Болаларни текшириш - Педагогиka - Рефераты

Болаларни текшириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

59 KB

Болаларни текшириш Режа 1. Болаларни текшириш. 2. Кадрларни тайёрлаш миллий дастури

Кадрларни тайёрлаш миллий дастури, мактабгача тарбия муассасалари ходимлари олдига муҳим вазифани-болаларни мактабда Ўқишга психологик жиҳатдан тайёрлаш, яъни бошланғич синфларда муваффақиятли Ўқиш, бошланғич мактабнинг дастурни тўла узлаштириб олиш учун зарур бўлган руҳий сифатлар, билим, куникма ва малакалари таркиб топтириш вазифасини қўяди.Боланинг ақлий ривожланишида оғзаки нутқнинг вужудга келиши катта аҳамиятга эга. Тарбиячи боланинг суз бойлигини аниқлайди, бойитиб боради ва фаоллаштиради, болаларни товушларни тўғри талаффуз этишга Ўргатади, оғзаки нутқнинг турли шакллариги – монолог (айтиб бериш, қайта ҳикоя қилиб бериш) ва диалогга (сузлашув ёки савол – жавоб нутқига), сузларни грамматик жиҳатдан тўғри узлаштириш ва тўғри тузишга Ўргатади.Болалар боғчасида ҳам, мактабда ҳам олиб бориладиган тиллар таълим стандартлари, дастурида курсатилган билим ва малакаларни ҳосил қилиш, шахснинг баъзи бир хусусиятларини, ҳулқ-атворини тарбиялашга қаратилган.Дастур талабларини тўлақонли бажариш учун тарбиячи ва Ўқитувчилар уз тарбияланувчиларининг барча хусусиятларини, айниқса, нутқий ривожланишини ҳар томонлама текшириб, камчиликларини аниқлашлари, буларни бартараф этиш ёки болани тегишли мутахассисларга, улар эса тегишли муассасаларга юборишлари талаб этилади.Логопедик текширишлар таълим-тарбия усуллари ва принциплари асосида олиб борилади ва бунда бола ҳар томонлама текшириб курилади.Логопедик текширишлар икки шаклда олиб борилади: индувидуал ва фронтал текширишлар. Индувидуал текширишлар Ўқув йилининг бошида тарбиячи ёки Ўқитувчининг ҳар бир болани камида икки ҳафта давомида кузатиб боришидан иборат бўлади. Фронтал текшириш вақтида болалар боғча группаси ёки синфда шеър, ҳикоя айтиб берадилар, саволларга жавоб қайтарадилар ёки расмга қараб ҳикоя тузадилар. Бу вақтда болалар нутқининг умумий ҳолати, артикуляцияси, нутқ суръати, товушлар талаффузи, овоз кучи, сифати кузатиб борилиб, улар нутқидаги камчиликлар аниқланади. Шундан сунг нутқида камчилиги бўлган болалар алоҳида

рЎйхатга олинади, группанинг нутқ картаси тузилади. Нутқида камчилиги бўлган ҳар бир бола учун индувидуал нутқ картаси тўлдирилади.Индувидуал ва гуруҳ нутқ карталарига қуйидаги моддалар киритилади: 1) боланинг исми, фамилияси, 2) ёши, 3) миллати, боғча ёки мактабга келган вақти, 4) ота- онаси, тарбиячиси ёки Ўқитувчисининг шикояти, 5) боланинг ривожланиши ҳақидаги маълумотлар: умумий, нутқий ривожланиши, 6) психоневролог хулосаси, 7) эшитиш қобилияти, 8) куриш қобилияти, 9) артикуляцион аппаратининг тузилиши ва ҳаракатчанлиги, 10) фонематик уқувининг ҳолати, 11) товушлар талаффузи, 12) луғат бойлиги (импрессив, экспрессив нутқ ҳолати), 13) ёзма нутқ (Ўқиш ва ёзиш) малакалари, 14) нутқ суръати, мароми, равонлиги, 15) Интеллектининг ҳолати, 16) логопедик хулоса ва бошқалар.Нутқ карталари асосан юқоридаги моддалардан иборат бўлади, бироқ муассасаларнинг турига қараб (мактабгача ёшдаги болалар муассасаси, бошланғич мактаб, нутқий, ёрдамчи мактаб), уларнинг хили, мазмуни қисман узгартирилиши мумкин.Тарбиячи ва Ўқитувчи болаларнинг тиббий карталарини Ўрганиб чиқиб, отоларинголог, окулист, психоневрологларнинг хулосалари билан танишади ва буларни нутқ картасига киритиб қўяди.Бола интеллекти тўғри ва тескари синаш, бир неча қисмларга бўлинган расмлардан бир бутун расм тиклаш, турли хил предметларни таққослаб, солиштириб, уларнинг Ўхшаш ва фарқли томонларини аниқлаш, (масаоан: қуёш-лампа, олма-тарвуз ва ҳ.к.); расмларни классификациялаш, (масалан: сабзавот, мевалар ва ҳ.к.); ортиқча предметни ажратиб олиш, масалан: “Туртинчиси ортиқча” Ўйини; кучма маъноли сузларни, мақолларни тушуниш қобилиятини синаб куриг орқали текширилади, бунда боланинг ёшига мос келадиган бошқа текшириш усуллари ҳам қўлланиши мумкин.Бола нутқини текширишга қаратилган ҳар қандай топшириқлар ҳам унинг интеллекти, фикрлаш қобилиятини аниқлашга ёрдам беради.Артикулляцион аппаратнинг тузилишида ҳар хил камчиликлар кузатилиши мумкин. Тарбиячи боланинг тишлари, тили, жағлари, танглайи, лабларининг тузилишини куриб чиқади. Уларнинг тузилишида ҳеч қандай

узгаришлар бўлмай туриб, бола нутқида қўпол камчиликлар кузатилиши мумкин. Шунинг учун артикулляцион аппаратнинг ҳаракатчанлигини ҳам куриб чиқиш зарур. Болага лабларни чЎччайтириш, жилмайиш, пуфлаш, тилни тепага кутариш, чапга-Ўнгга ҳаракатланиш, танглайни ялаш, лабларни ялаш сингари топшириқлар берилади ва ҳоказо.Артикулляцион аппаратнинг тузилиши ва ҳаракатчанлиги обдон текширилиб, таҳлил қилиб чиқиладиган бўлса, боланинг нутқи ва айниқса товушлар талаффузидаги камчиликларнинг келиб чиқиш сабабларини купинча аниқлаб олиш мумкин.Товушлар талаффузи ҳар хил даражада бузилган бўлиши мумкин. Боланинг аксари тақлидчан бўлгани туфайли, у барча товушларни тарбиячи ёки Ўқитувчи кетидан тўғри талаффуз этади. Дислалия мавзусида айтиб Ўтганимиздек амалиётда асосан сирғалувчи, сонор, ёллашган унлилар айниқса куп талаффуз этилади. Шунинг учун бу товушлар талаффузидаги камчиликлар қуйидаги тартибда текширилади: сирғалувчи-с,з,ш,ч,ц, сонор-м,н,л,р, нг; тил орқа-к,г,ҳ; чуқур тил орқа-қ,ғ; фрикатив-ҳ; жарангли-жарангсиз товушларнинг алмаштирилиши; ёллашган унлилар-е,ё,ю,я. Нутқ картсида эслатма учун жой қолдирилиб, бунга бошқа, типик бўлмаган камчиликлар белгилаб борилади. КЎп ҳолларда бола товушни алоҳида олинган ҳолда тўғри талаффуз эта олади, бироқ бўғин, суз ва гапларда уни бошқа товушлар билан адаштириб юборади. Шуни ҳисобга олиб ҳар бир товушни текшириш учун шу товуш суз бошида, Ўртасида, охирида келадиган содда ва мураккаб структурали сузлар ифодаланган предметли ва сюжетли расмлар карточкалари ишлатилади. қулай бўлиши учун бу расмларни олдиндан нутқ картасида ёзилган тартибда альбомда жойлаштириб олиш мумкин. Масалан, с товуши талаффузини текшириш учун-соат, апельсин, гилос, стакан тасвирланган, стол устида турган стакан ифодаланган расмларни ишлатса бўлади ва ҳоказо. Битта суз турли бирикмалар таркибидаги бир неча товуш талаффузини текширишга хизмат қилади, масалан шолғом сузи ш, л, ғ товушлари талаффузини текширишда ишлатилади.Товушлар талаффузини текширишда расмлардан ташқари эртак, шеър, ҳикоя, топишмоқ, тез

айтишлардан ҳам фойдаланиш мумкин.Фонематик эшитиш даражасини текшириш ишлари боланинг нутқидаги товушлар-фонемаларни эшитиш йўли билан уларни бир-биридан ажратиш қобилиятини текширишга қаратилади. Бунинг учун: 1) маълум бир товушни бошқа товушлар орасидан ажратиш, масалан: о, а, у, Ў, и унлилари орасидан у товушини, ундош м, п, т, к, р товушлар орасидан т товушини ажратиб олиш топшириғи берилади. Тарбиячи бир неча товушни айтиб турганида бола қўлидаги шартли белги ёки ҳарфни кутариб курсатиши керак. 2) Бир бирига Ўхшаб эшитиладиган фонемаларни бир-биридан фарқлаш, ажратиш, масалан тарбиячи за-са, са-за, жа-ша, ша-жа, ва-фа, фа-ва, га-ка, ка-га, да-та, та-да каби жарангли ва жарагнсиз, жуфт ундош товушли бўғинларини талаффуз этади, бола унга эргашиб, буларни қайтаради. Бу вақтда тарбиячи лабларини боладан беркитиб туради, чунки у эшитмаган товушни лаб ҳаракатларидан куриб олиши мумкин. 3) Бир-бирига Ўхшаш, фақат бир товуш билан фарқ қилувчи пароним сузларни эшитиб туриб, бир-биридан ажратиш, масалан, зина-сина, гул-кул, пахта-тахта ва ҳоказо.Болада фонематик эшитиш қобилиятининг ривожланишида андак етишмовчилик бўлса ҳам, бундай бола савод узлаштиришда қийналади. Шуни ҳисобга олиб, мактабгача ёшдаги болаларнинг фонематик эшитишини вақти-вақти билан текшириб бориб, аниқланган камчиликларни вақтида бартараф этиш муҳим.Боланинг луғат бойлигини текшириш учун, предметли, сюжетли расмлардан фойдаланилади. Расмларни мавзулар бўйича жойлаштириш мақсадга мувофиқ. Расмларни номлаш, ҳайвонлар ва уларнинг болачаларини номлаш, антонимлар устида ишлаш, масалан, баланд дарахт ва паст дарахт, катта уй ва кичкина уй, кенг йўл ва тор йўллар тасвирланган расмларни номлаш: предметларни, масалан, сабзи, помидор, картошка, пиёз-сабзавотлар деб умумлаштириш; сюжетли расмга қараб ҳикоя тузиш сузлар маъносини тушиниб етиш қобилиякти текширилади ва ҳокозо. Бола нутқининг грамматик қурилишини текшириш вақтида унинг жумла тузиш қобилияти, гапда сузларни қанчалик Ўринли ишлата олиши аниқланади. Бунинг учун сюжетли расмга қарб ҳикоя тузиш,

гап ичида бетартиб берилган сузларни тўғри тартибда қўйиб чиқиш, тушириб қолдирилган сузни топиб гап тузиш; суз ясовчи ва суз узгартирувчи қўшимчалар, келишик қушимчалари, бирлик ва куплик қўшимчаларидан Ўринли фойдалана олишга қаратилган машқлар буйрилади.Мактаб ёшидаги болаларнинг ҳам оғзаки, ҳам ёзма нутқи текширилади, Ўқитувчи ёзма ишларида куп хатоларга йўл қуйадиган Ўкувчилар рЎйзатини тузи, уларнинг анавнезини (илгари оғзаки нутқи қандай ривожланганлиги ҳақидаги маълумотларни) Ўрганади. СЎнга уш болаларга кучириб ёшиш, диктант ёзиш топшириғи берилади. Бола топшириқларни уддалай олмаса, унга бўғин ёки харфларни ёздириб куради. Харфларни тушириб кетиш, Ўрнини алмаштириш, Ўхшаш эшитиладиган товушларни ифодаолвчи харфларни бир-бири билан адаштириб ёзиш, сузларни қўшиб ёзиб кетиш ва бошқа ҳатолар боланинг фонематик эшитиши, анализ ва синтез қилиш малакалари яхши ривожланмаганлигидан далолат беради. харф элементларини тескари ёзиш чизиқларга риоя қилмаслик, харфларни устма-уст ёзиб кетиш каби хатолар боланинг куриш идроки фазовий идроки яхри ривожланмаганлигини курсатади. Ўқий олиш малакалар ҳар бир болада алоҳида-алоҳида текширилади, бунда боланинг матнни нечоғли яхши Ўқишига – бўғинлаб ёки сидирғасига Ўқиши, харфлаб Ўқишига эътибор берилади, Ўқиш вақтида қайси хатоларга йўл қўйиши: харфларни адаштириб юбориши тушириб кетиши, талаффуздаги хатоларнинг Ўқишга таъсири, Ўқиш тезлиги, овоз билан ва овозсиз Ўқиш малакалари текширилади. Онгли Ўқиш малакаларини савол-жавоб йўли билан қайта сузлаб бериш, баён этиш усулларидан фойдаланиб, текшириб куриш қўлай. Ўқиш тезлиги ҳам онгли Ўқишга таъсир курсатади. Онгли узлаштириш таъминланадиган бўлиши учун бола бир минутда 45-50 сузни Ўқийдиган бўлиши керак бундай секин Ўқийдиган болаларда сузнинг товуш образи ва унинг маъноси Ўртасидаги боғланиш сусаяди.Ўқиш жараёнида кузатиладиган қийинчиликлар боланинг оғзаки нутқи ва ёзувидаги камчиликлар билан таққосланади ва шу йўл билан уларнинг келиб чиқиш сабаблари аниқланади, бартараф этиш йўллари ва

усуллари белгиланади. Шуни ҳам айтиб Ўтиш керакки, айрим ҳолларда бола нутқидаги камчиликлар эшитиш қобилиятининг заифлигига боғлиқ бўлади. Тарбиячи ва Ўқитувчилар боланинг уз вақтида отолоринголик текширувидан Ўтишига эътибор бермоғи лозим. Агарда отолоринголик хулосаси бўлмаса, тарбиячи ёки Ўқитувчи боланинг эшитиш қобилиятини қуйидаги йўл билан узи аниқлаши мумкин: бола орқасини Ўгириб турганида суз ва гапларни ҳар хил масофадан шивирдаб гапириб курилади, бола эса, эшитганларини такрорлаши керак. Агарда бола 6-7 мерт масофада туриб шивирлаб айтилган суз ва гапларни эшитса, демак унинг эшитиш қобилияти яхши. 3 метр масофада бола эшитмаса, уни махсус боғча ёки махсус қулоғи оғир болалар учун ташкил этилган мактабларда Ўқишини таъминлаш мақсадга мувофиқдир.Оғзаки ва ёзма нутқдаги камчиликлар иккиламчи ходиса сифатида эшитиш куриш қобилияти заиф, олигофрен болаларда, руҳий ривожланиши орқада қолган болаларда кузатилиши мумкин. Тиббий педагогик комиссиясга юбориладиган болаларнинг характеристикасида боланинг Ўқиш фаолияти, қизиқувчанлиги, иш қобилияти, диққати, эътибори, синф Ўкувчилари билан муносабати дастур материалларини узлштириш даражаси кенг ёритилиши керак. Текширишлар натижалари логопедик хулосаларда якунланади. Логопедик хулосалар асосида бола билан олиб борилиши керак бўлган чора –тадбирлар, режа тузилади. Таълим жараёни ушбу режа тўлдирилади, кенгайтирилади керак бўлса, боланинг аҳволига қараб, унинг айрим томонлари узгартирилиши ҳам мумкин.

А ДАБИЁТЛАР: 1.Ўқувчиларни касб-ҳунарга йўналтириш ва психологик-педогогик ташхис марказлари тўғрисида низом узбекистон Республикаси Халқ таълими вазирлигининг 4.06.98 01-278 сонли буйруғига илова. 2. Республика тиббий психолого-педогогик маслаҳат комиссияси низоми ва инструктив йўлланма. РХТВ РТМ ,Т 2000. 3. Методические рекомендации по организации работ на логопедических пунктах при общеобразовательных школах –Т 1987. 4. Филичева Т.Б, Чевелева Н.А Логопедическая робота в специальном детском саду. М 1987 5. Ф.Ж .Алимхожаева Заиф эшитувчи боланинг эшитиш қобилияти ва талафузини текшириш (0-5 синфлар учун)-Т Ўқитувчи 1999. 6. К. Шодиева мактабгача ёшдаги болаларни тўғри талаффузга Ўргатиш Т Ўқитувчи 1995.

Похожие

Текшириш хамда бахолаш

Болаларни мактабга тайёрлашда машгулотнинг урни

Болаларни мактабга тайёрлашда аклий тайёргарлик

Текшириш ва укитиш натижасини бахолаш

Ички назорат тизимида ижрони текшириш