Matеmatika va informatikani o`qitishning mеtod va formalari - Педагогиka - Рефераты

Matеmatika va informatikani o`qitishning mеtod va formalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

116 KB

Matеmatika va informatikani o` qi tishning mеtod va formalari Reja:  Evristik ta'lim metodi.  Matematika darslarida muammoli ta'lim.  Matematika darslarida dasturlashtirilgan ta'lim.

Umumta'lim maktablari jamiyataing ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayotdagi muhim o'zgarishlarga hamisha o'z munosabatini bildirib keldi. Jamiyat taraqqiyotining har bir davri uchun ta'lim nazariyasi rivojining ma'lum bir mazmuni mos keladi. Boshqacha qilib aytganda, jamiyat taraqqiyotining har bir bosqichiga mos ravishda o'qitish dasturlarining mazmuni, tarbiya prinsiplari, o'kuv-tarbiya jarayonini tashkil qilishning forma va metodlari hamda ta'lim muddatlari mos keladi. Pedagogika kursidan ma'lumki, ta'lim metodini aniqlashtirish jarayoni o'quvchi bilan o'qituvchining o'zaro munosabatlari prinsipidan kelib chiqadi, bunda o'qituvchi o'quv chilarga bilimlami bayon qilishi, ana shu bilimlarga erishishdagi o'quvchilarning shaxsiy faoliyatlarini uyushtirishi hamda tushuntiriladigan mavzu materialini o'qituvchining o'zi qanday bayon qilish nuqtai-nazaridan yondashiladi. Og'zaki ko'rsatmalik ta'lim jarayonida o'quvchilar o'qituv chining tushuntirishi orqali bilimlami ongli ravishda o'zlashtiradilar hamda ulami amalda qo'llash malakalari hosil bo'ladi. Asta-sekin umum ta'lim maktablarining mazmuni tubdan o'zgartirildi, ya'ni ta’limni maktabning maqsad va vazifalariga mos keladigan yangi, ancha takomillashgan izohli-ilyustrativ metodi vujudga keltirildi. Izohli-ilyustrativ ta'limda o'rganilayotgan ob'ekt mohiyati izohlanadi, hayotiy faktlar bilan bog'lanadi hamda o'qituv chining ana shu o'rganilayotgan ob'ektga nisbatan k о 'rsatadigan misol va xilma-xil ko'rgazmali qurollari orqali tasdiqlovchi xulosasi bilan yakunlanadi. Izohli-iilyustrativ ta'limda o'kituvchi faktlarni o'zi bayon qilib beradi, o'zi ularni tahlil qiladi va yangi tushunchalarning mohiyatini tushuntiradi, ya'ni teorema, qoida va qonunlarni o'zi ta'riflaydi. Izohli-iilyustrativ ta'lim metodi umumta'limiy maktablarimizda qo'llanish darajasiga nisbatan an'anaga aylandi va hozirda ham qo'llanilmokda. Hozirgi zamon ilmiy-texnika revolyusiyasi davrida izohli-ilyustrativ ta'lim metodi

o'quvchilarning fikrlash qobiliyatini etarli darajada rivojlantira olmaydi, ularni o'rganilayotgan mavzu materialini puxta bilishlariga bo'lgan ehtiyojlarini qanoatlantira olmaydi hamda fanga bo'lgan qiziqishlarini yuqori darajada shakllantira olmaydi. Shuning uchun ham 1960 yilning boshlaridan boshlab, maktablarimizda ta'lim jarayonini jadallashtirish g'oyasi keng tarqalib, ta'limning yangi metodi - muammoli va evristik ta'lim metodlari vujudga kela boshladi. Evristik ta'lim metodi. "Evristika" degan so'zning m a 'nosi savol-javobga asosan topaman demakdir. Evristik metod bilan o'qitish maktablarda asosan, XIX asr boshlaridan boshlab qo'llanila boshlandi. Atokli pedagog-matematik S.I.Shoxor-Trotskiy o'zining "Geometriya na zadachax" nomli kitobida bunday yozadi: "Geometrik mashg'ulotlar o'quvchilarga qiziqarli bo'lishi uchun, bu mashg'ulotlardagi har bir masala yoki topshiriq so'zma-so'z quruq yodlash uchun emas, balki ularning aqliy faoliyatlarini ishga soladigan xarakterda bo'lishi kerak. (Shoxor-Trotskiy S.I. "Geometriya na zadachax" M, 1908 y. 14-bet). Amerikalik olim D.Poya o'zining "Как reshat zadachu" nomli kitobida evristik ta'lim metodini bunday tushuntiradi: "Evristikaning maqsadi - yangiliklarga olib boruvchi metod va qoidalarni izlash demakdir". U evristik metod mohiyatini quyidagidek izchillikda tuzilgan reja orqali amalga oshirishni tavsiya qiladi: 1.Masalaning qo'yilishini tushunish. 2.Masalani yechish rejasini tuzish. 3.Tuzilgan rejasini amalga oshirish. 4.Orqaga nazar tashlash (hosil kilingan yeehirnni tekshirish). Bu rejani amalga oshirish jarayonida o'quvchilar quyidagi savollarga javob topadilar:

1.Masalada nima noma'lum? 2. Masalada nimalar ma'lum? 3. Masalaning sharti nimalardan iborat? 4.Ilgari shunga o'xshash masala yechilganmi? 5.Agar shunga o'xshash masala yechilgan bo'lsa, undan foydalanib qo'yilayotgan masalani yecha olamizmi? Albatta, yuqoridagi reja-sxema o'quvchilarning ijodiy fikrlash faoliyatlarini shakllantiradi, ammo bu reja - sxema o'quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini shakllantiruvchi birdan-bir yo'l bo'la olmaydi. Matematik-metodist V.V.Repev evristik metod orqali o'qitishni bunday ta'riflaydi: "Bu metodning mohiyati shundan iboratki, o'qituvchi tomonidan sinf o'quvchilari uchun o'tiladigan mavzu materialining mazmuni muammo qilib qo'yiladi, so'ngra maqsadga tomon yo'naltiruvchi savollar sistemasini o'quvchilarga berish orqali qo'yilgan muammoni hal qilinadi. ( Репьев В . В . " Общая методика математики ", М ., 1958 й ., 149- бет ). Endi yuqorida aytilgan fikrlarning dalili sifatida quyidagi tenglama va masalani evristik ta'lim metodi bilan yechib ko'rsatamiz. 1. Ushbu 5 9 3 2    x x tenglama evristik metod bilan yechilsin. Bu tenglamani evristik metod bilan yechishda o'qituvchi bilan o'quvchilar orasidagi suhbatni keltiramiz, bu ta'lim jarayonidagi evristik metod mohiyatini ochib beradi: O'qituvchi. 5 9 3 2    x x tenglamani qanday yechiladi? O'quvchi . Bu tenglamani yechish uchun uning 5 9 3 2    x x va 5 9 3 2     x x tenglamalar ko'rinishida yozib olamiz.

O'qituvchi : 5 9 3 2    x x va 5 9 3 2     x x tenglamalami qanday qoidaga asoslanib yozdingiz? Agar bizga |a| soni berilgan bo'lsa, u quyidagiga teng edi:      .0 , 0 , a aa a a O'qituvchi . Xo'sh, u holda hosil qilingan tenglamalar qanday yechiladi? O'quvchi . 5 9 3 2    x x , 0 5 9 3 2     x x , 0 4 3 2    x x . O'qituvchi . 0 4 3 2    x x tenglamani qaysi formuladan foydalanib yechamiz? O'quvchi . 0 4 3 2    x x tenglama 0 2    q px x ko'rinishga keladi, bu keltirilgan kvadrat tenglamadir. O'qituvchi. Kim aytadi, 0 2    q px x tenglamaning umumiy yechimi aanday bo'lar edi? O'quvchi. 0 2    q px x tenglamaning yechimi q p p x    4 2 2 2,1 bo'lar edi. O'qituvchi. 0 4 3 2    x x tenglamani bu formulaga qanday qilib qo'yamiz? O'quvchi. 0 4 3 2    x x tenglamada p=-3 va k=-4 ga teng, biz ulami umumiy yechimga qo'ysak, berilgan tenglamaning yechimini topgan bo'lamiz: 2 5 2 3 2,1   x O'qituvchi . 5 9 3 2     x x tenglama qanday yechiladi? O'quvchi . 0 5 9 3 2      x x O'qituvchi . Endi nima qilamiz? O'quvch i. o'xshash hadlarini ixchamlaymiz: 0 14 3 2     x x

O'qituvchi. Noma'lum x oldidan manfiy ishorani musbat qilish uchun nima qilamiz? O'quvchi. Tenglikni har ikkaia tomonini (-1) ga ko'paytiramiz:0 14 3 2     x x , 0 14 3 2    x x .Bu tenglama ham yuqoridagi kabi yechiladi: 4 65 2 3 2,1   x II. Endi quyidagi masalani evristik metod bilan yechamiz. Masala. Oralaridagi masofa 60 km bo'lgan A nuqtadan В nuqtaga bir vaqtda ikki velosipedchi jo'nadi. Ular bir vaqtda В punktga kelishlari kerak edi. Birinchi velosipedchi esa har soatda 2 km kam yurgani uchun bir soat kech keldi. Har bir velosipedchi soatiga necha km yurgan? O'qituvchi. Masalaning shartlari qanday? Unda nimalar berilgan? Masala shartida qanday kattaliklar qatnashayapti? O'quvchilar. A va В punktlar orasidagi masofa 60 km ekani berilgan. Velosipedchilaming tezliklari orasidagi hamda ana shu masofalarini bosib o'tishlari uchun ketgan vaqtlar orasidagi farqlar berilgan. Bu masala shartida harakat, masofa va vaqt kabi kattaliklar berilgan. O'qituvchi. Masalada nimani topish kerak? O'quvchilar. Masalada har qaysi velosipedchining tezligini topish so'ralmoqda. O'qituvchi. Biz tezliklarni topish uchun qanday formulalardan foydalanamiz? O'quvchilar. Bizga fizika kursidan ma'lum bo'lgan S=vt, t s v formulalardan foydalanamiz. O'qituvchi. Masalani shartiga ko'ra nimani x bilan belgilaymiz?` O'quvchilar. x km/soatni A punktdan В puntkga borayotgan velosipedchining tezligi deb olamiz.

O'qituvchi. Agar biz birinchi velosipedchini tezligini x desak, ikkinchi velosipedchini tezligini ana shu noma'lum orqali ifodalay olasizmi? O'quvchilar. Ha, (x-2) km/soat ikkinchi velosipedchining tezligi bo'ladi. O'qituvchi. A punktdan В punktgacha masofani birinchi ikkinchi velosipedchilar qancha vaqtda bosib o'tgan? O’quvchilar. x 60 soatda, va 2 60 x soatda. O'qituvchi. Bu velosipedchilarning 60 km.li masofani o'tishlari uchun ketgan vaqtlarni qanday tenglash mumkin? O'quvchilar. x x 60 1 2 60    tenglama orqali. O'qituvchi. Bu tenglamani qanday yechamiz? O'quvchilar. Tenglama yechishning umumiy qoidasiga ko'ra: , 2 60 120 60 2 x x x x     ,0 120 2 2    x x 11 1 120 1 1 2,1      x soat km x soat km x / 10 , / 12 2 1   Matematika darslarida muammoli ta'lim. Ta'lim metodlarining turini aniqlash o'quv jarayonini tashkil qilish prinsiplarini o'zigagina emas, balki aqliy faoliyat xarakteriga ham bog'liqdir, b u esa o'z navbatida fikrlashning reproduktiv va produktiv turlarini o'zaro qo'shib olib borish bilan belgilanadi. Izohli-illyustrativ ta'lim jarayonida barcha bilimlar, ko'nikmalar va malakalar o'zlashtirishning reproduktiv metodi asosida amalga oshiriladi, ya'ni o'quvchilar fanning tayyor natijalarini, tayyor fao liyat usullarini o'zlashtiradilar, bu esa ularda xotira va reproduktiv fikrlash malakalarini shakllantiradi. Faqatgina produktiv ijodiy fikr lash malakalari o'rganilgan nazariy mavzu materialiga bog'liq bo'l gan masala yoki misollarni yechish davomida egallanadi, xolos. Biroq

reproduktiv fikrlash natijasida to'plangan ma'lum hajmdagi bilim va malakalar o'quvchilarning mustaqil bilish va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish uchun etarli bo'lmaydi. Shuning uchun ham ta'limni jadallashtirish g'oyasini turli yo'nalishlari turli olimlar (M.A.Bankov, M.A.Danilov, M.Maxmutov, Yu.K.Babanskiy va boshalar) tomonidan eksperiment qilinib ko'rildi va nazariy jihatidan isbotiandi. O'tkazilgan eksperiment va kuzatishlar natijasida ta'lim jarayonida o'quvchilaming bilish faoliyatlarini jadallashtirish hamda ularning intellektual imkoniyatlaridan yuqori darajada foydalanish umumiy qonuniyatlari ishlab chiqildi. Bu qonuniyatlar quyidagilardan iborat: O'rganilayotgan mavzu materiallari yuzasidan muammoli savollar sistemasini tuzish. Tuzilgan muammoli- savollar sistemasi asosida suhbat metodi orqali tushuntiriladigan mavzu materialini o'rgatish va uning tub mohiyatini ochib berish. Muammoli savollar asosida izlanish xarakteridagi o'quv vazifalarini qo'yish. Yukoridagi bosqichlar asosida o'quv materiali tushuntirilganda o'quvchilar o'zlari darrov tushunib etmaydigan fakt va tushunchalarga duch keladilar, natijada o'rganilayotgan mavzu materiali bilan o'quvchilar orasida muammoli vaziyat hosil bo'ladi. Ta'rif. O'rganilayotgan ob’ekt (bilishga doir nazariy material yoki masala) bilan о 'rganuvchi sub'ekt (o'quvchi) orasidagi о 'zaro harakatlarning о 'ziga xos bo'lgan turiga muammoli vaziyat deyiladi. Muammoli vaziyat - bu o'quvchilarni o'rganilayotgan mavzu materialidagi fakt va tushunchalarning qanday hosil bo'lishini bilmaslikdan ham ana shu mavzu materialining tub mohiyatini olib beruvchi matematik tushuncha, aksioma va teoremalarni o'rgani layotgan mavzu materialiga tadbiq qila olmaslik paytida vujudga keladigan intellektual qiynalishdir. Muammoli vaziyatning roli va ahamiyatini aniqlash o'quvchi laming tez fikrlash faoliyatini psixologik, pedagogik qonuniyatlarini hisobga olish asosida o'quv

jarayonini qayta qurish muammoli ta'limning asosiy g'oyasini belgilab beradi. Muammoli ta'limda bilimning deyarli katta qismi o'quvchilarga tayyor holda berilmaydi, balki o'quvchilar tomonidan muammoli vaziyatlarni mustaqkil xal qila bilish faoliyati jarayonida egallab olinadi. T a ' r i f. Muammoli vaziyatlarni hal qilish asosida hosil qilingqn dars jarayoni muammoli ta 'lim deyiladi. Yuqoridagi mulohazalardan muammoli ta'lim nazariyasi o'quvchi intellektual imkoniyatlarini ochib beruvchi rivojlantiruvchi xarakterdagi ta'lim tashkil qilishning psixologik, pedagogik yo'llari va usullarini tushuntiradigan ta'lim jarayoni ekanligi ko'rinadi. Muammoli ta'limda o'qituvchi faoliyati shundan iboratki, u zarur hollarda eng murakkab tushunchalar mazmunini tushuntira borib o'rganilayotgan mavzu materiali bilan o'quvchilar orasida muntazam ravishda muammoli vaziyatlar vujudga keltiradi, o'quv chilarni faktlardan xabardor qiladi, natijada o'quvchilar bu faktlarni analiz qilish asosida mustaqil ravishda xulosa chiqaradilar va umum- lashtiradilar, tushuncha, qoida va teoremalarni o'qituvchi yordamida aniqlab ifoda qilinishi yoki ma'lum bilimlami yangi vaziyatlarda qo'llanishini o'rganadilar, natijada o'quvchilarda aqliy operatsiya va bilimlami amaliyotda qo'llanish malakalari shakllanadi. Maktab matematika kursida o'rganiladigan nazariy mavzu materiallari masala va misollarni ularning mazmuniga ko'ra muammoli ya muammoli bo'lmagan turlarga ajratish mumkin. Agar o'rganilayotgan mavzu materialidagi masala va misollar ni yechish jarayoni o'quvchilar uchun yangi matematik tushuncha, fakt va qoidalami o'z ichiga olgan bo'lib, avvalgi usul bilan yechish mumkin bo'lmasa-yu, yechishning yangi usullari talab etilsa, u holda bunday masala yoki misol mazmunan muammolidir, aksincha, shunday masala yoki misollar o'qituvchi tomonidan o'quvchilarga yechish uchun berilishi mumkinki, bunday masala va misollar

o'quvchilar uchun muammoli bo’lmay qoladi, chunki ular masala va misol yechilishining yangi usullarini mustaqil izlanmasdan, o'qituvchining tushuntirishiga qarab o'zlashtirib oladilar, berilgan masaia yoki misol faqatgina koeffitsientlari bilan avvalgilaridan farq qiladigan darajada bo'ladi. 1-misol. Masalan, boshlang'ich sinf o'quvchilariga quyidagi misollarni berish mumkin: 6 + 2x3 =24 6 + 2x3 = 12 Mazmuniga ko'ra bu masala muammoli bo'ladi, chunki bir xil toifadagi ikkita misol hap xil natijaga ega bo'lyapti. Bas, shunday ekan, misollarni yechish usullari ham har xil bo'lishi kerak. O'quvchilarga esa faqatgina bitta ketma-ket hisoblash usuli ma'lum, xolos. Ikkinchi usuli esa ular uchun, noma'lumdir. Mana shu yerda muammoli vaziyat hosil bo'ladi. Yuqoridagi qo'yilgan misollarning ikkinchi sinfdagi yuqori o'zlashtiruvchi o'quvchilar tomonidan yechilishi mumkin. Agar o'qituvchi dastlab o'quvchilarga bir xil miqdorlardan tuzilgan misollarni turlicha usullar bilan yechish namunalarini ko'rsatgan bo'lsa edi, ular bu misollarni namunadan foydalanib yecha oladilar, natijada bu misollarni yechish jarayoni hech qanday muammoli vaziyatni hosil qilmaydi. Matematika darslarida dasturlashtirilgan ta'lim. Dasturlashtirilgan ta'lim jarayonida o'quvchilar o'qituvchi tomonidan maxsus tayyorlangan didaktik vositalar yordami bilan mustaqil ravishda yangi bilimlami o'zlashtiradilar. O'quv materialini dasturlashtirish maktab matematika va informatika kursida chiziqli va tarmoqli bo'lib, ular ta'lim jarayonida mashinali va mashinasiz amalga oshiriladi. Dasturlashtirilgan ta'lim metod; o'quvchining qisman esga tushirish va qisman yangi bilimlami o'zlashtirish faoliyatlarini amalga oshiruvchi sistemadan

iboratdir. Mashinasiz dasturlashtirilgan topshiriqlarni qo'llash quyidagicha amalga oshiriladi. O'qituvchi tomonidan beriladigan har bir topshiriq bo'lak-bo'lak bo'lgan kadr elementlaridan iborat bo'lib, har bitta kadr element o'rganiladigan mavzu materialining bir kismini hosil qilib, u savollar va javoblar yoki yangi bilimlar bayoni hamda mashqlar tarzida ifodalanadi. Mavzu materialiga doir kadrlar tuzishda eng keng tarqalgan yo'l javoblar tanlab olinadigan usuldir: a) berilgan savolga tayyor javob olinadigan qoida va xulosa tarzidagi axborotlardan iborat kadrlar; b) javoblarning to'g'riligini nazorat qilish uchun zarur bo'lgan kadrlar. Matematik masala yoki misolni yechish uchun dastur tuzish juda ko'p mehnat talab etadi. Dastur tuzuvchi berilgan masalani arifmetik amallar tartibidagi elementar masalalaming yig'indisi ko'rinishiga keltirib beradi, so'ngra unga nisbatan dastur tuzadi. № 1 K o ' s h i s h 0 1 a + b = R 2 a y i r i s h 0 2 a - b = R 3 k o ' p a y t i r i s h 0 3 a x b = R 4 b o 'l i s h 0 4 a : b = R 5 t o ' x t a t i s h 0 1 7 T o ' x t a E f u n k s i y a u c h u n d a s t u r t u z i l s i n . B u k a s r c h i z i k l i c x + d f u n k s i y a u c h u n k u y i d a g i c h a d a s t u r t u z i s h m u m k i n :

Похожие

Matеmatika va informatikani o`qitishda induktsiya, dеduktsiya va o`xshatishdan foydalanish

Matеmatika va informatikani o`qitishda masalaning o`rni. Masala va uning turlari

Matеmatika va informatikaning o`qitishdagi ilmiy usullar

Tarbiya metodlari va formalari

Matеmatika va informatika o`qitish usullari prеdmеti - mazmuni, maqsadi va vazifalari