Oliy ta’lim muassasasini boshqarishning tuzilishi - Педагогиka - Рефераты

Oliy ta’lim muassasasini boshqarishning tuzilishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

64.5 KB

Oliy ta’lim muassasasini boshqarishning tuzilishi Reja: 1. Oliy ta’limning maqsadi va vazifalari. 2. Oliy ta’limni boshqarish bosqichlari. 3. Oliy ta’limni boshqarish tizimlari. 4. DTS ta’limni rejalashtirish va uni loyihalashtirishning yangi shakli sifatida.

Oliy о‘quv yurtlari Respublika uzluksiz ta’lim tizimining yetakchi bо‘g‘ini hisoblanadi. Hozirgi vaqtda mustaqil О‘zbekistonda rо‘y berayotgan ta’lim о‘zgarishlarida oliy ta’limni isloh etish alohida ahamiyat kasb etmoqda. Chunki, oliy maktab Respublika milliy boyliknnig о‘sishiga imkoniyat yaratuvchi, kuchli, muntazam о‘sib boruvchi iqtisodiyotni bunyod etuvchi mutaxassislarni yetkazib beradi. Prezidentimiz I.A.Karimovning “О‘zbekistonning о‘z istiqlol va taraqqiyot yо‘li” risolasida davlatimizning mutaxassislar tayyorlashga bо‘lgan munosabati yorqin ifodasini topgan: “Yoshlar, ularning iqtidorliligi va bilim olishga chanqoqligidan ta’lim va ma’naviyatini tushunib yetish boshlanadi. Bizning davlatimiz mutaxassislar tayyorlashning ilg‘or jahon tajribasini keng jalb etadi, va, eng avvalo, bevosita О‘zbekistonning о‘zida yuqori sifatli ta’lim uchun sharoitlar yaratadi”. О‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim tо‘g‘risida”gi va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” tо‘g‘risidagi qonunlariga muvofiq О‘zbeksitonning ilmiy- texnikaviy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy rivojlanishini masalasini rivojlangan mamlakatlar darajasida hal etishga qodir, yuksak darajada ma’naviy, madaniy va axloqiy sifatlarga ega bо‘lgan yuqori malakali mutaxassislar tayyorlash oliy ta’lim tizimining vazifasi hisoblanadi. Oliy ta’lim tizimining asosiy vazifalari quyidagilar hisoblanadi: - davlat ta’lim standartlariga muvofiq zamonaviy ta’lim-kasb dasturlari asosida sifatli о‘qituvni ta’minlash va raqobatbardosh kadrlar tayyorlash; - yuqori malakali ilmiy-pedagog kadrlarni, jumladan xorijiy ilmiy markazlarda, tayyorlash; - mamlakatni iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirish istiqboli, jamiyat ehtiyoji, fan, texnika, texnologiya, iqtisod va madaniyat zamonaviy yutuqlaridan kelib chiqib kadrlar tayyorlashning tashkil etilishi va usulini muntazam takomillashtirish; - ta’limni individuallashtirish, masofadan о‘qitishning yangi pedagogik va informatsion texnologiyalari, vositalarini joriy etish;

- mustaqillik g‘oyalariga sodiqlik, Vatanga, oilaga va atrof muhitga muhabbat ruhida, milliy uyg‘onish mafkurasi hamda umuminsoniy qadriyatlarni chuqur his etish asosida oliy ta’limnnig gumanitar yо‘nalishini, yoshlar tarbiyasini ta’minlash; - ta’lim, fan va ishlab chiqarishning samarali uyg‘unlanuvchi usullarini amaliyotga tatbiq etish; - ta’lim xizmati kо‘rsatish bozorida, raqobat muhitini yuzaga keltirish; - oliy ta’lim muassasalari boshqaruvini takomillashtirish va mustaqilligini kengaytirish. Oliy ta’lim tizimi quyidagilardan iborat: - davlatga qarashli va davlatga aloqadorsiz oliy ta’lim muassasalari , bular davlat ta’lim standartlariga muvofiq ta’lim-kasb dasturini amalga oshiradi; - ilmiy-pedagogik muassasalar, bular oliy ta’limni rivojlantirish uchun zarur bо‘lgan tadqiqot ishlarini olib boradi; - ta’limni boshqaruvchi davlat idoralari, shuningdek, ular tasarrufidagi korxona, muassasa va tashkilotlar. 1993 yildan respublikaning barcha oliy о‘quv yurtlariga test sinovlari orqali abituriyentlar qabul etilmoqda. Talabalar oliy о‘quv yurtlarida ikki bosqichli ta’lim asosida bakalavr va magistr darajalarini egallashlari mumkin. Bakalavriat – ixtisosliklar yо‘nalishi bо‘yicha о‘qish muddati tо‘rt yildan kam bо‘lmagan nazariy va amaliy bilim beruvchi tayanch oliy ta’lim. Magistratura – bakalavriat asosida о‘quv muddati ikki yildan kam bо‘lmagan, muayyan ixtisoslik bо‘yicha oliy ta’lim. Oliy ta’lim universitetlarda, institutlarda va akademiyalarda amalga oshiriladi. Oliy ma’lumotli mutaxassislarni tayyorlash umumiy о‘rta, о‘rta maxsus, о‘rta kasb-hunar о‘quv muassasalarining turidan qat’i nazar, о‘rta ma’lumot manbai asosida amalga oshiriladi. Universitet : - oliy va oliy ta’lim muassasasini tugatgandan keyingi ta’lim-kasb dasturini ta’limning turli sohalari va tayyorlashning yо‘nalishlari bо‘yicha amalga oshiradi;

- iqtisodiyot turli sohalarining mutaxassislari, oliy ta’lim muaassasalari, kasb- hunar kollejlari va akademik litseylar pedagog xodimlari malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlashni amalga oshiradi; - fan turli sohalari bо‘yicha nazariy va amaliy tadqiqotlar olib boradi; - fanlarning tegishli sohalarida ilmiy va metodik markaz hisoblanadi. Akademiya : - fanning muayyan sohalari va tayyorlov yо‘nalishlari bо‘yicha oliy va oliy ta’lim muassasasini tugatgandan keyingi ta’lim-kasb dasturini amalga oshiradi; - bilimning muayyan sohalari va tayyorlov yо‘nalishlari bо‘yicha mutaxassislarni qayta tayyorlash va malakasini oshirishni amalga oshiradi; - fan, texnika yoki san’atning biror sohasida nazariy va amaliy tadqiqotlar olib boradi; - о‘z faoliyatini sohasida yetakchi ilmiy va metodik markaz hisoblanadi. Institut: - oliy va oliy ta’lim muassasasini tugatgandan keyingi ta’lim-kasb dasturini, qoidaga kо‘ra bilimning bir sohasidagi tayyorlov yо‘nalishi bо‘yicha amalga oshiradi; - iqtisodiyotning muayyan sohalari uchun mutaxassislarni qayta tayyorlaydi va malakasini oshiradi; - amaliy ilmiy tadqiqotlar va tajriba konstruktorlik ishlari olib boradi. Fuqarorlar ikkinchi oliy ma’lumotni bitim asosida olish huquqiga egadir. О‘zbekistonda 60 ta oliy о‘quv yurti bor. Jumladan, 16 universitet, 7 tibbiyot, 6 pedagogika, 4 qishloq xо‘jaligi, 3 madaniyat, 1 temiryо‘l, 1 aloqa va b. 2. Oliy ta’lim boshqarish bosqichlari. Respublikamiz mustaqilligi sharoitida ta’lim boshqaruvini takomillashtirish va unning samaradorligini oshirish ta’lim taraqqiyotini xal qiluvchi omil hisoblanadi. Shuning uchun boshqaruvni demokratik, adolatli, izchil, tahliliy olib borish diqqat markazida turadi.

О‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim tо‘g‘risida”gi qonuniga muvofiq oliy ta’limni boshqarishni quyidagi bosqichlari kо‘zda tutilgan. 1. О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, uning vakolati quyidagilarni о‘z ichiga oladi: - oliy ta’lim sohasida yagona davlat siyosatini olib boradi; - ta’limni boshqarish bо‘yicha vakolatlangan davlat idoralariga, shu jumladan oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi (OО‘MTV)ga rahbarlik qilish; - ta’limni rivojlantirish dasturini ishlab chiqish va amalga oshirish; - ta’lim muassasalarini barpo etish, qayta tuzish, tugatish tartibini belgilash; - ta’lim muassasalarini akkreditatsiyalash, pedagog va ilmiy xodimlarni attestatsiyalash tartibini belgilash; - О‘zbekiston Respublikasidagi boshqa davlatlar ta’lim muassasalariga ta’lim faoliyati bilan shug‘ullanish huquqini olishi uchun ruxsat berish; - chet davlatlarning ta’lim standartlarini tasdiqlash; - ma’lumot tо‘g‘risidagi davlat namunasidagi hujjatlarni tasdiqlash va ularni berish tartibini belgilash; - davlat granti miqdorini va ta’lim muassasalariga qabul tartibini belgilash; - davlat oliy ta’lim muassasalari rektorlarini tayinlash; - ta’lim olayotganlarni akkreditatsiyalangan bir ta’lim muassasasidan boshqasiga kо‘chirish tartibini belgilash; - qonunchilikka muvofiq boshqa vakolatlar. 2. Ta’limni boshqarish bо‘yicha vakolatli davlat idorasi (OО‘MTV), uning vakolatiga quyidagilar kiradi: - ta’lim sohasida yagona davlat siyosatini amalga oshirish; - ta’lim va boshqa muassasalarga metodik rahbarlikni amalga oshirish va rahbarlik qilish; - davlat ta’lim standartlari talablari, ta’lim darajasi va mutaxassislarni kasbiy tayyorlash sifatiga bо‘lgan talablar bajarilishini ta’minlash; - о‘quv jarayoniga о‘qitishning ilg‘or shakllarini yangi pedagogik texnologiyalar va о‘qitishning informatsion vositalarini joriy etish;

- о‘quv va о‘quv-metodik adabiyotlar yaratish va nashr etishni tashkil etish; - ta’lim olayotganlarning yakuniy davlat attestatsiyasi tо‘g‘risidagi va ta’lim muassasasidagi eksternet tо‘g‘risidagi nizomlarni ishlab chiqish; - pedagog xodimlar tayyorlash, malakasini oshirish va qayta tayyorlashni tashkil etish; - О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga davlat oliy ta’lim muassasasiga rektor tayinlash tо‘g‘risida taklif kiritish; - qonunchilikka muvofiq boshqa vakolatlar. Oliy ta’lim sohasidagi boshqaruv bilan shug‘ullanuvchi shaxslarga yuksak darajadagi ma’suliyatlilik, vakolatlilik hamda tartib, ma’muriy qoidalarni ichki va tashqi vositalar yordamida muntazam samarali baholash qobiliyati xos bо‘lishi lozim. 3. Oliy ta’lim muassasalari. Davlat OTM bevosita О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tayinlanadigan rektor tomonidan boshqariladi. Davlatga aloqadorsiz OTMda rektor ta’sischi (mulk egasi) tomonidan tayinlanadi. Rektor “Oliy ta’lim tо‘g‘risida”gi Nizomga muvofiq ta’lim muassasasining ish natijalari uchun ma’suldir. U О‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga muvofiq ta’lim muassasasi nomidan faoliyat kо‘rsatadi, barcha idoralar, muassasalar va korxonalar bilan uni namoyon etadi, mulkni tasarruf etadi, shartnomalar tuzadi, ishonchnoma beradi, bankda ta’lim muassasaning hisob raqamini ochadi, kreditlarni taqsim qiluvchi hisoblanadi. Rektor о‘z vakolati doirasida quyidagilarni amalga oshiradi: - barcha xodimlar, talabalar va boshqa ta’lim oluvchilar uchun buyruqlar chiqaradi va kо‘rsatmalar beradi; - bosh buxgalter va boshqa shtatddagi xodimlarni ishga tayinlaydi va ishdan bо‘shatadi; - ilmiy-tadqiqot, tajriba-eksperiment va boshqa ta’lim muassasasi tarkibiga kiruvchi tashkilotlar, bо‘linmalar vakolatini belgilaydi;

- ishchi, xizmatchilar, shuningdek ilmiy-pedagog xodimlarni О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan va mehnat qonunchiligida belgilangan tartibda ishga qabul qilish va ishdan bо‘shatishni amalga oshiradi; - ta’lim muassasasi xodimlari lavozim maoshiga ustama va qо‘shimchalar belgilaydi; - ichki tartib qoidalarini kasaba uyushmasi yoki boshqa vakolatli organ xodimlari bilan kelishib tasdiqlaydi; - qonunchilikka muvofiq boshqa vakolatlarini amalga oshiradi. Ta’lim muassasasi faoliyati asosiy masalalarini kо‘rib chiqish uchun unda Ilmiy kengash tuziladi. Uning tarkibi, vakolati, shakllantirish tartibi va faoliyati ta’limni boshqarish bо‘yicha davlat vakolatli idorasi - OО‘MTV tadiqlangan “Ilmiy kengash tо‘g‘risida”gi Nizomda belgilanadi. OTMda, jamoatchilik boshqaruvi organi bо‘lmish Murabbiylik kengashi tuziladi. Uning takibiga ta’sischi, hokimiyat mahalliy organining, ishbilarmonlar doirasining, boshqa ta’lim muassasalarining, jamoat tashkilotlarining, fondlarning, homiylarning vakillari kiradi. Talabalar va ilmiy-pedagog xodimlar manfaatini yoqlash, ularni himoya qilishni ta’lim va fan xodimlari kasaba uyushmasi amalga oshiradi. Oliy ta’lim sohasidagi rahbarlik vazifasi jiddiy ijtimoiy ma’suliyatdir. Uning ahamiyati shu sohadagi barcha hamkorlar, shu jumladan о‘qituvchi va ta’lim olayotganlar barchasi bilan erkin muloqot yо‘li bilan sezilarli darajada oshirilishi mumkin. Umumiy manfaatlar, о‘zaro hurmat va ishonch asosidagi hamkorlik oliy ta’limni yangilanishning asosiy usulidir. Hamkorlik ta’lim siyosatini milliy va tuzilmaviy miqyosda ishlab chiqish hamda joriy etishda ma’sul shaxslar о‘rtasida, professor-о‘qituvchilar va talabalar, OTM ma’muriyati texnik xodimlar, mehnat sohasi, OTMlar, jamoatchi guruhlar о‘rtasida mavjud bо‘lishi mumkin. 3. Oliy ta’limni boshqarish tizimlari.

Boshqarishnnig asosiy maqsadi oliy ta’lim muassasalarining tuzilmaviy vazifasi о‘qitishning, oliy kadrlar tayyorlashning va ilmiy tadqiqotlar oliy darajasini mustahkamlash, shushingdek, jamiyatga xizmat qilishdan iborat bо‘lishi kerak. Jahonda ta’limni boshqarishning ikki tizimi shakllangan : markazlashgan va markazlashmagan. Boshqarishning markazlashgan tizimi Fransiya va sobiq ittifoqda yaqqol namoyon bо‘lgan. Mazkur tizimga muvofiq ta’lim dasturlari va о‘quv rejalari, pedagog kadrlarni tayinlash, kо‘chirish vaishdan bо‘shatish, ta’lim muassasasidagi tartib va boshqalar, Maorif vazirligining meyoriy hujjatlar, qarorlar, buyrqlar,farmoyishlar va yо‘riqnomalari bilan qat’iy chegaralangan. Shunday markazlashgan boshqaruv muayyan vaqtgacha fransuzta’lim tizimining afzalligi bо‘lib kelgan. Lekin, ta’lim muassasalarining miqdori oshishi bilan boshqaruv tizimi sezilarli darajada kengayadi va xodimlarining tashabbusini cheklab qо‘yadi. Shuning uchun hozirgi paytda bu tizim ta’lim muassasalariga erkinlik berish, markazlashishdan chetlashish tomon qayta qurilmoqda. Markazlashmagan boshqaruv tizimi, AQSH, Angliya, Germaniya va boshqa taraqqiy etgan mamlakatlarda barqaror shakllangan. Bu tizim ta’lim muassasalariga keng imkoniyat berishni kо‘zda tutadi. Germaniyada ta’lim tizimi har bir federal yer tasarruvidadir. Lekin, federal yerlar о‘rtasida ta’limnnig turlarini uyg‘unlashtirishni ta’minlash uchun federal organ – Yer ta’lim va madaniyat vazirligi konferensiyasi mavjud. U ta’lim siyosati bо‘yicha kelishuv tavsiyalari ishlab chiqadi. Bu tavsiyalarga quyidagilar kiradi : kasb ta’limi tizimidagi bir xil tartibga soluvchi qonunlar (ta’lim muddati, о‘qishga ruxsat berish, diplomlar ); ta’limdagi moddiy ta’minot; ilmiy tadqiqotlar va innovatsiya loyihalarini moliyalash; xalqaro hamkorlik. Germaniya OTMlari о‘quv jarayonini tashkil etish va ta’minlash borasida keng imkoniyatga ega. Bir qolipdagi reja asosida , ya’ni fanlar rо‘yxatini va ular mehnat talabligini belgilovchi rejalar asosida professorlar о‘quv mashg‘ulotlari va fan mazmunining tuzilishini о‘zlari belgilaydilar.

AQShda ta’lim muassasalari faoliyatiga maktablar okrugiga ajraluvchi Shtatlar tomonidan amalga oshiriladi. Okrugga Kо‘mita boshchilik qiladi, unga, odatda, bizmensmenlar, ziyolilarning barcha – byudjet, о‘qituvchilarni ishga olish va bо‘shatish, ularning maoshi, darsliklarni tanlash va va tavsiya qilish masalalarni hal etish uning vazifasiga kiradi. AQShda ta’lim muassasalari keng imkoniyatga ega va boshqaruv idoralaridan muayyan darajada mustaqillikka ega. Shunga kо‘ra ular ta’lim dasturlari tavsifi va sifatiga kо‘ra bir-biridan sezilarli darajada farq qiladi. Shunga kо‘ra ta’lim sifati tayanch darajasini ta’minlash uchun ta’lim muassasalarini akkreditatsiyalashd an keng foydalaniladi. Bu ta’lim muassasalarini, foydalanilayotgan ta’lim dasturlarini hukumatga aloqadorsiz, ekspert tekshiruvi va nazoratini amalga oshirish vositasidir.

Xulosa Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, oliy ta’lim tizimining maqsad va vazifalari О‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim tо‘g‘risida”gi va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” tо‘g‘risidagi qonunlarda belgilangan. Bu vazifalar universitetlar, akademiyalar va institularda hal etiladi. Oliy ta’lim sohasidagi о‘zgarishlarni samarali boshqarish uchun ham milliy, ham institusional miqyosda ta’lim siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirishda ma’sul bо‘lgan shaxslar о‘rtasida, professor-о‘qituvchilar tarkibi va talabalar, mehnat sohasi, OTMlar va jamiyat о‘rtasida yaqindan hamkorlik zarur. Boshqarishdan asosiy maqsad oliy ta’lim muassasalarining institusional vazifasini ta’lim berish, kadrlar tayyorlash yuqori darajasini ta’minlash va ilmiy tadqiqotlar о‘tkazish yо‘li bilan mustahkamlashdan iborat bо‘lishi lozim.

Adabiyotlar: 1. Peregudov L.V.Saidov. “Oliy ta’lim menejmenti va iqtisodiyoti”. T., 2005. 2. Sharifxо‘jayev M.,Abdullayev YO. “Menejment”.Darslik. T., “О‘qituvchi”. 2001 . 3. G‘ulomov S.”Menejment asoslari”. T., 2002 y. 4. Dixtl K.”Prakticheskiy marketing”.M., 1996. http://www.budgetrf.ru/ http://www.press-service.uz http :// www . gov . uz /

Похожие

Ta’lim jarayonini boshqarishning didaktik asoslari

Ta’lim jarayonini boshqarishning didaktik asoslari

Oliy ta’limdan keyingi ta’lim tizimi

Pedagogik nazorat va ta`lim sifatini baholash va ma`rifiy tizimlarni boshqarish

Ta’lim sifatini boshqarish.