Кичик мактаб ёшида психологик ривожланиш - Педагогиka - Рефераты

Кичик мактаб ёшида психологик ривожланиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

57 KB

Кичик мактаб ёшида психологик ривожланиш Режа: 1. Кичик мактаб ёшининг умумий тавсифи 2. Кичик ёшдаги ўқувчининг ўқув фаолияти 3. Кичик ёшдаги ўқувчиларда англаш жараёнининг ривожланиши 4.Кичик ёшдаги ўқувчилар шахсининг ривожланиши 5. Эмоциялар ва уларнинг кичик ёшдаги мактаб ўқувчиларида ривожланиши

1. Кичик мактаб ёшининг умумий тавсифи Кичик мактаб ёши (7-11 ёш ) – 1-4 синф (бошланғич мактаб)га тўғри келади. Мактабгача ёш билан таққослаганда асосий фаолият тури ўқиш ҳисобланади. Асосий фаолият турининг алмашинуви боланинг психологик ривожланишига ҳам таъсир этади. ²ар қандай ўтиш ёши каби, бу ёш ҳам ўз вақтида илғаш ва қўллаб-қувватлаш зарур бўлган ривожланишнинг яширин имкониятларига бой. Кичик ёшдаги мактаб ўқувчисининг жисмоний хусусиятлари қуйидагилардан иборат: умуртқа поғонасининг барча букумлари шаклланади, скелетнинг суякланиши ҳали якунланмайди, 1-2-синф ўқувчилари тез чарчайди (айниқса, ёзма ишларда), юрак мушаклари қон билан яхши таъминланади, бош мия, айниқса, бошнинг пешона қисми катталашади. Мактаб ҳаётининг биринчи босқичи учун шу нарса характерлики, бола синфдаги ва уйдаги хулқини назорат қилувчи ўқитувчининг янги талабларига бўйсунади, шунингдек, ўқув фанларининг мазмунига қизиқа бошлайди. Биринчи синф ўқувчилари бошдан кечирадиган уч асосий қийинчилик бор: қийинчиликнинг биринчи тури янги мактаб режими билан боғлиқ (ўз вақтида уйғониш ва туриш керак, дарс қолдириш мумкин эмас, барча дарсларда жим ўтириш талаб этилади, уй вазифаларини бажариш лозим ва бошқалар). Иккинчи тур қийинчилик ўқитувчи, синфдошлар ва оиладаги ўзаро муносабатлар хусусиятидан келиб чиқади. Қийинчиликларнинг учинчи тури – ўқув йили ўрталаридан ўқув материали ошиб боради. Мактабга қадам қўйиш билан бола ҳаётида муҳим психологик ўзгаришлар содир бўлади. У янги режимнинг айрим муҳим одат-ларини ўзлаштиради, ўқитувчи ва ўртоқлари билан ишончли муносабатлар ўрнатади. Ўқув материали мазмунига нисбатан пайдо бўлган қизиқиш асосида унда ўқишга бўлган ижобий муносабат мустаҳкамланади.

2. Кичик ёшдаги ўқувчининг ўқув фаолияти Ўқув фаолиятининг мазмунини илмий тушунчалар, фан қонуниятлари ва уларга таянган амалий масалаларни ҳал этиш услуби ташкил этади. Шундай қилиб ўқиш – бу билим, малака ва кўникмаларга эга бўлишга йўналтирилган жараён. Ўқув фаолияти аниқ бир тузилишга эга. Унинг таркибий қисмлари қуйидагилар: 1) ўқиш вазияти (ёки вазифалари), 2) ўқиш ҳаракати, 3) назорат, 4) баҳо. Кичик мактаб ёши давомида болаларнинг ўқишга муносабатида муайян динамика кузатилади. Дастлаб улар ўқишга умумий ҳолда ижтимоий фаолият сифатида интилишади. Кейин эса уларни ўқув ишининг алоҳида усуллари жалб этади. Ниҳоят, бола ўқув фаолиятининг ички мазмунига қизиқиб, ўқув-назарий вазифаларни аниқ-амалий вазифаларга мустақил ўзгартиради. Унинг шаклланиш қонуниятларини тадқиқ этиш замонавий болалар ва педагогика психологияси вазифаларидан биридир. 3. Кичик ёшдаги ўқувчиларда англаш жараёнининг ривожланиши Идрок ривожи. Жисмоний жараёнлар ривожланиши бутун кичик мактаб ёши давомида амалга ошади. Гарчи болалар мактабга етарли ривожланган идрок билан келишса-да (уларда кўриш, эшитиш ўткирлашади, улар турли шакллар ва рангларни яхши фарқлайдилар), уларнинг ўқув фаолиятидаги идроки фақат шакл ва рангларни ўрганиш ва англашдан иборат бўлади. Биринчи синфда қабул қилинган предметлар таркибий қисми ва хусусиятларининг тизимли таҳлили мавжуд эмас. Боланинг идрок этилган предметларни таҳлил қилиш ва фарқлаш имконияти унда шунчаки ҳис этишдан кўра мураккаброқ фаолият турининг шаклланиши билан боғлиқ. Кузатиш деб аталган фаолият тури мактабда ўқиш жараёнида жуда интенсив

равишда шаклланиб боради, кейинчалик идрок бирор мақсадга қаратила боради. Бола кузатувчанлиги ҳақида шахснинг алоҳида хусусияти сифатида гапириш мумкин. Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, бошланғич таълимда кичик ёшдаги ўқувчиларнинг барчасида бу муҳим хислатни сезиларли ривожлантириш мумкин. Диққатнинг ривожланиши. Мактабга келувчи болалар мақсадли диққатга эга бўлмайдилар, улар асосан бевосита ўзлари учун қизиқ бўлган, ёрқинлиги ва ноодатийлиги билан ажралиб турувчи (ихтиёрсиз диққат) нарсаларга эътибор берадилар. Мактаб биринчи кунданоқ боладан уни қизиқтирмайдиган нарсаларни кузатишни ва маълумотларни ўзлаштиришни талаб қилади. Бола аста-секин диққатини ташқи томондан жалб этувчи нарсаларга эмас, керакли нарсаларга йўналтириш ва қатъий сақлашни ўрганиб боради. 2-3-синфда кўпчилик ўқувчилар аллақачон ихтиёрий диққатга эга бўладилар. Ихтиёрий диққат, уни у ёки бу масалага мақсадли йўналтириш – кичик мактаб ёшининг муҳим ютуғидир. Кичик мактаб ёшида диққатнинг ривожланиши ихтиёрсиз ва ихтиёрий диққатнинг алмашинувига, унинг ҳажми кенгайишига ва турли ҳаракат турлари ўртасида диққатни тақсимлай олишга боғлиқ. Хотиранинг ривожланиши. Етти ёшли бола асосан ташқи томондан ёрқин ва эмоционал жиҳатдан таъсирли воқеа, тасвир, ҳикояларни эслаб қолади. Лекин мактаб ҳаёти шундайки, бошиданоқ болалардан материални ихтиёрий эслаб қолиш талаб этилади. Ўқувчилар кун тартиби, ахлоқ қоидалари, уй вазифаларини махсус эслаб қолишлари, кейин эса уларга риоя этишлари лозим. Ўқув материалини эслаб қолиш алоҳида билимни талаб этади. Усиз ўқув хотираси заиф ва тартибсизлигича қолаверади. Ўқувчи махсус аниқлаш, гуруҳлаш ва таққослашни талаб этувчи нарсани бевосита эслаб қолишга ҳаракат қилаётганида бу «ёмон хотира» панд беради. Ўқув материали билан ишлаш усулларининг шакл-ланиши «яхши хотира»ни янада самаралироқ

тарбиялаш йўли сифатида намоён бўлади. Бу жараёнда нутқ устида ишлаш каби хотиранинг ихтиёрий ва ихтиёрсиз турларидан оқилона фойдаланиш лозим. Аниқ бир материал билан ишлашда ҳам шундай. Тасаввурнинг ривожланиши. Тасаввур қобилиятининг ривожланиши икки босқичда кечади. Дастлаб яратилувчи образлар реал объектга яқин тавсифланади (деталларга бой бўлмаган ҳолда). Иккинчи синф охири, кейин эса учинчи синфда иккинчи босқич бошланади. Аввало, аломатлар ва таркибий қисмлар миқдори сези-ларли тарзда ошади. Яратувчи (репродуктив) тасаввур кичик мактаб ёшида барча машғулотларда ривожланади. Кичик мактаб ўқувчиларининг бирор предметнинг келиб чиқиши ва қурилиши шарт-шароитини кўрсатишга ҳаракат қилиши - уларда ижодий (продуктив) тасаввур ривожланишида муҳим психологик асосдир. Фикрлашнинг ривожланиши. Кичик ёшдаги мактаб ўқув-чилари фикрлашининг ривожланишида икки асосий босқич куза-тилади. Биринчи босқичда (1-2-синф) фикрлашда кўргазмали-ҳаракатлилик устунлик қилади, уни яна амалий-ҳаракатлилик ёки ҳиссийлик деб ҳам аташади. Бу босқичда болаларнинг нарсаларни умумлаштириши предметларнинг яққол белгилари таъсири остида рўй беради. Фикрлаш ривожланишининг иккинчи босқичи (3-синф) ўқувчилар томонидан тушунчаларнинг алоҳида хусусиятлари орасидаги ўзаро муносабатни билиб олиш, яъни таснифлашга (масалан, «стол» – от сўз туркуми) боғлиқ. Болалар ўқитувчига у ёки бу таснифни қандай ўзлаштирганликлари ҳақида ҳисоб берадилар. Абстракт, мавҳум ва назарий фикрлаш нисбатан мураккаб фикрлаш турининг кейинги босқичи бўлиб ҳисобланади (масалан: 1+1қ). 4. Кичик ёшдаги ўқувчилар шахсининг ривожланиши Ахлоқий меъёр ва қоидаларни ўзлаштириш. Мактабда бола доимий ва мақсадли назорат қилинувчи аниқ ва кенг ахлоқий талаблар тизимига дуч

келади. Етти-саккиз ёшли болалар меъёр ва қоидалар моҳиятини аниқ тушунади ва уларни ҳар куни бажаришга психологик жиҳатдан тайёр бўлади. Лекин ўқитувчи бундан ҳар доим ҳам тўғри ва ўз вақтида фойдалана олмайди. Ўқувчини кичкина деб ҳисоблайди ва ҳоказо. Шунинг учун ўқитувчида аниқ ва равшан тарбия тизими бўлиши керак. Кичик ёшдаги мактаб ўқувчиларининг ўзаро ва ўқитувчи билан муносабатлари. Кичик ёшдаги мактаб ўқувчилари ўзаро муносабатининг ўзига хос хусусияти шундаки, уларнинг дўстлиги, одатда, ташқи ҳаётий шарт-шароитлар умумийлигига ва тасодифий қизиқишларга асосланади (болалар бир партада ўтиришади, саргузаштли адабиётга қизиқишади ва бошқалар). Ўқитувчи фикри кичик мактаб ўқувчиси учун муҳим ва қатъийдир. Кичик мактаб ўқувчилари унинг мавқеини сўзсиз тан оладилар. Улар барча масалалар юзасидан ўқитувчига мурожаат қилишади. 5. Эмоциялар ва уларнинг кичик ёшдаги мактаб ўқувчиларида ривожланиши Худди бошқа психик жараёнлар каби болалар эмоциясининг умумий хусусиятлари ҳам ўзгаради. Кичик мактаб ёши давомида эмоцияларни намоён этишда ўзини тийиб туриш кераклигини англаш кузатилади. Эмоционал ҳолат барқарорлашувининг ортиши - психик жараёнлар унумдорлигининг шаклланишидир. Кичик ёшдаги мактаб ўқувчилари каттароқ ўқувчилар, шунингдек, ўсмирларга нисбатан анча вазминроқ.

адабиётлар 1. Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. 20 жилд. Т., 1987-2003. 2. Антология педагогической мўсли Узбекистана /Сост. С.Р.Раджабов, К.Х.Хашимов и др. М., 1974. 3. Апраксина О.А. Методика музўкального воспитания в школе. М.,1983. 4. Бабанский Ю.К. Оптимизация учебно-воспитательного процесса. М., 1982. 5. Белобородова В.К., Ригина Г.С., Алиев Ю.Б. Музўкальное восприятие школьников. М., 1975. 6. Бобур З. Бобурнома. Т., 1960. 7. Божович Л.И. Личность и ее развитие в детском возрасте. М., 1968.

Похожие

Кичик мактаб ёшидаги укувчиларда уйин фаолияти

Кичик мактаб ёшидаги болаларни рағбатлантириш ва жазолаш методикаси

Мактаб бошкаруви

Мактаб ички назорати

Мактаб ишини режалаштириш