Kasbiy ta'limda o'qitishni tashkil qilish asoslari - Педагогиka - Рефераты

Kasbiy ta'limda o'qitishni tashkil qilish asoslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

22.7490234375 KB

Kasbiy ta'limda o'qitishni tashkil qilish asoslari Reja: 1. Pedagogikada o'qitish metodlarining asosiy masalalari 2. Kasb ta'limining og'zaki nutq metodlari 3. Kasb ta'limining ko'rgazmali metodlari

O'qitish metodlari ta'lim jarayonida o'qituvchi va talabalar faoliyatining yo'nalishini, o'qitish jarayonining qanday tashkil etilish' va olib borilishi hamda o'qituvchining ish harakatlarini belgilaydi Bu metodlar o'qituvchi tomonidan o'quvchilar bilim, malaka va ko'nikmalarni o'zlashtirishi uchiui qo'llaniladigan usullar yig'indisini o'z ichiga oladi. Ta'lim tizimida o'qitish metodlari bilan birga «usul» va «vosita» degan atamalar ishlatiladi. Usul - ma'lum o'quv materialini o'tishda qo'llanayotgan asosiy o'qitish metodi bilan birga ikkinchi bir o'qitish metodining ayrim elementlaridan foydalanib ish ko'rishdir. Vosita - o'qitish melodlarmi amalga oshirish uchun zarur bo'lgan yordamchi o'quv materiallari - asbob, qurol, apparat va shu kabilardan foydalanishdir. Ta'lim metodlari o'qitish jarayonida va pedagogik tafakkuraing ko'p asrlik rivojlanishi tarixida muhim o'zgarishlarga duch keladj. Pedagogikada ta'lim metodlarini tasniflash va belgilashga bir xil yondashish mavjud emas. Ayrim mualliflar metodlarni belgilashda bilish manbalarining xususiyatlarini asosiy deb hisoblaydilar. Metod yunonchada -izlanish yo'li, o'rganish, tushunish demakdir. Ta'lim metodi ta'lirn-tarbiya rnaqsadiga erishishga qaratilgan o'qituvchi bilan talabalar faoliyatidir (Yu.K, Babaskiy). O'qitish metodlari - o'qituvchining ishlash uslubi bo'lib, u bu uslub orqali o'quvchilarda bilim, ko'nikma va malakalami shakllantiradi (M.A.Daiiilov), Kasbiy ta'limda ta'lim metodlari didaktikaning eng asosiy kategoriyasidan hisoblanadi. Agar ta'lim mazmuni nimaga o'qitish kerak degan savolga javob bersa, metodi esa qanday o'qitish kerak degan savolga javob beradi. Fan, texnika va ishlab chiqarish taraqqiy etib borishi munosabati bilan mehnat hamda kasb ta'limi metodlari doimiy ravishda rivojlanib, takomillashib bormoqda. Bu metodlarning rivojlanishi va takomillashuvi ilg'or pedagogik tajribaning to'planishi, ilmiy-metodik tadqiqotlarning kengayib, chuqurlashib borishi asosida didaktik tamoyillarning, mehnat va kasb ta'limi tizimlarining takomillashib borishi bilan o'zaro bog'langan holda ro'y bennoqda.

Ishlab chiqarish ta'limi jarayonining eng muhim jihatlaridan biri, ta'lim metodlaridir. Ishlab chiqarish ta'limi metodlari deganda, ustoz bilan o'quvchilaraing birgalikda tashkil qilingan faoliyatining shunday usullari tushuniladiki, ular yordamida o'quvchilar amaliy bilinilarni, ko'nikma va malakalarini egallaydilar, ulaming kasbiy mahorati, melmatga munosabati asoslari shakllantiriladi, aqliy hamda jismoniy kuchlar, ijodiy qobiliyatlari rivojlantiriladi. Ishlab chiqarish ta'limi jarayonida quyidagi metodlardan foydalaniladi. Ular bilim va ko'nikma manbalari jihatidan: Nutqiy (tushuntirish, suhbat, yozma yo'riqnoma va hokazolar); Ko'rgazmali (mehnat usullari va harakatlarini ko'rsatish, ko'rgazmali qurollarni namoyish qilish, ekran vositalaridan foydalanish, o'quvchilarning kuzatishlari va hokazo); amaliy (mashqlar, laboratoriya-amaliy ishlar); ishlab chiqarish-texnika vazifalarini hal etish; bilimlar, mehnat ko'nikmalarini va malakalarini tekshirish; tadqiqot metodlari va faol izlash usullarga bo'linadi. Nutq metodlaridan odatda, kirish instruktaji o'tkazilayotganida, shuningdek, talabalar ish jarayonida joriy instruklaj bilan tanishishlari davomida foydalaniladi. Ko'rgazmoli metodlar ham kirish instruktaji uchun xosdir. Bu metod ish usullari va operatsiyalarini o'rganish davrida alohida ahamiyatga ega. Ishlab chiqarish ta'limi uchun amaliy metodlar, avvalo, mashqlar g'oyat muhimdir. Keyingi paytlarda ishlab chiqarish ta'limida ta'lim berisnning «faol» metodlari deb ataladigan ishlab chiqarishga old amaliy o'yinlar, real ishlab chiqarish vaziyatini, ishlab chiqarish hujjatlarini tahlil qilish, ratsionalizatsiya takliflarini jamoa muhokamasida o'tkazish, o'quvchilar ishlab chiqqan asil texnologiya jarayonlarini jamoada muhokama qilish tobora keng qo'llanilmoqda. Ta'limning boshqa har qanday jarayoni singari ishlab chiqarish ta'limi jarayoni ham muayyan ta'lim vositalaridan foydalanilgan holda amalga oshiriladi. O'quv-ishlab chiqarish uskunalari, asboblar va moslamalar, priborlar, hujjatlar (o'quv va ishlab chiqarish hujjatlari), ishlov beriladigan, foydalaniladigan materiallar, ko'rgazmali qurollar, ta'limning boshqa vositalari va hakozolar, ya'ni ishlab chiqarish jarayoni normal kechish uchun bo'ladigan va uni ta'minlaydigrin

barcha narsalar ishlab chiqarish ta'limi vositalari jumlasiga kiradi. Ishlab chiqarish ta'limi jarayoning samaradorligi ko'p jihatdan, ba'zan esa hal qiluvchi darajada ta'lim vositalarining mavjudligi sifati va holatiga bog'liq bo'ladi. Eadi yuqorida sanab o'tgan har bir metodni alohida ko’'rib chiqamiz. Kasb ta'limining og'zaki nutq metodlari Materialni og'zaki bayon qilish. Bu metod o'quv materialini shunday bayon qilishni nazarda tutadiki, buning natijasida yangi texnika, mehnat tushunchalari ochib beriladi. Umuman, mehnat usullari va topshiriqlarini bajarish yuzasidan tushuntirishlar beri ladi. Bu metod asosida o'quvchilarning, ustaning jonli so'zi yo- tadi, bu so'z esa talabalarga kuchli hissiy ta'sir ko'rsatadi, ularning tasavvurini boyitadi, ijodiy fikr yuritishga undaydi, ko'pgina shaxsiy ijobiy sifatlarai tarkib toptirishga yordam beradi. O'qituvchi (usta) og'zaki bayon qilish jarayonida o'z yozuvlari, hisoblar, hisob- kitoblar, eskizlardan keng foydalanadi. O'quv materialini bayon qilish muntazam, mantiqan izchil va tugallangan bo'lishi kerak. Bunda talabalar materialni oson anglab olishlari uchun o'qituvchi (usta) o'z tushuntirishini o'quvchilarga savollar berish bilan ularning o'zlashtirishini va diqqatini tekshirish kerak. Og'zaki bayon qilish metodi ayrim kamchiliklarga egadir (ba'zi o'quvchilarning passiviigi va dars mazmunini yaxshi o'zlashtirmasligi kuzatiladi), natijada o'qituvchi (usta) ko'pincha darsning o'zlashtirilishi jarayonini tez boshqarish imkonidan mahrum bo'lib qoladi. Bu kamchiliklarga barham berish uchun darsda retorik savollar berish (ya'ni bular shunday savotlarki, ularga o'qituvchining o'zi javob qaytaradi), shuningdek, ko'rgazmali qo'llanmalarni namoyish qilish, (texnologiya hujjatlarini, kinematik sxemalarni tahlil qilish, hisob-kitoblar o'tkazish maqsadga muvofiqdir. O'qituvchi (usta) mavzuni bayon qilishni tamomlar ekan, o'quv materialining asosiy qoidalariga qisqacha yakun yasashi lozim. Suhbat. Bu mehnat va kasb-hunar ta'limining shunday usulidirki, unda o'qituvchi to'g'ri qo'yilgan savollar yordamida o'quvchilarda ilgari o'zlashtirilgan bilimlarni esga tushiradi va shu asosda mustaqil ravishda yangi bilimlar hosil qilishga undaydi.

Mehnat va kasb ta'limi metodi bo’lgan suhbatdan yangi materiallarni o'rganish vaqtida ko'proq foydalaniladi, ilgari o'zlashtirilgan bilimlar va amaliy tajriba uning bazasi bo'lib, xizmat qiladi. O'quvchilaming yangi o'quv materialini suhbat usuli bilan o'rganishi o'quvchilardan mashg'ulotga puxta tayyorgarlik ko'rishni talab qiladi. Bu tayyorgarlik shundan iborat bo'ladiki, o'qituvchi (usta) dars rejasi tuzish vaqtida suhbatning asosiy mazmunini belgilab oladi, asosiy savollarni tuzib chiqadi, butun suhbatning borishini, o'quvchilar berishi mumkin bo'lgan javoblarning mazmunini o'ylab oladi, qisqacha kirish va yakunlovchi suhbatlarni tayyorlaydi. Talabalar suhbatining borishi jarayonida o'qituvchining savollariga javob berar ekanlar, o'zlariga ilgarigi materiallardan ma'lum bo'lgan faktlar, qoidalarni tahlil qiladilar, yangi yakunlarni ifodalaydilar va umumiy xulosa chiqaradilar. Kasb ta'limi bo'yicha o'tkaziladigan mashg'ulotlar, o'quv materialining mazmuni suhbat metodidan foydalanish uchun katta imkoniyatlar yaratadi. Masalan, ishlab chiqarishning turli tarmoqlarida ishlatiladigan mashinalar, mexanizm va asboblari, texnologiya, mehnat jarayonlari hamda operatsiyalarai, mehnatni rejalashtirish, tashkil etishni o'rganish, qiyosiy tahlil qilish asosida talabalarning fikrlash faolligini rivojlantiradi. Ularning olgan bilimlarini e'tiqodga aylantiradi. Kasb ta'limi darslarida foydalaniladigan suhbat metodining afzalligi shundaki, u talabalarning bilishga oid qobulyatlarini rivojlantirishga yordam beradi, ularning fikrini faollashtiradi, ta'lim jarayonini jadal boshqarish uchun shart-sharoitlar yaratib beradi. Biroq bu metodni universal metod deb hisoblab bo'lmaydi, chunki u talabalarda mehnat ko'nikmalari va malakalarini tarkib toptirishni ta'minlamaydi. Instruktaj metodi. Instruktaj - ishlab chiqarish ta'limining amaliy o'qitish jarayonida talabalarda kasbiy malaka va ko'nikmalarni shakllantirishga qaratilgan muhandis-pedagog (ustaning) asosiy ish uslubi ko'rsatmasi. Instruktaj - tushuntirish va ko'rsatish metodlarining birgalikdagi qo'llanishi bo'lib, metodik nuqtayi-nazardan instruktaj bu tushuntirish va amaliy harakat hamda uslublarni birgalikda bajarishdir.

Tushuntirish va ko'rsatishni birgalikda har xil ishlatish natijasida bo'lajak mutaxassislarda texnik, texnologik tushunchalarni, texnikaviy fikrlashni, mehnatni sevish, qiziqish va kasblarga mehrni tarbiyalaydi. Instruktaj tashkiliy ahamiyatga ham ega bo'lib, ko'p holda amaliy ishlarni bajarishdan oldin ish jarayonida va ish oxirida o'tkaziladi, Instruktaj o'z navbatida: kirish, joriy va yakuniy instruktajlardan iborat. Kirish mstruktajini mashg'ulotning tashkiliy shakliga ko'ra, butun gurahga, brigada va ayrim talabalarga amaliy ish bajarishdan oldin o'tkaziladi. Bu instruktajda - talabalarga mashg'ulot mavzusi, maqsadi aytiladi. • mashg'ulotning ta'minoti (uskunalar, priborlar, asboblar, moslamalar, materiallar) bilan tanishtiradi va ish joylarining tashkiliy tamoyillarini aytib o'tadi; • ichki bajarish ketma-ketligini tushuntiradi va bajarish uslularini ko'rsatadi; • texnik va texnologik hujjatlar bilan tanishtiradi; • ish jarayonida uchraydigan o'ziga xos kamchiliklarning paydo bo'lishi haqida ogohlantiradi; • o'z-o'zini nazorat qilish va nazorat usullari bilan tanishtiradi; • ish bajarish vaqtida, xavfsizlik choralariga e'tibor berishni tushuntiradi. Kirish instruktajida talabalarga zaruriy hajmdagi texnik texnologik bilimlarni beradi. Shuning uchun ham kirish instruksiyasida oddiy dars shakllari elementlari mavjuddir, ya'ni tushuntirish, suhbat, hikoya, kitob bilan ishlash, ko'rsatish, kuzatish va boshqalar. Ishlab chiqarish ta'limida kirish instruktajining katta ahamiyatga ega bo'lgani sababli bunga chuqur tayyorgarlik ko'rish va rejalashtirish kerak. Joriy instruktajda ustoz talabalarning amaliy ishlarni bajarish jarayonida ularning mehnat faolliyatiga tuzatishlar kiritadi va to'g'ri bajarishga ularni yo'naltiradi. Joriy instruktaj jarayonida o'quvchilar ish faoliyatini faqat nazorat qilmasdan uni boshqarish va rejalashtirib borish kerak. Joriy instruktajda o'quvchilarning ish joylarini tashkil qilganliklarini (asboblar joylashtirishni, texnologic xaritalar. zagotovkalar), mehnat jarayonini amalga oshirayotgan qirralarni kesuvcni

asboblarning stanoklarda joylashishi, asboblar va detallarning mahkamlanganligini va hokazolarni kuzatadi. Yakuniy instruktaj ham guruhli, brigadali, yakka tarzda bo'lishi mumkin. Yakuniy instruktajda tushuntirish, suhbat, ko'rsatish va namoyish etish uslublari birgalikda qo'llaniladi. Kasb ta'limining ko'rgazmali metodlari Ko'rgazmali qo'llanmalami namoyish qilish mehnat va kasb-hunar ta'limining o'rganilayotgan obyektlarni ko'rgazmali-hissiy idrok qilishga asoslangan metodidir. Bu metod o'quv materialini bayon qilish jarayonida quyidagilarni ko'rsatishni nazarda tutadi: 1 . tabiiy namunalar: mashinalar, stanoklar, mexanizmlar, moslamalar, asboblar, zagotovkalar, materiallar va hokazolar; 2. yassi va hajmdor qo'llanmalar (plakatlar, sxemalar, jadvallar, diagrammalar, maketlar, modellar va hokazolar); 3. ekranli qo'llanmalar (diapozitivlar, diafilmlar, o'quv kinofilmlari va hokazolar). Ko'rgazmali qo'llanmalarni namoyish qilish vaqtida muayyan izchillikka amal qilish, talabalar kuzatayotgan obyektni bayon qilayotgan material mazmuni bilan bog'lash kerak. Kasb-hunar ta'limi darslarida ko'rgazmali qo'llanmalardan foydalanish metodining samarali bo'lishi quyidagi talablarga rioya qilishga bog'liqdir: 1 . Ko'rgazmali qo'llanmalami namoyish qilish vaqtida ularning barcha talabalarga yaxshi ko'rinadigan bo'lishini ta'minlash zarur. 2. Ko'rgazmali qo'llanmalar o'quv material! Mazmunining eng muhim belgilarini aks ettirish lozim. 3. Ortiqcha kuzatish obyektlari bo'lmasligi lozim, chunki ular talabalar diqqatini chalg'itishi mumkin. 4. O'qituvchi ko'rsatilayotgan narsaning talabalar tomonidan idrok etilishi jarayoniga aniq rahbarlik qilishi lozim. Mehnat usullarini ko'rsatish - mehnat va kasb-hunar ta'limining mehnat usullari, jarayonlari va ularning qismlarini

o'rganish vaqtida foydalaniladigan alohida metodi bo'lib, yangi mehnat ishlarini o'rganish vaqtida foydalaniladigan metoddir. Yangi «wehnat ishlafioi o'rganish vaqtida o'qituvchi (vptpz) uhdan talabalaTr' o'zlashtirlb olishi zanir bo'lgan eng muhim mehnat usullarini alohida ajratib ko'rsatish zarur. Mehnat usuli shartli ravishda to'rt bosqichga bo'lish mumkin: 1 . O'qituvchining mehnat usulini ish jarayonida ko'rsatish. 2. Mehnat usulini alohida qismlarga (ish va ish bajarishdagi harakatlarga) ajratish va ulardan bar birini sekin sur'at bilan ko'rsatish. 3. Mehnat usulini ish jarayonida takroriy ko'rsatish. 4. Talabalarning ko'rsatilgan mehnat usulini (uning qismlarini) sinov tariqasida bajarish bilan o'zlashtirishlarini tekshirish. Mehnat usulini ko'rsatish vaqtida uning talabalarga yaxshi ko'rinadigan bo'lishini ta'minlash zarur. Mustaqil kuzatishlar mehnat va kasb ta'limining shunday metodidirki, u o'quvchilarning tabiiy sharoitlarda hodisa va ishlab chiqarish jarayonlarini bevosita idrok qilishni ta'minlaydi. Bu metoddan texnologiya va mehnat jarayonlarining borishini, mashinalar va ularning ish rejimini o'rganish uchun stanoklar, mashinalarning ishidagi nuqsonlarini aniqlash, mehnat usullarini hamda ularning ayrim qismlarini o'rganish vaqtida foydalanish mumkin. Mustaqil kuzatishlar jarayon talabalarda texnologiya yoki mehnat jarayonining borishini to'g'ri va tez aniqlab olishga oid ayrim ko'nikma malakalarnigina emas, balki bir-biriga o'xshash xususiyatlar, hodisalar, faktlarni guruhlarga ajratishda, ulardagi o'xshash hamda farq qiluvchi belgilarni topishda, xulosalar chiqarishda namoyon bo'ladigan aqliy faoliyatni rivojlantirish ham ro'y beradi. Talabalarning mustaqil kuzatishlarini quyidagi sxema asosida tashkil etish va o'tkazish maqsada muvofiqdir. 1 . O'qituvchining kuzatish obyektlarini tanlashi. 2.Kuzatishga oid yakka tartibdagi jamoa topshiriqlarini tayyorlash va berish (bu topshiriqlarda kuzatish vaqtida aniqlanishi lozim bo'lgan masalalar aniq ifodalangan bo'lishi lozim).

3. Bevosita kuzatishlaramg bajarilishi (kuzatishni qanday olib borish, qanday tizimda va ishchitikda o'tkazish kerakligi haqida yo'1-yo'riq beriladi). 4. Kuzatish natijalarini yozma, grafik hisoblar tarzida rasmiylashtirish. 5.Kuzatish natijalarini jamoa tarzida muhokama qilish va ularga baho berish. Mehnat va kasb ta'limi darslarida mustaqil kuzatishga oid topshiriqlar o'z murakkabligini, xususiyati va mazmuniga qarab o'qituvchi (usta)tomonidan turli muddatlarga berilishi mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1 . O'zbekiston Respublikasi «Ta'lim to'g'risida»gi Qonuni. - Т .: 1997- yil. 2. «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi». — Т .: 1997-yil. 3. Barkamol avlod - O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. 29-avgust 1997-yil. 4. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 5-yanvardagi «Uzluksiz ta'lim tizimi uchun davlat ta'lim standartlarini ishlab chiqish va joriy etish to'g'risida» gi 5-sonli Qarori. 5. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 13-maydagi «O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limini tashkil etish chora-tadbirlari to'g'risida»gi 204-sonli Qarori. 6. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000-yil 16-oktabrdagi «O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi Davlat ta'lim standartlarini tasdiqlash to'g'risida»gi 400-sonli Qarori.

Похожие

Kasbiy ta'limda faol o'qitish usullari mazmunini tanlash, amalga oshirish

O’quv faoliyatni tashkil qilish shakllari

Xodim shaxsi va uning kasbiy mahoratini shakllantirishning pedagogik asoslari

Kasbiy ta’lim mazmuni.

O`quv jarayonini ilmiy asоsda tashkil qilish