Боланинг социумда ривожланиши. Шахснинг ижтимоийлашуви - Педагогиka - Рефераты

Боланинг социумда ривожланиши. Шахснинг ижтимоийлашуви

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

84 KB

Боланинг социумда ривожланиши. Шахснинг ижтимоийлашуви Шахс тарбияси ва ривожланиши педагогика фанининг муҳим муаммоси ҳисобланади. Ўсиб ва ривожланиб борувчи инсон тарбия объекти ҳисобланади. Инсоннинг ривожланиши бутун ҳаёти давомида давом этади. Бунда у турли ўзгаришларни жисмоний, руҳий, миқдор ва сифат ўзгаришларни ўз бошидан кечиради. Инсонда бўладиган жисмоний ўзгаришларга – бўйиннинг ўсиши, вазнининг оғирлашиб бориши, суяк ва мушак тизимларининг ички аъзолари ва асаб тизимининг ўзгариб бориши киради. Руҳий ўзгаришлари эса унинг ақлий ривожига алоқадор бўлади ва инсонда руҳий сифатларнинг шаклланиб бориши, унда ҳаёт учун зарур бўлган со ц иал сифатларни таркиб топиши ҳисобланади. Одам боласининг ривожланиши – бу муҳим жараён ҳисобланади. Шахснинг камол топишида ва унинг хулқига ижтимоий ва биологик омилларнинг таъсир кучи х амиша бир хил бўлавермайди. Шахснинг фазилатларини тўғри аниқлаш ва бехато баҳолаш учун уни турли муносабатлар доирасида, турли вазиятларда кузатиб кўриш лозим. Педагогикада "шахс" тушунчаси "инсон" тушунчасидан фарқли ўлароқ, у инсоннинг ижтимоий хусусиятларини англатади. Янги жамият бошқа одамлар билан муомалада бўлиши, муносабат ўрнатиш натижасида шаклланиб борадиган сифатларни билдиради. Инсон руҳий хусусиятларини ривожланиши (ақл, ирода, диққат, ҳаракат ва ҳоказо), ҳаётда ўз ўрнини топа олиши, унинг Ватан, халқнинг равнақи йў лида оғишмай, эътиқод билан хизмат қ илиш, и й монли бўлиши, инсонни шахс даражасига кўтаради. Бундай сифатларнинг рўёбга чиқиши тарбияга боғлиқ бўлади. Фан фаолиятини н г бир со ҳ аси у янги объектив билим ва к ў никмаларни яратади. Инсон ривожланиши жуда қ ийин про ц есс. Ривожланиши ҳ ар қандай тирик организмга шу жумладан инсонга ҳ ам хосдир. Ривожланиш таш қ и ва ички факторлар таъсири остида бўлади.

Таш қ и факторларга: Инсон н и ў раб турган табиий ва ижтимои й му ҳ ит киради. Болаларда маълум шахсий жи ҳ атларни шакллаштиришга қ аратилган ма қ садли йў налтирилган фаолият киради. Ички факторлар: биологик факторлар киради. Инсон ривожланишга таъсир қиладиган факторлар бошқариладиган ва бошқарилмайдиган бўлади. Боланинг ривожланиши процессида турли фаолиятларга дуч келади: ўйин, ўқиш, меҳнат, спорт ва бошқалар, турли кишилар билан мулоқотда бўлади ота-онаси, ака-укаси, қариндошлари дўстлари ва бошқалар билан. Турли фаолиятларда турли инсонлар билан мулоқотга киришиш натижасида турли ижтимоий кўникмалар ҳосил бўла бошлайди. Боланинг нормал ривожланиши учун мулоқотнинг аҳамияти жуда каттадир. Болага глобал ўй, экологик факторлар: сув, хаво ифлосланиши ҳозирги кунга келиб кўр, соқов яъни нуқсонли болаларнинг кўпайиши кузатилмоқда. Экологик факторлар натижасида таянч аппарат бузилишини, шизофрения кон касалликлари каби касалликларга олиб келмоқда. Лекин болани ижтимоийлаштиришда процессида буларни ҳаммасини ҳисобга олиш керак ижтимоиий факторларга: Микро факторлар, макро факторлар, мезон факторлар киради. Боланинг ривожланишида социумнинг аҳамияти жуда каттадир. Болага энг яқин бўлган социумлар булар-оила турли хил гуруҳлар турли хил тўгараклардир. Бола бир социумдан иккинчисига ўтиб юриши мумкин. У фақатгина бу социумдан ўзига мос келадиган қулай шароитни қидиради ва шу қидириш натижасида ўзига ижтимоий малака етиштириб боради, бу орттирган малака салбий ёки ижобий бўлиши мумкин. Боланинг социумда ривожланишига ижтимоий мақом шахсининг таъсири жуда катта бўлади. Ижтимоий мақом туғма, орттирилган бўлади. Тарбия тарихий вужудга келган ижтимоий ҳодиса бўлиб, кейин хулқни бошқариш ва белгилаш бир-бирини талаб этадиган ва белгилайдиган таркибий қисмлар - ахлоқий онг, ахлоқий фаолият ва ахлоқий муносабатларнинг мураккаб йиғиндисидир.

Тарбия - шахсни мақсадга мувофиқ такомиллаштириш учун уюштирилган педагогик жараён бўлиб, тарбияланувчиларнинг шахсига мунтазам ва системали таъсир этиш имкониятини беради. Тарбия кишилик жамиятнинг пайдо бўлиши билан вужудга келди, тараққий этди, жамиятнинг ўзгариши билан тарбия хам ўзгариб борди. А. Авлоний тарбия хақида гапирар экан шундай деган эди: тарбия бизлар учун, ё ҳаёт, ё момот, ё нажот, ё ҳалокат, ё садоқат, ё фалокат масаласидир. Расули акром Набийи мухтарам саллолоху алайху васаллам афандимиз: «Инсонларнинг қарами динидадир, муруввати ақлидандир, насаби аҳлоқдандир, -демишлар». Маълумки инсон бутун умри мобайнида ўзгариб. ривожланиб боради. Лекин болалик, ў смирлик ва ў спиринлик давридаги ў сиш ни ҳ оятда куч ли кечади. Бола мана шу й и ллар мобайнида ҳ ам жисмоний ҳ ам ру ҳ ий жи ҳ атдан ў сиши ва ўзгариши туфайли шахс сифатида камолга етади, бунда улар ҳ арактерига сингдирилаётган тарбия ма қ садга мувофи қ таъсир этиши натижасида бола жамият аъзоси сифатида камол топиб мураккаб ижтимоий муносабатлар жараёнида жамиятда ўзига муносиб ў рин эгаллайди. Шунинг учун ҳ ам Л. И. Божович одам шахс б ў лиши учун у психик жи ҳ атдан ривожланиши, ўзини бир бутун инсон деб ҳ ис қ илмо ғ и ўз хусусият ва сифатлари билан бошқалардан фар қ қ илмо ғ и керак деган эди. Ҳ ар бир одам шахс сифатида турлича намоён бўлади. Бир одам бошқасидан ўзини мижози феъл-атвори , қ обилияти, а қ лий ривожла ни шга даражаси, э ҳ тиёж ва к ў рсатишлари билан фар қ қ илади. Булар одамнинг шахсий, ру ҳ ий хусусиятлари бўлиб, ана шу хусусиятларининг ривожланиши та ъ лим-тарбия ч ўққ исига эриш г андан с ў нг , инсон шахс сифатида ўзини намоён қ ила олиши мумкин. Айни вақтда одам атроф му ҳ итда р ўй бераётган во қ еа ва ҳ одисаларга нисбатан ўз ну қ таи назарга ҳ ам эга б ў лмо ғ и керак. Бу ҳ ам шахсни бирини иккинчисидан фар қ лантирадиган белгилардир. Шахс ижтимоий муносабатларда ҳ ам намоён бўлади. Аниқро ғ и ҳ ар бир одамнинг ме ҳ натга , кишиларга, жамиятга нисбатан муносабати ҳ ам турлича

ифодаланади. Шахснинг ахлоқий ва фаоллик даражасига хос сифатлари ҳ ам уни бош қа лардан ажратиб туради. Шахс хақида гапирилганда , табиий ҳ олатда шундай савол ту ғ илади. Ҳ ар қ андай одам шахс б ў ла оладими ? Шахс б ў лиши учун нималар қилиш керак ? Бу саволга шундай жавоб бериш мумкин. Инсоннинг с оциал мавжудо т сифатида шахсга айланиши учун энг аввало , ижтимоий ҳ аёт тартиблари ва яхши тарбия керак бўлади. Ана шундай омиллар таъсири остида инсон ривожланади ва шахсга айланади. Педагогика со ҳ асида тад қ и қ от олиб борувчи олимларнинг к ў п йиллик изланиш натижалари асосида инсоннинг ривожланишига қ уйидагича таъриф беришади: Оддийдан мураккабга, қ уйидан ю қ орига, эски сифатлардан яхши ҳ олатга ў тиш, янгиланиш янгининг пайдо б ў лиши ва эскининг ў либ бориши, ми қ дор ўзгаришнинг сифат ўзгаришга олиб келувчи мураккаб ҳ аракат жараёни деб қ арайдилар. Зеро, ҳ аёт қо нунларининг к ў рсатишича ҳ ам ривожланишнинг асосий манбаи қ арама-к а ршиликлар ў ртасидаги курашдан иборатдир. Инсоннинг муносабатлар доирасига нафа қ ат ўзга кишилар билан ало қ аси, балки табиатга, жамиятга, ҳ аётга, ме ҳ натта бўлган муносабатлари ҳ ам киради. Мана шундай муносабатлар асносида инсон ўзининг қ обилиятларини, а қ лини, фаросатини намоён қ ила бошлайди. Бу билан у ўз ҳ ақидаги Ватанига, умуман бутун борли қ даги муносабатини ифодалайди. Табиийки, бу фазилатлар фа қ ат тарбиянинг ма ҳ сули бўлиб ҳ исобланади. Шунинг учун ҳ ам инсон ривожланишини унга сингдирилган тарбиянинг натижаси деб қ араш мумкин. Шахсини ривожлантириш вазифасини тўғри ҳ ал қилиш учун аввало унинг хал қ ига таъсир этувчи омилларнинг табиатини, шахснинг шахсий хусусиятини яхши ў рганмо қ лозим. Бунинг учун турли муносабатлар доирасига қў йиб к уз атиш даркор. Ана шундагина шахснинг ижтимоий хул қ и маънавий қ иёфаси, инсоний фазилатлар р ў ёбга чи қ ади . «Хар бир инсон, деган эди Фаробий: ўз табиати

билан шундай тузилганки, у яшаш ва юксак етукликка эришмоқ учун кўп нарсаларга муҳтож бўлади, у бир ўзи бундай нарсаларни қўлга кирита олмайди ва уларга эга бўлиш учун инсонлар жамоасига эҳтиёж туғилади. Шу сабабли одам яшаш учун зарур бўлган нарсаларни бир-бирларига етказиб берувчи ва ўзаро ёрдамлашувчи кўп инсонларнинг бирлашуви орқалигина ўз табиати бўйича интилган етукликка эришув мумкин. Тарбиячининг болага сингдириши лозим бўлган тарбия самарали таъсир этиши учун унинг ўсиш ва ривожланиш қонуниятларини яхши билиш, шахсий хусусиятларини ҳисобга олиши муҳим шартлардан биридир. Болаларга шахсий фарқни уларнинг руҳий ҳолатининг турлича намоён бўлишини, хулқи ва қарашларидаги фарқни қайси омил белгилайди деган табиий савол туғилади. Демак, инсон ривожланишда биологик омилми, ижтимоий омилми ёки тарбия омилими қайси, бири етакчи рол ўйнайди деган саволга жавоб бериш лозимдай кўринади. Бу саволга турли тарихий даврларда турлича ёндошиб, жавоблар берилган. Хозирги кунда ҳам бу масалага турли нуқтаи назарлар билдирилмокда. Очикроғи, фанда одамнинг шахс сифатида ривожланишига биологик ва социал омилларнинг таъсири ўртасидаги муносабатни белгилаш борасига мунозара кўп асрлардан бери давом этиб келмоқда. Кўп асрлик мазкур мунозара замирида икки бир-бирига қарама-қарши нуқтаи назар вужудга келган. Улардан бири одам боласининг шахс сифатида ривожланишида табиий-биологик омиллар ҳал қилувчи рол ўйнайди деса, иккинчи тоифа олимлар эса ижтимоий воқеалар тарбиянинг муҳим омил эканлигини таъкидлайлилар. Биринчи гуруҳ олимларининг фикрича одам боласининг ривожланиши туғма имкониятларга боғлиқ бўлиб, ривожланиш эса ўсиш ва табиий туғма хусусиятларнинг миқдорий ўзгаришларидан иборат экан. Демак, болага она аждоди авлод-аждодларидан туғма ўтган хусусиятларгина ривожланади, деган тушунча келиб чиқади. Бу ну қ таи назар намоён д алари тарбиянинг ролини чеклаб ривожланишнинг инкор этадилар. Бундай илмий фараз фанда биологик йў налиш деб ата л ади. Бу йў налишнинг дастлабки

намоёндалари қ адимги Ю нон олим ва файласуфлари Аристот е л, Платон, Су қ рот ва Демократларнинг педагогик қ арашларида ўз аксини топиб , улар одамлар азалдан бири иккинчиси устидан ҳ укмрон б ў лишга , бири камба ғ ал, бири бой бўлиб яшашга ва бунда итоат этиб , бу олло ҳ нинг иродаси деб сабр- то қ ат қилишга даъват этилган. Такдир , толе ҳ ар кимнинг ҳ аётдаги ў рнини белгилаб берган. Риз қ -рўзини , умрини ў лчаб б е рган. Шу жумладан инсоннинг келажакда қандай инсон б ў лиши ҳ ам уларнинг наслий сифатларига к ў п жи ҳ атдан бо ғ ли қ деб к ў рсатганлар. Айтиш жоизки, худди шунга я қ ин ну қ таи-назарни Х VII аср фалсафасида вужудга келган «префоризм» о қ ими намо ё нда л арининг фикрларида ҳ ам учратиш мумкин. Улар одам боласига она пуштидан қандай сифатлар ў тган б ў лса, фа қ ат шу сифатларгина шаклланади деб ижтимоий му ҳ ит ва тарбиянинг ролини чегаралаб қў йишади. Инсон шахси ва унинг хул қ -атворнинг ривожланиш ига наслнинг ролини юксак ба ҳ олаган яна бир о қи м «бихевиоризм» бўлиб, у ХХ асрнинг бошларида кенг тар қ алди. Бу о қ имнинг кўзга к ў ринган йирик намоёндалари Эдуард Трондайк бихевиоризм таълимотига асосланиб, одамнинг хул қ -атвори механи к стимуллари организмда бевосита ту ғ дирадига к ў плаб қи линадиган механи к маш қ лар билан муста ҳ камланадиган соф таш қ и реак ц иялардан иборатдир, дейди. Унинг фикрича, шахснинг барча хусусиятлари , шу жумладан онг ва а қ лий қ обилият ҳ ам наслдан наслга ў тади, г ў ё одамнинг «кўзи, тишлари ва бармо қ лари каби а қ лий қ обилияти табиатан берилгандир . Инсон «генлар батареяси» бўлиб, улар наслдан-наслга ту ғ ма ў тиб боради ва шахснинг ривожланишини ҳ ам, унинг келажагини ҳ ам шулар белгилайди, дейди. Американинг «прогматик» пе д агогикасининг ато қл и вакили Д.Дюи ва унинг назариясининг давомчиси А.Комбслар ҳ ам шахс ривожланишини биологик омил деб изо ҳ лайдилар. Улар ривожланишни фа қ ат ми қ дорий ўзгаришдан иборат деб к ў рсатадилар. Одам нима билан ту ғ илган б ў лса, тарбия жараёнида бу сифатлар ва хусусиятлар ўсиб боради. Тарбия

таш қ аридан киритилган нарса эмас, одам билан дунёга келган хусусият ва қ обилиятни ўзгартиради» - дейди Д.Дюи. Дар ҳ ақи қ ат, педагогика фани одам боласининг шахс сифатида ривожланиб. тара ққ ий этиб боришини ў та мураккаб ва қ арама- қ арши жараён деб била д и. Унинг шахс сифатида шаклланишида насл ҳ ам (биологик омил), ижтимоий му ҳ ит ҳ ам (бола яшайдиган ш ароит), тарбия ҳ ам ўз ҳо ли ва ўз ў рни билан му ҳ им рол ў йнайди. Бу ҳ ар учала омилнинг қ айси бири етакчи эканлигини педагогика фани асрлар мобайнила авлод-аждодларимиз т ў плаган тажрибаларга суянган ҳ олда илмий ну қ таи назардан исботлаб беришга ҳ аракат қ илади. Ш ахс маълум ижимоий т уз илган ма ҳ сули. Унинг мо ҳ иятини ижимоий му н осабатларнинг таш к ил этади . У яшаётган жамиятдаги конкрет тарихий шароит белгилайди. Шахснинг ҳаётий фаолиятида содир бўладиган ижтимоий муҳит унга ҳам ижобий ҳам салбий кўрсатиши мумкин. Зеро, одам ота-боболар тажрибасини ў рганади, шах с сифатида ривожланиб боради, ў рганган тажрибаларни такомиллаштиради. Натижада уларни ўз фаолиятида қўллайдилар. Ана шу яшаётган шароит ва ме ҳ нат қ илаётган шароит унга б ў лаётган тарбиявий таъсир ва фаолият жараёнидаги активлик туфайли шахсий хусусиятлар вужудга келади . Демак, одам шахсининг жамиятдаги ривожланиши табиат, м уҳ ит ва инсонинг ўзи ў ртасидаги мураккаб ало қа таъсири остида р ў й беради, инсон уларга актив таъсир этади ва шу йў л билан ҳ аётини ўз таб и атини ўзгартиради. Педагогик ва психологик о қ имла р шахснинг ривожланишида ирсиятнинг ролига катта а ҳ амият бериш билан бирга му ҳ ит ва тарбиянинг ролига ҳ ам юксак бах ҳ о беришади. Зотан шахснинг камолга етишида ирсият ва биологик омилларнинг ролини инкор этиш асло мумкин эмас, лекин болаларга ўзгармас хусусиятларгина ў тади деб тушунмаслик ўзгарувчан хусусиятлар ҳ ам унутмаслик керак. Тарихий т ара ққ иёт жараёнид а одамнинг анатомик

белгилари , ўзгаришлари авлоддан-авлодга муста ҳ камланиб бориши наслдан- наслга ў тиши мумкин. Айни вақтда, одам боласига хос хусус и ятлар ҳ ам ирсият йў ли билан ў тади, аммо бу хусусиятларнинг ривожланиши учун улар инсонлар орасида яшаши, ало қ а қилиши му ҳ им рол ў йнашини унутмаслик лозим. Агар болада ту ғ ма лаё қ атлар б ў лсаю, лекин, уни ў стиришга ёрдам берадиган ижтимоий, оилавий ва тарбия му ҳ ити б ў лмас экан инсон бўлиб ту ғ илишнинг ҳ ожати ҳ ам йўқ дир. Мадомики шундай экан, демак, бола ўз лаё қ атига мос шароитларда ўсиб зарур фаолият билан шу ғ улланса, лаё қ ат е рга к ў риниб, ривожланиши, аксинча, зарур шарои т б ў лмаса бор қ обилият ҳ ам йўқ бўлиб кетиши мумкин. Мана шундай ну қ таи назар инсон лаё қ атининг намоён б ў лиши ва қ обилият сифатида ривожланиши т ў ла-т ў кис ҳ аёт шароитига боғлиқ. эканлигини к ў рсатади. Одам боласидаги қо билият куртакларининг ривожланиши. аввало ижтимоий му ҳ итга бо ғ лиқ экан. Яна шу нарсани ҳ ам айтиб ў тиш керакки , шароит қ улай ва но қ улай б ў лиши ҳ ам мумкин. Бутун жа ҳ онга маълум ва машхур Ў рта О сиёнинг буюк алломалари оналаридан бири табиб, бири шоир, бири хандаса. бири мухандис, бири файласуф бўлиб ту ғ илмаган, балки уларнинг яшаб турган даври, ижтимоий му ҳ ити , қ олаверса оила му ҳ ити уларнинг мана шундай инсонлар бўлиб етишишларида асосий туртки бўлган, улар яшаб турган ҳ аётнинг маъноси, идеал ва во қ елик, ахлоқий хақи қ ат бурч ва борли қ, ахлоқий ҳ аётда объективлик ва субъективликнинг ўзаро муносабати, билиш ва қ адр -қ иммат сингари ахлоқий сифатларнинг ў та шаклланганлиги ҳ ам бу каби инсонларни етишиб чи қи шида асосий туртки бўлади. Ў ша даврда инсонпарварлик ғоялари қ адр- қ иммати , инсонийлик янги ва юксак бос қ ичга к ў тарилган эди. Шунинг учун ҳ ам Мирзо Бедил ҳ ақ л и равишда тарбияда инсон қ адр- қимматининг буюклиги ҳ ақида гапириб шундай дейди; - «Хазрати

инсоннннг ҳ урмат- э хтиромга сазовор эканлигини тан олмаган ҳ ар к и м малъундир». Дар ҳ ақи қ ат бундай инсонлар қ адриятларимиз да ҳл си з б ў лиши и м ом Бухорий, Фаробий, А ҳ мад Яссавий, Юсуф Хос Ҳ ожиб, С ў фи Оллоёр, Абу Рай ҳо н Беруний, Абу А ли И бн Сино, Умар Хайём, Саъдий Ш ерозий, Абдура ҳ мон Жомий, Алишер Навоий, За ҳи риддин Му ҳ аммад Бобур , Мирзо Улу ғ бек, Мирзо Бедил, А ҳ мад Дониш ва бошқа к ў пгина мутафаккирларнинг таълим-тарбия ва маърифат ҳ ақидаги ғояларидан кенг фойдаланиш ва уларнинг дидактик қ арашларини педагогика фанининг риволанишида методик асос қ илиб олиш бугунги кун талабидаги ёшларни тарбиялашда му ҳ им омил бўлиб ҳ исобланад и Индивиднинг социумга кириши мураккаб жараён ҳисобланади. Бир томондан, индивидга ҳамжамиятлар аъзоси сифатида фаолият кўрсатиш имконини берадиган муайян қадриятлар тизимини (нормалар, намуналар, билимлар, тасаввурларни) ўзлаштириб олишни ўз ичига олади. Иккинчи томандан, - шахснинг ўз ижтимоий тажрибасини орттириши ва ўзини фаол қарор топтиришини ўз ичига олади. Ижтимоийлашувининг самарадорлигини (одамнинг ижтимоий жараёнларга тўла-тўкис қўшилганлигини) билдирувчи энг муҳим кўрсаткичлар ижтимоий фаоллик ва ҳаракатчанликдир. Ижтимоий фаоллик – шахснинг ижтимоий жараёнларда онгли равишда қатнашиши, уларга таъсир кўрсатиш имкониятининг мувжудлигидир. Тоталитар тизим шароитида ижтимоий тизимнинг ҳар қандай жойида одам ижтимоий жараёнларга таъсир кўрсата олмас, уларни ўзгартириш йўлида ижтимоий фаоллик кўрсата олмас эди. Бу ҳол одамнинг жамиятдаги ўз ўрнини белгилаб олиши жараёни кўпинча унинг реал истаклари ва интеллектуал қобилиятларига боғлиқ бўлмаслигига олиб борар эди. Бинобарин, шахснинг социал роли унинг ижтимоий жараёнлар ҳамда уларни ўзгартириш имкониятлари ҳақидаги тасаввурларига адекват эмас эди. Жамият ҳаёти марказлаштирилган бир шароитда шахснинг ижтимоий

ҳаракатчанлиги ҳам, яъни жамиятдаги ўз мавқеини истаклари ва қобилиятларига мувофиқ ўзгартириш имконияти жуда кам эди. Одамнинг ҳаётдаги ўз ўрни ҳақидаги тасаввури билан реал мавқеи ўртасида фарқ бўлган бир шароитда ижтимоий мақомни шахсий талаблар, қобилиятлар ва қадрият йўналишларига мувофиқ ўзгартириш мумкин эмас эди.

Ф о й д а л а н и л а д и г а н а д а б и ё т л а р 1 . Маслов Н, Ф. Рабочая книга социального педагога. – М.: 1994. 2. Галагузова М. А. Социальная педагогика – М.: Владос, 2000. 3. История социальной педагогики / Под. ред. М.А. Галагузовой – М.: Владос, 2003. 4. Мунавваров А.К. Педагогика. – Т. : Ўқитувчи. 1996. 5. Йўлдошев Ж.Ғ. Таълим янгиланиш йўлида. – Т. : Ўқитувчи. 2000. 6. Қуронов М. Қурбаниязова З. Ижтимоий педагогика. ( маъруза матни) Т.:2003. 7. Мавлонова Р. Воҳидова Н. Ижтимоий педагогика. Т.:2007.

Похожие

Шахснинг шаклланиши, ривожланиши ва тарбия

Ижтимоий педагогика фани хакида умумий маьлумот

Ижтимоий педагогика фани хакида умумий маълумот

Боланинг мактаб таълимига тайёргарлиги тахлили

Ижтимоий педагогика асослари