Махсус фан ўқитувчисининг коммуникатив қобилияти - Педагогиka - Рефераты

Махсус фан ўқитувчисининг коммуникатив қобилияти

Загружено в:

14.03.2020

Скачано:

0

Размер:

89 KB

Махсус фан ўқитувчисининг коммуникатив қобилияти Режа: 1. Педагогик коммуникативликни аждодларимизни тарбияшунослик санъатидаги роли. 2. Касбий таълим методикаси фанини назарий асосларини эгаллаш ва педагогик маҳоратни ўзида шакллантириш

Педагогик коммуникативликни аждодларимизни тарбияшунослик санъатидаги роли. Педагоглик меҳнати – бу бебахо изланиш, машаққат, азоб-уқубатли кечинмалар, қувонч, қаноат хосил қилишдир. Президент И.Каримов таъкидлаганидек, олдимизга турган энг долзарб вазифлардан бири – эркин фуқаро маънавиятини, озод шахсни шакллантириш масаласидир. «Бошқача, айтганда дейди. И.Каримов биз ўз хақ-ҳуқуқларини танийдиган, ўз кучи ва имкониятларига англаган, атрофда содир бўлаётган воқеа ва ходисаларга мустақил муносабат билан ёндашган, айни замонда шахсий мафаатларини мамлакат ва халқ манфаатлари билан уйҚун ҳолда қурадиган эркин, ҳар жиҳатдан баркамол инсонларни тарбиялашимиз керак. Шу кунда баркамол устоздан баркамол шогирдни вояга етказишда тарбияланувчилик санъати-маҳоратни дастлаб ота-она ва турли соҳадаги устозлардан эгалламоқи лозим. Узлуксиз таълимни амалга оширишда педагог, ўқитувчи ва тарбиячилар кадрлар билан ишлаш маҳоратига эга бўлмоқлари лозим. Педагогик маҳорат борасида жуда кўп илмий изланишларда қуйидаги муносабат мавжуд. К.С Станиславский актёр маҳорати ва санъати ҳақида шундай ёзган эди: «Актёрлик системали равишда ўз устида ишлашдан бошқа нарса эмас бу нарса кейин санъатнинг буюк инъоми деб аталади». И.Н Илин «Муомала санъати» асарида жиддий меҳнатсиз гўзаллик яралмайди деган эди. А.С Макаренко педагогик-санъат ва маҳоратни бир кўриниши Педагогик умидбахшлик хатто энг қаровсиз бола ҳам ўзида кўпинча ижобий нарсаларга эгадир деган эди ишончга асосланган эди. Касбий таълим методикаси дарслиги бўлажак ўқитувчиларга касбий фаолиятга хизмат қилишга қаратилганлиги сабабли биз қуйидагиларга эътиборимизни қаратдик: Хар бир масалани илмий назарий асосларини эътиборга олдик. Матнларни характерга кўра ахборот технология ва интерфаол методларини қўлладик.

Турли вазиятдаги ҳаёти муаммоларни асослаб бериш ва ечимини талаблар диққатига ҳавола қилди. Касбий таълим методикаси дарслиги Олий таълим бакалавриат талабалари, КХК-ўқувчилари ҳам мактабгача таълим муассасалари ва ўрта мактаб ўқитувчи ва тарбиячиларига атаб яратилди. Педагогика тарбия ҳақидаги таълимот, тарбиялаш санъати, тарбия ҳақидаги фан. Олий ўқув юртларида касбий фаолиятда тайёрлашда ўз соҳасини амалга оширишни илмий асосланган билим, кўникма ва малакалар билан қуроллантириш давр талабидир. Айниқса баркамол авлод тарбиясида ўқитувчи-тарбиячини маҳорат эгаси бўлиши муҳимдир. Маҳорат – ва унинг ўзига хос хусусият ва талаблари борасида И.А Зязюна, П.Е Решетников, Н. Саидахметов, Х.А Тўрақулов, Е.И Ильин, Ш.А Амокашвили каби олимлар ёзган ўқув-қўлланма ва тадқиқотларида ўқитувчи маҳоратини турли йўналишларини излаганлар. Маҳорат – санъат, Маҳорат изланиш, Маҳорат – педагогик технологияларни қўллай билиш, маҳорат - ўқитувчининг ўз фаолиятини илмий асосда ташкил этиш ва ўз-ўзини тарбиялашдир. Ўқитувчининг кўп қиррали фаолияти ва уни қобилияти, зўр санъаткор фидоий бўлиши шогирдларни баркамол қилиб тарбиялаш масаласи алоҳида долзарб давлат сиёсати даражасидаги масалалардан биридир. Шу сабабли бўлажак мутахассис педагогик маҳоратни эгаллаш лозим. В.А Сухомлиниский ўзининг «Чин инсонни қандай тарбиялаш керак» деган асарида «Ўқитувчининг меҳнатини бирор нарса билан қиёслаб ҳам, таққослаб ҳам бўлмайди». Тўқувчи бир соатдан кейинроқ ўз ишининг ҳосилини кўради, пўлат эритувчи бир неча соатдан сўнг оловдаги метал оқимидан шодланади. Бу унинг орзусини юксак чўққиси; ер ҳайдовчи, дон сепувчи қаллакор бир неча ойдан кейин далада ўстирган бошоқлари ва бир сиқим донидан завқланади. Ўқитувчи эса ўз ижодининг маҳсулини кўриш учун йиллаб меҳнат қилиши керак.

Ўқитувчи ҳар бир минут, ҳар бир дақиқада ўзининг ўттизта ёки қирқта тарбияланувчисидан ҳар бирини кўриб туриши, у шу дақиқада нималар ўйлаётганлигини, қандай Қамаламлар уни ташвишлантираётганлигини билиши керак-деган фикрларни баён этади. Ўқитувчилик касби улуқ ва шарафли, мураккаб, ўз ўрнида масъулиятли касблардан биридир. Дунёдаги барча инсонларни жойлардаги ҳамма касб- ҳунар, илмли, олиму-фузалолар нарса билан таққослаб бўлмайди. Ўқитувчилик касбини эгаллашга интилаётган ҳар бир инсон ўзида аввало ирода, сабр- матонат, педагогик маҳоратни, ўқитувчилик ихтисослигига хос билим, малака, кўникмаларни эгаллаши лозимдир. Маҳоратли ўқитувчи ўзини маҳорат эгаси санаса у қуйидаги билим, кўникма, малакаларни эгаллаган бўлиши зарурдир. 1. Ўқитувчи дунёқараши кенг, ҳамма воқеа, ҳодиса устида эркин фикр юрита олиши зарурдир. 2. Мустақил Ўзбекистонимиз ўқитувчиси биринчи галда ўзи ўқитадиган фанни чуқур эгаллаган бўлгандингина ўқувчиларда умумий ва касбий таълим сифатини ошира олади ва уларда фан-техника ҳамда амалий фаолияга қизиқиш ва истак ҳосил қила олади. 3. Ўқитувчи ҳозирги замон фан-техника талабига мувофиқ яхши дарс бериши ва унинг ҳар минутдан унумли фойдаланиши зарур. 4. Ўқитувчи яхши ўқитувчи бўлиши учун педагогика, психологияга қўшиб, ўз фанининг методикасини яхши билмоҚи лозим. 5. Ўқитувчининг умумий маданияти юқори бўлиши билан бирга бу касб адабиёт ва санъат соҳасидаги билимларга эга бўлишни талаб қилади. 6. Ўқитувчи педагогик одобига риоя қилиши керак. Педагоглик одоби ўқитувчилик касбига хос фазилатлардан бўлиб, у ўқитувчининг болалар билан ишлаши жараёнида унинг тажрибаси маҳорати ошади. 7. Ўқитувчи педагоглик маҳоратига ва ҳар томонлама билимга эга бўлиши керак, чунки унга ўқувчилар ҳар соҳада мурожаат қилишлари мумкин.

Ва ниҳоят ўқитувчида ўқувчига хос бўлган қобилиятлар мужассам этган бўлиши лозим. Жумладан, кейинги фикрларимиз ўқитувчилик қобилияти устидадир. Шу ўринда, аввало, қобилият нима эканлиги билишимиз мақсадга мувофиқдир. Қобилиятлар билим, кўникма ва малакаларни эгаллашда намоён бўлса ҳам билимлар ва кўникмаларни эгаллаш билан боҚланиб қолмайди. Қобилиятлар – бу имконият у ёки бу ишда маҳоратнинг зарур даражаси эса воқеликдир. Қобиялиятлар фақат фаолиятда шунда ҳам фақат ана шу қобилиятларсиз амалга ошириши мумкин бўлмаган фаолиятдагина намоён бўлади. Коммуникатив қобилият ҳам ана шундай қобилиятлар жумласидандир. Коммуникация тушунчаси ижтимоий маънога эга бўлган инсонларнинг фикр ёки онгида пайдо бўлган тушунчаларни бошқа инсонларга етказиб беришдир. Бошқача қилиб айтганда юзага келган ахборотни етказиб беришдир. Бу ерда ахборотни ўзга кишига йўллаётган шахс коммуникатор, ахборотларни қабул қилаётган киши рециент деб аталади. Биринчи навбатда перецептив, яъни идрок қилишга ҳамиша таълуқли бўлган хусусиятлар (улардан энг мухим кузатувчанликдир) етакчи роль ўйнайди. Шу ўринда ўқитувчининг коммуникатив қобилияти энг олдинги ўриндаги таъсир қилиш воситаси ҳам ҳисобланади. Коммуникатив қобилият фақат биргина ўқитувчи ёки биргина тегишли ҳодиса эмас балки, бу ҳаммада юзага келадиган жараёндир. Коммуникация жараёни ҳаммада юзага келади-ю, аммо унинг сифат даражаси ҳар хил бўлади, яъни одамлардаги ҳаётий тажриба, билим, малака кўникмалари қобилиятларни бир-биридан фарқлаб туради. Ўқитувчида коммуникатив қобилиятнинг мавжудлиги, унинг маҳоратли эканлигидан далолат беради. Коммуникатив қобилият фикрни, ёки бирор тушунча, белгини англатувчи психологик жараён бўлиб, унинг намоён бўлиши уч хилдир.

Улар оғзаки коммуникация, нутқ. Ёзма коммуникация ва имо-ишора, хатти ҳаркатли коммуникация турларидир. Нутқ бу оғзаки коммуникация яъни тил ёрдамида муносабат қилиш жараёни демакдир. Ижтимоий тажрибада бирон-бир моҳиятни англатадиган сўзлар оғзаки коммуникация воситаси ҳисобланади. Сўзлар эшиттириб ё овоз чиқармасдан айтилиши, ёзиб қўйилиши ёки кар-соқов кишиларда бирон-бир моҳиятга эга бўлган имо-ишоралар билан алмаштирилиши (буни харф бармоқлар харакати билан ифода этиладиган дактилология ва имо ишорали нутқ деб аталади) мумкин. Қуйидаги нутқ турлари фарқ қилинади; ёзма ва оғзаки нутқ, ўз навбатида оғзаки нутқ диологик ва монологик нутқларга ажратилади. Оғзаки нутқнинг энг содда тури диалог, яъни аллақадай масалаларни биргаликда муҳокама қилаётган ва ҳал этилаётган ҳамсухбатлар томонидан олиб бориладиган суҳбат ҳисобланади. Гаплашаётганларнинг бир-бирларига луқмаларни, суҳбатдошдан кейин ибораларни ва айрим сўзларни такрорлаш, саволлар бериш, қўшимчалар бериш, изоҳ бериш, фақат сўзлашаётганлар тушунадиган шамалар қилиш турли хил ёрдамчи сўзлар ва ундовлар сўзлашув нутқи учун хос хусусиятдир. Бу нутқнинг ўзига хос хусусиятлари кўп жихатдан ҳамсухбатларнинг боғлиқ бўлади. Аксарият ҳамма жойда ҳам педагог оилавий муҳитдаги диалогни ҳеч қачон синфда ўқувчилар билан муносабатда бўлгани каби олиб бормайди. Сўзлашув чоҚида ҳиссий ҳаяжонлашиш даражаси катта аҳамиятга эга бўлади. Ийманган ҳайратланадиган, қувонган, қўрққан жаҳли чиққан киши хотиржам ҳолатдаги каби гапирмайди, ўзгача оҳангдагина гапириб қолмасдан, балки кўпинча бошқа сўзларни ибораларни ишлатади. Оғзаки нутқнинг иккинчи бир тури монолог нутқ бўлиб уни битта киши бошқасига ёки уни тинглаётган кўплаб кишиларга қарата гапиради: бунга ўқитувчининг ҳикояси, ўқитувчининг кенгайтирилган жавоби маъруза ва шу кабилар киради.

Монологик нутқ тузилиши жиҳатдан жуда ҳам мураккаб бўлиб, фикрнинг тугалланганлигини, грамматик қоидаларга анча қатъий амал қилинишини, монолог айтаётган кишини баён этмоқчи бўлган фикрда қатъий мантиқ диалогик ва изчиллик бўлишини тақозо этади. Монологик нутқни эгаллаш нутққа нисбатан катта қийинчиликлар туҚдиради, унинг кенгайтирилган шакллари антогенеизада (юзага кела бошлагандан такомиллашувига қадар) кечикиброқ ривожланади, ўқитувчиларда бу нутқни шакллантириш махсус вазифа ҳисобланади ва педагоглар уни таълимнинг қатор йиллари мобайнида бажаришларига тўҚри келади. Қийналмасдан, бемалол суҳбатлаша оладиган, лекин олдиндан ёзилган матндан фойдаланмаслик манологик характерга эга бўлган оғзаки ахборот (маъруза, кенг маърузалар ва шу кабилар) билан чиқишга қийналадиган катта ёшли одамлар ҳам учраб туриш тасодифий ҳол эмас. Кўпинча бу ўқитувчиларнинг ўқувчиларда монологик нутқни шакллантириш ишига етарли эътибор бермаганликлари оқибати ҳисобланади. Ёзма нутқ инсоният тарихида оғзаки нутқдан анча кейин пайдо бўлди. У бирбирларидан макон ва замон билан ажралиб турувчи одамлар ўртасида муносабат қилиш эхтиёжини натижаси сифатида пайдо бўлди ва фикр шартли схематик суратлар ёрдамида ифода этиладиган ҳозирги замон ёзувига қадар ривожланади. Ёзув туфайли одамлар тўпланган тажрибани авлоддан авлодга энг яхши тарзда етказиш имкони туҚилади. Негаки оғзаки нутқ ёрдамида ўтказилган тақдирда у бузилиши, ўзгариб ва ҳатто беиз йўқолиб кетиш мумкин эди. Ёзма нутқ фанда фойдаланиладиган мураккаб умумлашмаларнинг ривожлантиришда, бадиий тимсолларни етказишда муҳим роль ўйнайди. Одамлар ўртасидаги муносабатни телеграф орқали ахборот берилганда коммуникатор билан рецепиент оғзаки муомилага киришадилар. Одамлар муносабатига алоқа боҚловчиларнинг ҳис-ҳаяжони ҳам қонуний равишда жалб этилган бўлади.

У муносабатга киришганларга нисбатан муайян тарзда таалуқли бўлиб, нутқий фикр-мулоҳазалар билан кўшилган ҳолда юзага чиқадиган бу ҳисхаяжонли муносатда ахборот айрибошлашнинг алоҳида, нутқсиз жиҳати, ўзгача, нутқсиз коммуникация воситаларига қўл, бармоқ ва юз харакатлари, имо-ишора, оханг, пуаза турқ-тароват, кулги кўз ёши қилиши ва шу кабилар кирадики, булар оғзаки коммуникация воситалари – сўзларни тўлдирувчи ва кучайтирувчи, баъзан эса ўрнини босувчи белгилар системасини ҳосил қилади. Нутқсиз коммуниация воситалари бамисоли ўзи ҳос ҳис-туйҚу тили бўлиб, сўз билан ифодаланидаган тил каби у ҳам ижтимоий тараққиёт махсули ҳисобланади ва турли миллий маданиятларда бир-бирларига ўхшамаслги мумкин. Нутқсиз коммуникацияни амалга ошириш учун турли хил ёш гуруҳларда турлича воситалар танланади. Жумладан, болалар йиҚидан кўпинча катта ёшдагиларга таъсир қилиш ва уларга ўз истаклари ҳамда кайфиятини етказиш воситаси сифатида фойдаланадилар. Оғзаки коммуникация таъсирини кучайтиришда муносабатга киришувчиларнинг фазода жойлашуви муҳим ахамиятга эгадир. Нутқсиз коммуникацияда қўлланилаётган воситаларнинг ахборотни сўз билан етказиш мақсадларига ва мазмунига мувофиқлиги муносабат маданиятини таркибий қисмларидан ҳисобланади. Айни пайтда нутқсиз коммуникация – имо-ишора пантомимика, нутқнинг оҳангдаги ранг-баранглик ҳам ривожланиши мумкин. Бўлажак ўқитувчилар фақат назарий билимларни эгаллаш билан чегараланмасдан амалий малака ва кўникмаларни ҳам эгаллаш зарур, яъни булар педагогик, психологик билимлар асосида ўқувчиларни илмий билим, малака ва кўникмалар билан қуроллантира билиш дарс бера билиш, тарбиявий ишларни режалаштира билиш, ўқувчиларни жамоа, усулларини танлай билиш, ўқувчиларни индивидуал, жамоа ишларини ташкил қила олиш, синфдан ва мактабдан ташқари ишларни уюштира билиш ва уларга раҳбарли қилиш, отаоналар, жамоатчилик ўртасидаги ишларга раҳбарлик қила олиш, спорт,

саёҳат, ва бошқа тарбиявий малака ва кўникмаларни олиб боришларидан иборатдир. Юзни ўқиш санъати – бошқа касблар сингари ўқитувчиликка ҳам хос бўлган сифатлардан биридир. Юзни ўқиш, яъни бирор шахснинг ўз фикрини намоён (яъни оғзаки ва ёзма холатда) қилмаганда унинг юз тузилиши, юзидаги аъзоларнинг баъзи бир харакатларидан англаш, тушунча олишдир. Юзни ўқиш аввало психологик жиҳатдан идрок, диққат ва кузатувчанликка боғлиқдир. Нутқ инсоннинг онгида пайдо бўлган фикрнинг нутқ товушларига тил ёрдамида кўчишдир. Нутқ таъсирли ёки таъсирсиз, тўҚри ёки нотўҚри бўлиши мумкин. Нутқ орқали киши ҳолатини тушуниш – кишилар ўз нутқларида ўзларида кечаётган жараённи намоён қиладилар. Шу ҳолатини тушунишдир. Монотон нутқ болани зериктиради, ноаниқ интонация эса яхши ўзаро яқин суҳбатнинг уюштирилгандан баланд тон болаларда ишончсизлигини келтирилиб чиқаради. Товуш одамларда табиатан берилади, аммо бу эса жуда ҳам кўп учрайди. Хамда яхши товуш махсус машқларсиз йиллар ўтган сари бузилади, ўзгаради. Педагогик нутқ қуйидагиларни таъминлаб бериши мумкин: А) Педагог ва ўқувчилар орасида ўзаро таъсир этиш ва мулоқотнинг натижаланганлиги; Б) Фаолият мотивларини, тушунчаларни тўғирлаш ва шакллантириш мақсадида ўқувчи, болалар тафаккурига, ҳис-туйҚуларига ижобий таъсир этиш керак; В) Таълим бериш жараёнида билимларни тўлиқ тушунтириш ва мустаҳкамлаш, ўзлаштириб олиш; Г) Ўқувчиларнинг амалий ва ўқув фаолиятини самарали ташкил этиш. Ўқитувчи нутқининг ўзига хослиги – ўқувчиларга йўналганлиги билан боғлиқдир. Кузатувчан ўқитувчи мавзуни тушунтиришда ўқувчиларга қандай таъсир этишни ҳисобга олган ҳолда иш юритади.

Ўқитувчи нутқига қўйиладиган талаблар, қуйидагилардан иборат функциялар билан белгиланади. Асосий функциялардан бири бу билимларни тўлиқ узатишни таъминлаб бериш. Янги билим беришда ўқитувчи ўз нутқи орқали фақатгина янги билимларни бериб қолмасдан, балки ҳис-туйҚуларга ҳам таъсир этиши керак. Бошқа функциялардан бири бу ўқувчиларни ўқув фаолиятини самарадорлигини таъминлаб бериш: Педагогик кузатишлар шуни кўрсатадики, ўқитишнинг муваффақиятларига асосан, ўқитишнинг мулоқотга кирилишида учрайдиган педагогик низоларни келтириб чиқармаслик, хато ва камчиликларга йўл қўймасликдир. Бу хато ва камчиликлар болаларни тўҚри, тушуна олмасликдан нутқни тўҚри туза олмасликдан, муомилада ҳаммани бир назар билан кўра олмасликдан келиб чиқади. Уларни олдини олиш йўллари турли хилдир. Бунинг учун аввало ўқувчиларни фанга қизиқтириш шарт. Ўқитувчи ўз шогирдларидан доимо ҳеч бўлмаганда бир неча погона юқори туриши, керак акс ҳолда болалар олдида унинг обрўси бўлмайди, чунки кутилмаган саволларга ўқитувчи жавоб беролмасдан қолиш мумкин. Холбуки, бола сезгир бўлади ва жуда тез фурсатда ўқитувчининг камчиликларини билиб олади. Ўқитувчилар олдида йўқотилган обрўни тиклаш жуда қийин ҳатто баъзи вақтларда мумкин ҳам эмас. Ёш авлод тарбиялаш мураккаб ва олижаноб вазифа бўлиши билан бирга айни замонда у Қоят даражада мураккаб, масъулиятларини, бурчларини, хулқларини англаб етишлари лозим. Хулоса қилиб, айтганда мустақил Ўзбекистонимизда ўзининг педагогик фаолиятини олиб бораётган ҳар бир ўқитувчи ўз устида тинмай ишлаши, доимий изланишда бўлиши, ўзидан олдинги педагогларнинг илгор тажрибалари билан доимий танишиб бориши ва шу йўллар билан ўз маҳоратининг тизимларини кенгайтириши педагогик маҳорат курсининг бош мақсадидир.

Ўзбекистонда кадрлар тайёрлаш соҳасида давлат сиёсатини инсонни интеллектуал ва маънавий-ахлоқий жиҳатдан тарбиялаш билан узвий боғлиқ бўлган узлуксиз таълим тизими орқали ҳар томонлама баркамол шахс- фуқарони шакллантиришни назарда тутади. Шу тарзда фуқаронинг энг асосий конститутциявий ҳуқуқларидан бири билим олиш, ижодий қобилиятини намоён этиш, интеллектуал жиҳатдан ривожланиш, касб бўйича меҳнат қилиш ҳуқуқи рўёбга оширилди. Чунончи, узлуксиз таълим ижодкор, ижтимоий фаол, маънавий бой шахс шаклланиши ва юқори малакали кадрлар тайёрлаш учун зарур шарт-шароитлар яратади. Ўзбекистонда баркамол ўқитувчи-мутахасисларни баркамол авлодини тайёрлаш кўп жиҳатдан боғлиқ: 1. Педагогик маҳорат фанининг вазифалари: 2. Педагогик фаолиятга қобилиятли ижодкор, тадбиркор бўлиши; 3. Миллий ва умумий ижодий маданиятни эгаллаш; 4. Ватанга садоқатли ва уни истиқболи учун виждонан меҳнат қилиши; 5. Педагогика, психология фанларни назарий асосларини эгаллаш ва педагогик маҳоратни ўзида шакллантирадиган, изланувчан бўлиши; 6. Касбга муҳаббат сабр тоқатли доимо мақсад сари интилиши шарт. Юқоридаги маҳорат эгаси бўлишга қаратилган талаблар бунинг жамиятмизда амалга оширилмоқда.

Адабиётлар: 1. Морева И.А. Педагогика среднего профессионального образования. Практикум –М. «Академия»-2008. 2. Подласый М.Л. Педагогика Новый курс учебник для студентов пед.вузов. В 2 ки К Т: Общие основы процесса обучения. – М.: ВЛАДОС, 1999. 124 с. 3. Кузнецов В.В. Введение в профессионально-педагогическую специальность: учеб. Пособие для студ. Высш. Учеб. Заведений / В.В. Кузнецов: ред. Л.Я.Петрунина.-М.: Изд.центр ―Академия‖, 2007 – 176 с 4. Рогинский В.М. Азбука педагогического труда: -М.: Высш. Шк. 1990 3.И.Ф.Харламов. Педагогика. Минск, 2002. 5. В.И.Загвязинский. Теория обучения. Современная интерпретация. Москва. ACADEMIA, 2001.

Похожие

Ўқитувчининг коммуникатив қобилияти

Ўқитувчининг коммуникатив қобилияти

Касб ҳунар ўқув юртларида махсус фан ўқитувчиларнинг педагогик фаолияти

Укитувчининг коммуникатив кобилияти

Миллий мактаб ўқитувчисининг ижтимоий сифатлари