Ижтимоий педагогика асослари - Педагогиka - Рефераты

Ижтимоий педагогика асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

101 KB

Ижтимоий педагогика асослари Режа: 1 . Ижтимоий педагогика алоҳида фан ва амалий фаолият соҳаси сифатида. 2. Одам-индивид ва шахс сифатида. Инсон шахсининг моддияти, биологик, психологик ва ижтимоий жиҳатларнинг уйгунлашуви; 3. Шахснинг таркиб топишида ирсият, муҳит ва камолот (таълим тарбия); 4. Ривожланиш - шахснинг жисмоний ва ақлий жиҳатдан етишиш жараёни эканлиги; 5. Ўкувчи шахси камолот жараёнинг объекти ва субъекти

Таянч иборалар: 1. Шахс. 2. Биологик ходиса. 3. Педагогик жараён. 4. Одам индивид. 5. Ирсият. 6. Ақлий, ахлоқий, эстетик, жисмоний тарбия. 7.Ривожланиш. Фукаролар ўз конститустиявий хуқуқларига, конкрет табиий, иктисодий, ижтимоий–тарихий, миллий маънавий–маданий шароитларга асосланган ахлоқ нормаларига тула риоя этган ҳолдагина ривожлана олади. Ижтимоий таълим ва тарбия тизимидан утган ҳар бир одам–шахс сифатида шаклланади. Ижтимоий вазифаларни бажариш лаёкатига эга бўлган, ўз ининг кизикиши, қобилиятини ижодий намоиш эта оладиган, жамиятнинг бошқа аъзолари билан мустақил муносабатга кириша оладиган одам шахс сифатида ижтимоий мавкега эришади. Айни вақтда ижтимоий педагогика ва ижтимоий ишлар амалий фаолияти бир–бирига жуда якин, бу якинлик вазифасига кура, мазмунига кура ва иш методига кўра юз беради, улар хеч қачон бири иккинчисини кесиб ўтмайди. Президентимиз Ислом Каримов «Миллий истиклол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар» китобининг кириш кисмида таъкидлаганидек, миллий давлатчиликка доимо хавф бўлган, бор ва бўлади. Бу хавф–хатарини бартараф этиш учун маънавий–маърифий фаолиятни янги боскичга кутариш, миллий истиклол ғоясини жорий этиш масаласида ижтимоий педагогик ёндашувидан кенг фойдаланиш: дифференстиастиялашган психологик– педагогик дастўрни, янги дарслик ва қўлланмаларни яратиш зарур. Жамият

дунё ҳамжамиятининг динамик ўзгариши муносабати билан ўкитиш, тарбиялаш, тарғибот ва ташвиқот ишларини ўзвий равишда кўшиш, яъни маънавий–мафкуравий, маърифий фаолиятини педагогика билан бирга олиб бориш учун зарур шароит яратиш лозим. Бу ижтимоий педагогика соҳасидаги янги ижтимоий буюртма бўлиб, тадқиқот ишларини йулга куйишда хақикий жушкинлик касб этади. Ижтимоий педагогика педагогика соҳасининг педагог фаолияти билан боғлиқдир. Шунинг учун ижтимоий педагоглар педагогика университстларида етишиб чиқадилар. Ижтимоий педагог педагоглик соҳасида асосий боғлиқликларидан бири-соҳа объекти болалардир. Ижтимоий педагог фаолиятининг марказида эса нормал ижтимоий фаолиятдан четлашган-болаларни жамиятдаги тенгдошлари қаторига кайтариш ҳисобланади. Ижтимоий педагогика фанининг объекти ижтимоийлаштиришга мақсад бўлган болалар, уларга ақлий, педагогик психологик, социал ахлоқий нормалардан четлашган ижтимоий тарбия ола олмаган ва жисмоний, ақлий,психик томондан бўз илишга юл куйиладиган болалар улар ҳаммаси жамиятининг алоҳида ёрдамига мақсаддир. Ижтимоий педагог -факат ўқитувчи эмас, бола қандай укиётганини ва ривожланаётганини тушунадиган ва хис этадиган шахсдир. У бола ҳаётини, кечинмаларини худди ўзиникидагидек тушунадиган ва унинг маънавий, маданий, ахлоқий ривожланишида йулланмалар бера оладиган мутахассис булмоги керак.шунинг учун хақикий педагог факат ўз фанини билибгина қолмай, айни вақтда болалар ва катталар билан ижодий мулокот қила оладиган, ўз устида ишлайдиган инсон булиши муҳим аҳамиятга эга. Шахс тарбияси ва ривожланиши педагогика фанининг муҳим муаммоси ҳисобланади. Ўсиб ва ривожланиб борувчи инсон тарбия объекти ҳисобланади. Инсоннинг ривожланиши бутун ҳаёти давомида давом этади. Бунда у турли ўзгаришларни жисмоний, руҳий, миқдор ва сифат ўзгаришларни ўз бошидан кечиради. Инсонда бўладиган жисмоний ўзгаришларга–бўйиннинг ўсиши, вазнининг оғирлашиб бориши, суяк ва мЎшак тизимларининг ички аъзолари ва асаб тизимининг ўзгариб бориши

киради. Руҳий ўзгаришлари эса унинг ақлий ривожига алоқадор бўлади ва инсонда руҳий сифатларнинг шаклланиб бориши, унда ҳаёт учун зарур бўлган сотсиал сифатларни таркиб топиши ҳисобланади. Одам боласининг ривожланиши–бу муҳим жараён ҳисобланади. Шахснинг камол топишида ва унинг хулқига ижтимоий ва биологик омилларнинг таъсир кучи ҳамиша бир хил бўлавермайди. Шахснинг фазилатларини тўғри аниқлаш ва бехато баҳолаш учун уни турли муносабатлар доирасида, турли вазиятларда кузатиб кўриш лозим. Педагогикада "шахс" тушунчаси "инсон" тушунчасидан фарқли ўлароқ, у инсоннинг ижтимоий хусусиятларини англатади. Янги жамият бошқа одамлар билан муомалада бўлиши, муносабат ўрнатиш натижасида шаклланиб борадиган сифатларни билдиради. Инсон руҳий хусусиятларини ривожланиши (ақл, ирода, диққат, ҳаракат ва ҳоказо), ҳаётда ўз ўрнини топа олиши, унинг Ватан, ҳалқнингт равнақи йўлида оғишсмай, эътиқод билан хизмат илиш, имонли бўлиши, инсонни шахс даражасига кўтаради. Бундай сифатларнинг рўёбга чиқиши тарбияга боғлиқ бўлади. Фан фаолиятинипг бир соҳаси у янги объектив билим ва кўникмаларни яратади. Инсон ривожланиши жуда кийин протсесс. Ривожланиши ҳар қандай тирик организмга шу жумладан инсонга ҳам хосдир. Ривожланиш ташки ва ички факторлар таъсири остида бўлади. Ташки факторларга: Инсони ураб турган таббиий ва ижтимоий муҳит киради. Болаларда маълум шахсий жиҳатларни шакллаштиришга каратилган мақсадли юналтирилган фаолият киради. Ички факторлар:биологик факторлар киради. Инсон ривожланишга тасир қиладиган факторлар бошқариладиган ва бошқарилмайдиган бўлади. Боланинг ривожланиши протсессида турли фаолиятларга дуч келади: уйин укиш, мехнат, спорт ва бошқалар, турли кишилар билан мулокотда бўлади ота-онаси, ака укаси, кариндошлари дустлари ва бошқалар билан. Турли фаолиятларда турли инсонлар билан мулокотга киришиш натижасида турли ижтимоий кўникмалар хосил була бошлайди.Боланинг нормал ривожланиши учун мулокотнинг аҳамияти жуда каттадир. Болага глобал, экологик факторлар: сув, хаво ифлосланиши ҳозирги кунга келиб кур, саков яъни

нуксонли болаларнинг Кўпайиши кўз атилмокда Экологик факторлар натижасида таянч аппарат бўз илишини, шизофрения кон касалликлари каби касалликларга олиб келмокда. Лекин болани ижтимоийлаштиришда протссссида буларни ҳаммасини ҳисобга олиш керак ижтимоийй факторларга: Микро факторлар макро факторлар,мезон факторлар киради. Боланинг ривожланишида социумнинг аҳамияти жуда каттадир Болага энг якин бўлган социумлар булар-оила турли хил гуруҳлар турли хил тугараклардир. Бола бир социумдан иккинчисига утиб юриши мумкин.У факатгина бу социумдан ўзига мос келадиган кулай шароитни кидиради ва шу кидириш натижасида ўзига ижтимоий малака етиштириб боради,бу орттирган малака салбий ёки ижобий булиши мумкин. Боланинг социумда ривожланишига ижтимоий маком шахсининг таъсири жуда катта бўлади.Ижтимоий маком тугма,орттирилган бўлади. Тарбия тарихий вужудга келган ижтимоий ходиса бўлиб, кейин хулкни бошқариш ва белгилаш бир- бирини талаб этадиган ва белгилайдиган таркибий кисмлар-ахлоқий онг ахлоқий фаолият ва ахлоқий муносабатларнинг мураккаб йигиндисидир. Тарбия-шахсни мақсадга мувофик; такомиллаштириш учун уюштирилган педагогик жараён бўлиб, тарбияланувчиларнинг шахсига мунтазам ва системали таъсир этиш имкониятини беради. Тарбия кишилик жамиятнинг пайдо булиши билан вужудга келди, тараккий этди, жамиятнинг ўзгариши билан тарбия ҳам ўз гариб борди. А.Авлоний тарбия хақида гапирар экан шундай деган эди: тарбия бизлар учун, ё ҳаёт, ё момот, ё нажот, ё ҳалокат, ё садокат, ё фалокат масаласидир. Расули акром Набийи мухтарам саллолоху алайху васаллам афандимиз: «Инсонларнинг карами динидадир, муруввати аклидандир, насаби ахлоқдандир, -демишлар». Маълумки инсон бутун умри мобайнида ўзгариб. ривожланиб боради. Лекин болалик, усмирлик ва успиринлик давридаги усиш нихоятда кучиш кечади. Бола мана шу йлллар мобайнида ҳам жисмоний ҳам рухий жиҳатдан усиши ва ўз гариши туфайли шахс сифатида камолга етади, бунда улар ҳарактерига сингдирилаётган тарбия мақсадга мувофик таъсир этиши натижасида бола жамият аъзоси

сифатида камол топиб мураккаб ижтимоий муносабатлар жараёнида жамиятда ўзига муносиб ўрин эгаллайди. Шунинг учун ҳам Л .И.Божович одам шахс булиши учун у психик жиҳатдан ривожланиши, ўз ини бир бутун инсон деб хис қилмоги ўз хусусият ва сифатлари билан бошқалардан фарк қилмоги керак деган эди. Ҳар бир одам шахс сифатида турлича намоён бўлади. Бир одам бошқасидан ўз ини мижози феъл- атвори. қобилияти, ақлий ривожлашга даражаси, эҳтиёж ва кўрсатишлари билан фарк, қилади. Булар одамнинг шахсий, рухий хусусиятлари бўлиб, ана шу хусусиятларининг ривожланиши талим-тарбия чуккисига эриштандан сунг. инсон шахс сифатида ўз ини намоён қила олиши мумкин. Айни вақтда одам атроф муҳитда рун бераётган вокеа ва ходисаларга нисбатан ўз нуктаи назарга ҳам эга булмоги керак. Бу ҳам шахсни бирини иккинчисидан фарклантирадиган белгилардир. Шахс ижтимоий муносабатларда ҳам намоён бўлади. Аниқроги ҳар бир ходамнинг мехнатга. кишиларга, жамиятга нисбатан муносабати ҳам турлича ифодаланади. Шахснинг ахлоқий ва фаоллик даражасига хос сифатлари ҳам уни бошклардан ажратиб туради. Шахс хақида гапирилганда табиий холатда шундай савол тугилади. Ҳар қандай одам шахс була оладими Шахс булиши учун нималар қилиш керакқ Бу саволга шундай жавоб бериш мумкин. Инсоннинг Социал мавжудод сифатида шахсга айланиши учун энг аввало. ижтимоий ҳаёт тартиблари ва яхши тарбия керак бўлади. Ана шундай омиллар таъсири остида инсон ривожланади ва шахсга айланади. Педагогика соҳасида тадқиқот олиб борувчи олимларнинг Кўп йиллик изланиш натижалари асосида инсоннинг ривожланишига куйидагича таъриф беришади: Оддийдан мураккабга, куйидан юқорига, эски сифатлардан яхши холатга утиш, янгиланиш янгининг пайдо булиши ва эскининг улиб бориши, микдор ўз гаришнинг сифат ўз гаришга олиб келувчи мураккаб ҳаракат жараёни деб карайдилар. Зеро, ҳаёт крнунларининг кўрсатишича ҳам ривожланишнинг асосий манбаи карама-каршиликлар ўртасидаги курашдан иборатдир. Инсоннинг муносабатлар доирасига нафакат ўз га кишилар билан алокаси, балки табиатга, жамиятга , ҳаётга, мехнатта бўлган муносабатлари

ҳам киради. Мана шундай муносабатлар асносида инсон ўз ининг қобилиятларини, аклини, фаросатини намоён қила бошлайди. Бу билан у ўз хақидаги Ватанига, умуман бутун борликдаги муносабатини ифодалайди. Табиийки, бу фазилатлар факат тарбиянинг махсули бўлиб ҳисобланади. Шунинг учун ҳам инсон ривожланишини унга сингдирилган тарбиянинг натижаси деб қараш мумкин. Шахсини ривожлантириш вазифасини тўғри ҳал қилиш учун аввало унинг ҳалкига таъсир этувчи омилларнинг табиатини, шахснинг шахсий хусусиятини яхши урганмок лозим. Бунингучун турли муносабатлар доирасига куйиб кўз атиш даркор. Ана шундагина шахснинг ижтимоий хулки маънавий киёфаси, инсоний фазилатлар руёбга чикади. «Ҳар бир инсон, деган эди Фаробий; ўз табиати билан шундай тўз илганки. у яшаш ва юксак етукликка эришмок, учун Кўп нарсаларга мақсад бўлади, у бир ўз и бундай нарсаларни кулга кирита олмайди ва уларга эга булиш учун инсонлар жамоасига эҳтиёж тугилади. Ху сабабли одам яшаш учун зарур бўлган нарсаларни бир-бирларига етказиб берувчи ва ўз аро ёрдамлашувчи Кўп инсонларнинг бирлашуви оркалигина ўз табиати бўйича интилган етукликка эришув мумкин. Тарбиячининг болага сингдириши лозим бўлган тарбия самарали таъсир этиши учун унинг усиш ва ривожланиш конуниятларини яхши билиш, шахсий хусусиятларини ҳисобга олиши муҳим шартлардан биридир. Болаларга шахсий фаркни уларнинг рухий холатининг турлича намоён булишини, хулки ва қарашларидаги фаркни кайси омил белгилайди деган табиий савол тутилади. Демак, инсон ривожланишда биологик омилми, ижтимоий омилми ёки тарбия омилими кайси, бири етакчи рол уйнайди деган саволга жавоб бериш лозимдай кўринади. Бу; саволга турли тарихий лаврларда турлича ёндошиб, жавоблар берилган. Ҳозирги кунда ҳам бу масалага турли нуктаи назарлар билдирилмокда. Очикроги, фанда одамнинг шахс сифатида ривожланишига биологик ва Социал омилларнинг таъсири ўртасидаги муносабатни белгилаш борасига мунозара Кўп асрлардан бери давом этиб келмокда. Кўп асирлик мазкур мунозара замирила икки бир-

бирига карама қарши нуктаи назар вужудга келган. Улардан бири одам боласининг шахс сифатида ривожланишида табиий-биологик омиллар ҳал қилувчи рол уйнайди деса, иккинчи тоифа олимлар эса ижтимоий вокеалар тарбиянинг муҳим омил эканлигини такидлайлилар. Биринчи гуруҳ олимларининг фикрича одам боласининг ривожланиши тугма имкониятларга боғлиқ бўлиб, ривожланиш эса усиш ва табиий тугма хусусиятларнинг микдорий ўз гаришларидан иборат экан. Демак, болага она аджида авлод- аждодларидан тугма утган хусусиятларгина ривожланади, деган тушунча келиб чикади. Бу нук;таи назар намоёнлалари тарбиянинг ролини чеклаб ривожланишнинг инкор этадилар. Бундай илмий фараз фанда биологик йўналиш деб ататади. Бу Гтуналишнинг дастлабки намоёндалари кадимги юнон олим ва файласуфлари Аристотсл, Платон, Сукрот ва Демократларнинг педагогик қарашларида ўз аксини топиб. улар одамлар азалдан бири иккинчиси устидан хукмрон булишга. бири камбакал, бири бой бўлиб яшашга ва бунда итоат этиб. бу оллохнинг иродаси деб сабр-токат қилишга даъват этилган. Такдир. толе ҳар кимнинг ҳаётдаги ўрнини белгилаб берган. Ризк-рўз ини. умрини улчаб бсрган. Шу жумладан инсоннинг келажакда қандай инсон булиши ҳам уларнинг наслий сифатларига Кўп жиҳатдан боклик, деб курсатганлар. Айтиш жоизки, худди шунга якин нуктаи-назарни ХВИ аср фалсафасида вужудга келган «префоризм» окими намоендатарининг фикрларида х;ам учратиш мумкин. Улар одам боласига она пуштидан қандай сифатлар утган булса, факат шу сифатларгина шаклланади деб ижтимоий муҳит ва тарбиянинг ролини чегаралаб куйишади. Инсон шахси ва унинг. хулк-атворнинг ривожланишрха наслнинг ролини юксак баҳолаган яна бир окдм «бихевиоризм» бўлиб, у ХХ асрънинг бошларида кенг таркалди. Бу окимнинг кўз га кўринган йирик намоёндалари Эдуард Трондайк бихевиоризм таълимотига асосланиб, одамнинг хулк-атвори механиқ стимуллари организмда бевосита тугдирадиган Кўплаб кулинадиган механиқ машклар билан мустаҳкамланадиган соф ташки реактсиялардан иборатдир, дейди. Унинг фикрича, шахснинг барча хусусиятлари. шу жумладан онг ва

ақлий қобилият ҳам наслдан наслга ўтади, гуё одамнинг «кўз и, тишлари ва бармоклари каби ақлий қобилияти табиатан берилгандир Инсон «генлар батареяси» бўлиб, улар наслдан-наслга тутма утиб боради ва шахснинг ривожланишини ҳам, унинг келажагини ҳам шулар белгилайди, дейди. Американинг «прогматик» пелагогикасининг атокди вақили Д.Дюи ва унинг назариясининг давомчиси А.Комбслар ҳам шахс ривожланишини биологик омил деб изохлайдилар. Улар ривожланишни факат микдорий ўз гаришдан иборат деб курсатадилар. Одам нима билан тугилган булса, тарбия жараёнида бу сифатлар ва хусусиятлар ўсиб боради. Тарбия ташкаридан киритилган нарса эмас, одам билан дунёга келган хусусият ва қобилиятни ўзгартиради» - дейди Д.Дюи. Дархақикат, педагогика фани одам боласининг шахс сифатида ривожланиб. тараккий этиб боришини ута мураккаб ва карама-қарши жараён деб билали. Унинг шахс сифатида шаклланишида насл ҳам (биологик омил), ижтимоий муҳит ҳам (бола яшайдиган ш ароит), тарбия ҳам ўз хо ли ва ўз ўрни билан муҳим рол уйнайди. Бу ҳар учала омилнинг кайси бири етакчи эканлигини педагогика фани асрлар мобайнила авлод-аждодларимиз туплаган тажрибаларга суянган ҳолда илмий нуктаи назардан исботлаб беришга ҳаракат қилади. Ш ахс маълум ижимоий тўз илгана махсули. Унинг моҳиятини ижимоий муосабатларнинг ташил этади у яшаётган жамиятдаги конкрет тарихий шароит белгилайди. ш ахснинг ҳаётий фаолиятида содир бўладиган ижтимоий муҳит унга ҳам ижобий ҳам салбий кўрсатиши мумкин. Зеро, одам ота-боболар тажрибасини урганади, шахе сифатида ривожланиб боради, урганган тажрибаларни такомиллаштиради. Натижада уларни ўз фаолиятида қўллайдилар.. Ана шу яшаётган шароит ва мехнат қилаётган шароит унга булаётган тарбиявий таъсир ва фаолият жараёнидаги активлик туфайли шахсий хусусиятлар вужудга келади, Демак, одам шахсининг жамиятдаги ривожланиши табиат, муҳит ва инсонинг ўз и ўртасидаги мураккаб алокд таъсири остида руй беради, инсон уларга актив таъсир этади ва шу юл билан ҳаётини ўз табатини ўз гартиради. Педагогик ва психологик окимлар шахснинг ривожланишида ирсиятнинг ролига катта

аҳамият бериш билан бирга муҳит ва тарбиянинг ролига ҳам юксак баҳо беришади. Зотан шахснинг камолга етишида ирсият ва биологик омилларнинг ролини инкор этиш асло мумкин эмас, лекин болаларга ўз гармас хусусиятларгина ўтади деб тушунмаслик ўзгарувчан хусусиятлар ҳам унутмаслик керак. Тарихий т араккиёт жараёнид одамнинг анатомик белгилари. ўз гаришлари авлоддан-авлодга мустаҳкамланиб бориши наслдан-наслга ўтиши мумкин. Айни вақтда, одам боласига хос хусусиятлар ҳам ирсият билан ўтади, аммо бу хусусиятларнинг ривожланиши учун улар инсонлар орасида яшаши, алока қилиши муҳим рол уйнашини унутмаслик лозим. Агар болада тугма лаёкатлар булсаю, лекин, уни устиришга ёрдам берадиган ижтимоий, оилавий ва тарбия муҳити булмас экан инсон бўлиб тугилишнинг хожати ҳам юкдир. Мадомики шундай экан, демак, бола ўз лаёкатига мос шароитларда ўсиб зарур фаолият билан шугулланса, лаёкат эрга кўриниб, ривожланиши, аксинча, зарур шароиг булмаса бор қобилият ҳам юк бўлиб кетиши мумкин. Мана шундай нуктаи назар инсон лаёкатининг намоён булиши ва кообилият сифатида ривожланиши тула-тукис ҳаёт шароитига боғлиқ. эканлигини курсатади. Одам боласидаги крбилият кўртакларининг ривожланиши. аввало ижтимоий муҳитга боғлиқ экан. Яна шу нарсани ҳам айтиб утиш керакки. шароит кулай ва нокулай булиши ҳам мумкин. Бутун жахонга маълум ва машхур ўрта осиёнинг буюк алломалари оналаридан бири табиб, бири шоир, бири хандаса, бири мухандис, бири файласуф бўлиб тугилмаган, балки, уларнинг яшаб турган даври, ижтимоий муҳити колаверса оила муҳити уларнинг мана шундай инсонлар бўлиб етишишларида асосий туртки бўлган, улар яшаб турган ҳаётнинг маъноси, идеал ва вокелик, ахлоқий хақикат бурч ва борлик, ахлоқий ҳаётда объективлик ва субъективликнинг ўз аро муносабати, билиш ва кадр қиммат сингари ахлоқий сифатларнинг ута шаклланганлиги ҳам бу каби инсонларни етишиб чикишида асосий туртки бўлади. Ўша даврда инсонпарварлик ғоялари кадр-қиммати. инсонийлик янги ва юксак боскичга кутарилган эди.

Шунинг учун ҳам Мирзо Бедил Хақди равишда тарбияда инсон кадр- қимматининг буюклиги хақида гапириб шундай дейди; - «Хазрати инсоннннг хурмат-ехтиромга сазовор эканлигини тан олмаган ҳар кнм малъундир». Дархақикат бундай инсонлар кадриятларимиз дахрси булиши ином Бухорий, Фаробий, Ахмад Яссавий, Юсуф Хос хожиб, Суфи Оллоёр, Абу Райх о н Беруний, Абу али ибн Сино, Умар Хайём, Саъдий Схерозий, Абдурахмон Жомий, Алишер Навоий, Захириддин Муҳаммад Бобур. Мирзо Улугбек, Мирзо Бедил, Ахмад Дониш ва бошқа Кўпгина мутафаккирларнинг таълим-тарбия ва маърифат хақидаги ғояларидан кенг фойдаланиш ва уларнинг дидактик қарашларини педагогика фанининг риволанишида методик асос қилиб олиш бугунги кун талабидаги ёшларни тарбиялашда муҳим омил бўлиб ҳисобланад и . Индивиднинг социумга киришии мураккаб жараён ҳисобланади.. Бир томондан, индивидга ҳамжамиятлар аъзоси сифатида фаолият кўрсатиш имконини берадиган муайян кардиятлар тизимини (нормалар, намуналар, билимлар, тасаввурларни) ўзлаштириб олишни ўз ичига олади. Иккинчи томандан, шахснинг ўз ижтимоий тажрибасини орттириши ва ўз ини фаол карор топтиришини ўз ичига олади. Ижтимоийлашувнинг самарадорлигини (одамнинг ижтимоий жараёнларга тула – тукис кушилганлигини) билдирувчи энг муҳим курсаткичлар ижтимоий фаоллик ва ҳаракатчанликдир. Ижтимоий фаоллик–шахснинг ижтимоий жараёнларда онгли равишда катнашиши, уларга таъсир кўрсатиш имкониятининг мувжулдигидир. Тоталитар тизим шароитида ижтимоий тизимнинг ҳар қандай жойида одам ижтимоий жараёнларга таъсир курсата олмас, уларни ўз гартириш йулида ижтимоий фаоллик курсата олмас эди. Бу хол одамнинг жамиятдаги ўз ўрнини белгилаб олиши жараёни кўпинча унинг реал истаклари ва интелектуал қобилиятларига боғлиқ булмаслилигига боғлиқ булмаслилигига олиб борар эди. Бинобарин, шахснинг социал роли унинг ижтимоий жараёнлар ҳамда уларни ўз гартириш имкониятлари хақидаги тасаввурларига адекват эмас эди. Индивиднинг социумга киришиши иборат мураккаб жараён ҳисобланади.

Бир томондан, индивидга ҳамжамиятлар аъзоси сифатида фаолият кўрсатиш имконини берадиган муайян кардиятлар тизимини (нормалар, намуналар, билимлар, тасаввурларни) ўз лаштириб олишни ўз ичига олади. Иккинчи томандан, - шахснинг ўз ижтимоий тажрибасини орттириши ва ўз ини фаол карор топтиришини ўз ичига олади. Ижтимоийлашувининг самарадорлигини (одамнинг ижтимоий жараёнларга тула–тукис кушилганлигини) билдирувчи энг муҳим курсаткичлар ижтимоий фаоллик ва ҳаракатчанликдир. Ижтимоий фаоллик–шахснинг ижтимоий жараёнларда онгли равишда катнашиши, уларга таъсир кўрсатиш имкониятининг мувжулдигидир. Тоталитар тизим шароитида ижтимоий тизимнинг ҳар қандай жойида одам ижтимоий жараёнларга таъсир курсата олмас, уларни ўз гартириш йулида ижтимоий фаоллик курсата олмас эди. Бу хол одамнинг жамиятдаги ўз ўрнини белгилаб олиши жараёни Кўпинча унинг реал истаклари ва интелектуал қобилиятларига боғлиқ булмаслилигига боғлиқ булмаслилигига олиб борар эди. Бинобарин, шахснинг социал роли унинг ижтимоий жараёнлар ҳамда уларни ўзгартириш имкониятлари хақидаги тасаввурларига адекват эмас эди. Жамият ҳаёти марказлаштирилган бир шароитда шахснинг ижтимоий ҳаракатчанлиги ҳам, яъни жамиятдаги ўз мавкеини истаклари ва қобилиятларига мувофик ўз гартириш имконияти жуда кам эди. Одамнинг ҳаётдаги ўз ўрни хақидаги тасаввури билан реал мавкеи ўртасида фарк бўлган бир шароитда ижтимоий макомни шахсий талаблар, қобилиятлар ва кадрият йуналишларига мувофик ўз гартириш мумкин эмас эди.

Похожие

Ижтимоий педагогика асослари. Ижтимоий педагогика алоҳида фан ва амалий фаолият соҳаси сифатида

Ижтимоий педагогика мезонлари ва принциплари

Ижтимоий педагогика фанининг предмети, максад вазифалари

Ижтимоий педагогика фани хакида умумий маьлумот

Ижтимоий педагогика фани хакида умумий маълумот