Horijiy til darslarini o`qitishda ona tilinining roli - Педагогиka - Рефераты

Horijiy til darslarini o`qitishda ona tilinining roli

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

60 KB

www.arxiv.uz REJA: 1.Horijiy til o`qitishning fanlararo bog`liqligi. 2.Ona tilidan horijiy til darslarida foydalanish. 3.Xulosa.

www.arxiv.uz Chet til o`qitish metodikasi bir qator fanlar-falsafa, pedagogika, psixologiya, tilshunoslik, ona tili va rus tillari o`qitish metodikalari kabi fanlar bilan aloqada bo`lib, ularga tayanadi va ular ko`magida metodikani ilmiy ishlab chiqadi. Chet tillar o`qitish metodikasi pedagogikaning didaktika, tarbiya nazariyasi sohalariga, psixologiyaning pedagogik psixologiyasi, nutq psixologiyasi, yosh psixologiyasi, neyropsixolo-giya, tilshunoslikni esa sosialingvistika, statistic tilshunoslik, paralingvistika, matn lingvistikasi va psixolingvistika kabi sohalari bilan bevosita bog`liq. Chet til o`qitish metodikasi falsafa fani orqali o`quvchilarning dunyoqarashini shakllantiradi. Bu fanlar guruhga bo`linadi. 1. Lingvistik asosdagi fanlar: 2. Psixologik asosdagi fanlar: 3. Didaktik asosdagi fanlar. Til va nutqning farqlanishi uning metodika uchun ahamiyati. Chet tillar o`qitish maqsadlari va shart-sharoitlari til materiali hajmi va harakterini belgilaydi. Umumiy va xususiy tilshunoslik faktlariga qarab tillararo va tildagi interferensiya hodisasi bilan bog`liq bolgan qiyinchilik tinologiyasi aniqlanadi va o`quv materialini tanlash va tashkil qilish amalgam oshiriladi. Bu barcha muammlar majmuasining hal qilinishi fan sifatidagi tilshunoslik haqidagi, til materialining ishora harakteriga egaekanligi haqidagi, til va nutq, ularning o`zaro munosabati vazifalari, til kontaktlari haqidagi tushuncha bilan bjg`liqdir. Tilshunoslik yoki lingvistika tillarni u yoki bu kishilik jamiyatida qabul qilingan va muomala jarayonlarini amalgam oshirish uchun bunday jamiyatlarga xizmat qiladigan ishoralar (kodlar) tizimlari sifatida o`rganadi. Keyingi paytlarda tilshunoslik o`zining yangi sohasi psixolingvistika bilan birga nutq faoliyatiga til qodlari yordamida ma`lumot uzatish va qabul qilish jarayoni sifatida e`tibor bera boshladi. Metodika esa til o`qitish muommalarini o`quvchilarda nutqni rivojlantirish muammolarini, yani tilshunoslik shug`ullanadigan hodisalarni tekshiradi. Tilshunoslik bilan metodika o`rtasida jiddiy aloqalar mavjudligi ana shu narsa bilan belgilanadi. Bu bog`liklar yana shu narsa bilan xarakterlanadiki, metodika tilshunoslikning asosiy

www.arxiv.uz tushuncha va qonuniyatlaridan foydalanib o`qitish ob`ektining o`ziga xos xususiyatlarini belgilaydi. Ma`lumki, zamonaviy lingvistik adabiyotda til va nutqning o`zaro aloqasiga oid hamma tomondan e`tirof etilgan yagona fikr mavjud emas. Bir guruh tilshunoslar til va nutqning farq qilinishi tilshunoslik nazariyasi uchun qonuniy va samarali deb hisoblaydi. Boshqa tilshunoslar esa bunday farqlanish umumiy tilshunoslik muammolarini mukammal ishlab chiqishiga olib kelmaydi va til rivojlanishining asosiy g`oyalarini mos kelmaydi deb o`ylaydi. Uchinchi guruh tilshunoslar til bilan nutqni farqlash mumkinligi va foydali ekanligini tan olgan holda, til va nutq bir-biriga qarama-qarshi qo`yilmasligi kerak, chunki til va nutq bir hodisaning ikkita tomonidir deb qaraydi. So`ngi fikrga qo`shilish ancha qiyin, chunki til va nutqning birligi aynan bir xil mohiyatga ega hodisalardan deb hisoblashga asos bo`la olmaydi. Mashhur tilshunos olim YA.B.Shcherba tilda 3 ta tomonni nutq faoliyati, til tizimi va matnni farq qilish lozimligini ko`rsatadi. Uning fikriga ko`ra nutq faoliyati- gapirish va nutqni tushuning jarayonlaridan, til tizimi, tillar lug`atlari va grammatikalaridan, til materiali esa matndan iboratdir. Tilning nutqdan asosiy farqi shundan iboratki, til vositalari tizimidan iboratdir, nutq esa bu tizimidan foydalanish jarayoni va natijasi demakdir. Nutqiy muomala ijtimoiy hodisa hisoblanadi. Nutqning tildan farqi shundaki, nutq bir paytda individual ruhiy hodisa sanaladi, tizim sifatidagi til esa ijtimoiy hodisadir. Nutq rivojlanuvchan, o`zgaruvchan, vaziyat bilan bog`liq va ohkazinal (tasodifiy) hodisadir. Til esa ichki aloqalarning mujassamlangan tizimi bo`lib, u o`z mohiyatiga ko`ra, doimiy, qat`iy, o`zgarmas hodisa sanaladi. Til birliklari formal-semaktik jihatiga ko`ra tizimga bo`linadi. Nutqda til birliklari kommunikativ mazmun asosida o`z vazifasini bajaradi. Til va nutq tushunchasini farqlash metodika uchun juda muhimdir. Zamonaviy tilshunoslikda til deganda social ahamiyatiga ega bo`lgan kommunikativ shifrni va u yoki bu jamiyat kishilari ongida mustahkamlangan bu koddan foydalanish haqidagi qoidalar tushuniladi.Boshqacha qilib aytganda, til bu aloqa uchun zarur va etarli bo`lgan til vositalari tizimi va ulardan foydalanish qoidalaridan iboratdir. Nutq esa til tizimini

www.arxiv.uz ma`lum nutqiy harakatlarda oydinlashuvidan yani u aloqa jarayonini ham, shu jarayon mahsuli bo`lgan matnlarni ham o`z ichiga oladi. Bunday farqni hisobga olish metodika uchun muhim ahamiyatga ega. Akademik Shcherba. YA.B aytib o`tganidek, tilni tom ma`noda bilish til tizimini bilishnigina ta`minlaydi, lekin u bu tizimdan muamala vositasi sifatida foydalanishga olib kelmaydi. Tildan amalni foydalanish uchun, yani nutqni o`zlashtirish uchun til vositalari va ulardan foydalanish qoidalarinigina bilish emas, balki ularni nutqiy harakatlarda avtomatik ravishda qo``lay bilish zarur. Yuqoridagilardan o`qitish jarayonida faqat til vositalarini esda saqlash va ularni qo`llash makasinigina mustahkamlashni ko`zda tutmay, muamalada mashq qilish, yani nutqiy harakatlarni amalgam oshirish ham hisobga olinishi kerak degan xulosaga kelish mumkin. Til va nutq tushunchalarini farq qilish asosida til va nutq birliklari ajratiladi. Fonemalar, morfemalar, so`zlar va gaplar kabi birliklar til birliklari hisoblanadi. Tilshunoslikning yangi sohasi hisoblangan matn tilshunosligini gapni emas, matnni nutq birligi sifatida qabul qilgan. Aytilgan gap yoki jumla matnning alohida ko`rinishi deb qaraladi. Akademik Shcherba YA.V sintagmani nutqning eng kichik birligi deb hisoblangan. Til va nutq birliklarini ana shunday farqlash va ularning o`ziga xos xususiyatlarini bilish kerak. Bunday material tilshunoslikdan olinadi. Keyingi paytlarda structural tilshunoslikning rivojlanish bilan bog`liq ravishda modellashtirish masalalarini katta e`tibor berilmoqda. Tilshunoslik fanida modellarning ishlab chiqilishi chet tillar o`qitish metodikasi uchun ham katta ahamiyatga ega bo`ldi. Statistik modellar kitobiy yozma uslubning turli xil ko`rinishidagi matnlarning o`ziga xos xususiyatlarini aniqlashga yordam beradi. Demak bunday modellar o`quvchilarni asta-sekin asl matnlarga olib keladigan o`quv matnlarini tuzish uchun material beradi. Bunday modellar o`qishni egallashi uchun o`rnatiladigan til vositalarining majmuasini belgilaydi va notanish materialning kiritilishi qay darajada mumkinligini aniqlandi. Bazis materiallar metodika uchun yana ham ko`proq qiymatga ega, chunki real mavjud bo`lgan gaplarning cheksiz miqdori bazis modellardan hosil qilinadi. Bazis modellar gap bosqichida so`nggi strukturalarni

www.arxiv.uz harakterlaydigan mavhum belgilardan iboratdir. Bazis modellar odatda quyidagi belgilar bilan ifodalaniladi: S-sub`ekt, P-predikat, O-vositasiz ob`ekt, yoki N-ot, V- fe`l, A-sifat, Adv-ravish va hokazo. Chet tili nutqiga o`rganish amaliyotida gap tuzulishining mavhum chizmasi holidagi modellar emas, aniq gaplar qo`llaniladi. Masalan: S-P-O tuzulishiga qoyidagi asl gaplar mos kelishi mumkin. I have written a letter. U yoki bu modelni aks ettiruvchi bunday gaplar tiskovoy gaplar yoki nutq namunalari deb ataladi, chunki ular namuna yoki qolip rolini o`ynaydi. Turli leksika va turli grammatik shakllarda ega bo`lgan 3 elementli gaplarning ko`p sonli miqdori shularga muvofiq tuzilishi mumkin. Bezaki nutqqa o`rgatishda ana shunday namunalardan foydalanishning maqsadga muvofiqligi nutq mexanizmi haqidagi psixologik faktlari bilan ham tadiqlanmoqda. Masalan: N.I.Jinkin kishi ongida sintaktik chizmalarning saqlanishi haqida o`z tahminini etarlicha asoslanadi. Aytiladigan gaplar ana shu chizmalarga mos ravishda tuziladi. Shuning uchun nutq namunanalari asosida o`quvchilar ongida birdaniga ma`lum structural sintaktik chizma izi qoladi. Struktural tilshunoslikning rivojlanishi bilan nutq namunalari yoki tipovoy gaplarning ajratilishi mustahkam lingvistik asosga ega bo`ladi, nutq namunasining o`zi esa og`zaki nutqini o`rgatish uchun asos birligiga aylandi. Chet tillar o`qitishda nutq faoliyati ko`nikma va malakalari kishida barpo qilingan ona tili tizimi mavjudligi sharoitida shakllanadi bundan tashqari milliy maktab o`quvchisida rus tili sistemasi shakllanish davrida bo`ladi. Shuning uchun chet tillarni maxsuldor o`qitish jarayonini tashkil qilishda umumiy va xususiy tilshunoslikka oid dalillarni va qisman uning maxsus sohasi bo`lgan til kontaktlarini hisobga olish zarur. Maxsus kingvistik va metodik izlanishlarini guvohlik berishicha ona tili va maktabdagi 3 tillik sharoitida o`rganiladigan til ikkinchi chet tili o`rgatishga ham salbiy ta`sir ko`rsatadi. Yaxshi o`rgatilmagan ijobiy ta`sir shundan iboratki, ona tilida tarkib topgan qator ko`nikmalar chet tilini o`zlashtirishga ko`chiriladi. Masalan, o`qish ko`nikmasini egallash, ya`ni grafik jixatdan shakllangan matnni ovoz chiqarib o`qish yoshdagilarda

www.arxiv.uz chet tilini o`rganayotgan savodli o`quvchilarga nisbatan katta qiyinchilik keltirib chiqaradi. Chet tilini o`zlashtirishda ona tili tizimini bilish, ayniqsa ona tili va o`rganilayotgan tillarda uxlash xodisalar mavjud bo`lganda o`quvchilarga yordam beradi. Ana shunday ijobiy ta`sir ko`chirilish deb ataladi, sababki ko`nikma va malakalar ona tilidan chet tiliga ko`chiriladi. Shu bilan birga ona tili chet tili o`zlashtirishga aks ta`sir ko`rsatadi. Uning mohiyati shundan iboratki, o`quvchi o`z ona tilini odatlangan me`yorini chet tiliga ko`chiradi. Masalan, o`quvchilar chet tili tovushlarini ona tili tovushlariga o`xshatib talaffuz qiladi, ona tilidagi nisbatan erkin bo`lgan so`z tartibi me`yorini g`arbiy-evropo tillariga olib kiradi, ona tilidagi o`xshash xodisalarning ma`nolarini chet tili xodisalariga nisbatan noto`g`ri qo`llaydi. Tilshunoslikka oid izlanishlar shuni ko`rsatadiki, ikki til tizimining sontakti davrida 3-tizim paydo bo`lib, uning tuzilishi yo`l qo`yilgan xatolar bilan ifodalanadi. Bunday tizim tilini o`rganayotgan kishi ongida hosil bo`ladi. Interferensiyaning ko`rsarkichlari bo`lib xatolar xizmat qiladi. 2 til tizimi kontakti paytida paydo bo`ladigan interferensiya va ko`chilish xodisalarini xisobga olib, metodika o`rganilayotgan chet tilini ona tili bilan taqqosligini o`ziga xos xususiyatlarini xisobga olgan holda o`quv jarayonini tashkil qilishni ishlab chiqish kerak. Metodika o`quv jarayonini tashkil qilish kerakki, ko`chirilish xodisasi keng qo`llanilishi va interferensiya xodisasining oldi olinishi ta`minlanishi kerak.

www.arxiv.uz FOYDALANILGAN ADABIYOT: 1.”Ta`lim to`g`risidagi qonun” va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”. 2. Til va adabiyot ta`limi jurmali. 3. “Inostraniye yaziki v shkole”. 4. www.ziyonet.uz 5. www.pedagog.uz

Похожие

Horijiy til darslarida o`qitishning faol shakllaridan foydalanish

O`quvchilarni tarbiyalashda jamoaning roli

Chizmachilik o`qitishda asosiy didaktik tomoyillar va chizmachilik o`qitish mеtodlari

Matеmatika va informatikani o`qitishda induktsiya, dеduktsiya va o`xshatishdan foydalanish

Chеt til o`qitishning boshlang`ich bosqichi