Касбий педагогик фаолият, унинг тузилиши ва мазмуни - Педагогиka - Рефераты

Касбий педагогик фаолият, унинг тузилиши ва мазмуни

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

78 KB

www.arxiv.uz РЕЖА: 1. Касбий педагогик фаолият ҳақида тушунча. 2. Касбий педагогик фаолият мазмуни ва таркибий қисмлари.

www.arxiv.uz Тарбия - касбий фаолиятни ташкил этиш воситаси. “Тарбия санъати - деярли ҳаммага таниш ва тушунарли, баъзиларга эса, ҳатто осон туюлиш хусусиятига эга, у қанчалар тушунарли ва осон туюлса, ўша инсон у билан назарий ва амалий жиҳатдан шунчалар кам таниш”, - деган эди К.Д. Ушинский. Тарбия, асосан, қуйидаги воситалар ёрдамида амалга оширилади: кўрсатиш ва тушунтириш; рағбатлантириш ва жазолаш; вазифа бериш ва талаб қилиш; текшириш, тузатиш, ишонтириш ва таҳлил қилиш. Ана шундай таъсир кўрсатиш йўли билан катталар болаларнинг билиш ва амалий фаолиятларини юзагага келтириб, маълум томонга йўналтирадилар ва бу фаолиятлар назорат қилиниб, тўғрилаб, фаолиятларни ривожлантириш амалга оширилади. Педагогикада тарбия бериш усули икки турга бўлиниши қайд этилган. Биринчи усул, (илҳомлантирувчи) санъатни ўз рағбатлари билан ўрганувчиларга ишлатиладиган усул. Иккинчи усул (мажбур этиш), эса мажбурий равишда тарбияланувчиларни тарбиялаш учун ишлатиладиган усул. Тарбия берувчи ёки шогирдларга ўқитувчиларнинг қўллайдиган усули бунга мисолдир. Масалан, ҳукумат ёки давлат, мазкур мамлакатда яшовчи шахсларнинг муаллими, тарбиячиси бўлади. Болаларни тарбияловчи одам эса муаллим бўлиб, у болаларга тарбия беришда турли усуллардан фойдаланади. Мана шундан маълум бўладики, ҳукумат (давлат) ва муаллим ҳар иккови ўз йўлида болалар ёки меҳнаткашларга тарбия берувчи устоз ва муаллимлардир. Улардан бири болаларга меҳрибонлик ва яхши сўзлар билан; тарбия берса, иккинчиси мажбурий равишда тарбиялайди. Буюк алламамиз Фаробий тарбиянинг усули деганда ахлоқий фазилатларни тушунади. Унинг тасаввурида ахлоқий фазилатлар билимдонлик, донолик ва мулоҳазали бўлиш, виждонлилик, камтарлик, кўпчилик манфаатини юқори қўйиш, ҳақиқат, маънавий юксакликка интилиш, адолатлилик каби хислатлардир. Аммо, бу хислатларнинг энг муҳими ҳар бир инсоннинг билимли, маърифатли бўлишидир. Шунинг учун ҳам, Фаробий ахлоқ тушунчасига ақл билан узвий боғлиқ ҳолда тафаккурга асосланган ахлоқ сифатида қарайди. Бундан биз

www.arxiv.uz Фаробийнинг ахлоқни хулқ меъёрлари ифодаси сифатидагина эмас, балки кишиларнинг ақлий фаолиятнинг натижаси сифатида ҳам талқин этилганглигини кўрамиз. Фаробийнинг таълим-тарбия йўллари, усуллари, воситалари ҳақидаги қарашлари ҳам қимматлидир. У “... инсонда гўзал фазилатлар икки йўл, яъни таълим ва тарбия йўли билан ҳосил қилинади. Таълим назарий фазилатларни бирлаштирса, тарбия эса туғма фазилат, назарий билимлар ва омилий касб-ҳунар, хулқ-одоб фазилатларини бирлаштиради. Таълим сўз ва ўрганиш билан, тарбия эса амалий иш ва тажриба билан амалга оширилади” деб кўрсатади. “Ҳар иккаласи бирлашса етуклик намоён бўлади, аммо бу етуклик билим ва амалий кўникмаларни қай даражада ўрганганлигига қараб, пайдо бўлади”, - деб уқтиради аллома. Форобий, талимда барча фан оламининг назарий асослари ўрганилса тарбияда маънавий, ахлоқий қоидалар, одоб меъёрлари ўрганилади, касб- ҳунарга оид малакалар ҳосил қилинади деб тушунтиради. Баҳоуддин Нақшбанднинг тарбиявий қарашлар марказида Ориф инсонни шакллантириш ғояси ётади. Ориф инсон, аввало, ақлли, илмли ва маърифатли бўлиши лозим. Унинг таълимотига кўра, инсон камолоти илми шариат, илми маърифат ва илми ҳақиқатни ўз ичига олган тасаввурдан иборат бўлиши лозим. Бу йўл орқали инсонлар мавжуд дунё сир-синоатларини ўрганишлари ва билишлари имкониятига эга бўладилар. Хўжа Баҳоуддин Нақшбанд бу таълимотни ўрганувчиларга пир-у устоз бўлиб таълим берганлар. Пир-у устоз Нақшбанд мундлар (шогирдлар) нинг дунёқарашини кенгайтириб, Валий авлиё даражасигача ақлини ривожлантирганлар, уларга таълим бериш услубиятини ишлаб чиққанлар. (Бу тоифа уч қисмга бўлинади: муаллиф, ориф ва мукаммал). Бу педагогика буюк соҳибқироннинг давлатни бошқариш ва уни идора қилишида, қолибона ҳарбий юришларида, мамлакатда асосий тартиб-интизом ўрнатиш, фан ва маданиятни ривожлантириш, халқлар ўртасида бузилмас дўстлик меҳр-шафқат, одамийлик

www.arxiv.uz ва ахлоқ-одобни тарбиялаш каби муаммоларни ҳал қилишга катта ёрдам берган. Устознинг ахлоқ ва одоб ҳакидаги талимотига қуйидагилар киради: - адолат ва адолатсизлик; - сўз ва ишнинг бирлиги; - дўст ва душманлик; - ботирлик ва қўрқоқлик; - сўз ва ширинсуханлик. Таълим-тарбия ишлари ҳам Нақшбанд ғояларини ифода этувчи мафкура сифатида амалга оширилади. Фарзандларга ислом динига эътиқод килишни ўргатиш билан бирга аллома меҳнатни севишни, ахлоқли бўлишни, одамларга ёрдам кўрсатишни, билим олиш, ҳунар ўрганиш ва бошқа олийжанобликларни уқтирадилар. Масжид ва мадрасаларда талабалар онгида Аллоҳга яқин бўлишнинг тўғри ва самарали йўли: тарки дунёчилик эмас, балки жамият саодати учун яшаш, бунёдкорлик, савоб ишлар ва меҳнатни қадрлаш, илм ва билим олишдир. Мукаммал ахлокқа эришиш, хуллас, жамият ҳаётида фаол иштирок этишни тақозо этадиган хулқ-атворни, саъй - ҳаракатни ўзида мужассам этадиган мафкура изчил равишда сингдирилди. Агар болаларга жазо бериш сабабларини чуқур таҳлил қиладиган бўлсак, бурчак катик кўйиш ёки ширинликдан маҳрум қилиш жазосини атрофларида шу “шўр сув” ни “шимиш”га олиб келадиган шундай муҳитни яратиб қўйганларини сезмайдиган катталарга бериш керак бўлади. Лекин, уларнинг шусиз ҳам муаммолар кўп, шунинг учун улар ўзларига тинмай: “Мен ўз эҳтиёжларимни бошқараяпманми? Нимани афзал кўриб, нимани кўпроқ қадрлаяпман? ва бу хатти-ҳаракатим бошқаларга бўлган муносабатларимда қандай акс этяпти?” деган саволларни бераверишдан тортинадилар. Ўз ҳиссиётларим бошқариш, уларни (ўз эркинлигини) чеклаш, бошқасини (ва унинг эркинлигини) ҳисобга олиш-тарбиянинг асоси. Шу маънода, ўқув даргоҳини (ўқитувчилар) мутахассислар раҳбарлиги остида машқ қилиб кўриш мумкин бўлган машқ майдончасига ўхшатса бўлади. Тажрибали

www.arxiv.uz тарбиячи, энг аввало, ҳар бир талабанинг ўз ҳиссиётларини ҳисобга олиб, уни мақсадга йўналтиради, уларни бошқариш учун шароит яратиб беради. Бу жадвалда шундай кўриниш касб этади: Ҳиссиётлар бошқарилиши-бу долзарбликни тушуниш, қизиқиш, ҳаракатга ундовчи сабаб-фаоллик, қарор қабул қилиш демак. Хулоса қилиб айтсак, тарбияни ўз ҳиссиётларини хоҳиш ва истакларини бошқариш жараёни, деб айтсак хато бўлмайди. Педагогик жараёнда ўз ҳиссиётларини бошқаришни ҳар бир талабага ўргатиш бу мақсадни аниқ мўлжалга йўналтирилганлигини кўрсатади. Ўқитувчи аудитория билан ўзаро мулоқот-(ўқув жараёнидан алоҳида вақтда эмас) тарбиявий жараён бораётганлигини англай олиши даркор. Қизиқишларини сақлаб қолиш, асослаб бера олиш, фаолликларини қўллаб- қувватлаш, ўқитувчиларда педагогик жараёнда мақсадни юзага келтиради, улар касбий фаолиятда жуда зарур бўлган ўзликларини англаш машқини оладилар. Ўқув жараёнига қадам қўйган талабалар ўқиш мазмуни қўйилиши керак бўлган ўз ички эҳтиёжлари (ички нормалар) га эга бўладилар, яъни баъзи бир ташқи нарсалар-(информация) ҳозирча уларга бегона бўлган ҳар қандай нарса уларни ҳушёрликка чорлайди. Нарса-ҳодисанинг таркибини тизимли равишда кўриш керак, яъни Эҳтиёжлар Мақсад Ўзлигини англаш Тарбия Маданият

www.arxiv.uz маълум илмий билимни занжирга айлантириш: тизим (элементлар ва алоқаланиш) ёки кичик тизим (элементлар ва алоқалар) ва ҳ.қ. Касбий фаолият мазмумнинг асоси бўлиб - малакали талаблар, ўлчовлар, мезон, мақсад, вазифалар хизмат қилади ва улар ўқиш ёрдамида маданиятга эришадилар. Касбий фаолият мазмунини, унинг қуйидаги қурилма кўринишида кўриш мумкин: Жадвалдан кўриниб турибдики, ўчовга мазмун ва мезон таъсирини кўрсатиш орқали касбий фаолият амалга ошади ва у касбий маданиятини шакллантиради. Бу шахснинг касб кўникмаланрини ўстиришга хизмат қилади. Кўпинча катталарнинг таълимдаги одатий технологиялари маълумотларни беришгагина йўналтирилган бўлади ва шу сабабли талабаларга ҳар қандай мазмунда бўлиши мумкин бўлган ўз муаммоларини ҳал қилиш усули, услуби ва технологиясини ўзлаштиришга шароит яратилмайди. Бунда мазмун тузилмаси фикрлаш техникасини, уни тақдим этиш усули эса коммуникатив қобилиятларни ривожлантирмайди. Бу касбий фаолият учун салбий ҳолатдир. Ўлчов Мазмун Мезон Ўқитиш Касбий маданият

www.arxiv.uz Педагогик технологиялардан фойдаланиб, талабанииг шахсий хусусиятларини шакллантирганда, тарбия ва таълимда унумдорлик кам йўқотилиши мумкин. Ўқитувчи “Менинг йўлимдан юр” деган талаб ўрнига “А трофга қара, ўйла, танла, менинг ёрдамида юрган” деган талабга ўтсагина касбий фаолиятни ташкил этиш мақсадли бўлади. “Тараққиёт ва таълим бирор кишига тайёр ҳолда берилмайди ва тақдим этилмайди. Бунинг учун истаган ҳар бир одам унга ўз фаолияти, ўз кучи ва ўз интилиши орқали эришади” - деган эди А. Дистервег. Меъёрий белгилаш Ички меъёрлар Текшириш Топшириқ беришТаълим мазмуни Фаолият мезониЎзлашти- радилар Янгисини топадилар Тадбиқ қилиш

www.arxiv.uz Педагогик фаолиятда ўқитувчининг фикрлаши (фикрлаш техникаси), сўз билиши (коммуникатив) қобилияти, изланувчан онги ва англанганлиги (рефлексли) ҳаракатида намоён бўлади. Фикрлаш техникаси қобилиятларни ривожлантириш, изланувчанлик техникасини эгаллашдан келиб чиқади. Ҳар қандай педагогик технология ҳам ўқитувчи, ҳам талабадаги фикрлаш техникасини амалга ошириш жарёнида содир бўлади ва ривожланади. Табиий фикрлаш қобилиятини ривожлантиришнинг функцияси таълим жараёнининг асосини ташкил этади. Атрофимизга қарайлик: бизни норози қиладиган ҳамма ҳолатлар бир- биримизни тушунмаслик, бир-бирингиз билан келиша олмаслигимиз, ўз фикримизни ўзгалар дикқатига етарли даражада асослаб, нуқтайи назаримизни ҳимоя қила олмаслигимиздан келиб чиқади. Донишмандлардан бири “Охирги далил-ўқ” деб бекорга айтмаган. Демак, ўқ отишнинг рақобатдоши кўпроқ, салмоқлироқ далилларни келтириш экан, яъни фикрлаш экан, у албатта натижали бўлади. Педагогик жараёнда коммуникация ва рўй беради-интеллектуал ва ҳиссий мазмунлар алмашади, яъни педагогик муҳитда қайд этилгангидек, тўғри ва тескари алоқа натижали коммуникатция содир бўлишини ташкил этиш орқали ўқитувчида юқори малака шаклланади. Рефлексив қобилиятлар ўқитувчининг касбий ёки шахсий сифатлари намоён қилиш иши учун асос бўлиб хизмат қилади. Педагогик ижодкорлик ва маҳорат кўпинча ўқитувчининг ривожланиш даражасига боғлиқ бўлади. Бирор янгилик яратишга, ўз ҳаракатларни, тажрибаларини қайтаришга уриниш, агар шароит ўзгариши, яъни янгилик элементларини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилса, муваффиқиятга эришиш мумкин. Бунда ўқитувчига ижодий қобилиятлар зарур бўлади. Агар таълим субъекти тўғрисидаги тасаввуримиз бизни ўраб турган олам яхлитлигига мутаносиб равишда: фикр-сўз-ҳаракат (“руҳ”-“сотсио”-“ био”) билан ҳамжиҳат бўлса, бизнинг педагогик жараёндаги вазифамиз-шу яхлитликни таъминлаш учун асос бўлади. Буни қуйидагича

www.arxiv.uz тасвирлаш мумкин: Фикр, сўз, ҳаракат мазмунидан ўрин олган қобилиятлар ўзгариши- табият инъом этган ҳамма нарсани онгимизда ривожлантириши мумкин. Унутмайлик, педагогик жараёнда айнан усуллар - талабаларнинг фаолият йўналишини аниқлайди ва белгилайди, ўқитувчининг маҳоратига боглиқ равишда у ёки бу қобилиятни ривожлантириш учун хизмат қилади. Шу сабабдан ўқув юртини фақат илм олиш маскани эмас, балки машқ майдончаси сифатида ҳам кўриб чиқиш лозим бўлади. Чунки у ерда бўлажак касбий фаолият эгалари ўз қобилиятларини малакали мутахассислар раҳбарлигида ривожлантириш имкониятига эга бўладилар. Бунда усул бошқарувчи бўлади.0 0 Қаранг. Фикр Сўз Харакат Педагогик вазифа Касбий маданиятнинг шаклланиши

www.arxiv.uz Баъзан усул унумдорлиги касбий фаолият унумдорлиги билан алмаштирилади. Айни пайтда, усул танлашда қуйидаги асосий мезонлардан фойдаланилади: - талабалар қобилиятини ривожлантириш; - фаолиятнинг касбий воситалар билан мутаносиблигини таъминлаш; рефлексия, коммуникатция, фикрлаш техникасининг ижтимоий маданий ўлчовларга мувофиқлаштириш; - педагогик жараённинг мазмуни ва мақсадланган мутаносибликни таъминлашдан иборат. Ижтимоий-иқтисодий ўзгаришларга мослаша оладиган мутахассисларни тайёрлашда ижтимоий буюртма олган замонавий олий таълим тизимининг яхлитлиги биринчи даражали бўлган сифат ўзгаришларини ўз бошидан кечирмоқда. УсулБелгилайди Қобилятларни ривожлантиради Йўналтради, кўрсатади Билимлар Фаолият воситаси Топшириқ беради

Похожие

Замонавий педагогик технология лойихаси ва унинг таркибий тузилиши

Педагогик тадқиқотлар мазмуни ва моҳияти

Педагогик фаолият тизим сифатида

Ижтимоий педагог ва унинг касбий сифати

Ижтимоий-педагог ва унинг касбий фаолияти