Kasbiy ta’limi jarayoning ishtirokchilari - Педагогиka - Рефераты

Kasbiy ta’limi jarayoning ishtirokchilari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

191.5 KB

Kasbiy ta’limi jarayoning ishtirokchilari Reja: 1. Pedagogik jarayon mohiyati va tuzilmasi . 2. Kasbiy ta’lim tamoyillari . 3. Pedagogik jarayonni loyihalash . Kasb-hunar ta’limi jarayonining ishtirokchilari

Ma’lumki, xar qanday ta’lim-tarbiya ishida, shuningdek, kasb-xunar ta’limida uqituvchi va ukuvchilar ushbu jarayonning bevosita ishtirokchilari hisoblanadilar. Bu ishtirokchilarning uzaro hamkorligi natijasida, ya’ni ularning uzaro ta’sir, muloqot va munosabatlari tufayli ta’lim-tarbiya jarayoni amalga oshadi. Ma’lumki, kasb-hunar kollejlariga ukuvchilar umumiy o’rta ta’lim maktablarining to’qqizinchi sinflarini bitirganlar safidan qabul kilinadi. Odatda ularning yoshi 15-18 larda bulib, uziga xos xususiyatlarga ega buladilar. Vatandoshimiz yetuk psixolog olim E.Goziev va uning maslakdoshlari fikricha bu yoshdagi uspirinlar kuyidagi xususiyatlarga ega buladilar: - jismoniy barkamollikning ifodalanishi; - ruhiy jixatdan muayyan kursatkichga erishilganligi; - xulq, faoliyat va muomala jarayonlarida individuallikning shakllanishi; - e’tiqod, dunyoqarash va pozitsiyada bar q arorlikning mavjudligi; - bilim, kunikma va malakalarni ega ll ashda individualli k; - faoliyatga oid individual uslubning paydo bulishi; - kasbiy motivatsiyaning ustuvorligi; - ma’naviy ehtiyoj, barkaror k i ziqishning qat’iyan yetakchiligi; -mutakassislikka munosabatning shaxsiy pozitsiyaga buysundirilganligi; - kollej va oliy maktab muxiti uziga xosligining ular shaxsiyatida ifodalanishi; - amaliyot va mux i tga moslashishning sifat jihatidan tafovutlanishi. Yosh fiziologiyasi va psixologiyasi fani xulosalari kasb-xunar kollejlarida ukuvchilar uz xul q i va ukuv-bilish faoliyatini boshkara olmasligini k o’r satadi. Bundan kasbiy ta’lim jarayonida uk i tuvchining urni muxim ekanligi kelib chiqadi. Pedagogik jarayonning moxiyati unda ishtirok etuvchi uqituvchi va ukuvchilarning uzaro xamkorlik faoliyati mazmunida uz ifodasini topadi. Bunda uk i tuvchining faoliyati ukuvchilarni yunaltirish, safarbar etishdan iborat bulib,

ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi vazifalar bilan belgilanadi, ukituvchi ukuv materialini u qu vchining ongiga yetkazish uchun eng avvalo nutq (suz)dan, shuningdek, shart-sharoit, vaziyat, shakl, metod, vositalaridan foydalanadi. Kasb-xunar kollejlarida pedagogik jarayonni tashkil etish, amalga oshirish va natijalarini nazorat qilishda faqat o’qituvchi emas, balki mu h andis-pedagog, tajribali mutaxassis kabilar h a m ishgirok etishi mumkin. Lekin, boshqa o’qi tuvchilardan far q li ravishda kasb ta’limi uqituvchisi psixologik-pedagogik, sohaviy va ixtisoslik buyicha tayyorgarlikni uzida mujassamlashtiruvchi tizimli ma’lumot oladi. 1. Psixologik-pedagogik tayyorgarlik bitiruvchiga ukuv predmetini musta q il ravishda loyihalashtirish, mazmunini tanlab olish va uni u qi tish metodikasini ishlab chiqish malakalarini egallash imkoniyatini beradi. 2. Sohaviy tayyorgarlik esa ishlab chiqarish ta’limi va amaliyotini tashkil etish, amalga oshirishda rahbarlik qilish va natijalarini nazorat k:ilib baholash ishlari n ing mohiyatini anglab yetishga imkon beradi, 3. Kasb ta’limi uqituvchisi yoki mu h andis-pedagoglarning lavozimiy vazifalari esa ixtisoslikka oid bilim, kunikma va malaka hamda shaxsiy fazilatlarni talab etadi. Rosssiyalik olimlar Ye.I. Serkova va V.D. Simonenkolarning kursatishicha kasb ta’limi o’q ituvchilarining kasbiy tayyorgarlik tarkibiy qismlari orasidagi maqbul munosabatning 60 foizini sohaviy tayyorgarlik, 27 foizini psixologik-pedagogik tayyorgarlik va 13 foizini ixtisos li k buyicha tayyorgarlik tashkil etadi. Xulosa urnida shuni qayd etish mumkinki, pedagogik jarayonning markazida uning teng nufuzli ishtirokchilari - uqituvchi va ukuvchilar turadi. Bu ishtirokchilarning birini ikkinchisiga nisbatan yuqori nufuzga ega deb e’tirof etish uziga xos bir yo ql amalikka olib keladi. Ular orasidagi o n gli uzaro hamkorlik, uzaro muloqot, uzaro munosabat, ularni ng bir-biriga ko’rsatadigan aks ta’sirlarini h isobga olish zarur.

Kasb ta’limi uqituvchilarini tayyorlash buyicha ixtisoslik mazmuni bir- biridan 60 foizdan orti q mikdorda farq qil adi. SHuning uchun h am oliy ta’lim tasniflagichiga mutaxassislikni so h alar buyicha turlashda alohida nom va kodlar kiritish talab etiladi. Xozirgi paytda respublikamizda be sh bosqichli kasbiy pedagogik ta’lim tizimi mavjud. Ular mazmuni va uqish muddatlariga kura bir-biridan farqlanadi. Kasb ta’limi u qi tuvchisiga me h nat bozorida raqobatbardosh bulish talabi ularning kasbiy tayyorgarlik darajasining yuqori bulishiga ishoradir. SHu urinda ijtimoiy pedagogik shart-sharoit, mu h it bir vaqtning uzida kasbiy pedagogik rivojla n ishni talab etuvchi motiv va ra g’ bat bulib xizmat qilishini yodda tutish zarur. Barcha turdagi ta’lim muassasalarida, shu n i n gdek, kasb-hunar kollejlarida ta’lim- tarbiya jarayon in i ta shk il etuvchi, amalga oshiruvchi va uning natijalarini nazorat etib, baholovchi asosiy shax s uqituvchi hisoblanadi. Uzbekiston Respublikasi "Ta’lim tugrisida"gi Qonunining 5- moddasida "Pedagogik faoliyat bilan shugullanish huquqi tegishli ma’lumot, kasbiy tayyorgarlik va yuksak axloqiy fazilatlarga ega bulgap shaxslarga berilishi" ta’kidlangan. Bunda kasbiy tayyorgarlik tushunchasiga alo h ida e’tibor berish zarur. CHunki ma’lum ma’noda barcha odamlar ta’lim tarbiyaviy faoliyat bilan shug’ullanishadi, biroq faqat o’qituvchilargina kasbiy pedagogik shu g’ ullanadilar. D e mak, uqituvch i lar ped ag ogik konuniyatlar asosida faoliyat kursatib, uz burch va vaz i f alarini sifatli bajarishga javobgar shaxe hisoblanadilar. X a r bir ukuvchi, yosh avlod jamiyat va davlat ta q diri uchun javobgarlik x i s - tuygulari uqituvchi vazifasini tavsiflaydi. Uqituvchi mehnatining bugungi natijasi bilan jamiyatimizning ertangi isti qb oli bevosita bogliq. SHuning uchun h am "Barkamol avlod Uzbekiston taraqqiyotining poydevori"sh i ori Prezidentimiz tomonidan shakllantirilib, xalqimiz tomonidan e’tirof etilgan. Sabr-toqat va kelajakka ishonch o’qi tuvchining mu h im kasbiy fazilatidir. Kasb- xunar ta’limi uk i tuvchisining ishi juda murakkab kurinishdagi inson- inson; inson-texnika va texnologiya munosabatlariga tegishli. CHunki kasbiy pedagogik jarayon ishtirokchilari hamkorlik nuqtai nazaridan chegaralangan.

Pedagogik vazifa - kasbiy bilim va xatti-harakat usullarini q o’llash borasidagi faoliyatni amalga oshirishdir. Buning natijasi ularoq ukuvchi ta’lim oladi, tarbiyalanadi va ma’lum ma’noda rivojlanadi. Uqituvchining bosh vazifasi ta’lim-tarbiya, shakllantirish va rivojlantirish jarayonlarini rejalashtirish, amalga oshirish, natijalarini nazorat etish hamda baholash hisoblanadi. Zamonaviy o’qituvchi faoliyati uqitish emas, balki uqib-urganishga yunaltirish; tarbiyalash emas, balki tarbiyalash jarayonlarini boshqari sh ga qaratilgan. SHuning uchun ham pedagog-murabbiyni Suqrot - "fikrlar doyasi" deb atagan edi. Uqituvchi tayyor ma’lumotni yetkazishi emas, balki ukuvchilar ongida tushuncha, tasavvur, xulosa hosil kilishi zarur. Uqituvchilar nima bilan shugullanishi va ular mehnatining uziga xos xususiyatlari kup sonli tad qi qotchilar tomonidan bayon etilgan. Ulardan biriga, uk i tuvchining bosh vazifasi pedagogik boshqaruvchilik, deb biluvchilarga e’tiborimizni qaratsak. Boshqaruv vazifasini anik l ashtirish uchun "pedagogik loyiha" tushunchasidan foydalanamiz, "Pedagogik loyiha" deganda har qanday uylangan va oxiriga yetkazilgan u qi tuvchi faoliyati tushuniladi. Masalan, dar s , mavzu yoki bilimni o’rganish, viktorina tashkil etish, ekologik ekspeditsiya uyushtirish va shu kabilar. Bu ishlarning barchasini uqituvchi bajaradi. Bunda boshkaruv k.anchalik uylab, sinchkovlik bilan amalga oshirilsa, shuncha xatolarga kam yul quyiladi va natijada yu qori samaradorlikka erishiladi. Pedagogning birinchi vazifasi loyi h ani shakllantirish davridanoq paydo buladi va u ma’lum maksadni kuzda tutadi. Ma’lumki, maqsad pedagogik f aoliyatda muhim omil, bu jarayon ishtirokchilarini ma’lum ma’noda hamkorlikdan umumiy natijaga chorlaydi va yunaltiradi. Boshqarish jarayonining mohiyati ishtirokchilar xatti-harakatlarini maqsadga erishish yulida muvofi ql ashtirish minimum farqlarga yul quygan holda maksimal natijaga eri shi shdan iborat. Ta’lim-tarbiya ishida boshqarish, eng avvalo, ukuvchilarning bilimlariga asoslanadi; ularning t ayyorgarlik darajasi, imkoniyatlari, tarbiyalanganligi, rivojlanishiga tashhislash asosida erishiladi.

O’quvchilarning jismoniy o’ziga xos jihatlari va ruo’iy rivojlanganligi ularning aqliy va ahloqiy tarbiyalanganlik darajasi, yashash shart-sharoitlari kabilarni bilmasdan turib, gugri maqsad quyib unga erishish vositalarini tanlab ham bulmaydi. Bu muhim qoidani uz vaktida K.D. Ushinskiy paykab, "Pedagogika insonni barcha jihatlarda tarbiyalay olishi uchun uning barcha jihatlarini bilish zarur", - deb ta’kidlagan edi. Demak, uqituvchi pedagogik vaziyatlarni tashxislash va bashorat etish metodlarini mukammal bilishi kerak. U metodlar odatda ilmiy tadqiq etish metodlarini takrorlaydi. Bundan tashhislash bilan bashorat etishning uzviy bogliqligi kelib chiqadi. Uqituvchidan aniq shart- sharoitga asoslangan holda faoliyat natijalarini oldindan kura olish kobiliyati talab etiladi. Uzining faoliyati natijalarini oldindan kura olmagan pedagogii tavakkaliga ish kuradigan yulovchiga, ongsiz o’rgimchakka o’xshatish mumkin, xolos. Yukorida zikr etilgan fikrlarni muxtasar holda I.P. Podlasыy kuyidagicha jadval shaklida ifodalash mumkinligini ko’rsatdi (12-jadvalga karang). 12-jadval Uqituvchi uzining xamkorlari, shart-sharoitini tashhislaydi xamda istiqbolni oldindan tasavvur etib, ta’lim-tarbiya faoliyatini loyihalashga kirishadi. Uqituvchining loyihalovchilik vazifasi tula amalga oshiriladigan faoliyatning modelini kurishdan, ushbu shart-sharoit hamda ajratilgan vaqt

omillari hisobga olingan holda maqsadga eltuvchi yul va vositalarni tanlash, maqsadga erishtiruvchi aniq bosqichlarni ajratish, ularning har biri uchun xususiy vazifalarni belgilash, erishilgan natijani nazorat qilish va baholash kunikmalari xamda shakllarini aniqlash kabilardan iborat. Haqiqqiy o’qituvchi auditoriyaga rejaning barcha ikir chikirlarini batafsil, aniq bilmasdan, o’ylamasdan kira olmaydi. Bunda rejaning hajmi emas, balki mohiyati, ya’ni uning uqituvchi kuz ungida gavdalanishi muhimdir. SHu o’rinda aytib utish joizki, uqituvchi faqat bitta emas, balki bir qancha reja variantlarini tuzishi zarur, chunki kuz ilgamas, xisobga olinmay qolgan omillar ham bulishi mumkin. Tashxislash, bashorat etish, loyihalash, rivojlantirish har qanday ta’lim- tarbiya faoliyatida uqituvchining tayyorgarlik kurish bosqichidagi asosiy vazifadir. Ta’limiy-tarbiyaviy jarayonning navbatdagi ikkinchi bosqichida uqituvchi tashkilotchilik, axborotchilik, nazoratchilik, baholovchilik va uzgartirishlar kirituvchilik vazifalarini bajaradi. Ukituvchining tashkilotchilik vazifasi kuzlangan maqsadga erishish yulida ukuvchilarning dikkat-e’tiborini jalb etish, ular bilan hamkorlik faoliyatida ishtirok etishdan iborat. Uqituvchini axborotchilik vazifasining mohiyati ayni makon va zamonda uqituvchiga asosiy akborot manbai sifatida qarash (tasavvur etish)ni kuzda tutadi. U takomil darajada hamma narsani, ya’ni uqitadigan predmetni, psixologiyani, fiziologiyani, pedagogikani biladi, ularga asoslanib kasbiy- pedagogik faoliyatni amalga oshiradi, deb faraz qilinadi. Ba’zi hollarda uqituvchilarni baholashda nazoratchilik va uzgartirishlar kirituvchilik vazifalari yaxlit olib qaraladi. Uqituvchi bunday vazifani eng avvalo, ragbatlantirish maqsadini kuzda tutib, ta’lim-tarbiya jarayonini harakatlantiruvchi kuch sifatida e’tirof etadi. SHuni aniq bilish zarurki, ta’lim-tarbiyada zurlash va qistovlar bilan muvaffaqiyatga erishib bulmaydi. Ukuvchilar bilan ishlashda ustalik bilan ularda uqib o’rganishga istak va qiziqish uygotish yullarini topish zarur. Nazorat va baholash chogida faqatgina uquvchilarning qanday

uzlashtirganlarigina emas, balki uzlashtirmasliklariga sabab bulgan jihatlar ham kuzga tashlanadi. Demak, bu bosqichda yigilgan axborotlar uqituvchining istiqboldagi faoliyatini rejalashtirish, takomillashtirish va maqbullashtirish uchun asos buladi. Uqituvchi bajaradigan vazifalarning ko’pligi uning ishida talaygina ixtisosliklar (aktyor, rejissyor, menedjer, taxlil etuvchi, tadqiqotchi va x.k.) asosiy xususiyatlari mujassamlashganligidan dalolat beradi Ukituvchi kasbiy pedagogik vazifalardan tashqari oilaviy, fuqarolik, jamoatchilik vazifalarini ham bajaradi. Kishilik jamiyatida odamzod uz-uzini anglagandan boshlab, ustozlar mavjud bulgan. Quyosh olamni yoritar ekan, ular kelgusida ham buladilar. Bizning barcha muvaffakiyatlarimiz hamda tushkunlikka tushganimizda eng yaqinlarimiz bulgan ota-onamiz va uqituvchilarimiz yonimizda buladilar. SHuning uchun ham xalkdmizda "Ustoz otangdan ulug" qabilidagi maqol keng kulamda kullaniladi. Uzoq tarixdan ma’lumki, uqituvchi ustozlar qanday bulsa, jamiyatning ham ushanday temir qonuniyati mavjud. Kasb hunar kollejlarida ta’lim tarbiya jarayoni va uni loyihalashtirish. "Loyihalash" iborasi pedagogikaga texnika sohasidai kirib kelgan bulib, reja tuzish ma’nosini anglatadi. Pedagogik faoliyatni loyixalashtirish zaruriyati uning mazmunini murakkabligi bilan bogliq. Pedagogik loyihalashtirish pedagog kasbiy faoliyatida muxim ahamiyat kasb etadi, u tashkilotchilik, bilish (gnostik), muloqotga kirishuvchanlik (kommunikativ) va boshqa vazifalar bilan uzviy bogliq. V.S. Bezrukovning fikricha, kasb ta’limi uqituvchilari pedagogik loyihalashtirish uchun 28 foizga yaqin ish vaqti sarflar ekanlar. Pedagogik loyihalashtirishning vazifalari turlicha bulib, yangi pedagogik texnologiyalarni amalga joriy etishga imkon beradi. Loyihalashtirish hiobiga ta’lim-tarbiya jarayoni texnologiyalanuvchanlik xususiyatiga ega buladi. Loyihalashtirish malakasini egallash pedagoglarga samarali omillarni izlab topish imkoniyatini beradi. Pedagogik loyihalashtirish vazifalarini chizma shaklida quyidagicha ifodalash mumkin (5-chizma).

5-chizma Pedagogik loyihalashtirish vazifalari Pedagogik loyiha eng avvalo, model bulib, ideal va pedagogik amaliyotda pedagogik faoliyatni qiyoslash yuli bilan ilmiy bilishning samarali vositasidir. Loyihalash asosida kelgusida ta’lim jarayonining rivojlanishrshi ilmiy bashorat etish mumkin. SHuningdek, loyihalashtirish pedagogika nazariyasi bilan amaliyotni boglab turuvchi omildir. U ta’lim- tarbiya jarayonining barcha tarkibiy komponentlaridan, shu jumladan, pedagogning intellektual imkoniyatlaridan oqilona foydalanishga imkon beradi. Pedagogika nazariyasi pedagogik loyihalashtirishning asosi bulib xizmat qiladi. Loyihalar uz urnida pedagogik amaliyotni takomillashtiradi. Pedagogik loyiha ob’ektlari pedagogik tizimlar, pedagogik texnologiyalar, mazmuni, metodlari, tashkil etish shakllari, vositalari va natijasini yaxlit holda mujassamlashtirilib, u ishtirokchilarning bevosita uzaro bogliq ta’siri natijasida tahsil oluvchilarni rivojlantirish maqsadida loyihalashtiriladi. Pedagogik vaziyat pedagogik jarayon doirasida ma’lum vaqtda bu jarayonning xolatini tavsiflovchi loyihalashtirish ob’ektidir. Pedagogik vaziyat bexosdan kelib chiqishi yoki maxsus loyihalashtirilishi mumkin. Pedagogik vaziyat real shart-sharoitni hisobga olgan holda pedagogik jarayonni aniqlashtirish maqsadida loyihalashtiriladi. Pedagogik texnologiyalar loyihalashtirish ob’ekti bulib, pedagog tomonidan turli metod, shakl va vositalardan foydalanilgan xolda xatti-harakatlar ketma-ketligini belgilaydi.

Ta’limiy makonni loyihalashtirish yangi turdagi ukuv binolari kurish, ularni jihozlash va shu kabilar uchun amalga oshiriladi. Pedagogik loyihalashtirish texnologiyasi pedagogik tizimlar, jarayonlar, texnologiyalarni loyixalashtirish murakkab va kup bosqichli faoliyatdir. V.S. Bezrukova fikricha u: modellashtirish, loyixalashtirish va konstruktsiyalashtirish bosk i chlaridap iborat. Pedagogik modellashtirish ob’ektning ideal obrazini shartli ravishda ishlab chiq i sh bulib, u ni ng muhim jihatlari ni uzida mujassamlashtiradi. Modellar yozma, matn, grafik va faraziy bulishi mumkin. Ularda pedagogik maqsadlar, vazifalar, samarali shart-sharoit, ob’ektning tarkibiy qi smlari va ularning faoliyat kursatish usullari uz aksini topadi. Loyihalashtirishning ikkinchi bosqichi loyixa tuzish bulib, bunda model pedagogik faoliyatda foydalanish mumkin bulgan darajaga yetkaziladi. Pedagogik loyihalashtirishning uchinchi bosqichi konstruktsiyalash bulib, unda loyiha batafsil k i smlarga bulinadi, real shart-sharoitga yaqinlashtiriladi, ya’ni bunda asosan metodik ishlar bajariladi.

Adabiyotlar ro’yxati: 1 . Karimov I.A. Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. –T.: Sharq, 1998. 63 b. 2. Abdiquddusov.O., Rashidov. H. Kasb-hunar ta`limi pedagogikasi. O’quv qo’llanma. O’MKHTTKMO va UQT instituti, T. – 2009. 120 b. 3. Olimov Q.T., Abduqudusov O. va boshqalar. Kasb ta’limi uslubiyoti. - T.: “Moliya” nashiriyoti, 2006. – 160 b. 4. Sharipov Sh. va b. Kasbiy pedagogika (metodik qo’llanma). -T.:TD’U, 2006 y. 5. Nishonaliev U.N., Tolipov O’.Q., Sharipov Sh. S. Kasbiy ta`lim pedagogikasi. O’quv qo’llanma. –T.: TDPU, 2007-388 b.

Похожие

Interfaol ta’lim, uning shakllari va ishtirokchilari

Kasbiy ta’lim mazmuni.

Kasb ta’limi muassasalarini boshqarish

Fikr tarbiyasi. Kasbiy fikrlash

Pedagogik kadrlarning kasbiy kо‘nikmalari