлар уч даврга бўлинган: 1. Элленик 2. Элленистик 3. Қадимий Рим давридаги стадионлар Элленик давр. Мустақил давлатлар ҳисобланган қадимий Греция ҳарлари фан, маданият ва спорт соҳаларида бошқа давлатлар билан доим ашганлар. Яхши қўшничилик ва дўстлик мусобақалари руҳи, қадимий Грецияда жисмоний маданият ва спорт ривожига катта таъсир кўрсатади. Греция стадионлари меъморий шакллари, кенглиги ва ландшафнинг гармоник мослиги билан ажралиб туради. Элленик давр стадионлари давлат ижтимоий ҳаётида етакчи рол ўйнаган. Бу даврдаги стадионлар ўриндиқсиз қурилган. Элленистик давр. Элленистик даврдаги стадионлар оммавий ҳаётда катта аҳамиятга эга бўлган. Ундан ташқари улар шаҳар ахолиси учун томоша кўрсатадиган иншоотга айланади. Стадион трибуналари унча кўп бўлмаса ҳам фақат шаҳар ахолисига мўлжалланган эди. Масалан: 1000000 аҳоли яшайдиган Милет шаҳридаги стадион шу шаҳар ичига қурилган. Эрамиздан аввалги 7 асрдаги Гера номидаги обида

(узунлиги 50 метр, эни 18,7 метр). Олимпия машъаласини ёқиш тантанаси. Греция, Олимпия Қадимий Рим даври. Кўпгина стадионлар ва спорт иншоотлар Рим империясининг шаклланаётган вақтига тўғри келади (эрамизнинг боши). Бу вақтда элленик даври стадионларининг кўпгинаси қайта қурилди. Эрамизнинг иккинчи асрида Афина ва Делфадаги стадионларни қайта қуришга тўғри келди. Мусобақа қатнашувчилари сонининг ортиши туфайли стадионлар майдони кенгайтирилди ва томошабинлар учун мармар трибуналар-ўриндиқлар ўрнатилди. Қадимги Рим давридаги стадионларнинг трибуналари кўришга қулай бўлишини таъминлаш учун ярим ой шаклида қурилган. Бу даврдаги стадионлар меъморчилик томонидан тўла-тугалланган объектларга айланади. Эрамиздан олдинги биринчи асрда Қадимги Рим иншооти бўлмиш амфитеатр шакллана бошлади. Амфитеатр ўз навбатида замонавий спорт ареналарининг қурилишида муҳим аҳамиятга эга бўлди. Амфитеатр (юнончадан Amphitheatron – икки томонлама томоша) ммавий томошалар: театр спектакллари кўрсатиладиган Қадимги Рим монументал биноси ҳисобланади. Амфитеатр – ўртасидаги майдони эллипс шаклида қурилган ва томошабинлар учун мўлжалланган спорт аренаси қатор-қатор ўриндиқлари пастдан юқорига зина шаклида кўтарилиб борган. Бу итеатрлар Помпей шаҳрида милоддан аввалги 70-йилларда қурилган бўлиб ўз ичига 15000 томошабинни олган. Бутун дунёга машҳур бўлган Римдаги Коллизей милоддан олдинги 125 йилда қурилган бўлиб 50000 томошабинларга мўлжалланган. Коллизей аввал уч ярусдан иборат бўлиб, тўртинчи яруси эрамизни иккинчи асрида тўла битказилган. Аввал Коллизейда ҳайвонлар, кейинчалик эса гладиаторлар жанги бўлиб ўтган. Бу ерда трибуна остида жуда кўп сонли хоналар бўлган. Ундан ташқари арена остида ҳайвонлар учун қафаслар ва бошқа хоналар жойлашган. Коллизейдан 1 км зоқликда қуллар қишлоғи жойлашган бўлиб, у стадион аренасигача ер ости йўли билан туташган. Коллизей устига брезент қоплама тортилган бўлиб, у ёпиқ стадионга айлантирилган деб тахмин

қилинади Коллизейга ўхшаган стадионлар Римнинг ҳар бир йирик шаҳарларида бўлган. Аравада пойгага мўлжалланган гипподром деб номланган йирик Циркус Максимус ншооти алоҳида аҳамиятга эгадир. Бу иншоот ўз трибунасига 250000 ча ошабинни сиғдирган. Қадимги Римда терм (ҳаммом) иншоотига катта эътибор берилган. Бу сузиш, чўмилиш учун мўлжалланган йирик сув ҳавзаси бўлиб, эрамизнинг I асри ва II асри оралиғида қурилган. Энг йирик ва машҳур Диоклентана ва Каракалла терми тахминан 120000 м2 майдонда жойлашган бўлиб, узунлиги 337 метр, эни 338 метрни, деворларининг қалинлиги 6 метрни ташкил қилган. Бу термларга бир вақтнинг ўзида 3000 одам сиғиб, улар чўмилиш, парланиш, уқалаш, душ, ванна қабул қилиш, сув авзасида (совуқ, илиқ, иссиқ) сузиш каби муолажаларни олиш мумкин бўлган. а) Олди томондан қўриниши б) ички томондан қўриниш Римдаги Коллизей харобалари Рим термлари ўзининг ажойиб безак ва ускуналари билан ажралиб ради. Бино деворларни безаш учун қимматбаҳо мармар ишлатилган. Рим яна сув қувурлари ва иситгичлар билан жиҳозланган. Қадимий Рим шаҳри сув қувурлари ва иситкичлар билан ҳам машҳур бўлган. Римда эрамизнинг IV асридан бошлаб христиан дини давлат томонидан қўллаб-қувватланган олда кириб келди. Уч минг аҳолини йиғувчи Рим томошаларига қарши черков аол кураш олиб борди. Аста-секин миллий маданиятнинг асайиши ошланди, шу билан бирга жисмоний тарбия ҳам пасайди. Одам танасининг аданияти ва ҳар томонлама ривожланишини инкор этувчи христиан нининг тарқалиши қадимги оламга мансуб кўпгина йирик спорт тларининг қонунсиз емирилишига сабаб бўлди. Айримлари эса черковга йлантирилган. Ўрта аср иншоотлари. Ўрта асрни бошланиши жисмоний тарбияни бутунлай пасайиб кетиши билан тавсифланади. Бунга сабабчи бўлиб аввалом бор христиан динидир. Христиан дини бўйича одам танасининг маданияти ва хар томонлама ривожланишини инкор этилган. Давлат дини

бўлиши билан жуда кўп стадионлар ва спорт иншоотлари қонунсиз мирилишига сабаб бўлди. Лекин X-XI асрларда секин аста спорт ўйинлари ва машқлар ривожлана бошлади. Бунга XI асрда бошланган Шарқнинг савдо истилоси, борди-келди юришлар ва рицарликнинг пайдо бўлиши сабаб бўлди. Юришдан бўшаган вақтларда рицарлар асосан ҳарбий машқлар бажарардилар ва турнирларда қатнашардилар. Рицарларнинг алоҳида қоиидага эга бўлган турли ўйинлари сарой ҳовлиларида ўтказилган. Ўрта асрда жисмоний машқларнинг ўргатилишидан асосий мақсад-рицарларни урушга, жангга тайёрлаш эди. Ривожланган феодал жамиятда (X-XI асрларда) синфий кураш таъсири остида халқ жисмоний маданияти (шаҳарликлар ва деҳқонлар) ва устун турувчи синф жисмоний маданияти (феодаллар, рицарлар) шаклланади. XV-XVI асрларда тўп ўйинлари пайдо бўлди. нлар учун майдонча ва жойлар, шаҳарликлар учун сайиргоҳларда, иёлиларга рда ҳар-хил томоша шаҳобчалари қурилди. Буларга: Римдаги Вилла Монтално (XVI) сузиш ҳавзасини, Флоренциядаги Боболи оғи амфитеатрини (XVII) сол қилиш мумкин. Европанинг баъзи амлакатларида найзабозлар ва тўп ари учун заллар, камонда ўқ отиш учун майдон ва майдончалар қурилиши либ борилди. Ўрта Осиёда ҳам спорт ўйинлари ривожланган. Бу ўйинларга чавандозлик, камондан отиш, кураш, кўпкари, қиличбозлик ва бошқалар спорт турларини мисол қилиш мумкин. Ўрта асрнинг охири – бу феодал тузумининг емирилиб, буржуазия маданиятининг туғилиши давридир. Ҳозирги замон спорт иншоотлари Буржуазия тузуми Европа амалакатлари иқтисодиётини ўз қўлига олиб, сиёсий ҳукумронликни эгаллаган эди. Капиталистик ишлаб чиқариши жадал ривожланаётган мамлакатларнинг йирик спорт иншоотларини яратишга имконияти бўлган. Шундайлардан 1806-1807 йил қурилган катта Милан спорт аренасидир. XIX аср таларида Европада катта спорт залларга эга бўлган бинолар вокзаллар, универсал магазинлар ва бошқалар) қурилган. Спорт заллари ва майдонлари пайдо бўлди. Бироқ Европанинг турли мамлакатларида оммавий спорт

отларини қурилиши спорт жамиятлари, клублари, ўртасида алоқа ўрнатилган, турли мамалакатлар билан спорт алоқалари ривожланган ҳамда олимпия нлари ўтказила бошланган даврда, яъни XIX аср охирларида бошланди. Бу двирда стадионлар, спорт залларигина эмас, балки велотреклар, плинлар, қишки ва сув спорт турлари учун ҳам иншоотлар қурилган. Олимпия порт иншоотларини ўрганишда, уларга қўйилган асосий технологик талабларни тушуниб, давр ўтган сайин турли мамлакатлардаги спорт иншоотларининг қурилиши ривожланиб ўсганини тушунамиз. Қуйида янги давр Олимпия иншоотларига қисқача маълумот берамиз. I Олимпиада ўйинлари (1896 й.) Грециянинг Афина шаҳрида бўлди. Олимпиада ошланишигача қадимги Афина стадиони қайта шаклланган. Бироқ стадионда футбол майдони бўлмаган. Асосан стадион ареналарида гимнастика, енгил атлетика мусобақалари (100, 400, 800 ва 1500 м га югуриш, 110 м га тўсиқлар оша югуриш, сакраш, диск улоқтириш) ўтказилган. II Олимпиада ўйинлари (1900 й.) Франциянинг Париждаги Булон ўрмонида бўлди. II Олимпиада очилишига ҳеч қандай махсус спорт иншооти қурилмаган. Булон ўрмони текислигида фақатгина 313 м узунликка югуриш йўлакчалари белгиланган бўлиб. диск улоқтириш шу ўрмоннинг бошқа майдончасида бажарилган. Ҳозир у эсдалик сифатида темир бетон тўсиқ билан тўсилган. III Олимпиада ўйинлари Американинг Сент-Луис шаҳрида (1904 й.) бўлди. Сент-Луисда ҳам ҳеч қандай махсус спорт иншооти қурилмаган. 12 IV Олимпиада ўйинлари (1908 й.) Англиянинг Лондон шаҳрида бўлган. Лондон стадиони бизнинг эрамизнинг биринчи импиада стадиони ҳисобланиб, унинг трибунасига 70000 томошабин сиғган. Стадионда футбол майдони, югуриш йўлакчаси, велотрек, сув ҳавзаси бўлган. V Олимпиада ўйинлари (1912 й.) Швециянинг Стокгольм шаҳрида бўлган. Стокгольмда жуда қулай стадион қурилиб, то бизнинг кунгача сақланиб қолган. Унда футбол майдони ва югуриш йўлакчаси бўлган. Югуриш йўлаги грунтли ер қоплама бўлиб, старт ва финиш

чизиғидан ашқари ҳеч қандай белги бўлмаган. Стадион аренаси чим ўтли қопламадан иборат бўлган. Ядро улоқтириш жойи тупроқли бўлиб, спортчи тушадиган жойи чим ўтли қоплама бўлган. Таёқча билан юқорига сакраб тушадиган чуқурлик қипиқ билан тўлдирилган. Сакраш учун қўлланиладиган таёқча бамбукдан ясалган. 5-расм. Антверпен стадиони, Бельгия VI Олимпиада ўйинлари (1916 й.) Германиянинг Берлин шаҳрида бўлиши керак эди. Биринчи империалистик уруш туфайли навбатдаги олимпиада бўлмаган. Аммо немислар Грюневалдега стадион қурганлар. Стадиондаги футбол майдони 120 м х 70 м, югуриш йўлаги 00 метр, мототрек эса 660 метрни ташкил қилган. Стадион жуда оқулай бўлганлиги сабабли, кейинчалик қайта таъмирланган. VII Олимпиада йинлари (1920 йил) Бельгиянинг Антверпен шаҳрида бўлган. Антверпен стадионининг узун ёй шаклидаги трибуналари ўзига 60000 томошабинни сиғдирган (5-расм). Трибунанинг ғарбий қисмида томошабинни ёмғирдан ҳимоя қилувчи мослама бўлган. VIII Олимпиада ўйинлари (1924 йил) Франциянинг Париж шаҳрида бўлган. Олимпиада учун “Коломб” стадиони қурилган. Стадионда 450 метрли югуриш йўлаги бўлиб, бу спортчилар учун ноқулай бўлган. Шу сабабли бошқа фойдаланилмаган. “Коломб” стадиони йирик спорт комплекси бўлиб, унда асосий спорт майдони, сузиш ҳавзаси, теннис корти, ҳар хил машқ қилиш ва ёрдамчи спорт иншоотлари бўлган. IX Олимпиада ўйинлари (1928 йил) лландиянинг Амстердам шаҳрида бўлган. Амстердам стадионида асосий бош аренадан ташқари футбол майдони ва 7000 ўринли теннис корти, 50мх18 метрли сузиш ҳавзаси ва ҳар хил спорт билан шуғулланиш учун майдончалар бўлган. Асосий спорт майдони ёнида кураш, гимнастика, қиличбозлик ва бокс учун спорт заллари жойлашган. Стадион ҳудудида енгил втомашиналар ва велосипедлар учун туриш жойи ҳам бўлган. Асосий спорт аренаси рибунасига олдинига 40000 томошабин сиғиб, ундан 16000 нафари туриб омоша қилган. Кейинчалик трибунадаги ўтириш жойлари 60000 га

етган. Трибуна ости бўшлиғига ёрдамчи спорт иншоотлари жойлаштирилган. X Олиппиада ўйинлари (1932 йил) Американинг Лос-Анджелес шаҳрида бўлган. X Олимпиада учун жуда йирик 100000 ўринли Лос-Анджелес стадиони қурилган. Унинг аренасида 105х70 метрли футбол майдони, атрофида 400 метр ва 450 метрли югуриш йўлаги бўлиб, асосий майдондан ташқари очиқ сузиш ҳавзаси ҳам қурилган. XI Олимпиада ўйинлари (1936 й.) Германиянинг Берлин шаҳрида бўлган. Бу олимпиадада Греневалд стадиони вайронаси ўрнига 100000 ўринли Берлин стадиони қурилган ерда биринчи марта сопол аралашма-сидан югуриш йўлаги қурилган, унда Д.Суэнс 100 м ли масофани 10,2 сек югуриб ўтган. Берлин стадиони 90 га (гектар) майдонни эгаллаб, унда асо-сий спорт майдонидан ташқари очиқ сузиш ҳавзаси, гимнастика заллари, футбол майдони ва машқ қилиш майдонлари бўлган. XII Олимпида ўйинлари (1940 й.) Финляндиянинг Хельсинки шаҳрида бўлиши керак эди, аммо бўлмаган. XIII Олимпиада ўйинлари (1944 й.) Англиянинг Лондон шаҳрида бўлиши керак эди. Иккинчи жаҳон уруши сабабли олимпиада ўтказилмаган. XIV Олимпиада ўйинлари (1948 й.) Англиянинг Лондон шаҳрида бўлиб ўтди. Олимпиада учун алоҳида стадион қурилмаган, сабаби иккинчи аҳон уруши мамлакатни иқтисодий қийин аҳволга олиб келган эди XV Олимпиада ўйинлари (1952 йил) Финляндиянинг Хелсинки шаҳрида бўлган. елсинкидаги Олимпиада стадиони 1940 йилдан 1952 йилгача қурилган. Асосий спорт майдонлари трибунасига 60000 томошабин сиғган. Спорт аренасида 105х70 м ли футбол майдони, 400 м ли сопол қопламали риш йўлаги ва яна очиқ сузиш ҳавзаси, катта спорт зали, шуғулланиш айдонлари, енгил атлетика ядролари бўлган.

Похожие

Педагогика тарихи

Жисмоний тарбия ва спортни тарғибот ва ташвиқот қилиш

Жисмоний тарбия ва спортни тарғибот ва ташвиқот қилиш

Телевидение ва тележурналистика тарихи

Педагогик технологиянинг ривожланиш тарихи