Ал-Хоразмий ва Абу Райҳон Берунийнинг маърифатпарварлик карашлари - Педагогиka - Рефераты

Ал-Хоразмий ва Абу Райҳон Берунийнинг маърифатпарварлик карашлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

106.5 KB

Ал-Хоразмий ва Абу Райҳон Берунийнинг маърифатпарварлик карашлари Режа: 1. Буюк олим Ал-Хоразмийнинг фан оламига қўшган ҳиссаси. 2. Ал-Хоразмийнинг ижтимоий-фалсафий қарашлари. 3. Абу Райҳон Берунийнинг ижодий фаолияти. 4. Абу Райҳон Берунийнинг Ўрта Осиё фани ва маданияти тараққиётига қўшган ҳиссаси. 5. Мутафаккирлар асарларида инсон камолоти ва уни тарбиялаш масалалари .

Таянч сўз ва иборалар: Илм-фан, олим, маданият, мутафаккир, инсон камолоти, тарбия, таълим, алгебра, математика, фикрлар, ижтимоий қарашлар, фалсафий қарашлар, ижод, таълимий-ахлоқий асарлар, хулқ, одоб, билим, ақл. 1. Буюк олим Ал-Хоразмийнинг фан оламига қўшган ҳиссаси Муҳаммад ибн Ал-Хоразмий (783-850). Жаҳон илм-маърифатининг буюк номоёндаси Муҳаммад ибн Мусо ал-Хоразмий тахминан 783 йилда Хоразмийда дунёга келиб, 847-850 йиллар оралигида Боғдодда вафот этган. Хоразмий туғилиб вояга етаётган даврда Мовароуннаҳр йирик маданий ва савдо марказларидан бири эди. Олимнинг тўлиқ исми Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Мусо ал- Хоразмий Ал-Мажусийдир, "Абу-Абдуллоҳ Муҳаммад " Исломга ўтганларга бериладиган анъанавий исм бўлган. Хоразмийнинг авлодлари мажусий кохинларидан, яъни "Муғуллар" дан бўлиб, исломни отаси қабул қилган бўлиши керак. Илмий адабиётларида ёзилишига кўра Хоразмий бошланғич маълумотни ўз уйида олган, чунки унинг отаси қадимий диний ҳамда дунёвий билимлардан хабардор бўлган. Шу туфайли ал-Хоразмий болалигиданоқ бу илмий манбалардан ўрганиш имкониятига эга бўлган. Муҳаммад Хоразмий математика билан жуда берилиб шуғулланган, бу соҳага оид барча асарларни қунт билан ўрганган, Араб, форс, хинд, юнон тилларини ҳам ўрганиб, бу тилда яратилгана асарларни ҳам ўқий оладиган бўлади. Лекин Хоразмийнинг ватанидан четда яшаганлигини турлича шархлашади. Чунончи отаси мажусий кохинлардан бўлганлиги учун ҳам араб мутассаббилари уни таъқиб қилганлиги сабабли у Хоразмни ташлаб кетишга мажбур бўлган, деган фикрлар ҳам мавжуд. Хоразмийшунос олим А.Ахмедов халифа Хорун ар-Рашиднинг ўғли Маъмун-ар Рашид Марвда халифа ноиби турганда саройида жуда кўп олимларни тўплаган, сўнг халифа бўлиб кўтарилгач уларни ҳам Боғдодда олиб кетганини таъкидлайди.

Биз А.Ахмедовнинг фикрига қўшилган ҳолда яна қуйидагиларни ҳам баён этмокчимиз. Бунинг сабаблари - биринчилардан , ўша даврда барча илмга интилган олимлар маълум фанларни эгаллаб олганда сўнг илм-фан марказларига сафар қилганлар ва у ерда етук олимлар билан мулоқотда бўлиб, турли фанлар бўйича бахс-мунозара юритганлар махсус тайёргарликдан ва синовлардан ўтганлар, ўзларини фан оламида синаб кўрганлар. Иккинчидан , халифаликда илм маркази саналган Дамашқ ва Боғдодда илм-фаннинг тараққий этганлиги ва шахсан халифаларнинг илм-фан тараққиётига хомийлик қилганлиги ҳам олимларни жалб этган. "Байтул Хикма" да математика, геодезия, география фалаккиёт ва бошқа соҳалар бўйича тадқиқотлар олиб борилди ва ал-Хоразмий макзаби яратилади. Олимнинг айниқса, математикага оид илмий мероси жаҳон аҳамиятига эга бўлди. Халифа ал-Маъмун хатто Муҳаммад ал-Хоразмий бошчилигида Хиндистон ва Рум (Византия) Хазария (Волганинг қуйи оқимидаги) ги ўлкага бир неча марта илмий сафарлар уюштиради. Олим инсоннинг камолга етиши ва инсоний муносабатларда илм- фаннинг муҳимлиги ғоясини илгари сўрган ҳолда педагогик фикр тараккиётида ҳам муносиб урин эгаллайди. Хоразмий математика, география, геодезия, фалаккиёт соҳаларида йирик тадқиқотлар олиб борган. Лекин у математика соҳасидаги янгилик яратган назариётчи ҳамда педагог- услубиятчи олим сифатида тарихда қолган. "Ал-Жабр ва муқобала" асари билан ҳам математика фанини ривожлантириб ўзидан аввалги билимларни ўрганди ва уларни синтезлаштириш ҳамда амалда қўллаш усулларини баен этди. Шу асар туфайли "Ал-Хоразмий" номли лотинча транскрипцияда "Алгоритм" шаклини олди, кейинчалик ҳозирги замон ҳисоблаш математикасининг асосий тушунчаси алгоритм алгорифмга айланди. У математиканинг назарий ривожланиши билан бирга, ундан турмушда

фойдаланиш йўлларини ҳам берди, мерос тақсим қилишда васиятномаларни тузишда, мол тақсим этишда одамларга керак бўладиган амалий ишларга зарур бўлган ҳисобларни тақдим этди. Хоразмийнинг математикага оид иккинчи китоби "Хинд арифметикаси ҳақида китоб" ("Ҳисоб ал хинд")дир. Асар ўнлик тизими рақамлари (0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9) га бағишланган. Хоразмий хиндларнинг фалаккиёт ва математикага оид "Синдихинд" номли қўлланмасини укиб, унинг янгилиш ва кийин томонларини кайта ишлаб янги боблар қўшди ва уни "Кискарган синдихинд" ("Алгоритм хинд ҳисоби ҳақида") деб атади. Асар фақат Шарқдагина эмас. Европада ҳам қўлланма сифатида шухрат таратли. Ўнлик тизимининг кашф этилиши саноқ тизимида инклобий узгариш ясади ва таъриф берадилар. Европага ўнлик тизим рақамларидан фойдаланиб энг катта сонларни ёзиш ва жойларни аник курсатиш X-XI асрларда араблардан кириб келган. Хоразмий арифметиканинг алгоритмлари бўлган кушиш, айриш, кўпайтириш, бўлиш коидаларини яратган. Турли "жинс" даги сонларни кўпайтириш алгоритми ҳам берган. Масалан, минут секундларни бир-бирига кўпайтириш учун аввало, бир хил шаклга келтириш яъни секунл ёки минутга айлантиришни кўрсатган. Махсус бобда каср ва млмиздан чикариш амалларини ёзган. Хоразмий ўзининг фалаккиётга доир ишларида хиндларнинг фалаккиёт жадвалларни таҳлил этиб, "Хоразмий зижи" номли билан машҳур бўлган астрономий жадваллар тузди. Маълумотларга кўра VIII-XV асрларда ҳаммаси бўлиб тригонометрия, фалаккиётга оид 100 га якин зиж - жадвал мавжуд бўлган. Уларнинг қаторига бошқа олимлар билан бирга Хоразмий тузган зижлар ҳам бор. Хоразмийнинг "Синус зижи"ри асари XII асрда лотин тиллари таржима этилиб, бир неча аср мобайнида ундан фойдаланиб келинди. Бундан ташкари, "Китоб суратил ард" ("Ернинг сурати китоби") географияга оид дастлабки китоб саналади. Бу асар А.Ахмедовнинг

тахминига кўра харитани тавсифлаган асардир. У Хоразимийнинг кўп йиллар олиб борган текшириш-кузатишлар ишлари натижаси бўлди. Унда олим Шарқ мамлкатлари устида кузатишлар олиб бориб мамлакат ва шахарларнинг ҳаракатларини тузади, номлар рупарасида узўнлик ва кенглик даражаларини курсатади. У географияга оид ясашида Ерни кетти иклимига бўлади, ер харитасини тузади. Ташкилотчиларнинг маълумотларига кўра оламнинг турт харитасини тузади. Тадқиқотчиларнинг маълумотларига кура- оламнинг турт харитаси - Азов денгизи, Нил дареси Якин ва Урта Шарқ мамлакатлари харитаси сакланиб колган. Унинг юкоридаги асари ҳам Шарқ ва Ғарбда катта аҳамиятга эгадир. 2. Ал-Хоразмийнинг ижтимоий-фалсафий қарашлари Хоразмий илмий мероси билан билиш назариясига узининг улкан ҳиссасини қўшди. "Ал китоб ал мухтасарфи ҳисоб алжабр ва муқобала " асарида ("Алжабр ва ал муқобала ҳисоби ҳақида қисқача китоб") сонли квадрат ва чизиқли тенгламалар уларни ечиш йўлларни баен этади. Рисола уч қисмдан иборат бўлиб, биринчиси -алгебраик қисм унинг охирида савдо муомласига оид кичик бир бўлим келтирилади. Иккинчи - геометрик қисм алгебраик усул қўллаб улчашлар ҳақида, учинчи қисм васиятлар ҳақида бўлиб, муаллиф уни "Васиятлар китоби" деб атайди. Ал-Хоразмий математика фанида абстракция (мавхумийлик) тушунчасини кенгайтирди. Индукция йўли билан умумий ечиш усулларини ҳал этди, дедукция йўли билан умумий усуллар ёрдамида турли хусусий масалаларни ечди. Хоразмий билим олишда талабанинг шахсий кузатишларига ҳамда олган билимларидан фойдаланишга катта эътибор берди. Бунда у илм изловчиларнинг илмий манбаларни тўплаш уларни ифодалаш ва кузатилганларни йуштира олиш малака ва кўникмаларни хосил килишга катта бахо беради. "Ул-китоб ал мухтасар фи ҳисоб алжабр ва ал-муқобала"

асарида олмишларни уч гурухга бўлади. улардан узидан аввалгилар қилган ишларни амалга оширишда бошкаларидан узиб кетади ва уни узидан кейин келувчиларга мерос килиб колидиради. Бошкаси узидан аввалшиларининг асарларини шархлайди ва бу билан кийинчиликларни осонлаштиради, ёпикни очади йўлни ёгитали ва уни тушунарлирок килади ёки бу айрим китобларидан нуксонлар топадиган сечилиб ётганини туплайдиган одам бўлиб у узидан аввалгилар ҳамида яхши фикрда бўлади, такаббурлик килмайли ва узи қилган ишидан магрурланмайди. Хоразмийнинг бу фикри бир томондан, олимларнинг маънавий юксаклигини ёритса, иккинчи томондан, ўша даврда илмий-тадқиқот ишлари ва укитилишнинг усул ва воситаларидан кай даражада фойдаланганлигини курсатади. Кўпчилик мутаффакқиятлар катори Хоразмий ҳам билим беришнинг кўргазмали тажриба усуллари, савол-жавоб малака ва кўникмаларни шакллантириш, билимларни синаш усулларимдан фойдаланган. Масалан, Хоразмийнинг арифметикага оид рисоллари унинг тафаккурни ривожлантириш учун билимларни изчил баён этишга эътибор берганлигини курсатади. Хоразмий билишни сезгидан мантикий тасаввур оркали фарк килиш ҳақида фикр баён этган: "Сезги" оркали билиш бу қисман билиш булса, "мантикий" баён билиш эса хакикий, билишнинг муҳим томонини намоён этади. Хоразмий билиш назариясига муҳим ҳисса қўшди. У биринчилдан бўлиб, синов-кузатиш ва синов усулларига асос солди самовий қисмларнинг ҳаракатини акс эттирувчи жадвал асосида математик масалаларни алгоритм усулида ечишни исботлаб берди. У математик масалаларни ғоялларни асосида одамларнинг амалий талаблари натижасида юзага келишини асослайди. Масалан, ер ишлари, бинолар куриш, каналлар ечиш. У биринчи

марта инсоннлар уртасидаги муносабатларни математик шаклларла ифодалади. Хоразмий илмий фаолиятининг методологик жихатларига катта аҳамият берди. Хулоса килиб айтганда, ал-Хоразмий Европа ва Шарқда фалаккиёт ва математика соҳасидаги янги давр очди. Хиндларнинг ўнлик тизим рақамлари Хоразмий туфайли "Араб рақамлари" номи билан бутун дунега ёйилди. Хоразмий тарихра келиб алгебра фанининг асосчиси сифатида кирди. Хоразмийнинг ҳаётий ва амалий муаммоларни ҳал этишга оид тавсия этган усуллари фикрига оид масалаларни ечишда муҳим қўлланма бўлди. Хоразмийнинг фалаккиёт ва геодезияга оид кузатишлари, географияга оид асарлари, у чизган Ер харитаси ҳам Шарқ ва Ғарб олимлари учун чизган текшириш- кузатиш ишларини олиб боришда муҳим қўлланма бўлиб хизмат килди. Олим "Ер сатхини улчаш" ("Алстралябия") "Куёш соати тўғрисида", "Яхудийлар тарихи ва уларнинг байрамларини белгилаш" ва бошка асарлари билан ҳам фан ривожига катта ҳисса кушди. Юқоридагилардан хулоса қилиб айтиш мумкинки, ал-Хоразмий илмий билим таълим усуллари, илм фанга қўшган улкан ҳиссаси билан инсонни ақлий камолга етказишда, таълим-тарбияда ўз ўрнига эгадир. Олимнинг ижоди ҳақидаги маълумотлар ҳам унинг ҳаёти тўғрисидаги маълумотлар каби жуда кам. Сакланган маълумотларга кура, унинг каламига мансуб асарларнинг сони ундан ортикдир: 1. Арифметик асар ("Алгоритми хинд ҳисоби ҳақида") номи билан маълум. Асарнинг арабча нусхалари сақланмаган. 2. Ал-китоб ал-мухтассар фи ҳисоб ал-жабр вал-муқобала (ал-жабр алмуқобала ҳисоби ҳақида қисқача китоб) 3. "Зижи ал-Хоразмий " (Хоразмий Зижи) арабча нусхада сақланмаган. Асарнинг 1007 йили испаниялик араб астрономи Маслама ал-Мажритий (Х-

ХI) кайта ишлаган нусхадан XII асарда Аделард Бат бажарган лотинча тажриманинг нусхалари мавжуд. 4. Муҳаммад ибн ал-Хоразмийнинг ажойиб ишларидан, Астурлаб ёрдамида азимутни аниқлаш ("Зараиф мин амал Муҳаммад ибн Муса ал- Хоразмий та риф ас-самт би-л-астурлоб"), ягона арабча қўлёзмаси Истанбулда Аё Суфиё кутубхонасидан 4830Ғ13-рақамли инвентарь (198-200 варақлар, хижрий 620 йили кўчирилган) рақам билан сақанади. Русча тажримаси нашр этилган. 5. Мрамар соат ҳақида китоб (Китоб ар-руҳама) 6. Тарих китоби (Китоб ат-та рих) 7. Абу Маслама ал-Мажритий ўзининг "ғоят ал-хаким" номли асар да Хоразмийнинг астроматик маънога эга саридан цитата келтиди. Бу асар сақланмаган. 8. Яхудийларнинг эралари ва байрамлари ҳақида рисола. (Рисола фи истихрож та рих ал-йахуд ва а ёхидим) кадендарга талуқли. Бу китоб таржима қилинган. 9. Сурати-л-арз китоби (Китоб сурати - л - арл) - Хоразмий "География"си бу асар ҳам муаллиф томонларидан таржима қилинган. 10. Астурлоблар билан амал тутиш ҳақида китоб (Китоб ал-амал би-л - астурлобот. 3. Абу Райҳон Берунийнинг ижодий фаолияти Ўрта асрнинг буюк қомусий олими бўлган Абу Райхон Беруний (973- 1048) ҳам табий, ҳам ижтимоий фанлар ривожланишига кўп ҳисса қўшган. Берунийнинг машҳур асарларидан: «Қадимги халқлардадан қолган ёдгорликлар» («Ал-осорул боқия ан ил қурун ил ҳолия»); «Турар жойлар орасидаги оралиқни белгилаш учун жойларнинг чегараларини аниқлаш» («Сеодезия»); «Ҳиндистон»; «Қимматбаҳо тошларни аниқлаш ҳақида тўплам» («Минералогия»); «Китоб ас-Сайдона» («Тиббиётда

боришунослик»); «Юлдузшуносликда бошланғич таълимотларни аниқлаш»; «Қонуний Масъудий» кабилардир. Унинг турли ҳажмдаги 150 та асарлари ҳозирги кунда аниқланган, лекин шулардан 30 тагинаси етиб келган. Улуғ олимнинг турли фанларга доир асарлари орасида ижтимоий таълимотлари, дунёқараши ифодаланган асарлари алоҳида ўрин тутади. Масалан, «Китоб –ахборотил мубаййизот вилқаромита» («Оқ кийимликлар ва караматийлар хабарлари ҳақиа китоб»), «Китобул мақолот вал-арз вад-диёнот» («Мақолалар, эътиқодлар ва динлар ҳақида китоб») «Геодезия», «Минералогия» номлари билан таржима қилинган асарлари ҳам анашулар жумласидандир. Олим «Минералогия» номли асарида инсон ер юзидаги барча мавжудотларга қараганда масъулиятлироқ вазифаларни бажариши кераклигини қуйидагича ифодалайди: «Инсон табиатнинг энг олий зоти камолотидир, инсон зоти барча ҳайвонлардан юқори туради… Инсонга катта шараф кўрсатилган –унга ақл-заковат ва куч армуғон этилган. Шу сабабдан, инсоннинг маънавий қиёфаси унинг олдига қўйилган вазифаларга мос бўлиши учун у юксак ахлоқи, билимли, маърифатли бўлмоғи даркор» 1 . 4. Абу Райҳон Берунийнинг Ўрта Осиё фани ва маданияти тараққиётига қўшган ҳиссаси Беруний илмни ва илм аҳлини улуғлайди, инсонларни ҳам шунга чақиради. Барча иллатларнинг асосий сабаби илмсизликда деб балади. У ўзининг «Ҳиндистон» асарида жамият тараққиётининг илмга боғлиқлигини шундай тушунтиради: «Илмлар кўпдир. Улар замони иқболли бўлиб, турли фикр ва хотиралар уларга қўшилиб борса, кўпаяди. Одамларни илмга даъват қилиши, илмларни ва илм аҳлларини ҳурматлаши ўша иқболнинг белгисидир. (Айниқса) ҳукмрон кишиларнинг илм аҳлини ҳурмат қилиши турли илмларнинг кўпайишига сабаб бўлади… Ҳукмроннинг илм аҳлини 1 О.Щасанбойев, Ж.Щомидов. Педагогика тарихи. «Ы=итувчи» 197 й. 47 б .

кўпроқ мақтаб, улардан хурсанд бўлиш ҳам илмларнинг кўпайишига сабаб бўлади» 1 . Беруний илмлар инсоннинг эҳтиёжидан пайдо бўлган деб ҳисоблайди. «Уларни кишининг турмуши учун бўлган эҳтиёжлари дунёга келтирди. Шунга мувофиқ тарзда фан тармоқ отди. Фаннинг фойдаси –улар ёрдамида олтин ва кумуш тўплаш эмас, балки керакли нарсалар ҳосил қилишдир» 2 -деб ёзади у «Геодезия» асарида ва фанларни қуйидагича таърифлайди: « Мусиқа –инсонга ички таъсир этиб, ёқимли кайфият бағишлайди: тил –нутқнинг тарозиси ва муомала қуролидир: геодезия –ҳаракатсиз юлдуз ва қуёш орқали шаҳарларнинг жойлашишини мукаммал ўргатади; геология, география ва гидрология –ер ҳақидаги фанлардир; геометрия –жисмларнинг шаклларини фалакиёт –коинот сирларини, минералогия –жавоҳир ва лаъллапни ўргатади; доришунослик –тиббиёт илмларидан хабардор қилади». Беруний фанларни таърифлаш билан бирга уларни ўқитиш усулларини ҳам баён этан. Ўқувчига билим беришда: - ўқувчини зериктирмаслик; - билим беришда бир хил нарсани ёки бир хил фанни ўргатавермаслик; - узвийлик, изчилликка риоя қилиш; мавзуларни қизиқарли, асосан кўргазмали баён этиш. Беруний илмни қуйидаги уч йўл билан ҳосил бўлишини алоҳида уқтирган: 1. Ҳар бир илм ва санъатнинг бориб тақаладиган бошланиш жойи бор. Шуни тўғри бошлаш зарур. 2. Илм бошланиш жойига яқинлашган сари то ўзига бориб етгунча соддалаштириб бориш. 3. Илм ўрганиш вақт ва сабрни талаб этади. Шошилиш керак эмас. 1 Ыша асар. 2-жилд, Т., 1965 й. 125 б . 2 Беруний. Танланган асарлар. 1-жилд. Т., 1968 й. 40 б .

Беруний илм аҳлини ҳурмат қилсагина, илмлар янада ривожланиб кетишини қайта-қайта уқтирган эди. Ўзи эса жуда кўп олим ва подшоларга сабоқ ҳам берган. Берунийнинг толмас заковатидан Султон Масъуд ҳам баҳра олган, яъни ундан фалаккиётшунослик илмини ўрганган, Беруний таҳлилидаги дарсликлар ғоят тушунарли, содда бўлиб, илмга чексиз муҳаббат уйғотган. Берунийнинг педагогик қарашлари фақат ўз замонасида эмас, ҳозирги таълим-тарбия ишларини такомиллаштиришда ҳам муҳим аҳамият касб этади. 5. Мутафаккирлар асарларида инсон камолоти ва уни тарбиялаш масалалари Беруний ўз асарларида таълимнинг кўрсатмали, изчил, мақсадга мувофиқ бўлиши кераклигини, шахснинг баркамоллиги, кишилар ўртасидаги ижобий ахлоқий муносабатлар ва олийжаноблик каби юксак фазилатларнинг моҳиятини асослаб берган; Беруний илм-фаннинг мухлиси ва буюк хомийси сифатида мамлакатнинг ободончилиги илм-фаннинг гуллашига боғлиқ, одамларнинг бахти эса унинг маърифатида деб билган. Маърифат душманларига, ёмон урф-одатларга, адолатсизликка қарши бўлган. Инсон камолоти ўтмишдаги файласуф-мутафаккирлар томонидан ифодаланган бўлсада, Беруний уни янада ривожлантирган ва тўғри асослаган. Беруний тавсифи бўйича болаларни қуйидаги тарбия усуллари орқали комилликка эриштириш мумкин: Ырнак олиш Панд ва насищат Донишманд ва олимлар хул=ларидан ырнак олиш, яхши хул=ни ривожлантириш, ёмон одатларни йы= =илиш. Ота-она намунаси Панд-насищат ор=али болалардаги ай-рим ну=сонларни англатиш, «..ырган-ган, одатланган ва кыпчиликка маъ=ул былган нарсага =аршилик кырсатмаслик».

Олимнинг фикрича ахлоқийлик комилликнинг энг муҳим мезонидир. Лекин бу хислат бирданига таркиб топмайди. У кишиларнинг ўзаро мулоқоти, ижтимоий муҳит-жамият тараққиёти жараёнида таркиб топади. У «Қадимги халқлардан қолган ёдгорликлар» асарида шундай ёзади: «Яхшилик хислатлари: тақводорлик, тўғрилик, одиллик, инсоф, камтарлик, лутф, собитқадамлик, эҳтиёткорлик, саҳийлик, ширинсуҳанлик, сиёсат ва бошқариш ишларида билимдонлик, тадбиркорлик. Тўғри тахмин қила билиш ва булардан бошқа ақлга сиғмайдиган, киши баён этиб тугата олмайдиган (яхши) сифатлардан иборатдир» 1 . Ёмон иллатларга эса ҳасадгўйлик, бахиллик, ўз манфаатини сўзлаш, мансабпарастлик кабиларни киритади. У инсоннинг маънавий қиёфасидаги барча ахлоқий хислатларни яхши ва ёмонга бўлади. Берунийнинг педагогик ижодида инсон ва унинг бахт-саодати, таълим-тарбияси, камолоти бош масала бўлган. Adabiyot : 1. Шеранова М 1 Беруний. Танланган асарлар. 1-жилд. Т., 1968 й. 40 б.

2. Фарсахонова Д 3. www.ziyonet.uz 4. www.nur.uz

Похожие

Ал-Хоразмий дидактикаси

Шарқ уйғониш даври ва бу даврда педагогик фикр тараққиёти (Ал-Хоразмий, ал- Форобий, Абу Райҳон Беруний, Абу Али ибн Синоларнинг таълим -тарбияга оид қарашлари)

Шарқ мутафаккирларининг таълим методлари ҳақидаги фикрлари

O‘zgarmas tok kuchaytirgichi

Абу Наср Форобий ва Абу Райхон Берунийларнинг таълимий-ахлокий қарашлари