Fikr tarbiyasi. Kasbiy fikrlash - Педагогиka - Рефераты

Fikr tarbiyasi. Kasbiy fikrlash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

51 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Fikr rivoji ijtimoiy-iktisodiy tarakkiyot va shaxs kamolotining harakatlantiruvchi kuchi. 2. Fikrning ma’nosi, ta’rifi. Inson fikriy faoliyati rivoji. 3. Fikr tarbiyasi, mustakil ijodiy fikrlashni tarbiyalash. 4. Kasbiy fikrlashning afzalliklari.

www.arxiv.uz Fikr inson faoliyati, uning o‘zligini kuchi, kudratini, o‘zagini tashkil kiluvchi ma’naviy-insoniy sifatdir. Insonning erkin va ozodligi uning fikrining mustakilligi, erkinligidan boshlanadi. Aslida fikr erkinligi insonning asosiy ma’naviy-insoniy huquqidir. Shuning uchun O‘zbekiston Respublikasi mustakilligining birinchi kunlaridanok “Vijdon erkinligi” haqidagi konunni kabul kilinishi bo‘ldi. Chunki bu konun insonning asosiy ma’naviy-insoniy huquqi fikr erkinligini konuniy kafolatlagan edi. Shuning uchun ma’naviy-insoniy kadriyatlarning asosi bo‘lgan insonning o‘zligini anglash fikr erkinligini anglashdan boshlanadi. Fikr rivoji ijtimoiy-iktisodiy tarakkiyotning asosiy harakatlantiruvchi kuchi bo‘lganligi uchun fikr rivojining tarixi insonlar munosabatini, xayotini belgilovchi asosiy ijtimoiy tamoyillar tarixiga boglik. Inson yaratilishining ilk davrlarida fikr tabiatdagi jarayonlarni anglash, ulardan yashash uchun foydalanish va o‘zini muxofaza kilish shaklida bo‘lgan. Shu asosda inson fikri rivojlanib, inson mexnatining boshka moddiy, ma’naviy ko‘rinishlari vujudga kela boshlagan. Sekin-asta insonlar orasidagi mahsulot ayirboshlash munosabatlari ijtimoiy-iktisodiy munosabatlarni keltirib chikara boshlagan. Insoniyat tarakkiyotida fanlar va o‘kuv fanlarning paydo bo‘lishi ilm-fan yo‘lidagi katta yutuk bo‘lishi bilan birga fikrlash uslublarida xayotiy, tabiiy jarayonlardan tushunchalar asosida fikrlash ustunlik kila boshladi. Endi ta’limda nazariyani amaliyot bilan boglash tamoyili ilgari surildi. Dunyokarash va ijtimoiy munosabatlarning kommunistik mafkuraga asoslangan tuzumi esa inson fikri erkinligiga zid bo‘lib, fikrni bir gegemon okimga yo‘naltirishga harakat kildi. Buni ijtimoiy-iktisodiy rivojlanish va inson kamolotiga zid ekanligini xayotning o‘zi, 74 yillik sobik Sho‘rolar tuzumi isbotladi. O‘zbekistonda Prezidentimiz I.A.Karimov boshchiligida kurilayotgan huquqiy demokratik davlat, erkin fukarolik jamiyati har bir kishilikning huquqiy kadriyatlarini ro‘yobga chikarish orkali farovon xayotga erishishni bosh maksad kilib ko‘ygan. Fikrning o‘zi nima?

www.arxiv.uz Ko‘p xollarda fikr xayotiy, tabiiy jarayonlarni inson miyasida aks etishi deb karaladi. Bunda fikrni rivojlantirish sifati hisobga olinmaydi. Fikrga kiska kilib, inson miyasida ma’nolarning o‘zaro boglantirilishi va rivojlantirilishi deb ta’rif bersak ancha zamonaviylashadi. Bunda ma’nolar fakat tushunchaning ma’nosi emas, balki ancha keng xayot ma’nosi sifatida karaladi. Tushuncha jarayon bilan uygunlashsa to‘la ma’no kasb etadi. Fikr boskichlari: anglash, mushoxada, shuur, tafakkurdan iborat. Shuur uch narsadan iborat: - fikr ravshanlashuvi, - mushoxada, - anglamok. Mushoxada xayotiy, amaliy, tabiiy jarayonlar asosida tushuncha, vokea, xodisalarning taxlili. Tafakkur arabcha “mufakkir”, “mufakkirotun” so‘zlaridan olingan bo‘lib, chukur ma’noli, teran mazmunli, chukur fikrlash kobiliyati degan ma’noni anglatadi. Fikr haqida fikrning kuvvati - uning ilmiyligi, chukurligi, fikrning ziynati - ezgu niyat, maksadga bagishlaganligi, kengligi - keng kamrovliligi, sofligi - poklik, anik soxaga yo‘nalganligi sifatlar mavjud. Fikrlashning xronologik, muammoli, gipotetik, evristik, induktiv, diduktiv, amaliy-konstruktiv va xokazo turlari mavjud. Umuman fikrlash turlarini tizimga solinsa assotsiativ sabab va okibat, mantikiy fikrlashlarga bo‘linadi.Bu tushunchalar psixologiyada karalganligi uchun biz ularga kengrok to‘xtalmadik. Jaloliddin Rumiy xazratlarining ta’kidlashicha, fikr juz’iydir, ya’ni moddiy olam asosida olib boriladi. Tafakkur esa juz’ning akli kull (botiniy akl) bilan uygunligini anglamokdir. Insonning barcha mavjudotlardan yuksak jixati- bu uning fikrlash kobiliyatidir. Zotan, insonlar bir-birlari bilan o‘ziga xos o‘y-xayollari, mushoxadalari, fikr yuritishlari, mustakil fikrlash kobiliyatlari bilan ajralib turadi. Shuning uchun ham

www.arxiv.uz inson fikrini tarbiya kilish muxim sanaladi. Fikr tarbiyasi haqida buyuk pedagog A.Avloniy “Fikr tarbiyasi eng kerakli, ko‘p zamonlardan beri takdir kilinib kelgan, muallimlarning dikkatlariga suyalgan, vijdonlariga yuklangan mukaddas bir vazifadir” deydi. Fikr insonning sharofatlik, gayratlik bo‘lishga sabab bo‘ladur. Bu tarbiya muallimlarning yordamiga so‘ng daraja muxtojdirki, fikrning kuvvati, ziynati, kengligi muallimning tarbiyasiga boglikdur, dars ila ikkisi bir-biridan ayrilmaydurgon, birining vujudi biriga joylangan. Mustakil O‘zbekiston bugungi kunga kelib jaxonga o‘z nomini tanitdi. Iktisodiy- siyosiy jixatdan yuksaldi. Ayniksa, mahsulot ishlab chikarish oshdi, hamkorlikdagi korxonalar kuchaydi. O‘zbekiston dunyoning katta bozoriga shaxdam kadam tashladi. Shu bilan birga O‘zbekistonning rivojlangan mamlakatlar katoridan o‘rin olishida bugun va kelajak uchun zarur bo‘lgan zamonaviy kadrlarga ham ehtiyoj sezila bordi. Buni Prezidentimiz “Tafakkur” jurnalining bosh muharriri bilan bo‘lgan suxbatida yana bir bor ta’kidladilar: “Bizga meros bo‘lib kolgan ta’lim- tarbiya tizimining ma’lum bir ma’kul jixatlari bilan bir katorda uning eng nomakbul tomoni shundan iboratki, o‘kuv jarayonida o‘kuvchi va talabalarni mustakil va erkin fikrlashga yo‘l ko‘ymaslik, har kaysi o‘kuv yurtini bitiruvchilarning bilimiga karab emas, balki ularning sobik sovet tuzumiga va soxta goyalariga sadokatini hisobga olib baxolash va xayotga yo‘llash tamoyili asosiy o‘rinni egallaydi. Ko‘p joylarda sifat o‘rniga son ketidan kuvish ustunlik kilardi. Ko‘pchilik haqikiy bilim yoki malaka orttirish maksadida emas, amal-takal kilib diplomli bo‘lib olish ilinjida texnikum yoki institularga kirar edi.”Demokratik jamiyatda bolalar, umuman, har bir inson erkin fikrlaydigan etib tarbiyalanadi. Agar bolalar erkin fikrlashni o‘rganmasa, berilgan ta’lim samarasi past bo‘lishi mukarrar. Albatta, bilim kerak. Ammo bilim o‘z yo‘liga. Mustakil fikrlash ham katta boylikdir “,-degan edi. Milliy goya va milliy mafkuramizning asosini tashkil kiluvchi ijtimoiy-iktisodiy soxalarni erkinlashtirish aslida fikr va faoliyat erkinligini ta’minlash asosida tarakkiyotning bunyodkorlik tamoyillarini ishga tushirishdan iborat ekanligini I.A.Karimov “Fidokor” gazetasining muxbiri bilan bo‘lgan mulokotlarida (2000y,

www.arxiv.uz iyun) anik ko‘rsatib: “Siyosiy xayotning barcha soxalarini erkinlashtirish, jamiyatda demokratiya, fikr va vijdon erkinligi tamoyillarini, gumanizm goyalari va umuminsoniy kadriyatlarni karor toptirish”,-degan edilar. Fikrlashda kalb, ong va sezgilarning uygunligi haqida Arastu ta’limoti, fikrning ezgulikka yo‘naltirilishi haqida Al-Farobiy; insonparvarlikka yo‘naltirilishi haqida - Alisher Navoiy; fikrning mantikiyligi haqida - Umar Xayyom; fikrlashda signal tizimlari haqida -I.P.Pavlov; fikrning boskichliligida P.Galperin; fikrlashda umumta’lim haqida - R.Davidov ta’limotlari mavjud. Ayniksa ijodiy fikrlashning ilk kurtaklarini to‘gri sugora bilish kelajakda kutilgan natijalar beradi. Bu jarayon kichik bogcha yoshidan, maktab, oliy o‘kuv yurtlarida amalga oshiriladi. Ijodiy fikr, erkin fikrning to‘gri yo‘naltirilmogi bilan boglikdir. Bu kasbiy fikrlash jarayoniga yo‘l ochadi. Mustakillik, erkinlik, bunyodkorlik esa ijodiy, amaliy, nazariy tashabbusda namoyon bo‘ladi. Tashabbus iktisodiy-ijtimoiy rivojlanishning, insonlarning yangi talabiga mos keladigan moddiy, ma’naviy mahsulotlar yaratishga karatilgan taklif, goya, fikr yoki amaliy jarayondir. Biror soxada tashabbus ko‘rsatish uchun har kishi o‘zi faoliyat ko‘rsatayotgan soxani mukammal bilishi, bu soxani mahsuliy jarayonida nimalar tarakkiyotga, rivojlanishga, mahsulot sifati, turi, narxiga to‘sik bo‘layotganini anik bilishi bu kamchiliklarni tugatishga karatilgan anik texnologik goya, amaliy takliflarga ega bo‘lishi lozim. Tashabbuskorlik sifati insonlarning ichki faollik omillari: birinchidan, har bir kishining o‘z kizikishi, o‘kuv kobiliyatiga mos xayot yo‘lini topish orkali o‘z kadrini ro‘yobga chikarish hissi bo‘lsa, ikkinchidan shaxsiy manfaatdorlik, shaxsiy mulkning fakat moddiy emas, balki ma’naviy kadriyatlarni ishga tushirish orkali o‘zini va davlat, jamiyat va olamni takomillashtirishga hissa ko‘shishidan iborat. haqikatan ikkinchi chakirik O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi birinchi sessiyasi mustakil davlatimiz rivojlanishi tarixida mamlakatimizda bozor iktisodiyotga asoslangan huquqiy, demokratik davlat, erkin fukarolik jamiyat kurilishida bozor iktisodiyotining yangi, xali ishga tushirilmagan mexanizmlarini

www.arxiv.uz ishlab chikish va ishga tushirishda iktisodiy-ijtimoiy tarakkiyotning yangi harakatlantiruvchi kuchlarini ishga solishda XXI asrga kirib boruvchi yangi goyalar, texnologiyalar sessiyasi bo‘lib koladi. Gap shundaki, bu sessiyada Prezidentimiz tomonidan tashabbuskorlik birinchi bor mamlakat iktisodiy-ijtimoiy tarakkiyotining harakatlantiruvchi kuchi, fukarolar farovon xayotini ta’minlovchi ma’naviy kadriyat sifatida ilgari surildi. Bu tasdik Prezidentimizning sessiyada “Ozod va obod vatan, erkin va farovon xayot - pirovard maksadimiz” nomli jaxonshumul ma’ruzalaridagi tarakkiyot yo‘nalishlarining mazmunan uygunligidan kelib chikadi. Chunki agar insonlarni kizikishi, o'quvi, kobiliyatini ishga soluvchiuning xayot ma’nosini ochib beruvchi, insoniylik moxiyatini ishga tushirilmasa moddiy va maishiy ta’minot ham inson xayoti farovonligini to‘la ta’minlay olmaydi. Bu ma’naviy kadriyatlar ma’naviy insoniy fazilatga aylansa shunday insonlarning xayotlari jo‘shkin, baxtiyor bo‘ladi. Mexnatlari unumdor bo‘lib, haqikiy farovon xayot kechiradilar.

www.arxiv.uz ADABIYOTLAR: 1. Karimov I.A. “Buyuk kelajak sari”. T. 1999. 2. Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi. T. “Shark“. 1998. 3. A.Avloniy. “Turkiy guliston yoxud axlok“.T. 1991. 4. Karimova V. Mustakil fikrlash nima. T. 2000. 5. www.ziyonet.uz

Похожие

Kritik (tahliliy) fikrlash asoslari

Aql tarbiyasi

Sensor tarbiyasi

Pеdagogik fikr tarixi

Oilada bola tarbiyasi