logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Педагогиka
  4. Matеmatika va informatikani o`qitishda induktsiya, dеduktsiya va o`xshatishdan foydalanish

Matеmatika va informatikani o`qitishda induktsiya, dеduktsiya va o`xshatishdan foydalanish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

120 KB
Скачать
Matеmatika va informatikani o` q itishda induktsiya, dеduktsiya va o`xshatishdan foydalanish Matеmatika va informatika o` q itishning didaktik printsiplari Matematik xulosa ham mantiqiy tafakkur qilish shakllaridan biri. Matematik xulosaga bunday ta&#39;rif berilgan: « Ikkita qat`iy hukmdan hosil qilingan uchinchi natijaviy hukmga xulosa deyiladi ». M i s о l. 1-Hukm: to&#39;rtburchakning diagonali uni ikkita uchburchakka ajratadi. 2-Hukm: Har bir uchburchak ichki burchaklarining yig&#39;indssi 180°ga teng. 3-Hukm: Demak, to&#39;rtburchak ichki burchaklarining yig&#39;indisi 360° ga teng (xulosa bo&#39;ladi). Maktab matematika kursida xulosalarning uchta turi, ya&#39;ni induktiv, deduktiv va analogik xulosalar o&#39;rganiladi. Ta’rif. Ayrim yoki xususiy ma’lumotlarga tayanib umumiy xulosa chiqarishni induksiya deyiladi. Induksiya 3 xil bo’ladi: chala induksiya, to’liq induksiya va matematik induksiya. Chala induksiya metodi orqali chiqarilgan xulosa ko’pgina hollarda to’g’ri, ammo ayrim hollarda noto’g’ri bo’ladi. 1-Misol. Fermaning mashhur teoremasi bo’yicha  1 22 n ko’rinishdagi sonlar n=[0,1,2,3,4 …] bo’lgada 3, 5, 17, 257, 65537, … kabi tub sonlardan iborat edi. Shuning uchun Ferma umumiy holda  1 22 n ko’rinishdagi barcha sonlar n ning ixtiyoriy qiymatlarida har tub sonlar bo’ladi, deb umumiy xulosa chiqargan. XVIII asrda L.Eyler Ferma teoremasini tekshirib, uning qonunyati: n=5 bo’lganda tuzilishini, ya’ni hosil bo’kgan son murakkab son bo’lishini aniqlagan:   . 6700417 641 4294967297 1 22    n Bu degan so’z  1 2 52  ifoda 641 ga bo’linadi, bundan  1 2 52  tub son bo’lmay, balki murakkab son ekanligi kelib chiqadi. Demak, chala induksiya metodi orqali Fermaning N n  bo’lganda  1 22 n ko’rinishdagi sonlar tub bo’ladi, degan xulosasi noto’g’ri ekan. Induksiya metodi orqali xulosa chiqarish esa biror matematyik qonunyat 3 hol uchun o’rinli bo’lganidan n-hol uchun ham o’rinli deb qabul qilinadi. 1-Misol:  1 1 ... 4 3 1 3 2 1 2 1 1         nn yig’indisini hisoblang. ,2 1 2 1 1 1    S ,3 2 6 4 6 3 1 3 2 1 2 1 1 2         S .4 3 12 9 12 1 2 6 4 3 1 3 2 1 2 1 1 3            S … … … … … … … … … … … … … … … … Bu 3 ta xususiy yig’indiga asoslanib, umumiy xulosani yozamiz: 1  n n Sn Matematik induksiya metodi. Bu metodda biror matematik qonunyat n=1 hol uchun o’rinli bo’lsa, nuni n=k hol uchun o’rinli deb qabul qilib, so’ngra n=k+1 hol uchun o’rinli ekanligi ko’rsatiladi. 1-Misool.   2 1 ... 3 2 1        nn n Sn yig’indining o’rinli ekanligini matematika induksiyasi orqali ko’rsatilsin, bunda N n 1. Agar n=1 bo’lsa,   2 1 11 1   S . 2. Agar n=k bo’lsa,  . 2 1 ... 4 3 2 1         kk k Sk 3. agar n=k+1 bo’lsa,      2 1 2 1 ... 4 3 2 1            k k k k Sk eknaligini isbotlaymiz. Isboti.             . 2 2 1 2 1 2 1 1 2 1 1 1               k k k kk k kk k S S k k Demak,   2 1 ... 3 2 1        nn n Sn yig’indisi hisoblash formulasi to’g’ri ekan. T e о г e m a. Qavariq n burchak ichki burchaklarining yig&#39;indisi 180° (n-2) ga teng. Bu teoremani matematik induksiya metod bilan isbotlang. (1-chizma). 1. n= 3 bo&#39;lganda, . 180 0 3 S 2. n = k bo&#39;lganda  2 180 0   k Sk bo&#39;ladi. Agar n=k  2 180 0   k Sk uchun bo&#39;lsa, n=k+1 uchun     2 1 180 0 1     k Sk bo&#39;lishini isbotlang. Bu holni isbot qilish uchun (k + 1) burchakli qavariq ko&#39;pburchakni olamiz. kA A1 diagonal berilgan ko&#39;pburchakni k burchakli qavariq kA A A A ...3 2 1 ko&#39;pburchakka va 1 3 2 1 ... k kA A A A A uchburchakka ajratadi, u holda 3 1 S S S k k   tenglik o’rinli bo’ladi:          2 1 180 1 2 180 180 2 180 0 0 0 0 1          k k k Sk . Demak, teorema har kanday kavarik n burchak uchun ham o&#39;rinli ekan. Ta’rif: Umimiy ma’lumotlarga tayanib ayrim yoki xususiy xulosa chiqarish deduksiya deyiladi. Misollar. 1. 0 4 3 2    x x tenglamaning diskriminantini hisoblab, uning yechimlari borligini ko’rsating. D=9+16=25. d>0. bizga ma’lumki, kvadrat tenglamani yechish haqida qoidaga ko’ra uning diskriminantini mujsbat bo’lsa, u ikkita haqiqiy har xil yechimga ega edi, shuning uchun 0 4 3 2    x x tenglama ham 2 ta 1 ,4 2 1    x x yechimlarga ega. 2. 09,0 81  ifodaning qiymatini hisoblang. Bu ifodaning qiymatini hisoblash uchun maktab algebra kursidan umumiy qonunyatni o’z ichiga oluvchi quyidagi teoremadan foydalanamiz. Teorema. 0 ,0   b a bo’lganda b a ab   bo’ladi. Shuning uchun quyidagi xulosani hosil qilamiz. 7,2 3,0 9 09,0 81 09,0 81       3. Maktab geometriya kursida kosinuslar teoremasining analitik ifodasi mana bunday: c ab b a c cos 2 2 2 2    (1) Agar (1)da 0 90c bo’lsa, 0 90 cos 0 , shuning uchun 2 2 2 b a c   (2) bo’ladi. Bizga ma’lumki, (2) Pifagor teoremasini ifodasidir. Xulosa chikarish metodlaridan yana biri bu analogiyadir. T a &#39; r i f. О &#39;xshashlikka asoslanib xulosa chiqarish analogiya deyiladi. Analogiya bo&#39;yicha xulosa chiqarishni sxematik ravishda quyidagicha tasvirlash mumkin: F figura a, b, c, d,... xossalarga ega. 1F figura esa a, b, c,... xossalarga ega bo&#39;lsa, u holda 1F figura ham d xossaga ega bo&#39;lishi mumkin. Matematika va informatika darslarida didaktik prinsiplar Bizga ma&#39;lumki, didaktik prinsiplar ta&#39;lim nazariyasining asosini tashkil qiladi. Shuning uchun ham o&#39;quv materialini tushuntirish metodlarini tanlashda ta&#39;lim nazariyasi tomonidan ishlab chikilgan quyidagi didaktik prinsiplarga amal qilish kerak: 1. Ilmiylik prinsipi. Bu prinsipning mohiyati shundan iboratki, maktab matematika va informatika kursida o&#39;tiiadigan hap bir mavzu materiali nazariy jihatdan isbotiangan, ya&#39;ni avvalgi o&#39;tilgan matematik tushuncha, aksioma va teoremalarga asoslangan holda bayon qilinishi lozim. Ilmiylik prinsipi matematika va informatika darsining har bir qadamida kerak bo&#39;ladi, masalan, o&#39;qituvchi o&#39;quvchilarga 0 1 2   x tenglamani yeching desa, qo&#39;yilgan bu savol to&#39;la ilmiy asosga ega bo&#39;lmaydi, chunki o&#39;quvchilar bu tenglamani haqiqiy sonlar to&#39;plamiga nisbatan yechadigan bo&#39;lsalar, u yechimga ega emas, agar ular bu tenglamani kompleks sonlar to&#39;plamiga nisbatan yechadigan bo&#39;lsalar, u ikkita har xil yechimga ega bo&#39;ladi. Shuning uchun ham matematika darslarida ilmiylik prinsipi quyidagi talablarga javob berishi kerak: a) o&#39;rganilayotgan har bir matematik tushuncha, ta&#39;rif, aksioma va teoremalar bayon qilinishi jihatidan sodda va aniq ifodalangan bo&#39;lishi kerak b) matematika darslarida o&#39;rganiladigan har bir mavzu mate-rialiga nisbatan o&#39;ouvchilami tanqidiy qarashga o&#39;rgatish hamda ular ni ana shu nuqtai-nazardan ilmiy fikrlash qobiliyatlarini shakllantirish. Ana shu nuqtai-nazardan ilmiylik prinsipi maktab matematika va informatika kursida o&#39;rganiladigan faktlarni ular fanda qanday yoritiladigan bo&#39;lsa, shunga moslab yoritishni talab etadi. 2.Ko&#39;rsatmalilik prinsipi. Ko&#39;rsatmalilik prinsipi o&#39;quvchilar tafakkurining aniqlikdan abstraktlikka qarab rivojlanish xususiyatlariga bog&#39;liqdir. Matematika va informatikani o&#39;qitishdan asosiy maqsad mantiqiy tafakkurni rivojlantirishdan iboratdir, biroq matematika va informatikani o&#39;qitish aniq fakt va obrazlardan ajralmasdir, aksincha, har qanday masalani o&#39;rganishni shu aniq fakt va obrazlarni tekshirishdan boshlash kerak bo&#39;ladi. Ko&#39;rsatmalilik ilmiy bilishlarga qiziqishni oshiradi, o&#39;quv materialini o&#39;zlashtirishni osonlashtiradi va matematik bilimlami mustahkam bo&#39;lishiga yordamlashadi. 3.Onglilik prinsipi. Onglilik prinsipi o&#39;quvchilami o&#39;quv materialini ongli ravishda o&#39;zlashtirishga, ya&#39;ni ularni turli faktlarni tushuna bilishga hamda bu faktlar orasidagi bog&#39;lanishlarni va qonuniyatlarni ocha bilishga o&#39;rgatishdan iboratdir. Matematika va informatikani o&#39;qitishda bu prinsipning muhimligi shundan iboratki, matematika va informatikadan olinadigan biiimiar faqat ongii ravishda o&#39;zlashtiriigandagina o&#39;quvchilar miqdoriy munosabatlaming xarakterini, matematik figura va ularning joylanish xususiyatlarini bilib oladilar. Agar onglilik prinsipi mavzu materialini o&#39;zlashtirish jarayonida buzilsa, о`quvchlarning oladigan bilimlari yuzaki bilim bo&#39;Iib qoladi. O&#39;quvchilardagi yuzaki bilimlarni quyidagi hollarda ko&#39;rishirmz mumkin: a)Agar biror o`quvchiga funksiyaning grafigini chiz deb aytilsa, u koordinata tekisligida ana shu grafikning umumiy ko`rinishini chizish mumkin, ammo funksiyaning argument qiymatlarida mos qiymatlarnitopib bera olmasligi mumkin. b)O`quvchi miqdorlarning absolyut qiymati ta`rifini biladi-yu, ammo uni I x I=5 tenglamaga yoki I x I<5 tengsizlikka tadbiq qila olmasligi mumkin. 4.Aktivlik prinsipi. Bu prinsipning mohiyati shundan iboratki, maktab matematika va informatika kursidagi ta`limning har bir bosqichi rivojlantiruvchi xarekterdagi ta`lim asosida bo`lishi kerak, bu esa o`quchilarning aktiv fikrlash faoliyatlarini shakllantirishga xizmat qiladi. Matematika va informatika darslarida o`quchilarning aktiv fikrlash faoliyatlarisiz bilimlarni ongli ravishda o`zlashtirishlariga erishib bo`lmaydi, shuning uchun ham hozirgi zamon maktab matematika va informatika kursining asisiy maqsadi o`quvchilarni matematika va informatika darslarida aktiv fikrlash faoliyatlarini shakllantirishdan iboratdir. O`quchilarning matematika va informatika darslarida aktiv va ongli fikrlash faoliyatlarini shakllantirish uchun dars jarayinida muammoli vaziyatlar hosil qilish maqsadga muvofiq. 5.Puxta o`zlashtirish prinsipi. Ushbu prinsip dars materiallarini mukammal o`zlashtirishda katta ahamiyatga ega.Matematik tushunchalar o`zaro shunday tuzilganki, majburiy minumimni biror qismi o`zlashtirilmasa, o`quvchida muammolar paydo bo`la boshlaydi. Yuqoridagilardan ko&#39;rinadiki, o&#39;quvchilaming matematika va informatika fanidan oladigan bilimlari puxta bo&#39;Iishi uchun quyidagi shartlarni bajarilishi zarur. a)O&#39;quvchilaming matematika va informatikaga qiziqishlarini shakllantirish. b)Tushuntirilgan mavzu materialini o&#39;quvchilaming mantiqiy fikrlash asosda o&#39;zlashtirishlariga erishish. v)Matematika va informatika darslari davomida o&#39;quvchilaming mantikiy fikrlash faoliyatlarini hosil qilib borish. 6. Sistemalik prinsipi. Matematika va informatika darslarida sistemalik prinsipi shundan iboratki, bunda o&#39;qitishni shu fanning sistemasiga moslab olib borish talab etiladi.

Похожие

Matеmatika va informatikani o`qitishda masalaning o`rni. Masala va uning turlari
Matеmatika va informatikani o`qitishning mеtod va formalari
Matеmatika va informatika o`qitishda bilish turlari - Matеmatik tushuncha, hukm va xulosa
Matеmatika va informatikaning o`qitishdagi ilmiy usullar
Chizmachilik o`qitishda asosiy didaktik tomoyillar va chizmachilik o`qitish mеtodlari