O`quvchilarning tarixiy tafakkurini shakllantirishda xarita bilan ishlash tеxnologiyasi - Педагогиka - Рефераты

O`quvchilarning tarixiy tafakkurini shakllantirishda xarita bilan ishlash tеxnologiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

132.5 KB

O`quvchilarning tarixiy tafakkurini shakllantirishda xarita bilan ishlash t е xnologiyasi B . X o d j a e v , T D P U d o t s e n t i , p . f . n . M a ’ l u m k i , t a r i x i y v o q e a l a r b i z g a f a q a t m a ’ l u m b i r d a v r h a q i d a m a ’ l u m o t b e r i b q o l m a y d i . T a r i x i y v o q y e a l a r t u r l i d a v r d a s o d i r b o ` l g a n l i g i b o i s b i z n i n g o n g i m i z d a m a v h u m t a s a v v u r l a r h o s i l q i l i b q o l i s h i m u m k i n . A n a s h u m a v h u m t a s a v v u r l a r d a n a n i q l i k k a t o m o n b o r i s h i m i z d a x a r i t a l a r b i z g a m u h i m v o s i t a b o ` l a o l a d i . X a r i t a l a r n i n g o ` q u v c h i l a r t a s a v v u r i d a t a r i x i y v o q y e a l a r n i n g s o d i r b o ` l g a n j o y i , t a r a q q i y e t i b b o r i s h i u c h u n a s o s b o ` l g a n g e o g r a f i k v a i j t i m o i y o m i l l a r h a q i d a a n i q m a ’ l u m o t l a r p a y d o q i l i s h i h a m m a m i z g a y a x s h i m a ’ l u m . T a r i x d a r s l a r i d a x a r i t a b i l a n i s h l a s h g e o g r a f i k v o s i t a l a r t a v s i f i d a g i a s o s i y m e t o d h i s o b l a n a d i . G e o g r a f i k v o s i t a j a m i y a t t a r a q q i y o t i n i h a r a k a t g a k e l t i r u v c h i k u c h h i s o b l a n m a y d i , b a l k i s h u y o k i b o s h q a d a v r d a m a z k u r y o k i b o s h q a m a m l a k a t d a g i t a r i x i y j a r a y o n n i n g t e z l a s h i s h i y o k i o r q a g a k e t i s h i g a o l i b k e l i s h i m u m k i n . B u n d a n h a r a k a t n i n g b i r d a n b i r x a r a k t e r l i x u s u s i y a t i t a r i x i y v o q y e l i k k a t a ’ s i r e t i b , n a t i j a d a i n s o n i y a t f a o l i y a t i d a o ` z g a r i s h l a r g a o l i b k e l a d i . M a s a l a n , b i r n e c h a y u z y i l l a r m o b a y n i d a A n g l i y a d a d e n g i z d a s u z i s h s o h a s i d a h e c h q a n d a y o ` z g a r i s h l a r s o d i r b o ` l m a g a n e d i , X V I a s r g a k e l i b y a n g i s a v d o y o ` l l a r i n i i z l a b t o p i s h e h t i y o j i t e x n i k a n i n g r i v o j i g a , k e y i n c h a l i k m u s t a m l a k a c h i l i k n i n g k e n g y o y i l i s h i g a o l i b k e l d i . B u n d a n t a s h q a r i h a r q a n d a y t a r i x i y v o q y e a n i n g y u z a g a k e l i s h i , b o r i s h i , y a k u n i n i b a y o n e t i p s h d a g e o g r a f i k t o m o n i n i h i s o b g a o l i s h z a r u r . M a s a l a n , Q a d i m g i y u n o n m u s t a m l a k a l a r i n i n g t a s h k i l t o p i s h i n i Y u n o n i s t o n d a g i g e o g r a f i k h o l a t n i , u n i k e s i b o ` t g a n q i r g ` o q l i n i y a l a r i n i , E g e y d e n g i z i d a g i k o ` p l a b o r o l l a r n i o ` r g a t m a s d a n

t u s h u n t i r i s h m u m k i n e m a s . Y o k i b o ` l m a s a , y u n o n - f o r s u r u s h l a r i d a v r i d a S a l a m i n j a n g i d a K s e r k s q o ` s h i n i m a g ` l u b i y a t i g a u n i n g d e n g i z c h i l a r i t o m o n i d a n b o ` g ` o z n i n g q a e r i c h u q u r y o k i s a y o z , q a e r i t e z o q a r y o k i s e k i n o q i s h i n i o ` r g a n i l m a g a n l i g i s a b a b b o ` l g a n . X a r i t a d a r s l a r d a f a q a t g i n a g e o g r a f i k m u h i t n i h o s i l q i l i s h g a y o r d a m b e r i b q o l m a y d i , b a l k i u k o ` r s a t m a l i q u r o l s i f a t i d a h a m x i z m a t q i l a d i . Y a ’ n i t a r i x i y m a t e r i a l n i a n g l a b y e t i s h , t a r i x i y v o q y e a l a r b o r i s h i n i t u s h u n i s h g a , t a r i x i y a l o q a l a r v a q o n u n i y a t l a r m o h i y a t i n i o c h i s h d a y u q o r i d a r a j a d a y o r d a m b e r a d i . X a r i t a n a f a q a t t a r i x i y m a t e r i a l b a y o n i d a v o m i d a , b a l k i t a r i x i y h o d i s a l a r n i n g t a h l i l i v a u m u m l a s h t i r i l i s h i d a h a m y o r d a m b e r a d i . 1 . X a r i t a l a r y o r d a m i d a b i z s a b a b i y a l o q a l a r o r a s i d a g i t a r i x i y a l o q a d o r l i k n i k a s h f e t a m i z . M a s a l a n , m i l . a v . V I I - V I a s r l a r d a O ` r t a O s i y o d a s a v d o v a h u n a r m a n d c h i l i k n i n g r i v o j l a n i s h i n a t i j a s i d a Q i z i l t e p a , A f r o s i y o b , U z u n q i r , K o ` z a l i q i r k a b i i l k s h a h a r l a r n i n g y u z a g a k e l i s h i n i x a r i t a o r q a l i y a n a d a a n i q b i l i b o l a m i z . 2 . X a r i t a , h a t t o , t a r i x n i a n g l a s h n i n g b i r i n c h i b o s q i c h i d a o ` q u v c h i l a r n i n g o ` r g a n i l a y o t g a n m a t e r i a l n i t a h l i l q i l i s h i v a u m u m l a s h t i r i s h i d a h a m d a u l a r n i n g t a r i x i y t a r a q q i y o t q o n u n i y a t l a r i i o c h i s h l a r i g a y o r d a m b e r a d i : 6 - s i n t a r i x d a r s l i g i d a g i « Q y i M i s r d a g i i l k n o m l a r - d a v l a t l a r » x a r i t a s i q u y i d a g i s a v o l l a r g a j a v o b t o p i s h g a y o r d a m b e r a d i : Q u y i M i s r d a g i i l k i o m l a r q a e r l a r d a p a y d o b o ` l g a n ? M a z k u r d a v l a t l a r n i n g r i v o j l a n i s h i d a g i u m u m i y l i k n i m a d a b o ` l g a n ? 3 . X a r i t a t a r i x i y v o q y e a v a j a r a y o n l a r n i k e t m a - k e t l i k d a t a s n i f l a s h g a i m k o n i y a t b e r a d i . M a s a l a n , « 1 7 7 5 - 1 7 8 5 y i l l a r d a S h i m o l i y A m e r i k a » , « X ! X a s r o x i r i d a A Q S H b o s i b o l g a n h u d u d l a r l a r » , « A Q S h d a f u q a r o l a r u r u s h i » x a r i t a l a r i g a a s o s l a n i b o ` q u v c h i l a r A Q S h d a m u s t a q i l d e m o k r a t i k r e s p u b l i k a n i n g y a r a t i l i s h b o s q i c h i n i b i l i b o l a d i l a r . 4 . M a t i r i a l n i m u s t a h k a m l a s h d a t a r i x i y x a r i t a k a t t a r o l o ` y n a y d i . D a s t l a b o ` q i t u v c h i d e v o r i y x a r i t a d a n m a ’ l u m o t n i o ` q u v c h i l a r g a

k o ` r s a t a d i . O ` q u v c h i l a r u n i d a r s l i k y o k i a t l a s x a r i t a l a r i d a n k u z a t i b b o r i s h a d i v a u y d a d a f t a r i g a c h i z i b o l g a n e s k i z x a r i t a s i y o k i d a r s l i k x a r i t a s i d a i f o y d a l a n i b m a t e r i a l n i t a h l i l e t a d i . N i h o y a t , o ` z i m u s t a q i l t a r z d a k e y i n g i d a r s d a o g ` z a k i j a v o b b e r i s h u c h u n x a r i t a b i l a n i s h l a y d i . O ` q i t i s h a m a l i y o t i d a u c h t u r d a g i t a r i x i y x a r i t a a j r a t i b k o ` r s a t i l a d i : 1 ) u m u m i y x a r i t a l a r b i r o r m a m l a k a t d a g i u m u m i y t a r i x i y h o d i s a l a r n i o ` z i d a a k s e t t i r a d i . M a s a l a n , « E r o n p o d s h o l i g i m i l . a v . V a s r b o s h l a r i d a » , « I l k o ` r t a a s r l a r d a T u r k i s t o n » ; 2 ) t a v s i f i y x a r a k t e r d a g i x a r i t a l a r d a o ` r g a n i l a y o t g a n d a v r y o k i h o d i s a t a r a qq i y o t i n i n g s o ` n g g i n a t i j a l a r i k o ` r s a t i b b e r i l a d i . B u n d a y x a r i t a l a r g a « X I V a s r d a Y e v r o p a d a s a v d o v a h u n a r m a n d c h i l i k n i n g r i v o j l a n i s h i » , « X I 1 - X V I a s r l a r d a g i m a d a n i t m a r k a z l a r i » k a b i l a r n i k i r i t i s h m u m k i n ; 3 ) t e m a t i k ( m a v z u l i ) x a r i t a l a r a l o h i d a h o d i s a l a r y o k i t a r i x i y j a r a y o n l a r n i o ` z i d a m u j a s s a m e t a d i . M a s a l a n , « 7 6 9 - 7 8 3 y i l l a r d a g i M u q a n n a qo` z g ` o l o n i » , « M a k e d o n i y a l i k I s k a n d a r n i n g y u r i s h i » , « I t a l i y a b i r l a s h i s h d a v r i d a » v a b o s h q a l a r ; T a r i x f a n i a m a l i y o t i d a v o m i d a x a r i t a u n g a d o i m i y h a m r o h b o ` l i b k e l g a n . L e k i n b u g u n g i k u n d a t a r i x d a r s l a r i d a x a r i t a l a r d a n y e t a r l i d a r a j a d a f o y d a l a n m a s l i k h o l a t i k u z a t i l m o q d a . A n a s h u j i h a t n i h i s o b g a o l g a n h o l d a , d i d a k t l a r t a r i x d a r s l a r i d a x a r i t a b i l a n i s h l a s h d a i n t e r f a o l m e t o d l a r d a n f o y d a l a n i s h n i n g a h a m i y a t i k a t t a e k a n l i g i n i a l o h i d a t a ’ k i d l a m o q d a l a r . B i z h a m q u y i d a o ` q u v c h i l a r n i n g t a r i x i y t a f a k k u r i n i s h a k l l a n t i r i s h g a i m k o n b e r i s h n u q t a i n a z a r i d a n x a r i t a b i l a n i s h l a s h n i n g a y r i m i n t e r f a o l m e t o d l a r i n i k o ` r i b o ` t a m i z . A n a s h u n d a y i n t e r f a o l m e t o d l a r d a n b i r i « C h a l k a s h t i r i l g a n m a n t i q i y z a n j i r l a r k e t m a - k e t l i g i » m e t o d i d i r . M a s a l a n . 6 - s i n f d a o ` q i t u v c h i t a r i x d a r s i d a « T o s h d a v r i y o d g o r l i k l a r i » x a r i t a s i g a o ` q u v c h i l a r e ’ t i b o r i n i q a r a t a r e k a n , « M a n t i q i y z a n j i r l a r k e t m a - k e t l i g i » m e t o d i d a n s h u n d a y f o y d a l a n i s h i m u m k i n : d a s t l a b o ` q i t u v c h i d o s k a g a t o s h d a v r i

y o d g o r l i k l a r i n i a r a l a s h h o l d a y o z i b q o ` y a d i . S o ` n g u l a r n i q a y s i d a v r g a oidligiga qarab xaritadan foydalanib, to`g`ri o`ringa qo`yib chiqishni so`raydi. 1.Jopbos-4 2.X o` jakent 3.Bomi 4.Joytun 5.Qorabura 6.Zarafshon 7.Qayro qq um 8.Tuzkon 9.Teshiktosh 10.Qavat Natijada ularning daftarlarida quyidagicha ko`rinish hosil bo`ladi : 1.Jonbos-4 2.X o` jakent 3.Bomi 4.Joytun 5.Qorabura 6.Zarafshon 7.Qayro qq um 8.Tuzkon 9.Teshiktosh 10.Qavat Paleolit X o` jakent Zarafshon Qayroqqum Qorabura Teshiktosh Joytun Bomi Joytun Kaltamino r Jonbos-4 Tuzkon Q avat O `quvchilar topshiri q ni bajarib bo`lishgach, so`ng o`qituvchi tarixiy yodgorliklarni ketma-ketlikda yozib, ularning har birini vara qq a q ayd etadi. Vara q lar aralashtiriladi va o`quvchilarning biridan ushlab turish so`raladi. O`quvchilarga navbat bilan chi q ish va bir vo q yeani zanjirdagi to`g`ri o`ringa qo` yish so`raladi. Hamma bir q adar yagona fikrga kelgach, o`qituvchi ulardan o`zlarining taxminlari

to`g`ri yoki noto`g`ri ekanligini tekshirish uchun matnni o`qish chog`ida vo q yealar tartibiga e’tiborni jamlanshi so`raydi. Mavzuli xaritalar bilan ishlashda «Bir-biridan so`rash» metodi yaxshi natija beradi. O`quvchilarga xaritadan axborotni ajratib olishda yordam talab qilinsa, «Bir- biridan so`rash»ni taklif qilish mumkin. Ushbu metod quyidagicha qo`llaniladi: ikki o`quvchi xaritani o`rganadi va bir-biriga o`rganganlari xususida navbat bilan savol berishadi. Dastlab o`qituvchi o`z misoli or q ali juftliklarda q anday ishlash kerakligini ko`rsatib, butun sinfni juftliklarga bo`ladi va ulardan bir-birlariga savol bershini so`raydi. Ushbu metodni butun sinf bilan ishlashda ham qo`llash mumkin. Buning uchun sinfga ani q dalillarni bilishni emas, balki ularning mohiyatidagi «yashirin ma’nosi»ni tushunishni talab etadigan bir nechta savol beriladi. O ` q u v c h i l a r x a r i t a d a n f o y d a l a n i b , n a f a q a t a n i q d a l i l i y m a ’ l u m o t o l i s h a d i , b a l k i o ` r g a n i l a y o t g a n m a t e r i a l n i c h u q u r t a h l i l e t i b , o ` z l a r i n i n g m u s t a q i l f i k r l a r i n i h a m b a y o n e t i b b e r a o l a d i l a r . U l a r g a b u i s h d a « B e s h m i n u t l i k e s s e » y o z i s h q o ` l k e l i s h i t a b i i y . Y o z m a t o p s h i r i q n i n g u s h b u t u r i o ` q u v c h i l a r x a r i t a d a n f o y d a l a n g a n h o l d a , m a v z u g a d o i r o ` z f i k r l a r i n i e r k i n i f o d a l a y o l i s h g a y o r d a m b e r i s h v a o ` q i t u v c h i g a o ` z o ` q u v c h i l a r i x a r i t a b i l a n i s h l a g a n d a , q a y s i j i h a t l a r i g a k o ` p r o q e ’ t i b o r b e r i s h l a r i x u s u s i d a f i k r l a s h i m k o n i n i b e r a d i . A n i q r o q q i l i b a y t g a n d a , o ` q u v c h i l a r d a n q u y i d a g i i k k i t o p s h i r i q n i b a j a r i s h : m a z k u r m a v z u b o ` y i c h a u l a r x a r i t a d a n n i m a l a r n i o ` r g a n g a n l i k l a r i n i m u s t a q i l b a y o n z t i s h v a u l a r b a r i b i r j a v o b i n i o l o l m a g a n b i t t a s a v o l b e r i s h s o ` r a l a d i . G u v o h i b o ` l g a n i m i z d e k , o ` q u v c h i l a r x a r i t a l a r b i l a n i s h l a s h o r q a l i t a r i x i y m a t e r i a l n i y u z a k i o ` z l a s h t i r m a y , u n i n g e n g k i c h i k u n s u r l a r i g a c h a t a d q i q e t i l a d i , m a s a l a g a n u q t a i n a z a r d a n y o n d a s h i b , c h u q u r t a h l i l q i l a d i , o ` z i n i n g s h a x s i y n u q t a i n a z a r i n i b a y o n e t a d i . E n g m u h i m i , s h a x s i y n u q t a i - n a z a r l a r o ` q u v c h i l a r n i n g t a r i x i y t a f a k k u r i s h a k l l a n i s h i g a o l i b k e l a d i .

Похожие

O`quvchilarning tarixiy tafakkurini shakllantirishda xarita bilan ishlash tеxnologiyasi

Tarix darsligi matni va tarixiy xujjatlar bilan ishlash

Tarix darslarida tarixiy, badiiy va boshqa adabiyotlar bilan ishlash metodilari

Ilmiy manbalar bilan ishlash

O`quvchilarning texnikaviy ijodkorligini o`stirishda sinfdan va maktabdan tashqari ishlar