DTS ta’limni rejalashtirish va uni loyihalashtirishning yangi - Педагогиka - Рефераты

DTS ta’limni rejalashtirish va uni loyihalashtirishning yangi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63 KB

DTS ta’limni rejalashtirish va uni loyihalashtirishning yangi shakli sifatida. “Ta’lim tо‘g‘risida”, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” Qonunlarining qabul qilinishi mamlakatimiz salohiyatining beqiyos rivojlanishi uchun ulkan omildir. Rivojlangan mamlakatlarda kasb ta’limi (shu jumladan oliy ta’lim)ning bosh maqsadi - raqobatbardosh tovarlar ishlab chiqarish va barcha toifadagi malakali xodimlarni tayyorlash orqali raqobatbardosh xizmat kо‘rsatishdan iborat. Uzluksiz ta’limni tashkil etishda uning jahon talablari darajasida bо‘lishi hamda u yuksak ma’naviyat zaminida qurilishiga katta ahamiyat berish kerakligi, davlat ta’lim standartlarini joriy etish va uning mexanizmini ishlab chiqish muhimligi ustuvor soha sifatida kо‘rib chiqilganligi bejiz emas. Ta’limda davlat standarti nima? Ta’limni standartlashtirish insoniyatning ijtimoiy ongida rо‘y bergan tub о‘zgarishlar tufayli kelib chiqqan zaruratdir. Iqtisodiy ahvoli va taraqqiyot darajasi turlicha bо‘lgan davlatlarda yashovchi barcha kishilarning fikrlash darajasini iloji boricha bir xil holatga keltirish ehtiyoji paydo bо‘ldi. Bu holat ta’lim standartlari deb atalmish tushunchani yuzaga chiqardi. Standart – ta’limda yaratilgan meyoriy reja, dastur, darsliklarni о‘zlashtirish ekvivalenti, ya’ni ta’lim mazmunini о‘zlashtirish darajasidir. Standartni ishlab chiqishda talabani haddan tashqari zо‘riqtirib yubormaslik talablariga riya qilish, ya’ni u о‘quvchi yoshiga mos, uni bajarishga qurbi yetadigan darajada bо‘lishi kerak. Albatta, ta’lim oluvchining qiziqishi, xohishi, ehtiyoji hisobga olinishi lozim. Davlat va jamiyat ta’lim muassasalari oldiga muayyan ijtimoiy buyurtmalar qо‘yayotgan ekan, о‘sha muassasalar tomonidan tayyorlanadigan kadr egallashi lozim bо‘lgan ijtimoiy sifatlarning minimal chegarasini ham kо‘rsatib berishi tabiiydir. Ta’lim oluvchilar egallashi lozim bо‘lgan bilim, kо‘nikma va ma’naviy sifatlarning eng quyi miqdori ilmiy asoslarda belgilab berilgan rasmiy pedagogik hujjat - davlat ta’lim standarti hisoblanadi.

Bundan kо‘rinib turibdiki, DTS nazorat vositasi, ayni vaqtda, ta’lim muassasalarida kо‘zlangan kо‘rsatkichlarni qо‘lga kiritish uchun zarur bо‘lgan sharoitni belgilash о‘lchovi hamdir. Davlat ta’lim standartlarining ikki asosiy vazifasini alohida ta’kidlab qо‘rsatish mumkin. Bunday standartlar о‘quvchilarga beriladigan ta’lim mazmunining majburiy minimumini hamda bitiruvchilarning tayyorgarlik darajasiga qо‘yiladigan talablar majmuasini belgilab beradi. Ta’lim mazmunining majburiy minimumi о‘quv dasturlari va darsliklarda tо‘liq о‘z ifodasini topishi shart. Bitiruvchilarning tayyorgarlik darajasiga kо‘ra о‘quvchi muayyan bosqichda egallashi shart bо‘lgan bilim, kо‘nikma va malakalarining minimal miqdori belgilanadi. О‘zbekistonda raqobatbardosh iqtisodiyotni tashkil etish masalani yechishda Kadrlar milliy modeli asos bо‘lib, hisoblanadi. U quyidagilarni о‘z ichiga oladi: Shaxs – kadrlar tayyorlash tizimining asosiy subyekti va obyekti, ta’lim xizmatini talab etuvchi hamda amalga oshiruvchi; Davlat va jamiyat – ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimi faoliyati kо‘rsatishini nazorat qilish hamda ish olib borishining boshqarishni amalga oshiruvchi kadrlar tayyorlash va ularga talabgorlik kafolati; Uzluksiz ta’lim - о‘z tarkibiga barcha ta’lim turini, davlat ta’lim standartlarini, faoliyat kо‘rsatish tuzilmasi va muhitini olgan malakali raqobatbardosh kadrlar tayyorlash asosi; Fan – yuqori malakali mutaxassislar tayyorlovchi va talab etuvchi, ilg‘or pedagogik va informatsion taxnologiyalarni ishlab chiqaruvchi; Ishlab chiqarish – kadrlarga bо‘lgan talabni, shuningdek, ular tayyorlanganlik sifat va darajasiga talabni belgilovchi asosiy buyurtmachi, kadrlar tayyorlash tizimlarini moliyalash va moddiy-texnik ta’minlash ishtirokchisi. Shaxslarga, ta’lim xizmati talabgori sifatida, davlat ta’lis standartlari orqali sifatli ta’lim va kasbiy tayyorgarlik kafolatlanadi. Shaxs – ta’lim xizmati kо‘rsatuvchi sifatida, tegishli darajada malaka hosil qilib о‘quv-tarbiya jarayonini amalga oshirishda bilim malaka va kо‘nikmalarini shakllantiradi va boshqalarga beradi.

Davlat va jamiyat kafolatlaydi: fuqarolar ta’limga, kasb tanlash va malaka oshirishga bо‘lgan huquqlarini amalga oishirishini; akademik litsey yoki kasb-hunar kolleji о‘qishga yо‘llashni tanlash huquqini majburiy umumiy о‘rta va о‘rta maxsus kasb ta’limi olishni; davlat granti yoki xaq tо‘lash- kontrakt asosida oliy va OTMni tugatgandan keyingi ta’lim olish huquqini; davlat ta’lim muassasalarini moliyalash; о‘qiyotganlarning о‘qish, yashash va dam olish sharoitlarini ta’minlash bо‘yicha masalalarini yechishda jamoatchilik boshqaruvini rivojlantirish; ta’lim jarayoni qatnashlilarini ijtimoiy muhofazalash va b. Uzluksiz ta’lim ijodkor, ijtimoiy faol, ma’naviy boy shaxsni shakllantiruvchi va yuqori malakali raqobatbardosh kadrlar tayyorlashda oldinda borishlik uchun zarur sharoitlar yaratadi. Ta’limning turlari: maktabgacha, umumiy о‘rta, shrta maxsus, kasbiy, oliy, oliy ta’limdan keyingi, maktabdan tashqari, malaka oshirish va kadrlar qayta tayyorlash. Quyidagilar uzluksiz ta’limning asosiy tamoyillari hisoblanadi: - ta’limning ustuvorligi – uni rivojlantirish birinchi galdagi vazifaligi, bilimning, ma’lumotlikning va yuqori salohiyatning qadrliligi; - ta’limni demokratlashtirish – ta’lim va tarbiya ususllarini tanlashda ta’lim muassasasi mustaqilligini kengaytirish, ta’limni boshqarishda davlat- jamoatchilik tizimiga о‘tish; - ta’limni insonparvarlashtirish – inson qobiliyatini yuzaga chiqarish, uning turli ta’limga bshlgan ehtiyojlarini qondirish, milliy va umuminsoniy qadriyatlar ustuvorligini ta’minlash, shaxs, jamiyat va atrof muhit munosabatini uyg‘unlashtirish; - ta’limni gumanitarlashtirish – ta’lim oluvchilarda estetik boy dunyoqarashni,yuqori ahloqiylikni, madaniyat va ijodiy fikrlashni shakllantirish; - ta’limni milliy yо‘nalganligi – uning millat tarixi, xalq an’analari va urf- odatlari hamda О‘zbekiston xalqlari madaniyatini boyitish, boshqa xalqlar tarixi va madaniyatiga hurmat bilan bog‘liqligi; - ta’lim va tarbiyaning ajralmasligi ;

- iqtidorli yoshlar bilan ishlash - ularga yuqori saviyada bilim, kо‘nikma va malaka olishlari, qobiliyatlarini о‘stirishlari uchun sharoit yaratish. Fan Kadrlar tayyorlash milliy modeli doirasida: kadrlar tayyorlash tizimida foydalanish uchun tabiat va jamiyat rivojlanishining qonuniyatlari tо‘g‘risidagi g‘oyalarni о‘yg‘unlashtiradi va ular haqida yangi nazariya va amaliy bilimlar yaratadi; oliy malakali ilmiy va pedagogik kadrlar tayyorlashni amalga oshiradi; kadrlar tayyorlash jarayonini ilmiy-tadqiqiy ta’minlash infratuzilmasini yaratadi; axborot texnologiyalardan foydalanish uchun bilimning turli sohalariga taaluqli ma’lumotlar jamg‘armasini tashkil qiladi. Ishlab chiqarishn ing Kadrlar tayyorlash milliy modeli doirasidagi vazifa quyidagicha: iqtisod raqobatbardoshligini ta’minlash uchun mutaxassislar rо‘yxati, miqdori va sifatini belgilash; о‘z tasarrufida mavjud bо‘lgan moddiy- texnikaviy, xodimlar, moliyaviy va boshqa resurslarni berib, kadrlar tayyorlash, qayta tayyorlash va malaka oshirishda uzluksiz ta’lim tizimiga kо‘maklashish; turli shakllarda ta’lim va fan uyg‘unlashishini rivojlantirish Ta’lim standarti ta’limning maqsadi, qimmati, uning mazmuni va natijasi (tayyorlov darajasiga bо‘lgan talab), ta’lim-tarbiya programmaviy xususiyati, ta’lim jarayonining tuzilish tarxi, uning maqsadga erishish darajasini bosqichma-bosqich va yakuniy diagnostikasiga mо‘ljallangan kо‘lam hamda vaqtini, ta’lim va ma’lumotlilik darajasini belgilaydi. Kadrlar tayyorlash milliy modeliga muvofiq DTS ishlab chiqish tamoyillarining asosiylari bо‘lib quyidagilar hisoblanadi:  gumanitarlash va insonparvarlash;  nazariylashtirish (fundamentalizatsiya);  umumta’limiy va kasbiy tayyorlov;  ta’lim – kasbiy programma dolzarbligi;  talabalarning akademik zarbdorligi;  fanlar qismlari va guruhlarning uyg‘unligi;  mustaqil davom ettirish imkoniyatlarini kengaytirish;  sifatning kо‘p bosqichli nazorati.

Ta’limni gumanitarlashtirish ta’lim oluvchilarda dunyoni tо‘la tasavvur etish, yuksak ma’naviyat, madaniyat va jahon miqyosidagi tafakkurni shakllantirishga yо‘naltirilgan. Kadrlar tayyorlash milliy modelida qayd etilgan vazifalarni bajarish, faqat fan, texnika va texnologiyadagina emas, balki tabiatshunoslik, falsafa, etika, estetika, tarix, siyosatshunoslik, huquq, iqtisod, ekologiya va h.k.larga zamonaviy yutuqlar asosida DTSlar ishlab chiqish orqali kо‘zda tutiladi. Hozirgi zamon mutaxassisi keng gumanitar bilimga ega bо‘lishi lozim. Bu uning ma’naviyat va madaniyatini belgilaydi. Ta’limni insonparvarlashtirish insonni oliy ijtimoiy qadriyat bо‘lib yetishishiga, uning qobiliyatini ochish, turli-tuman ta’limiy ehtiyojini qondirish, umuminsoniy qadriyatlar ustuvorligini ta’minlash, inson va atrof muhit munosabatidagi uyg‘unlikka erishishiga yо‘naltirilgan. Ta’kid etilgan masalalarni hal etish DTSlarda inson omilini hisobga olgan holda fanlar о‘quv dasturini ishlab chiqish va joriy etish orqali hal etiladi. Ta’limni nazariylashtirish oliy ma’lumotli kadrlar tabiatdagi barcha jonivor va narsalar, jarayon va hodisalar haqidagi yaxlit tasavvurlari bilimning ilmiy usullari va tizimli yondashish asosida bilimni yaratish, olg‘a siljitish va yoyishlari mumkin. Mustaxassis uchun jiddiy nazariy tayyorgarlik kо‘p ilm talab qiluvchi va informatsion texnologiyalarni ishlab chiqish, о‘zlashtirish va samarali tadbiq etish uchun zarur. Ta’limning uzluksizligi uning tashkiliy va funksional ma’nodagi uzluksizligining asosi hisoblanadi. Kadrlarni oldindan tayyorlash , oqibatda, mamlakat iqtisodiy raqobatbardoshligini, mutaxassislarning hozirgi va kelajakdagi ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarga samarali moslashibketishini ta’minlashga yо‘naltirilgan. Ta’lim-kasb dasturlarining dolzarbligi korxonalar, jamiyat, davlat va mehnat bozori talablarini kuzatib borishni ta’minlash uchun zarur. Bu dolzarblik DTSlarda OTM kengashi belgilaydigan kurslar, kadrlar buyurtmachisi bilan OTM belgilaydigan maxsus fanlar qismlari hisobiga ta’minlanadi. Mustaqil ta’lim kо‘nikmalarini hosil qilish ikki vazifani hal etishga qaratilgan:

- talabalarni mustaqil ishlashag о‘rgatish, bu bо‘lajak mutaxassislar ijodiy fikrlash kо‘nikmalariga ega bо‘lishini rivojlantirish uchun zarur; - talabalarni bilimni mustaqil egallashga о‘rgatish, ularga butun hayot mobaynida о‘z kasbiy, ma’naviy va ma’rifiy darajalarini takomillashtirish uchun zarur. Shu maqsadda DTSda bakalavrlar uchun mustaqil bilim olishga haftasiga kamida 6 soat, magistrlar uchun haftasiga 16 soat mо‘ljallangan. Sifatning kо‘p bosqichli nazorati , DTSda kо‘zda tutilgan bо‘lib raqobatbardosh kadrlar tayyorlashga yо‘naltirilgan. Bu oliy ta’lim boshqarishning uch bosqichida amalga oshiriladi. Birinchi bosqichda Vazirlar Mahkamasi xuzuridagi Davlat test markazi quyidagilarni amalga oshiradi: - oliy ta’lim muassasasi, uning rahbar va ilmiy-pedagogik kadrlarni attestatsiyalash, uning asosida OTMni ta’lim yо‘nalishlari va ixtisosliklari bо‘yicha akkreditatsiyalash masalasi hal etiladi; - о‘quv-tarbiya jarayoni samaradorligi kadrlar tayyorlash sifatini ekspert baholash. Ikkinchi bosqichda ta’limni boshqarish bо‘yicha vakolatlangan davlat idorasi tasarrufida OTMlar bо‘lgan vazirlik va muassasalar bilan hamkorlikda nazorat qiladi: -DTSlarda kо‘zda tutilgan tayyorlov mazmun va daraja minimumini ta’minlashni; - DTSlarda kо‘zda tutilgan kasbiy masalalarni hal qilish asosida kurslar tayyorlash sifatini. Uchinchi bosqichda oliy ta’lim muassasasi, talaba bilim, uquv va kо‘nikmasini о‘quv jarayonida, shuningdek ular bilimini fanlar va bitiruv malakaviy ishlar bо‘yicha Davlat attestatsiyasi komissiyasi nazoratini amalga oshiradi.

DTS tashkiliy-boshqaruv funksiyasi Dtsning tashkiliy-boshqaruv funksiyasi ta’lim tizimini sifat va miqdor tavsiflarini tartibga solish, chegaralashdan iborat. Bular vositasida shaxs, davlat, jamiyat, ish beruvchi va b.tomonidan nazorat etish ta’minlanadi. Har bir ta’lim xizmatini talab etuvchining ta’limdan о‘z maqsad va qadriyati bor: - shaxs bunday ta’limda о‘zining intellektual ehtiyojlarini qondirish va imkoniyatlarini namoyon etishni kо‘zlaydi; - jamiyatga ta’limdan yuqori darajadagi ijtimoiy va axloqiy samara lozim; - davlat ta’lim tizimidan fuqarolarni о‘qitish va tarbiyalashni, milliy uyg‘onish mafkurasi hamda umuminsoniy qadriyatlar ustuvorligi asosida ularda ma’naviyat va axloqiy mifatlarni rivojlantirishni kutadi; - kadrlarni talab etuvchilar ta’limdan raqobatbardosh tovarlash ishlab chiqaruvchi va xizmat kо‘rsatuvchi yuqori malakali mutaxassislar tayyorlashni kutadi. DTS muvofiqlashgan mujassam maqsadni izlashga da’vat etadi. Shundan sо‘ng mezonlar yordamida standartda kо‘zda tutilgan maqsadga va sifatga erishish orqali ijtimoiy tartibga solishni boshqarish va ta’limni boshqarish amalga oshiriladi. Shaxs ta’limiy xizmat iste’molchiligi sifatida DTSga muvofiq tanlov asosidagi kurslar va fanlar kо‘lamida о‘z ta’limini bevosita boshqaradi, bular DTSning institusional tarkiblarini tashkil etadi. Mazkur tarkibning yо‘nalishi, mazmuni va tuzilishi ta’lim muassasasi tomonidan о‘z an’analari, ilmiy-pedagog madaniyati hisobiga olgan, atrof ijtimoiy madaniyat va iqtisodiy muhit bilan birga harakat qilgan holda belgilanadi. Davlat boshqaruvi ta’limda DTSning davlat komponenti - ta’lim umummilliy meyorlari bilan belgilanadi. Davlat shaxs, jamiyat va о‘z manfaatlaridan kelib chiqib, bakalavriat yо‘nalishi va magistratura ixtisosliklari bо‘yicha kadrlar tayyorlash mazmuni va darajasi majburiy minimumiga talabalarni shakllantiradi.

Bakalavriat ta’lim-kasb dasturida davlat talabiga kо‘ra quyidagi vazifalarni bajaradi: Gumanitar va ijtimoiy-iqtisodiy fanlar qismi: - milliy istiqlol g‘oyasi va demokratiyani, ilmiy dunyoqarashni, yuksak axloq va madaniyatni, demokratik, huquqiy va iqtisodiy tafakkurni shakllantiradi; - ta’limning milliy yо‘nalishi; ta’lim va tarbiya birligini ta’minlaydi. Matematik va tabiiy-ilmiy fanlar qismi: - matematik bilimlar va modellashtirish, informatsion texnologiyalar tо‘g‘risida taasurotlarni shakllantiradi; - tabiiy fanlar asosi birligi, zamonaviy tabiiy bilimlar konsepsiyasi, tabiiy fanlardan eng yangi nashrlar va fanda, texnika, texnologiyada ulardan foydalanish istiqboli tо‘g‘risida, tabiatdan va inson faoliyatidan odilona foydalanish ekologik tamoyillari xususidagi tasavvurlarni shakllantiradi; - fan tegishli sohalari uchun zarur nazariy fanlarni о‘rganishni chuqurlashtirishni ta’minlaydi. Umumta’lim fanlar qismi: - umumkasbiy fanlar bо‘yicha chuqur bilimni shakllantiradi; - ta’lim yо‘nalishlari bо‘yicha maxsus fanlarni о‘rganish uchun zamin tayyorlaydi; - kasbiy faoliyat malaka va kо‘nikmasi hosil qiladi. Maxsus fanlar qismi : - ta’lim yо‘nalishlari bо‘yicha kasbiy faoliyatga doir bilim, malaka va kо‘nikmalarni shakllantiradi; - muayyan ixtisoslik bо‘yicha keyingi ta’limni ongli tanlashni belgilaydi; - ilmiy-texnikaviy yutuqlar, ta’lim yо‘nalishi muammolari va rivojlanishi istiqboli haqida tasavvur beradi. Magistratura ta’lim-kasb dasturidagi davlat qismida ikki asosiy masala hal etiladi: umummetodologik va bakalavriat negizida yuqori malakali kadrlar, yetishtirish maxsus tayyorlov.

Mehnat bozori malakali talablar vositasida, kadrlar kasbiy faoliyati sohasi, obyekti va turlarini, shuningdek, ular kasbga kо‘nikishini aniqlab ta’limni boshqaradi. Xulosa qilib shuni aytish kerakki, kadrlar tayyorlash milliy modeli О‘zbekiston iqtisodiyotinnig raqobatbardoshligini ta’minlashga asos bо‘lib hisoblanadi. Ta’limning maqsadi va qimmatini, uning mazmuni va natijasini, ta’lim-kasb dasturlari asosiy xususiyatini, ta’lim jarayoni shakliy tuzumini, uning maqsadga erishish darajasini, bosqichma-bosqich va yakuniy tashxislash mо‘ljallangan kо‘lamini va vaqt meyorini, ta’lim va ma’lumotlilik darajasini belgilovchi davlat ta’lim standarti hisoblanadi. DTSning tashkiliy-boshqaruv vazifasi – ta’lim tizimi sifati va miqdoriy tavsifini tartibga solish va chegaralashdan iborat. Bular yordamida korxona, davlat, jamiyat, ish beruvchi va h.k.lar tomonidan ta’limni nazorat qilish ta’minlanadi .

Adabiyotlar: 1. Peregudov L.V.Saidov. “Oliy ta’lim menejmenti va iqtisodiyoti”. T., 2005. 2. Sharifxо‘jayev M.,Abdullayev YO. “Menejment”.Darslik. T., “О‘qituvchi”. 2001 . 3. G‘ulomov S.”Menejment asoslari”. T., 2002 y. 4. Dixtl K.”Prakticheskiy marketing”.M., 1996. http://www.budgetrf.ru/ http://www.press-service.uz http :// www . gov . uz /

Похожие

Ta’limni individuallashtirish

Oliy ta’lim muassasasini boshqarishning tuzilishi

Boshlang’ich ta’limni integratsiyalash

Ta’limni tashxis etish va pedagogik diagnostika

Boshlang’ich ta’limni integratsiyalashning mohiyati