Болалар жамоасини ташкил методикаси 1 - Педагогиka - Рефераты

Болалар жамоасини ташкил методикаси 1

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

107.5 KB

Болалар жамоасини ташкил методикаси Жамоа сўзи лотинча «Коллективус» сўзининг таржимаси бўлиб, йиғилма, омма, биргаликдаги мажлис, бирлашма, гуруҳ маъноларини англатади. Аниқроқ айтиладиган бўлса жамоа бу кишилардан иборат гуруҳ, демакдир. Замонавий талқинда «Жамоа» тушунчаси икки хил маънода ишлатилади. Биринчидан, жамоа деганда кишиларнинг исталган ташкилий гуруҳи тушунилади (масалан: ишлаб чиқариш жамоаси, завод жамоаси, хўжалик жамоаси ва ҳоказо). Иккинчидан, жамоа деганда юқори даражада уюштирилган гуруҳ тушунилади. Чунончи, ўқувчи (тарбияланувчи)ларнинг бирлашмаси ўзига хос муҳим белгиларга эгадир. Қуйида жамоа ва унинг хусусиятлари (белгилари) борасида сўз юритамиз. Жамоа ва жамоа орқали тарбиялаш – тарбия тизимида муҳим аҳамиятга эга бўлган тамойиллардан биридир. Шахсни шакллантиришда жамоанинг етакчи роль ўйнаш тўғрисидаги фикрлар педагогика фанининг илк ривожланиш даврларидаёқ билдирган. Жамоада унинг аъзолари ўртасидаги муносабатнинг алоҳида шакли юзага келади, бу эса шахснинг жамоа билан биргаликда ривожланишини таъминлайди. Лекин ҳар қандай гуруҳни ҳам жамоа деб ҳисоблаб бўлмайди. Жамоа бир қатор белгиларга эгадирки, мазкур белгилар жамоани кишиларнинг етарли даражада уюшган ҳар қандай гуруҳдан ажратиб туради. Жамоа ижтимоий жамиятнинг бир қисми ҳисобланади, унда ижтимоий ҳаёт ва кишилик муносабатларининг барча меъёрлари ўз ифодасини топади. Зеро, жамоа жамиятдаги мавжуд муносабатлар тизимида намоён бўлар экан, жамоа ва ижтимоий жамият мақсади, интилишида ўзаро бирлик, узвий мақсадга мувофиқ ташкил этилади. Шу боис жамоа ҳаёьининг бир (ягона) мақсадга қаратилганлиги ва ижтимоий-ғоявий йўналганлиги унинг етакчи белгиси саналади. Ҳар бир жамоа бошқа бир жамоалар билан узвий боғлиқ бўлади. Унинг

ҳар бир аъзоси жамият ижтимоий фаолиятини ташкил этиш жараёнида ўз жамоаси билан биргаликда иштирок этади. Жамоани тушуниш, уни ҳис этиш ҳамда шахсни шакллантиришдаги ўрни ва ролини тўғри баҳолай олиш умумий ва хусусий (шахсий) мақсаднинг қизиқиши, эҳтиёж ва фаолиятнинг бирлигини намоён этади ҳамда бўлишига йўл қўймайди. Ҳар бир жамоа ўз-ўзини бошқариш органига эга ва умуммиллий жамоанинг узвий қисми саналади. Шунингдек, у мақсаднинг бирлиги ва ташкил қилиш хусусиятлари орқали умуммиллий жамоа билан боғланади. Ижтимоий жамиятнинг эҳтиёжини қондиришга йўналтирилган биргаликдаги фаолият жамоанинг навбатдаги муҳим хусусиятидир. Жамоа фаолиятнинг ижтимоий-ғоявий йўналиши ҳам жамоанинг фаолияти мазмунида ўз аксини топиши муҳим аҳамиятга эгадир. Жамоа хусусиятини аниқлашда кишилар гуруҳининг ягона ижтимоий тизимини ўрната олишдаги усули, яъни жамоани ташкил қилиш усули ҳам муҳим ҳисобланади. Педагогик жиҳатдан мақсадга мувофиқ ташкил этилган жамоа фаолияти натижасида жамоа аъзолари ўртасида ишчанлик, бир-бири учун ғамхўрлик, ўзаро ёрдам, жамоа манфаати учун жавобгарлик ҳисси қарор топади. Биргаликдаги фаолият умумжамият иши учун маъсулият ҳиссини уйғота бориб, жамоа аъзоларини бир-бирига яқинлаштиради, жамоа мансублик ҳиссини пайдо бўлишига кўмаклашади, жамоага билан муносабатда бўлиш эҳтиёжини оширади. Жамоа аъзолари орасида ўзаро яқинлик, ҳиссий бирлик (бир-бирини ёқтириш) юзага келади. Ушбу муносабат кўпинча ўз-ўзидан пайдо бўлади ҳамда улар педагогик таъсир кўрсатиш учун қўл келади. Руҳий ва ҳиссий жамоа аъзоларининг биргаликдаги фаолиятини мазмунига улар орасидаги ҳосил бўлган ишчанлик фаолиятининг характерига бевосита боғлиқдир. Жамоанинг расмий (ишчанлик) ва норасмий (ҳиссий) тузилишини бир- биридан фарқлаш лозим. Жамоанинг расмий тузилиши деганда жамоа фаолиятининг турли кўринишларини амалга ошириш учун зарур бўладиган

ташкилий жиҳатлари кўзда тутилади. Мазкур тузилма бир томондан жамоа аъзолари қўшилган ишчанлик муносабатларини ифода этса, иккинчи томондан раҳбарлик вазифасини бажарувчи тарбиячилар ҳамда жамоа аъзолари ўртасидаги мавжуд бошқариш муносабатлари мазмунини ифода этади. Норасмий тузилма жамоаннг барча аъзолари ўртасидаги шахслараро маънавий психологик муносабатларининг умумий тизими ва микрогуруҳни ташкил қилувчи айрим аъзолар ўртасидаги танлаш муносабатлари мазмунини ифодалайди. Жамоанинг ҳар бир аъзоси мавжуд муносабатлар тизимида у ёки бу ўринни эгаллайди. Тарбияланувчи шахснинг жамоадаги ўрни унинг шаклланиш жараёнига таъсир кўрсатади. Мактаб ёки синфдаги расмий ва норасмий тузилмалар бир-бирига мувофиқ бўлганда, жамоанинг расмий етакчилари норасмий муносабатлар тизимида кўзга кўринган ўринни эгаллаган ҳолдагина у чинакам жамоа бўла олади. шунингдек, норасмий гуруҳлар (ижрогуруҳлар умумжамоа ижтимоий манфаатлари учун курашувчи гуруҳлар бўлгандагина жамоа ўз-ўзини чинакам жамоа тарзида намоён этиши мумкин. Яшаш жойларида ўзаро бириккан болалар гуруҳлари қанчалик аҳил ва иноқ муносабат заминидан ташкил топган бўлмасин ҳақиқий жамоа бўла олмайди. Чинакам жамоа ижтимоий аҳамиятга мойиллик фаолиятини ташкил эта олиши, жамоа аъзолари ўртасида ижтимоий аҳамияти фаолият, мақсад, ишчанлик характеридаги алоқа ва муносабатларни ўрната олиши лозим. Жамоанинг мажбурийлик белгиси унга педагогик раҳбарликнинг бўлишидир. Шундай қилиб, жамоа-кишиларнинг шундай муайян гуруҳи бўлиб, у ижтимоий аҳамиятга эга бўлган умумий мақсад ҳамда мазкур мақсадни амалга ошириш учун йўналтирилган фаолиятни ташкил этади. Ушбу гуруҳ аъзолари ўзаро бирлик, аъзоларнинг муносабатлар жараёнидаги тенглиги асосида унга раҳбарлик қилиш ва бир-бирига бўйсуниши, шунингдек, жамоа олдидаги жавобгарлиги асосида муайян фаолиятни олиб борадилар.

Жамоа ва уни шакллантириш педагогик фаолиятининг мақсади ҳисобланади. Айни кўрсатгич, уни шакллантириш воситаси бўлиб, унинг ёрдамида жамоанинг барча ёки ҳар бир аъзосини тарбиялар яхши самаралар беради. Жамоанинг етакчи тарбиявий вазифаси шахсни ҳар томонлама тарбиялаш, унда ижобий сифатларни ҳосил қилиш. Мустаҳкам хаётий позицияни қарор топширишдан иборатдир. Умумий ўрта таълим ҳамда янги турдаги таълим муассасаларида жамоани шакллантириш маъсулиятли вазифа саналади. Бугунги кунда педагог-олимлар (Л.И.Новикова ва бошқалар) болалар жамоаси ривожланиши жараёни таҳлил қилар эканлар, уни қуйидаги уч босқичга бўладилар: а) жамоани дастлабки жипслаштириш; б) жамоани шакллантириш унинг ҳар бир аъзосини индивидуал ривожлантиришнинг қуролидир. Жамоа ҳаётидаги ҳар бир босқичларни ажратиб кўрсатиш юқорида баён этилган фикрларга зид эмас, балки шахснинг ривожланишида жамоанинг етакчи аҳамиятини таъкидлайди. Рус педагоги А.С.Макаренко жамоа муносабатларининг ички жиҳатларига катта аҳамият берган эди. У жамоада шаклланган энг муҳим қуйидаги белгиларни ажратиб кўрсатган эди: 1) мажор – доимий тетиклик, тарбияланувчиларнинг фаолият (ҳаракатга тайёрлиги); 2) ўз жамоаси қадриятларининг моҳиятини тушуниш, унинг учун ғурурланиш асосида ўз қадр-қимматини англаш; 3) унинг аъзолари ўртасидаги дўстона бирлик; 4) жамоанинг ҳар бир аъзосидаги дўстона бирлик; 5) тарбияли, ишчан ҳаракатга йўлловчи фаоллик;

6) ўз ҳиссиёт ва сўзларини бошқара олиш кўникмаси. 3. Жамоани шакллантиришда жамоа аъзолари ва уларнинг фаолиятларига қўйиладиган ягона талаблар муҳим аҳамият касб этади. Ягона талаб ўқувчиларнинг дарс жараёнидаги, танаффус. Синфдан ташқари ишлар вақтидаги жамоат жойлари ҳамда уйдаги хулқ-атвор қоидаларни ўз ичига олади. Пухта ўйлаб қўйилган талаблар тизимининг мунтазам амалга оширилиши мактабда муайян тартибнинг ўрнатилишини таъминлайди. Педагоглар томонидан қўйилган талаблар қуйидаги шароитларда ижобий натижа беради. 1. Қўйилаётган талаблар ўқувчи шахсини ҳурмат қилиш билан қўшилиши керак. 2. Қўйилаётган талаблар муайян мактаб ёки синфдаги мавжуд шароитни ҳисобга олган ҳолда қўйилиши лозим. 3. Қўйилаётган талаблар аниқ бўлиши керак. 4. Ўқувчиларнинг ташқи қиёфаси, кийиниши, юриш-туриши ҳамда муомаласига нисбатан қўйилаётган талаблар, уларда маънавий маданиятни шакллантиришга хизмат қилиши шарт. Ўқитувчи қўйилаётган талаблар ҳажми, тизимини билибгина қолмасдан, талаб қўйиш методикасини ҳам ўзлаштира олган бўлиши керак. Ўқувчиларга талаблар қўйиш методикаси болаларни талаблар мазмуни билан таништириб, уларнинг аҳамиятини тушунтириш, тажриба орттириш ҳамда уларнинг мунтазам суратда назорат қилиб боришдан иборат. Ўқувчиларни талаблар билан таништириш кўпинча умумий мажлисларда амалга оширилади, бунда таълим муассасаси директори ёки ўқув ишлари бўйича директор ўринбосари истиқболли режалари ва уларни амалга ошириш жараёнидаги талаблар мазмуни билан ўқувчиларни таништиради. Батафсил таништириш айрим ҳолларда амалда кўрсатиш, кейинроқ синфлар бўйича, синф мажлисларида, махсус суҳбатлар уюштириш гоҳида амалга оширилади.

Хулқ-атвор таркиб топтиришга йўналтирилган талаблар билан таништириш мазкур талаблар устида машқ қилдириш билан қўшиб олиб борилиши керак. Хулқ атворни тарбиялаш онгни тарбиялашга қараганда мураккаб иш. Ўқувчилар талаблар моҳиятини яхши англашлари мумкин, бироқ аксарият ҳолларда уларга риоя қилмайдилар. Шу боис мунтазам равишда машқ қилдириш маданий хулқ-атворни одатга айлантиради. Талабларнинг қўйилиши жараёнида уларга ўқувчиларнинг амал қилиши устидан назорат ўрнатиш лозим. Назорат қилиб бориш турли шакллар ёрдамида амалга оширилади, чунончи, хулқ-атвор журналини юритиш, синфдаги навбатчилик учун стендда баҳоларни қайд этиб бориш ва бошқалар. Назорат ҳаққоний ва мунтазам бўлиш керак. Унинг натижаларидан ўқувчиларни огоҳ этиб бориш лозим. а) жамоани уюштириш ва жипслаштириш унда фаолни тарбиялаш билан чамбарчас боғлиқ. Ҳар бир педагогнинг жамоани шакллантириш борасидаги ҳаракати жамоанинг таянч ядросини танлашдан бошланади. Жамоа фаолини шакллантириш жамоанинг у ёки бу фаолиятга нисбатан эҳтиёжи мазмунидан келиб чиқади. Ишончли, ишчан жамоа фаолини яратиш учун ўқитувчи ўқувчилар фаолиятини уларнинг жамоа ишларидаги иштироки, хулқ-атворини кузатиб бориши ҳар бир ўқувчининг ижтимоий фаолиятни ташкил этиш лаёқатини аниқлаши зарур. Жамоа фаолини шакллантиришда ўқувчиларнинг жамоадаги обрўсини ҳам инобатга олиш лозим. Жамоа фаоли таркибини болаларнинг ўзлари, албатта, педагог иштирокида ва раҳбарлигида танласа, мақсадга мувофиқ бўлади. Педагог жамоа фаоли билан маслаҳатлашишни ташкил этади. Жамоа фаолининг ҳар бир аъзоси зиммасига муайян вазифа юклаш, маълум даврда ана шу вазифалар юзасидан ҳисобот бериб боришларига эришиш лозим. Педагог айнан шу фаолга оширилган талаб қўяди. Ўқувчилар жамоасида фаол раҳбарлигида ўз-ўзини бошқариш жамоа аъзоларидан айримларининг бошқаси устидан устун келишига олиб келмаслиги керак.

Шу боис педагог фаолни мақсадга мувофиқ фаолият юритишини назорат қилиб бориши лозим. Ўқувчилар ўз-ўзини бошқариш, бу педагоглар томонидан ташкил қилинадиган жамоа ишини уюштириш ва бошқаришда ўқувчиларнинг фаол иштирок этишидир. Ўз-ўзини бошқаришнинг шакллари орасида жамоа аъзоларининг йиғилиши, конференцияси ҳамда турли комиссиялар фаолияти ўрин тутади. б) ўқувчилар жамоасини шакллантиришда анъаналар муҳим ўрин тутади. Жамоа анъаналари – бу барқарорлашган одат бўлиб, уларни жамоа аъзолари бирдек қўллаб-қувватлайдилар. Жамоа анъаналари мазмунида муносабатлар хусусияти ҳамда жамоанинг ижтимоий фикри ёрқин ифодаланади. Жамоа анъаналари шартли равишда иккига бўлинади: а) кундалик фаолият анъаналари; б) байрам анъаналари. Кундалик фаолият анъаналари ўқувчиларнинг ўқув фаолияти (ўзаро ёрдам турлари) ни меҳнат фаолияти (кўчатлар ўтказиш, ҳашарлар уюштириш ва бошқалар) ни ўз ичига олади. Байрам анъаналарига турли воқеа ва ҳодисалар билан боғлиқ саналарни нишонлаш хусусан, «Алифбе байрами», мустақил, Наврўз байрами, Хотира ва қадрлаш куни ва бошқалар киради. Анъанавий байрамлар ўқув муассасаларида турлича ўтказилади. ўқувчилар анъаналар моҳиятини англасалар, уларга нисбатан онгли муносабатда бўлсаларгина унинг таъсир кучи юқори бўлади. Анъаналарнинг юзага келишида ўқувчиларнинг унга нисбатан муносабати катта аҳамиятга эга. Мактаб раҳбарияти ва ўқитувчилар болалар жамоасига у ёки бу ортиқча анъанани юкламасликлар керак. Уларнинг вазифаси ошкор бўлмаган ҳолда ҳамда ўқувчилар яратиш зарурлигини тушунтириш тадбирларни уюштириш ва ўтказишда биргаликда иш олиб бориш, ўқувчиларни анъаналарни давом эттиришга ўргатишдан иборат.

Илмий тадқиқотлар шахс ва жамоа ўртасидаги муносабатларнинг ривожланиши борасида қуйидаги андозанинг яратилишини таъминлади.

Шахс ва жамоа Шахс жамоага бўйсунади Муносабатлар мувофиқлиги Шахс жамоани ўзига бўйсундиради Жамоа анъана қадриятлар ни қилади Жамоа анъанала ри ва қад риятларн и амалда бажариш Тўла қонли бирлик қарор топиш и Шахс жамоаг а ихтиёри (конфор тизм) Шахс жамоани ўзига бўйсунд и ради (конфор тизм) Жамоа фаолият и ни ташкил этишдаг и роллари Жамоа анъаналари (қадриятлари) шахс томонидан мажбуран қабул қилинади, унга нисбатан норозилик келиб чиқиши Икки ёқлама қадриятлар тизимининг қарор топиши Норасмий лидерлик

мумкин Мактаб жамоаси таркибида энг барқарор бўғин – бу синфлар жамоалари саналади. Синф жамоасида ўқувчиларнинг асосий фаолияти-ўқишдир. Айнан синф жамоасида ўқувчилар ўртасида мустаҳкам шахслараро алоқа ва муносабатлар таркиб топади. Бу билан синф жамоаси уз негизида мактаб жамоасининг шаклланиши учун ўзига хос пойдевор вазифасини бажаради. Мактаб жамоаси таркибида ўқувчилар жамоаси асосий қисмни ташкил этади. Ўқувчилар жамоаси бу, ижтимоий аҳамиятни ташкил этиш, шунингдек умумий сайлов органлари ва умумий жавобгарлик, барча аъзоларнинг ҳуқуқ ва бурчлари тенглиги асосидаги ўзаро бирликка эга ўқувчилар гуруҳидир. Ўқувчилар жамоаси педагог-тарбиячилар ҳамда болалардан иборат жамоанинг мураккаб бирлашмаси, ўз-ўзини назорат, ўз-ўзини бошқарув жараёнини ташкил этувчи мустақил тизим, шунингдек, ўзининг психологик муҳитига, анъаналарига эга гуруҳ ҳисобланади. Демак, юксак даражада уюштирилган жамоа ўзида бир неча хусусият (белги)ларни намоён этади. Улар қуйидагилардир. Жамият ўзига хос хусусиятлари Ижтимоий аҳамиятга эга ягона мақсаднинг мавжудлиги Биргаликдаги умумий фаолиятнинг ташкил этилиши Мажбурий масъулият муносабатнинг йўлга қўйилиши Сайланган умумий раҳбарий органига эгалик

Жамоани шакллантириш муайян қонуниятларга бўйсунадиган узоқ муддатли, мураккаб жараёндир. Жамоанинг вужудга келиш учун тўрт босқич зарур. Жамоанинг шаклланиш босқичларида дастлаб, педагог бутун гуруҳга талаб қўяди, сўнгра жамоа фаоллари (активи) жамоа аъзоларига талаб қўяди, сўнгра бутун жамоа алоҳида шахсдан муайян тарзда фаолият олиб бориши талаб қилади ва ниҳоят, шахс ўз-ўзига талаб қуйидагича баён этиш мумкин: педагог талаб Гуруҳ фаол талаб гуруҳ гуруҳ талаб Шахс шахс талаб шахс қўйилаёттан талаблар мазмунидаги фарқ жамоа ривожланиши босқичини аниқовчи ёрқин ташкил кўрсатгич саналади. Жамоанинг амалий фаолияти мазмуни, жамоа аъзоларининг жамоа олдидаги жавобгарлиги, ижодий ҳамкорлиги аъзоларнинг хулқ-атвори, ахлоқий камолот даражасини кўрсатувчи муҳим белгилар сифатида намоён бўлади. Жамоанинг шакллантиришда унинг ҳаётини белгиловчи ички жараёнининг моҳиятини инобатга олиш зарур. Жамоанинг шаклланиш босқичларини белгилаш шартли ҳисобланади, чунки жамоанинг чегара ёки оралиққа эга эмас. Шунга қарамай педагогик нуқтаи назардан жамоанинг шаклланишини босқичларга ажратиш жуда муҳимдир. Болалар жамоаси ривожланиши босқичларга ажратиш муҳимдир. Болалар жамоаси ривожланишининг ҳар бир таъсир кўрсатиш шакл ва методларини танлаш имконини беради. Жамоа ривожланишининг биринчи босқичи. Мазкур босқичда талаб фақат педагоглар томонидан қўйилади. Бу жамоа ривожланишининг

бошланғич нуқтасидир. Ушбу даврдаги жамоа ҳали тарбияловчи жамоа бўлмай, балки «ташкил этувчи бирлик» (синф, гуруҳ)дир. Тарбияланувчилар талабларнинг қўйилишига эътиборсиз қарайдилар. Жамоа аъзоларининг узлуксиз ижодий фаолиятини ташкил қилиш ва уларни муайян (ягона) мақсад атрофида бирлаштиришга эришиш орқалигина жамоа қарор топади. Тарбияланувчиларнинг жамоа фаолиятида иштирок этиши туфайли аста- секин бойиб борадиган тажриба, фаолият натижасини биргадикда муҳокама қилиш, қилинажак ишларни режалаштириш-жамоа аъзоларида маъсулият, жавобгарлик, фаолият бирлиги, шунингдек ишчанлик муносабатининг пайдо бўлишига тарбияланувчиларда жамоа фаолиятига нисбатан қизиқишни пайдо бўлишига олиб келади. Болаларнинг жамоа фаолиятини ташкил этиш борасидаги маълумотга эга эмасликлари боис, мазкур босқичда педагогнинг асосий мақсади жамоа аъзоларини оддий тарзда уюштиришдан иборат бўлади. Ушбу босқичда педагогнинг талабчанлиги, қатъийлиги, изчиллиги, муросасизлиги ва жамоанинг барча аъзоларига талабни бир хил қўя олиши асосий омил ҳисобланади. Бу вазиятда ўқитувчилик «ҳукмдорлик» даври узоқ давом этиши мумкин эмаслигини, акс ҳолда бир қарашда интизомнинг вужудга келганлиги маълум бўлсада, гуруҳ аъзоларининг фаолликларини ривожлантириш учун шароитнинг мавжуд эмаслиги ҳисобга олиш зарур. Жамоа ҳаётининг биринчи босқичида жамоа фаолиятининг пайдо бўлиши ушбу давр учун характерли ҳодисадир. Фаолнинг таркиб топиши демакдир. Жамоа фаоли (актив) муайян гуруҳнинг шундай аъзоларики, улар жамоа манфаатига мувофиқ тарзда ҳаракат қиладилар ва педагог фаолияти ва талабига нисбатан ҳайрихоҳлик билан муносабатда бўладилар. Фаол педагогнинг яқин ёрдамчилари сифатида иш олиб борадилар. Жамоа ривожланишининг иккинчи босқичи. Ушбу босқич жамоа фаолининг педагог талабини қўллаб-қувватлаши ҳамда ўз навбатида унинг ўзи бу талабларини жамоа аъзолари зиммасига қўйиши билан тавсифланади. Эндиликда педагог жамоада пайдо бўлган ва у билан боғлиқ муаммо,

масалаларни ёлғиз ўзлари ҳал қилмайди. Жамоа фаоли билан махсус тарбиявий иш олиб бориш орқали бу ишга уни жалб этадилар. Жамоа ҳаётини ташкил қилиш усули мураккаблашиб боради, яъни жамоа ўз-ўзини бошқаришга ўтади. Тарбияланувчилар амалий фаолиятнинг доимий равишда мураккаблашиб бориши мазкур даврининг муҳим хусусияти саналади. Иккинчи босқичда жамоанинг муҳим ишларини ўқувчилар томонидан мустақил режалаштирилиши, тадбирларни ўтказишга тайёргарлик, уни ўтказиш ҳамда фаолият натижаларини муҳокама қилиш жамоа фаолиятининг ижодий хусусиятини кўрсатувчи омиллар саналади. Жамоанинг ижобий ривожланиши унинг аъзоларида фаолият мотивлари (рағбатлари)нинг пайдо бўлиши, ижодий ҳамкорлик ва ўзаро ёрдам муносабатларининг тез суръатлар билан ривожланишига олиб келади. Жамоада мустақил фаолиятнинг юзага келишида жамоа фаолиятининг роли беқиёсдир. Аммо жамоа фаолининг жамоа аъзолари орасида ҳурмат қозона олиши, намуна бўлиши ўз бурчини аниқ ва пухта бажариши ҳамда ўз мавқеларини суистеъмол қилмасликлари жуда муҳимдир. Бу ўринда А.С.Макоренконинг жамоа фаолига нисбатан «жамоа виждони» дея берган таърифини эслаб ўтиш жоиздир. Жамоа фаоли бирмунча имтиёзлар (ҳуқуклар)га эга бўлсада, айни пайтда унинг ўзига ҳам оширилган талабларнинг қўйилиши мақсадга мувофиқдир. Жамоанинг ривожланиши бу босқичда тўхтаб қолиши мумкин эмас, чунки фаолият кўрсатаётган куч жамоанинг бир қисмигина холос. Борди-ю, жамоанинг ривожланиши ушбу босқичда тўхтатиб қолинса, жамоа фаолини гуруҳнинг бошқа аъзолари билан қарама-қарши қўйиш ҳавфи туғилиши мумкин. Бу босқичда жамоанинг барча аъзоларининг фаол фаолиятга ўтиши зарур саналади. Жамоа ривожланишининг учинчи босқичи жамоа фаолиятида бу босқич анчагина сермаҳсул ҳисобланади. А.С.Макоренконинг аниқлашича, бу даврда бутун жамоа «айрим ўзини четга олиб қолувчи, инжиқ шахс»ларга

талаб қўя бошлайди. Жамоа шунга эндиликда фақат фаолигина эмас, балки унинг бутун аъзолари қизиқади. Жамоа ҳаётидаги учинчи босқич, ижтимоий фикр мавжудлиги билан ифодаланади. Педагог мазкур йўналишда максадга мувофиқ ва изчил иш олиб борган шароитдагина ижтимоий фикрни шакллантиришга эришиши мумкин. Шу мақсадда у ёки бу тадбир режасини, жамоанинг биргаликдаги фаолиятини, унинг аъзолари хатти-ҳаракатини жамоа бўлиб муҳокама қилинади: турли мавзуларда суҳбатлар ва маърузалар уюштирилади, ўқувчилар ўртасида самарали ахборот воситалари ёрдамида ижтимоий-ғоявий, ахлоқий, эстетик, экологик, ҳуқукий, иқтисодий ва бошқа билимлар тарғиботи ташкил этилади. Педагог жамоа аъзоларининг биргаликдаги фаолиятини ташкил этар экан, жамоа аъзоларининг ижобий тажрибага қўшиш имконини берадиган ўзаро муносабатларини шакллантиришга таъсир кўрсатадиган шакл ва методлардан фойдаланади. Жамоа ўзининг ҳар бир аъзосида ижтимоий аҳамиятли фаолиятни мақсадга мувофиқ равишда шакллантириб бориш, жамоа аъзолари орасида барқарор инсоният муносабатларни таркиб топтиришга ёрдам беради. Жамоада барқарор инсоний муносабатларнинг юзага келишининг сабаби, унинг аъзоларини юксак ақлий мазмунга эга бўлган ишларни ташкил этишда фаол иштирок этишларининг самарасидир. Жамоа ривожланишининг учинчи босқичида кўрсатиб ўтилган хусусиятлар шундан далолат берадики, ушбу босқичда жамоа фаоллигини эмас, балки жамоанинг ҳар бир аъзоси бир-бирларига ахлоқий мазмундаги талабларни қўя бошлайдилар. Жамоа ривожланишининг тўртинчи босқичи, бу босқич унинг барча аъзолари жамоа олдида турган талаблар асосида ўз-ўзларига талаблар қўя олишлари билан тавсифланади. Шуни айтиш мумкинки, ҳар бир босқич жамоа аъзоларининг ўзининг олдига муайян талаб қўйиши билан тавсифланади, аммо қўйилган ҳар бир талаб ўзига хос йўналиши (масалан, ўйиндан умуминсоният бахти учун курашишига интилиш ўртасидаги фарқ

билан ажралиб туради. Ҳудди шу жиз^атдан тўртинчи босқич жамоа аъзоларининг ўзига нисбатан юксак ахлоқий талаблар қўя олишлари билан аҳамиятлидир. Жамоанинг ҳаёти ва фаолияти мазмуни жамоа аъзоларининг ҳар бири учун шахсий эҳтиёжга айланади. Жамоадаги тарбия жараёни ўз-ўзини тарбиялаш жараёнига ўсиб ўтади. Бироқ бу айрим шахснинг янада ривожланишда жамоанинг тутган ўрнини пасайтирмайди. Туртинчи босқичда амалга ошириладиган вазифалар анча мураккаб ва масъулиятлидир. Мазкур босқичда жамоа олдига истиқболли, юксак ва мураккаб талаблар қўйиш учун мутлақо қулай шароит яратилди.

Похожие

Синф жамоасини ташкил этиш ва уни тарбиялаш методикаси

Педагогик тажрибаларни ташкил этиш методикаси

Психология курсидан лаборатория машғулотларини ташкил этиш методикаси

Мактабдаги тарбиявий ишлар тизимида синф раҳбарининг фаолияти, ташкил этиш методикаси

1-4 синфларда меҳнат таълими дарсларини ДТС талаблари асосида ташкил қилиш