Мактабда мусиқа фанини режалаштиришни ўзига хос ҳусусиятлари - Педагогиka - Рефераты

Мактабда мусиқа фанини режалаштиришни ўзига хос ҳусусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

68 KB

Мактабда мусиқа фанини режалаштиришни ўзига хос ҳусусиятлари Режа: 1. Режалаштиришни, дарс самарадорлигини оширишдаги роли. 2. Режалаштиришни содда ва мураккаблиги. 3. Режалаштиришда мавзуларни синфларга тўғри танлай билиш 4. Хулоса

Ҳаёт, ўлим. Муҳаббат, шафқат ва илхом ҳаммасини мусиқа айтади, зотан биз мусиқада энг оллий хурлик учун онгимиз ёришган замонлардан бошлаб бутун тарихимиз давомида курашганимиз, лекин унга фақат мусиқадагина комил бўлганимиз. Фақат мусиқагина барча замонларнинг енгиб ўтиб доимо келажак сари унитилади. Шунинг учун ҳам биз айтолмаган нарсаларни у айтади, у шунга чорланган… (Чингиз Айтматов) Ўзбекистон мустақилликка эришгач, турмушимиз тарзида қатор ўзгаришлар юзага келди. Жумладан, хаддан зиёддабдабали байрамлар ўрнига халқимизни урф-одатларини, миллий қадриятларини, расм-русумларини улуғловчи кунларни нишонлаш одат тусига кирмоқда. Ўзбек халқининг миллий байрамларидан Наврўзи олам ва ҳосил байрамлари – меҳржоннинг кенг нишонланаётгалиги бунга ёрқин мисол бўла олади. Халқимизнинг қадимий сайлларидан бўлган бойчечак, қовун қуш ва гул сайллари қайтадан тикланмоқда. Шулардан келиб чиққан ҳолда мактабларда ҳам мазкур тадбирларни ўиказиш зарур. Бундан мақсад болаларда миллий байрамларга, анъанва ва урф-одатларга нисбатан қизиқиш ва муҳаббат хисларини уйғотишдир. Бу мусиқа муаммосидан каттамеҳнат ва ижодкорликни талаб қилади. Халқ таълими тизимидаги мусиқа таълимининг тарбияси Ўзбекистон мустақил бўлганидан кейин ўз эркинлигига эришди ва ўзиучун алоҳида янги йўллар билан чиқишга кенг йўл очиб берди. Бу ҳаммаси Ўзбекистон мустақил бўлиб ўз тарихини ва ўз мусиқа мевасини, мактабларда мусиқа фани орқали ҳам етказишга ҳаракат қилинмоқда. Бу ишни мутахассислар, олимлар, методистлар, амалиётчи ўқитувчилар жамоатчилик мадати ва ғамхўрлиги билан мувофаққиятли бажаришга бел боғлаганлар. Шу билан бирга биз мусиқа тахлили ва тарбиясига оид ва эски ва янги дастурларнинг биргаликда нашр этишни эски дарсликларни кўриб чиқиб ўқувчиларга қийин бўлмаган услабда янги

дарсликлар нашр этилса, яхши бўлади ва барча жойда дарсликлар бўйича иш режа тузиларди. Ваҳоланки ҳозир ҳамма мактабларда иш режаси ҳар хил болаларни шароитдан келиб чиқиб ишрежа тузилади. Мусиқа муаллимлари қўшиқ ва куйлар тўпламларига ўта мухтожликлари ҳаммага аёндир. Бундан ташқари ўқувчилар мусиқа тарбиясига доир ўқув методик қўлланмалар жуда кам ҳисобланади. Ҳозирги кунда ўрта мактабларда асосан 1,2,3,4,5,6,7,8-финяларда ҳафтасига 1 соатдан дарс тўилади. Ана шу дарсларни жуда таъсирли ва ўқувчилар қалбини мусиқа оламига етаклай оладиган режалаштириш керак ва зарурдир. Редалаштиришни, дарс самарадорлогини оширишдаги ролига қаттиқ эътиборни қаратмоқ ҳар бир режа тузувчи мусиқа муаллимини вазифасидир. Ҳар бир синф дарсини самарали, чиройли ва таъсирли ўтишини ўқитувчи ўқувчиларда мусиқалардан ҳисси таъсирланишни тарбиялаш мусиқани диққат билан тинглаш куникмаларни ҳосил қилиш. Ўқувчиларни товуш баландлигини ва тембрлари турлича бўлган мусиқа асбоблари билан таништириш орқали сенсор қобилиятларини шакллантириш. Куйлаётганда интонацияларга оддий ритм таркибига риоя этишни ўргатишларини ҳисобга олиб дарс режасини мукаммал бўлишини таъминлашдан иборатдир. Дарсни йиллик, ойлик, иш режаси яхши режалаштриш алоҳида аҳамият касб этади. Режага шундай эътиборни қаратиш керакки, турли шакллардаги мусиқа асарларига қизиқиш, уларни тинглашга иштиёқ уйғотиш, мусиқадаги ўзгаришларни сезиш, товушларни балад-пасилигини билиш, 2-3 хил чолғу асбобларининг тембрларини фарқлаш турли ритмларни ифодалаш, таниш қўшиқ ва куйларни тинглаш қобилияти ва малакаларини тарбиялаш ашула айтишда кучанмасликка эътибор бериш, жамоа бўлиб куйлаш малакаси ва кўникмаларини таркиб топтириш мусиқа ва ҳаракат бирлигига риоя қилиш, тингланган мусиқа асарини анализ қилишларга алоҳида диққатни қаратиш керак.

Мусиқа тинглашгина ўқувчиларни чин маънодаги кенг мусиқа оламига олиб кириш мумкин. Чунки ашулла айтганда улар ўз овозлари имкониятиларига кўра ўқувчилар ўз қўшиқларини куйлайдилар. Мусиқа тинглашга доир асарлартур ва нашр жиҳатданхилма-хил бўлмоғи лозим. Магнит лентасига ўраб олинган мусиқалардан кенг фойдаланишни режалаштирилса, мақсадга мувофиқ бўлар эди. Режалаштиришнинг содда ва мураккаблиги. Мусиқа дарслари олдига янги вазифалар қўйилади. Бунда мусиқа санъатига ижтимоий онг шакли сифатида қаралади ва шу боисдан ўқувчиларни шахсиятини шакллантиришда у қудратли восита эканлиги эътироф этилади. Режа ўқувчиларни билимига содда қилиб тузилса ўқувчилар мусиқа фанига нисбатан қизиқиши анча ижобий натижа беради. Зеро мусиқа кишилар қаётини, уларни ҳис туйғуларини ва орзу истакларини ўзига хос бадиий тилда эътироф этиди. Бир сўз билан айтганда мусиқа фани ҳаётни ўргатади ва тасвирлайди, ифодалайди. Бошланғич синфларда кичик болалар тафаккурига ҳос ва кўпроқ ўйин билан боғлиқ бўлган кичик қўшиқлар, куй ва пьесалар соддалаштирилган усулда режалаштирилса албатта мақсадга эришилган бўлар эди. Ўрта синфларда эса ўқувчиларни ҳаётий тажрибалари бойиган, аниқ фанларни ўрганиш жараёнида илмни материалистик дунё қарашлари топаётган давр билан фарқ қилади. Шунга кўра ўрганилаётган асарлар ҳам жанр, хониш ва бадиий мазмун жиҳатдан тобора жиддийлашиб боради. Бунда мусиқа таълиминининг миллий асосий мухим роль ўйнайди. Гарчи дастурда ўзбек халқ мусиқаси, оғзаки анъанадаги ўзбек мусиқаси маълум тартибда берилган бўлсада, шунга қарамай бой мусиқа маданиятимизни маҳаллий услубларини ҳисобга олган ҳолдаҳар бир ўқитувчи дарс мазмунида миллий мусиқа бойлигимиздан унумли фойдаланиш режалаштирилса жуда яхши бўлар эди. Бунда айниқса вокал хор машқлари сифатида халқ куйи ва қўшиқларидан парчалар куйлаш ва шу восита билан миллий оҳанглар

ҳусусиятларини болалар ҳиссиётига сингдириб бориш мақсадга мувофиқдир. Халқ мусиқаси оҳанглари, лад ва ритмнинг усуллари ҳссиётлар асосида ўзбек композиторлари ижодини ўрганишва шу орқали жаҳон мусиқа бойлиги намуналарини идрок этишга ўргатиш табиий бир ҳол деб эътироф этиши лозим. Бу эса дарсдаги барча мусиқа фаолиятлар жараёнида узлуксиз амалга оширилиб бориш керак. Мусиқа таълимини миллий асосини таркиб топтиришда фортепиано билан биргаликда халқ чолғу асбобларидан фойдаланиб, мусиқий роль ўйнайди. Айниқса доира чертиб куйлаш, ритмик ҳаракатлар ва рақс элементларини бажариш мусиқий ҳолда жисмоний ривожланиш учун ҳар жиҳатдан ижобий фойда беради. Шунинг учун ўқитувчи халқ мусиқа меросимизни мунтазам ўрганиб бориш ва режага содда йўналишда кирита билиш лозим. Мусиқа саводини мусиқа мактабларида ёки иқтидорли болалар гуруҳларига тадбиқ этилса бўлаверади. Режа қанча содда ҳаётий ва болалар билимини ўзлаштиришни ўрганиб режалаштириш яхши натижа бериб келмоқда. Энди режалаштириш фақат мусиқа муаллими ўзи эмас, албатта халқ таълими бўлимидаги методистлар ва бошқа тажрибали малака сабоқларини олиб келган муаллимлар билан тузилса жуда фойдали иш бўлади. Режалаштириш синфларга мослигини танлай билиш яхши натижа беради. Кўпроқ асарлар енгил, нафис, ижрочилик томонларида кўп маҳорат талаб этмайдиган асарларни танлай билиш керак. Танланган асарларни не чоғлик ҳаётга боғлиқлиги билан яна чиройлироқ бўла эди. Бир ўқув йили мобайнида 33-34 ҳафта тўғри келади. Болаларни кучига қараб куйни енгил вазминлилигига қараб 12-13 та қўшиқ танланса яхши бўлар эди ёки мусиқа тинглашга 5-синфларга «Алла», «Роҳат», «Анги тановар», ёки ўзбек классик қўшиқларидан Фурқат, Огаҳий, А.Навоий ғазаллари билан куйланадиган қўшиқларни маогнит тасмаларига ёзиб олиб ўқувчиларга эшиттирилса яхши натижа беради. Мутация яъни ўтиш даврида синфларни овоз созланиенгил янги-янги турларини ўйлаб топиш умуман

тўғри танлаш керак. 5-синфга овоз созлаш услуби юқорига 1.5 тонччапастга 1 тонча бўлган оралиғни асосий тондан куйлаш яхши. Буларга мисол «Оппоқ қантим», «Этикчам», «Шамол», «Оймома» ва шунга ўхшаш асарлардан фойдаланилса мақсадга муврфиқ бўлар эди. Хозирги кунимизда болалар қўшиқчига катта хисса қўшиб келаётган бастакорлар асрларидан фойдаланинлса яхши бўлар эди. Масалан қ. Кенжаев, Р, Абдуллаев, Ш, Эрматов. Н. Норқўзиев ва бошқа кўплаб бастакорлар бу йўлда хизмат қилмоқдалар ёки ўзбек халқ қўшиқ миллий саънатимизга таянган холда-ана шу асрлардан фойдаланилса яхши бўларди. Масалан «Олмача анор» «қаро соч» «Омон ёр» «Ялли-ялли» «Олма отдим» ва хоказо. Агар, ҳар бир мусиқа муалими ўз устида ишлаб,ўз маҳоратини оширса ўз билими билан шу йўлда изланса, асарлар тўғри танлай билса режалаштириш мактаб ҳаётида ўзгача аҳамият касб этади. Шу билан бирга бизнинг шу-қонуний-демократик давлатимизни равнақ топишга хисса қўшган бўлади. Аммо ҳар бир фаолият турига берилган ўқув материалари ва методик талаблар уларнинг чорак мазмуни мантиқдан келиб чиққиан ҳолда ўзаро ўзвий боғланиш ва дарсни мавзусини якмалиги қоида ягона мусиқавий ҳолда мантиқий бутунлигини вужудга келтиришни тақаззо этади. Шу боисдан бошланғич синфлар мусиқа комплексига ёндашишни нуқтаи назардан келиб чиқиб дастур муалифлари мусиқа тинглай, қўшиқ қўлла, мусиқа савдои муштарак муносабатларда бўлишини мақсадга мувофақт деб билар эдим. Ҳар бир чорак мавзуйи ўқув йилининг умумийлашган бош мавзвусига бўй сунади. Чорак мавзуйи асосида ўрганиладиган асрлар замирида ўқавчилар мусиқа санъатининг у ёки бу хусусият ва қонуниятларни ўрганиб борадилар. шу боисдан ҳам янги дастур асосида олиб бориладиган мусиқа дарслари мазмунан қўшилган фаолиятлари хусусиятга эга бўлади. Хулоса қилиб шундай дейишимиз мумкинки дарсда бевосита ўқувчи ижросида ёки грал ёзувдаги асарни тинглаш воситасида болаларда

мусиқанинг турли жанрини шакл ва мазмуни жихатдан тўғри англаб, уларни бадий-ғоявий жихатдан тўғри англаб, мукаммал идрок этиш малака ва кўникмалар шакилланади. Шунинг учун янги режа содда ва эътиборли мазмунида мусиқани тингалаш ўрганиш жараёни дарснинг мантиқан бир бутунлигини таъминлашда катта, муҳим роль ўйнайди. Юқоридагилардан кўриниб турибдики ҳар бир дарсга қўшилган ҳолда-ёндошиш билангина янги режа талабларига мувофиқ, дарс ўтиш мумкинки. У ҳолда режада жорий этилган ҳар бир мусиқа фаолияти турларининг мақсад ва мазмуни чорак мавзуйидан келиб чиқиши ва унга бўйсуниш билангина жришиш мумкин бўлади. Демак, дарсда амал қилинадиган мусиқа фаолиятларидан бирортаси ҳам сунгий дарсда дарснинг мустақил элменти ёки қисми бўлиб қолиши мумкин эмас. Янги иш режаси тушунчалари асосида дарс ўтиш-ўқитиш, методларидан хилма-хил тарзда фойдаланиш тақаззо этади. Айнан ўқитиш усулининг хилма-хилиги дарсда комплекс ёндашишга имкон беради. Режа талабларига мувофиқ дарс ўтишга доир методик тавсиялар, йиллик ўқув материаларининг тахминий мавзу режаси, дарс имконларининг тахминий намунаси, йиллик ўқув материалари, нота адабиёти билан биргаликда ҳар бир синф методик қўлланмасида баён этилса яхши аҳамият касб этади.

1. www.ziyonet.uz 2. www.nur.uz

Похожие

Мутахассислар тайёрлашда таълим жараёнининг ўзига хос хусусиятлари

Бошланғич синфларда таълимни ташкил этишни ўзига хос хусусиятлари

Xорижий тилларни ўқитишда қўлланилган методлар ва уларнинг ўзига хос хусусиятлари

Умумтаълим мактабларида мусиқа маданияти фанини ўқитилишида тарбияси қийин бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларга бадиий тарбия бериш усуллари

Педагогик техника ва педагогик такт. Педагогик техника – ўқитувчининг ўзига хос шакли