Ижтимоий педагогика асослари. Ижтимоий педагогика алоҳида фан ва амалий фаолият соҳаси сифатида - Педагогиka - Рефераты

Ижтимоий педагогика асослари. Ижтимоий педагогика алоҳида фан ва амалий фаолият соҳаси сифатида

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

72.5 KB

Ижтимоий педагогика асослари. Ижтимоий педагогика алоҳида фан ва амалий фаолият соҳаси сифатида Режа: 1 . С о ц и о л о г и я в а и ж т и м о и й т а р б и я , и ж т и м о и й п е д а г о г и к а ҳ а қ и д а т у ш у н ч а . 2 . И ж т и м о и й п е д а г о г и к а н и н г а с о с и й к а т е г о р и я л а р и . 3 . И ж т и м о и й п е д а г о г и к а н и н г т а м о й и л л а р и . 4 . И ж т и м о и й - п е д а г о г и к т а д қ и қ о т и ш л а р и . Т а я н ч т у ш у н ч а л а р : и ж т и м о и й п е д а г о г и к а , к а т е г о р и я , т а м о й и л , т а б и а т , м а д а н и я т , и н с о н п а р в а р л и к .

Фуқаролар ўз конституциявий хуқуқларига, конкрет табиий, иктисодий, ижтимоий – тарихий, миллий маънавий – маданий шароитларга асосланган ахлоқ нормаларига тўла риоя этган ҳолдагина ривожлана олади. Ижтимоий таълим ва тарбия тизимидан ўтган ҳар бир одам-шахс сифатида шаклланади. Ижтимоий вазифаларни бажариш лаёқатига эга бўлган, ўзининг қизиқиши, қобилиятини ижодий намоиш эта оладиган, жамиятнинг бошқа аъзолари билан мустақил муносабатга кириша оладиган одам шахс сифатида ижтимоий мавқега эришади. Айни вақтда ижтимоий педагогика ва ижтимоий ишлар амалий фаолияти бир-бирига жуда яқин, бу яқинлик вазифасига кўра, мазмунига кўра ва иш методига кўра юз беради, улар ҳеч қачон бири иккинчисини кесиб ўтмайди. Президентимиз Ислом Каримов «Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар» китобининг кириш қисмида таъкидлаганидек, миллий давлатчиликка доимо хавф бўлган, бор ва бўлади. Бу хавф-ҳатарини бартараф этиш учун маънавий-маърифий фаолиятни янги босқичга кўтариш, миллий истиқлол ғоясини жорий этиш масаласида ижтимоий педагогик ёндашувидан кенг фойдаланиш, дифференциациялашган психологик- педагогик дастурни, янги дарслик ва қўлланмаларни яратиш зарур. Жамият дунё ҳамжамиятининг динамик ўзгариши муносабати билан ўкитиш, тарбиялаш, тарғибот ва ташвиқот ишларини узвий равишда қўшиш, яъни маънавий – мафкуравий, маърифий фаолиятини педагогика билан бирга олиб бориш учун зарур шароит яратиш лозим. Бу ижтимоий педагогика соҳасидаги янги ижтимоий буюртма бўлиб, тадқиқот ишларини йўлга қўйишда хақиқий жўшқинлик касб этади. Ижтимоий педагогика педагогика соҳасининг педагог фаолияти билан боғлиқдир. Шунинг учун ижтимоий педагогика Университстларида етишиб

чиқадилар. Ижтимоий педагог педагоглик соҳасида асосий боғлиқликларидан бири соҳа объекти болалардир. Ижтимоий педагог фаолиятининг марказида эса нормал ижтимоий фаолиятдан четлашган - болаларни жамиятдаги тенгдошлари қаторига қайтариш ҳисобланади. Ижтимоий педагогика фанининг объекти ижтимоийлаштиришга муҳтож бўлган болалар, уларга ақлий, педагогик-психологик, Социал ахлоқий нормалардан четлашган ижтимоий тарбия ола олмаган ва жисмоний, ақлий, психик томондан бузилишга йўл қўйиладиган болалар улар ҳаммаси жамиятининг алоҳида ёрдамига муҳтождир. Ижтимоий педагог - фақат ўқитувчи эмас, бола қандай ўқиётганини ва ривожланаётганини тушунадиган ва ҳис этадиган шахсдир. У бола ҳаётини, кечинмаларини худди ўзиникидагидек тушунадиган ва унинг маънавий, маданий, ахлоқий ривожланишида йўлланмалар бера оладиган мутаҳассис бўлмоғи керак. Шунинг учун ҳақиқий педагог фақат ўз фанини билибгина қолмай, айни вақтда болалар ва катталар билан ижодий мулоқот қила оладиган, ўз устида ишлайдиган инсон бўлиши муҳим аҳамиятга эга. Фан билимлар тизими унинг тушунчалари ва мезонларида акс этади. Тушунчалар мавжуд дунёни идрок этиш жараёнидаги акс этилиши шаклларидан бири. Ҳ ар қандай фан ривожланиш жараёнида тушунчалар фан мезонига бирлашади, кенгаяди ва қ айта ҳ осил қ илинади. Мезонлар янада умумий, фунда ментал «аслий» деб аталмиш тушунчаларни бирлаштиради. Бу тушунчалардан мазкур фанда ишлатиладиган қ аратилган тушунчалар ҳ осил бўлади. О ҳ ирги йилларда педагогикада фаркланиш жараёни кучайди. К ў пгина янги илмий со ҳ а л ар юзага келди, булар сонига ижтимоий педагогика ҳ ам кирди. Педагогиканинг ҳ ар бир янги илмий со ҳ аси ўзига хос хусусиятларга эга. Бу хусусиятлар унинг мезон ва тушунчалари тизимида ўз аксини топа д и. Ижтимоий педагогика мезонларини к ў риб чи қ ишда аввалламбор биз педагогика мезонларини ажратамиз. У (педагогика) бошқа фанлардан нимани ўзлаштирганини, кайси мезонлар асл ўзиники эканлигини к ў риб чи қ амиз. С ў нг у бошқа фанлардан нимани ўзлаштирганини қ айси тушунчалар

ўзиникилигини билиш учун педагогика мезонларини ижтимоий педагогикага лой иҳ алаштирамиз. Ма ъ лумки, педагогика бошқа фанлар тушунчаларини ўзлаштиради ва улардан кенг фойдаланилади, масалан «шахс», «ривожланиш», «фаолият», «с оц иализа ц ия» (ижтимоилашув), «жамият». Унинг асл мезонлари «таълим», «тарбия» ва « ўқ итиш» ҳ исобланади. Ҳ озирги кунда шунингдек умум қ абул қи линган «педагогик фаолият» мезони ҳ ам киради. Ижтимоий педагогика ас л мезонларига «ижтимоий педагогик фаолият», «ижтимоий таълим» ва «ижтимоий тарбия» киради. Ижтимоий педагогика п ринц и плари. «Принцип» сўзи лотинча «ршклргит» сўзидан ҳ осил бўлган «асос», «бошланиш» ни билдира д и. Ҳ ар қандай фан учун ишлатилган муа й ян к и р ган лардан келиб чи қ а д иган ўз п ринциплари мавжуд. Фанлар п ринцип ва к и р а д и лар бизга боғлиқ б ў лмаган ҳ олда мавжуд. Улардан четга чи қ иш мумкин эмас, акс ҳ олда педагогик фаолият фонда балки ҳ ам зарарли бўлади. Ижтимоий педагогика педагогикадан ажралиб чи қ ди, табиийки ўз асосида шу фан п ринципларига таянади. Педагогикадаги п ринциплар шахс таълим тарбиясининг умумий йў налишини б е ради ва аниқ педагогик вазифалар ҳ ал этиш учун асос бўлиб ҳ измат қ илади. Биро қ , шу фан ривожланишининг ҳ ар бир даври учун педагогика п ринциплари ҳ ақидаги масала мунозаралидир. Замонавий давр ҳ ам бунда н мустасно эмас. Ҳ ар ким олимлар у ёки бу п ринципларни ол ғ а суради ёки янгича маълумотларни изо ҳ лайди. Бу борада ижтимоий педагогикада янада к ў п қ ийинчиликлар юзага келмо қ да, аммо унинг дунёвий бало ғ ат ёшига (100 й и лдан орти қ ) қ арамай Ўзбекистонда бу фан энди ўзининг биринчи қ адамларини қў ймо қ да. Биз 3 та п ринципни кў плаб чи қ амиз тарбиянинг таби а тга уй ғ ун б ў лиши тўғрисидаги п ринцип, тарбиянинг маданий уй ғ ун б ў лиши п ринципи ва гуманизм п ринципи. Шу п ринциплардан ҳ ар бири ижтимоий педагогикада ўзининг тал қ инига ва ўзига хос хусусиятига эга. А) Тарбиянинг таби а тга уй ғ ун б ў лиши п ринципи.

Тарбиянинг таби ат га уй ғ ун б ў лиши - ижтимоий педагогика п ринципи, шунга к ў ра ижтимоий педагок ўз амалий фаолиятида боланинг т и ббий ҳ олда ривож л аниш омилларига таянади. Тарбиянинг тарбияга уй ғ ун б ў лиш п ринципи илк бор славян педагоги Ян Амос К о менский (1592 - 1670) билан унинг «Буюк дидактика» (1632) деган энг асосий ишида та ъ рифланган. К о менский, инсон таби а тининг бир қ исми ва у таби а тнинг бир қ исми сифатида унинг энг асосий, умумий қо нунларига б ў йсунади, деб ҳ исобланади. К о менскийнинг фикрича, табиатнинг бу қ онунлари ў симликлар ва ҳ айвонлар оламида ҳ ам шунингдек, инсонга н и сбатан ҳ ам ўз та ъ сирини ўт казиб туради. К о менский нафа қ ат табиятнинг услубий қ онунларига. Бола шахси псих о логиясига ҳ ам таянади. У боллар ў спиринлар ва ёш йигитларнинг ёшига оид та в сифига таянган ҳ олда ўз болалар таълим- тарбияси тизимини илгари суради, асослай д и ва к ў ради. К о менски й дан анча илгари шарқ уй ғ ониш даври буюк олими эн ц иклопедиячиси ва мутафаккири Абу Али Ибн Сино (980-1037) ўз асарлари д а тарбиянинг таби а тта уй ғ ун б ў лиш ҳ ақида гапирган эди. Масалан «уй рўз ғ ор тутиш» ҳ ақидаги асарида Ибн Сино ёзган эдики, инсон а қ лли мавжудо т шунинг учун таби а тда ало ҳ ида ў рин тутади ва унинг қ онунларига к ў ра ривожланади. «Ёл ғ он ҳ ислатларни қ айта тарбиялаш» асарида эса Ибн С ино ёзадики, кимки ахлоқсиз инсонни тарбияломо қ чи б ў лса унда у уни ҳ ар т о монлама ў рганиши инсоннинг таби а ти қ оидаларини билиши керак. Натижада тарбиянинг табиат билан уйғун бўлиши принципи кўпгина буюк педагоглар томонидан ўз педагогик ва ижтимоий педагогик назариялари кўриш асоси сифатида олинган эди. Масалан, Француз фалсафачиси Жан Жак Руссо ҳисоблаган эдики, бола тарбияси табиат билан уйғун равишда амалга оширилиши керак. У ёзадики, «болалар катта бўлишидан илгари бола бўлиши керак». Шеттсар педагоги Иагон Генрих Песталоцци етим ва қаровсўз болалар учун муассасалар ва болалар ўйини яратган, у ҳисобладики, табиат мақсади инсон табиий кучлари ва қобилиятларини ривожлантиришдир, бунда ривожланиш ҳар томонлама ва уйғун бўлиши

лозим. Немис олими педагоги Адол ь ф Дистерв ерг ҳ ам И. Г. Пестало цц и кетидан бу принцип ни энг му ҳ им тарбия прин ц и п и д еб ҳ исоблаган. Ўз ишларида ёзган э дики, та ъ лим-тарбия жараёнида ёш ва индивидуал хусусиятларини э ъ тиборга олиши лозим. Тарбия билан уй ғ ун б ў лиши Рус классик педагоглари ишлари д а ҳ ам ўз аксини топган. Ушинский ўзининг асосий «инсон тарбияс ини нг мавзуси сифатида» деган псих о логик - педагогик асарида ёзган эдики, бола тарбияси ва таълими учун тарби я п ринциплари ва к ў йида ги ларини билиш, балки инсон таби а ти асосий қ онунларини билиши уларни ҳ ар бир аниқ бола учун ҳ ар бир ани қ ҳ олда тадби қ қ ила олиши лозим. Ушинский физиология гигиена ва психология (диққат, хотира, тасаввур, ирода) асосларини ўрганиш заруриятини асослаб берди, унинг асоси сўзлаш қобилиятини ахлоқий эстетик ва диний ҳислари, дидактикани ўрганишга ўтиш мумкнн. Шарқ уйғониш даври мутафаккир энциклопедиячиси Абу Наср Фаробий (873-950). 1)Педагогиканинг мустақил фан сифатида ажралиб чиқишига қадар ўз асарида таърифлаган эдики. Инсон табиатнинг энг олий атроф-муҳитнинг ҳар томонлама идрок қилиш мумкин. Абдулла Авлоний (1878-1934) «Туркий Гулистон ёҳуд аҳлоқ» деган асарида турли шахс ахлоқий ҳислатларини тарбиялашга катта эътибор беради. Унинг асарини ўзбек тилида ёзилган педагогика бўйича биринчи дарслик деб ҳисоблаш мумкин. 1)Педагогика мустақил фан сифатида Я. А. Коменскийнинг «Буюк дидактика» (ХVII аср) деган асаридан сўнг ажралиб чиқди, унда дидактика принциплари ва педагогик жараён қонуниятлари аниқ таърифланган. Фаробий педагогикани мустақил фанга ажратган сиёсий (фуқаро) фан таркибига киритган. Унинг фикрича, болаларда ижобий ахлоқий ҳислатларини тарбиялашда атроф-муҳит катта ўрин тутади. У бола шахсининг табиий камолотига ишонарди, бола табиатдан гўзаллик ва меҳр- оқибат билан қўйган равишда туғилади. Ижтимоий педагогикада тарбиянинг табиат билан уйғун бўлиши принципига амал қилиб, қуйидаги қоидаларга таяниши лозим:

- болалар ёши хусусиятларини э ъ тиборга олиш; - болалар хусусиятларини э ъ тиборга олиш; - ме ъ ёридан ч е т г а чи қ иш билан боғлиқ бўлган болаларнинг индивидуал хусусиятларини э ъ тиборга олиш; - бола шахсидаги ижобий, кучли томонлари га таяниш; - бола ташаббускорлигини ва мустақиллигини ривожлант и риш. Б) Маданият билан уй ғ ун б ў лиш п ринципи. Бу п ринцип тарбиянинг таби а т билан уй ғ ун б ў лиши п ринципининг давомидир. Унинг зарурияти инсон таби а ти билан шартланган. Инсон би о логик мав ж удо т сифатида ту ғ илади, шахс бўлиб эса бир авлоддан иккинчи авлодга шахс тарбияси ва ривожланиши жараёнида ў тадиган ўзини тутиш ижтимоий тажрибани ўзлаштириб к етишади. Антик жамиятдаги фалсафачилар ва педаго г лар шахс шакл л аниши ва маданият ў ртасидаги чу қ ур боғлиқликни та ҳ лил қи лганлар. Шу нарсага Ш ар қ у й ғ ониш даври мутафа к кирлари ва энциклопедаячи лари бўлган Фаробий, Беруний, Ибн Сино, Навоий ҳ ам ўз асарларида ҳ ам таянганлар. Бунда иккита му ҳ им тезис белгиланди , шахс маданияти ор қ али шаклланади, ҳ ар қ андай маданият асосан бойлиги эса инсондир. Ў тмиши фалсафачи ва педаго г лар и ҳ исоблардики, маданият ю қо ри ахлоқий инсонни шакллантиришнинг зарурий ва энг му ҳ им омилидир. Маданият билан уй ғ ун б ў лиш п ринципи педагогикада А. Дистерв ерг (Х I Х аср) билан илгари сурилган. У ҳ исоблардики, тарбия қ илишда жой ва ва қт шарт - шароитларини я ъ ни инсон ту ғ илган ва қт ва жойини , бир сўз билан айтганда бутун замонавий маданиятни э ъ тиборга олишга зарур. Бутун инсоният ҳ ар бир хал қ ва ҳ ар бир авлод маданият ривожланишининг ма ъ лум бир порокасида туради бу аждодлар.

Ф о й д а л а н и л а д и г а н а д а б и ё т л а р 1 . Маслов Н, Ф. Рабочая книга социального педагога. – М.: 1994. 2. Галагузова М. А. Социальная педагогика – М.: Владос, 2000. 3. История социальной педагогики / Под. ред. М.А. Галагузовой – М.: Владос, 2003. 4. Мунавваров А.К. Педагогика. – Т. : Ўқитувчи. 1996. 5. Йўлдошев Ж.Ғ. Таълим янгиланиш йўлида. – Т. : Ўқитувчи. 2000. 6. Қуронов М. Қурбаниязова З. Ижтимоий педагогика. ( маъруза матни) Т.:2003. 7. Мавлонова Р. Воҳидова Н. Ижтимоий педагогика. Т.:2007.

Похожие

Ижтимоий педагогика асослари

Ижтимоий педагогика мезонлари ва принциплари

Педагогика фан сифатида. Педагогик тадқиқот методлари

Педагогика фан сифатида. Педагогиканинг тадқиқот методлари

Ижтимоий педагогика фанининг предмети, максад вазифалари