Ахборот таълим технологиялари - Педагогиka - Рефераты

Ахборот таълим технологиялари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

112.5 KB

Ахборот таълим технологиялари Режа: 1. Ахборот технологияларини замонавий таълимда тутган ўрни. 2. Ахборот технологияларини машғулотлар жараёнида дидактик восита сифатида қўлланилиши. 3. Масофавий таълим.

Таянч иборалар: Копьютер технологиялари, ахборот технологиялари, тест дастурлари, Power Point дастури, анимация, электрон ташувчилар, электрон дарслик, Интернет, масофавий таълим, тьютор ХХ I аср супертехнологиялар асри. Компьютер инсон учун ахборот сифатидаги бойликка эга бўлишга имкон яратади. Чунки ахборот товарга айланди. Дунё таълим тизимлари ривожланишидаги йўналишлар. 1. Кўрсаткич таёқча (указка)дан дискетага. 2. Бор ва доскадан электрон доскага. 3. Ахборотни рақамли ёзишга. 4. Дискетадан вилеокитобга. 5. Магнит ёзувдан оптик (лазер) ёзувга. 6. Магнитофондан компьютерга . 7. "Эппл" дан "АЙБИЭМ" га ва ундан кейин "Макинтош" - "Некст" - "Пентиум". 8. Л ингафон кабинет дан компьютер синфига. 9. Гигант-мактаблардан кичик муаллифлик мактабларига (лице й, гимназия лар). 10. Чоп этилган китоблардан аудиокитобларга. 11. Библиотекадан медиотекага. 12. Педагогик кенгашдан телеконференцияларга. 13. Анъанавий почтадан электрон почтага. 14. О возли кинофильмдан мультимедиаэкранга. 16. мультимедиадан гипермедиага. Сўнги йилларда Ўзбекистонда компьютер паркини замонавийлаштириш ҳисобига ОТМларнинг техник базаси юқори савияга

чиқмоқда. ОТМларни ахборот-телекоммуникацион технологиялари соҳасидаги фаолиятларини такомиллаштиирш бўйича амалий ишлар режаси ишлаб чиқилди, бир қатор буйруқлар қабул қилинди, янги компьютерлар билан техник базанинг жихозланиши яхшиланди, Tошкент ахборот технологиялари университетининг республика вилоятларида филиаллари очилди. Tошкент ахборот технологиялари университетида ахборот- телекоммуникацион технологияларининг янги йўналишлари: ахборот ҳавфсизлиги, электрон тижорат, мультимедиа, компьютер графикаси, ахборотни бошқариш ва қайта қўллаш автоматик тизими бўйича мутахассисларни тайёрлаш бошланди. Бу йўналишда 3000 дан ортиқ профессор-ўқитувчилар, илмий ишлар бўйича проректорлар ва ахборот технологиялари ва масофавий ўқитиш марказлари директорлари учун малака ошириш ишлари амалга оширилди. Мамлакатнинг барча ОТМларида Интернет глобал тармоғига уланиш амалга оширилди. Ҳозирги кунда ҳар 100 талабага 6,7 компьютер тўғри келади, талабалар уйларида компьютерлар сони 387тага етди, ва компьютер таълим паркининг умумий сони 18332га етказишга муваффақ бўлинди. Видеоконферен- циялар ўтказиш учун 9та олий таълим муассасаларининг ахборот технологиялари ва масофавий ўқитиш марказлари замонавий мосламалар билан жиҳозланган. Вазирлик ўзининг тасарруфидаги 33та ОТМларни 2мб/с юқори тезликдаги ягона корпоратив тармоққа бирлаштира олди. Ўзбекистон Республикасининг барча олий ўқув юртлари ҳақида, ва кенг омма учун олий таълим соҳасидаги норматив ва бошқа ахборотлар, шу жумладан, чет эллик Интернетдан фойдаланувчилар учун ахборотни тўплашга мўлжалланган- http:// www.edu.uz таълим портали яратилди. Таълим порталининг ютуқлари ва еришган натижалари қуйидагилардан иборат:

– Интернетдан тўлиқ кун сканерлаш тартибида ишлайдиган, ўз ичига 17000дан ортиқ фан, техника ва таълимга оид материалларни, 2620та маърузаларнинг электрон конспектларини, 15298 электрон рефератларни, 621та китобларни оладиган, фан ва таълимга оид маълумотларни автоматик йиғиш тизими- http://ec.edu.uz тадбиқ қилинди; - Олий ва ўрта махсус таълим тизимида ҳужжатларнинг бажарилишини назорат қилувчи- http://performance.edu.uz тизими яратилди; - ОТМларнинг электрон паспортларининг тўлиқ рўйхати тузилди; -ОТМларга талабаларининг давомати ва ўзлаштиришини назорат қилувчи автоматлаштирилган тизим жорий этилди; - 5та тилда (инглиз, франц уз, немис, рус, ўзбек) Он-лайн луғати яратилди. ОТМларда электрон каталоглар ва автоматлаштирилган кутубхоналар ишга туширилди, электрон дарсликлар ва ўқув қўлланмалари яратилиш бўйича ишлар олиб борилмоқда. Мактаб, лиц ей, коллеж ўқувчилари, ОТМ талабаларининг ахборотга бўлган эҳтиёжларини ҳар томонлама қондириш, шунингдек, миллий сегментдаги Интернет тармоғида ёшларнинг таълимий ва илмий маълумотлар заҳирасини ривожлантириш мақсадида ёшларни виртуал маконда бирлаштирадиган «ZiyoNET» тармоғи яратилди. «ZiyoNET» т армоғининг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат: - Ёшларда ватан тарбиясини янада такомиллаштиришга қаратилган миллий ахборот заҳираларини шакллантириш ва ривожлантириш; - Ўсиб келаётган авлодда Ўзбекистоннинг бой тарихи, миллий урф- одатлари ва халқнинг маънавий қадриятлари асосида Ватанга бўлган муҳаббатни, юксак маънавий-маърифий хусусиятларни мустаҳкамлаш; - фаол ҳаётий позиц ияга ега бўлган комил инсонни шакллантириш; - Ўзбекистоннинг миллий қизиқишларини эътиборга олган ҳолда фойдаланувчиларнинг кенг оммасига ёшларни маънавий ва интеллектуал ривожланишига ўз ҳиссасини қўшувчи ижтимоий-сиёсий, ижтимоий-

иқтисодий, таҳлилий, маънавий-маърифий, илмий-таълим ва бошқа ахборотларга киришини таъминлаш; - Ёшлар ўртасида соғлом ҳаёт тарзини тарғиб қилиш ва спортнинг турли хил турларини оммалаштириш; - Республика ёшлари ва ўқувчилари учун бошқа ахборот-коммуникац ион хизматларнинг кенг жамланмасини, таълим тизимига масофавий ўқитиш услубларини киритишда кўмаклашиш. Вазирлик томонидан «ZiyoNET» тармоғига уланиш, уни ахборот-таълим ресурслари билан бойитиш ва ривожлантириш бўйича дастур ва режа ишлаб чиқилди ва тасдиқланди. Барча ОТМларнинг веб-сайтларни, электрон заҳиралари яратиш ва уларни жойлаштириш бўйича муҳим вазифалар белгиланди. Янги ахборот ташиш мосламаларида кутубхона фондларининг адабиёт билан тўлдириш ишлари олиб борилмоқда. Ўз ичига тахминан 2500 ахборот заҳирасини олган дарсликлар, ўқув қўлланмалар, ўқув предметлар маърузалари конспектларининг республика электрон ўқув базаси ( www.ails- nuu.tk ) яратилди. http://ziyo.edu.uz электрон ўқув базаси Ўзбекистон Республикаси Олий таълим муассасаларида ўқитиладиган предметларнинг таълим ахборот заҳираларини тўплашга мўлжалланган. Ҳозирга вақтга келиб базада 2620 ёзувлар мавжуд. Ўзбекистон Республикасида 8600 киши кадрлар малакасини оширишда қатнашди. Ушбу тадбир 22та вазирлик ва муассасалар тасарруфидаги 2та мақсадли академия, 22та институтлар, 15та марказ ва 17 факултетларда ўтказилди. 2005 йилда 251та ўқитувчи турли хил чет эл грантлари, лойиҳалари, икки томонлама шартномалар ва "Истеъдод” жамғармаси орқали ўз малакаларини оширдилар. Ўзбекистонда қобилиятли болалар ва таҳсил олаётган ёшларни қўллаб- қувватлаш бўйича давлатнинг мақсадли сиёсати олиб борилмоқда. Истеъдодли ўғил ва қизларни аниқлаш мақсадида "Умид", "Улуғбек", "Камолот" сингари махсус марказлар ва жамғармалар ташкил этилди,

истеъдодли ёшларни нуфузли чет эл ўқув ва илмий марказларида таҳсил олиши ва малакасини ошириши ташкиллаштирилди. Педагогик технологияларга бағишланган биринчи маърузаларимизда “педагогик технология” атамасини шаклланишида техник таълим воситаларининг алоҳида ўрни борлигини таъкидлаган эдик. Ахборот таълим технологияси ҳақидаги маърузани айнан ўқув воситалари тўғрисидаги мулоҳозалар билан бошлаймиз. Ўқув воситалари билим олиш, кўникмалар ҳосил қилиш манбаларидир. Улар сирасига кўргазма қуроллар, ўқув қўлланма ва дарсликлар, дидактик материаллар, техник воситалар, турли қурилмалар, дастгоҳлар, ўқув кабинетлари, лабораториялар, компьютер, телевизор ва ҳоказолар қиради. Ўқув воситасини танлашда таълим мақсади, мазмуни, усул ва дидактик шароитлардан келиб чиқилади. Таълим воситалари функциялари қуйидагича: ◘ ўзида ахборотни сақлаш; ◘ дидактик (ўргатувчи); ◘ назорат. Оддий таълим воситалари узоқ тарихга эга. Улардан энг асосийси дарсликдир. Дарслик ҳақида гап юритилаётганда унинг функцияси фақат ўзида ахборотни сақлаш билан чегараланмаслигини, балки у ўқув фаолиятини бошқариш функциясини ҳам амалга оширилишини ёддан чиқармаслик керак (вазифалар, машқлар, услубий кўрсатмаларни ўз ичига олиши). Визуал воситаларнинг асосий функцияси ҳодисалар, жараёнларни намойиш этишдир. Улардан фойдаланишдан мақсад ахборотларни тўлиқроқ қабул қилинишини таъминлаш ва ўқув фаолиятини стимуллашдир. Мураккаб воситалар деб механик ва электротехник воситаларга айтилади. Телевидение ва видеотехника ўқув жараёнини ташкиллашда катта имкониятларга эга.

Ўқув воситаларининг яна бир гуруҳини мураккаб электрон қурилмалар ва телекоммуникацион тизимлар ташкил этади. Информатикканинг ривожланиши таълимнинг ахборотлаштирилишига ва фанда педагогик информатика деб ном олган янги соҳани вужудга келишига замин яратди. Таълимни ахборотлаштирилиши жамиятнинг ахборотлаштирилишининг бир қисмидир. Бу жараён 20 асрнинг ўрталарида ахборот портлаши тусини олди. Бугунги жамиятни ахборот жамияти деб аташмоқда. Бу деганики, барча соҳаларда ахборот жараёнларининг ўрни катта аҳамият касб этмоқда, ахборот ва уни ишлаб чиқишга, сақлашга, қайта ишлаш ва қўллашга бўлган эҳтиёж тобора ошиб бормоқда. Ахборотга бўлган эҳтиёжнинг ўсиши янгидан янги ахборот технологияларнинг вужудга келишига сабаб бўлмоқда. Копьютер коммуникациялари ў з ичига бир неча шаклларни олади: Электрон почта ; Электрон конференця ало қ аси (форум) ; Видео-конференция алоқаси; Итернет. Ушбу воситалар ўқитувчи ва талабаларга маълумотлардан биргаликда фойдаланиш, умумий муаммоларни ечишда ҳамколикни йўлга қўйиш, ўз фикр ва мулоҳазаларини эълон қилишга шароит яратади. Телекоммуникация воситалари талаба ва ўқитувчиларга катта имкониятларни яратади. Ҳар қандай хажмдаги ва турдаги ахборотни ҳар қайси жойга ўша заҳотиёқ юбориш ва қабул қилиш; интерфаоллик ва оператив қайтувчан алоқа; турли ахборот манбаларига кириш имконияти; ҳамкорликда телекоммуникацион лойиҳаларни амалга ошириш; электрон конференциялар орқали ҳар қандай қизиқтирган саволни бериш. Замонавий коммуникацион технологиялар ҳаттоки гуруҳли ўқитишда таълим жараёнини индивидуаллаштириш ва фаоллаштиришга имконият туғдиради. Анъанавий таълим усуллари коммуникацион технологиялар туфайли янги ривож топадилар. Масалан, қўшимча мунозараларни талаб

қилмайдиган маъруза материаллари электрон кўринишда тайёрланиб, локал тармоқ ёки Интернетда, ёки электрон конференцияда жойлаштирилиши мумкин. Маъруза матнлари мақолалар, қўшимча материаллар билан бойитилиши ҳам мумкин. Индивидуал таълим асосан ICQ, электрон почта орқали амалга оширилади. Чат, видео- ва эл ектрон конференци ялар жамоали муҳокамалар ва виртуал семинарларни ўтказишга имконият беради. Таълимни ахборотлаштириш бу таълим ва тарбияга информацион махсулот, восита ва технологияларни олиб кириш орқали педагогик жараёнларни ўзгартиришга йўналтирилган чора тадбирлар йиғиндисидир. Ахборотлаштиришнинг назарий асослари информатика, кибернетика, тизимлар назарияси ва, албатта, дидактика дир. Таълимга ахборот технологияларни кириб келиши таълим жараёнига ахборотли жараён сифатида ёндашишни талаб қилмоқда (бунда таълим олувчилар томонидан ахборотни қабул қилиш, қайта ишлаш ва қўллаш жараёнлари амалга ошиши назарда тутилади). Таълимга ахборотли ёндашув педагогика олдига қатор муаммоларни қўйди. Масалан, таълим жараёнида маълумотларни тақдим этилиш шакли (бир томондан анъанавий матн, кўргазмалар, бошқа томондан эса ахборотли матн шаклига келтирилган: блокларга ажратилган, тезаурус, фрейм (В.Шаталов таянч сигналлари), тушунчалар дарахти, гипертекст ва бошқалар. Бу ўз ўрнида маълумотларни тақдим этиш воситалари, усуллари ҳақидаги саволларни вужудга келтирмоқда. Ушбу масалалар дидактиканинг асосий масалаларидир. Бундан ташқари қатор умумпедагогик ва ижтимоий-педагогик муаммолар ҳам пайдо бўлмоқда. Масалан, “визуал таълим”ни кириб келиши матнларни образ, символ, модель, сигналларга алмашишини келтириб чиқаряпти. Эндиликда ахборотли жамият аъзоси белгили тизимлар билан ишлаш, бир белгили тизимдан бошқасига ўгириш амалларини бажара олиши керак.

Бунадан ахборот маданияти масаласи келиб чиқади. Ахборот маданияти эса мактабдан бошлаб шакллантирилиши керак. Ривожланган мамлакатлар мактабларида алоқа воситалари, белгили тизимлар, ахборотларни тақдимоти, оммавий алоқа воситаларини ўрганишга йўналтирилган махсус фанлар ўқитилади. Таълим жараёни автоматлаштирилган ўқув тизимларини қўллаш психология нуқтаи назаридан ҳам таълимга янгича ёндашувни талаб қилади. Айниқса бу масофавий ўқитиш билан боғлиқ. Таълимнинг ахборотлаштирилиши дидактик жараённинг ўқув таъминотини талаб қилади. Ахборот таълим технологиялари ўз ичига учта элемент: техник қурилмалар, компьютер дастури ва ўқув таъминотини олади. Замонавий техник қурилмаларга компьютердан ташқари принтер, модем, сканер, теле- ва видеоаппаратура ва бошқалар киради. Ўқитувчи тизимлар кундан-кунга мукаммаллашиб бормоқда. Буларнинг қаторида энг оммавийлари бу кўникма ва малакаларни ривожлантирувчи; билимларни шакллантирувчи; муаммоли таълим бўйича дастурлар; имитация қилувчи ва моделлаштирувчи; дидактик ўйинлар тизимларидир. Энг мураккаб дастурлар бу интеллектуал (шу жумладан эксперт) ўқитиш дастурларидир. Улар таълим олувчини диагностика қилиб, унинг ўқиш тарихини, аниқ бир талабанинг моделини тузадилар ва унга мос келувчи ўқиш дастурини таклиф қиладилар.. Таълимнинг ахбротлашуви ўқитувчи ва таълим олувчи фаолиятини ҳам ўзгаришига олиб келади. Бунда талаба кўпроқ хажмдаги ва турли маълумотлар манбасидан фойдаланиши мумкин. Олган маълумотларни компьютер ёрдамида қайта ишлаши, жараёнларни моделлаштириши, муаммоларни ечиши, мустақил бўлиши мумкин. Ўқитувчи талабаларни аниқ диагностика қилиш, уларнинг ривожланишини кузатиб бориш имкониятига эга.

Видеотаълим технологиялари. Юқорида айтиб ўтганимиздек, ахборот таълим технологиялари воситасига : ўқув ахбороти – ахборот ташувчи – аппарат киради. Мультимедиали таълимга ўтиш видеоматнлардан фойдаланишни назарда тутади, бунда анъанавий матнлардан фарқли ўлароқ: матн, ранг, овоз, гарфика, динамика бор. Лазерли дискларда тақдим этилаётган бундай махсулотларга мисолар келтирамиз: электрон дарсликлар ва энциклопедиялар, луғатлар ва фанлар бўйича маълумот банклари. Визуал ўқитиш технологиялари кино - мультипликация – анимация йўлида ривожланиб борганлар. Анимация (лот. a nima - рух) – расмларни машина графикаси ёрдамида “жонлантириш” маъносини англатади. Мультимедиали технология таълимнинг автоматлаштирилган тизимларидан мультимедиали тизимларга ўтилишини таъминлайди. Инсон қабул қилаётган маълумотнинг 90% кўриш орқали қабул қилнишини эътиборга олсак медиатаълимни оммавийлашиб бораётганлиги тушунарли бўлади. Д.А.Дондис кўриш майдонининг асосий элементларини кўриб чиқишни таклиф қилган: нуқта, чизиқ, фон, ранг, шакл, йўналиш, тузилма, масштаб, ҳаракат. (10) Юқорида санаб ўтилган элементлар визуал қабул қилинган ахборотни ўзлаштиришга катта таъсир кўрсатади. ХХ асрда видео, таълим усули сифатида, 4-та босқичда ривожланди: тақдим этувчи (кўринг ва тингланг); интерфаол (савол-жавоб); тўлиқ (мультимедиа); чуқур (голография). Видеофильм қўлланиладиган машғулотда қуйидаги элементларни қўллаш таклиф қилинади: видеофильмни томоша қилиш (2 марта), калит сўзлар иштирок этган суҳбат, машқлар, вазифаларни бажариш.

Мультимедиа воситалари ёрдамида ўтказиладиган интерфаол маърузаларни ташкиллаш услубиёти. Компьютер технологияларни таълимга кириб келиши улар ўқитувчи ўрнини тўлиқ эгаллашини англатмайди. Аксинча, инсон ва компьютернинг ўзаро ҳамкорлиги таълим жараёни самарадорлигини оширишга олиб келади. Айниқса бу ҳолат мультимедиа қўлланиладиган маърузаларда яққол намоён бўлади. Бундай маъруза интерфаолликни таъминлаб, талабаларга ўқитувчига саволлар бериш, улар юзасидан жавоблар олишга имконият яратади. Ўқитувчининг изоҳлари билан биргаликда қабул қилинаётган видеомаълумот ёки анимация талабалар диққатини фаоллаштиради. Таълим қизиқарли ва эмоционал бўлиб боради, талабаларда эстетик қониқиш пайдо бўлади. Ўқитувчи ўз ўрнида маърузанинг энг мураккаб жойларига кўпроқ тўхталиб, вақтдан оқилона фойдаланади. Ўқитувчи маърузага тайёрланиш жараёнида «Роwer Роinт» ёрдамида зарурий миқдорда слайдлар тайёрлайди. Маъруза мазмунини етказиш жараёнида ўқитувчи слайдларни тасвир сифатида намойиш қилади. Бу ўқув материални ўзлаштириш сифатини оширади. Компьютер ўқитувчи олдида турган савол “қандай йўл билан барча талабаларни мустақил таълимга ўргатса бўлар экан?” деган саволга таълим воситаси сифатида жавоб бера олади. 20 йил олдин АҚШда “Алекс” мультимедиа тизими яратилган бўлиб, у 50 модульдан иборат эди. Ҳар бир модульнинг 5 тадан элементи бўлиб, булар: диафильм, аудиокассета, талаба учун таянч матн, амалий машғулотлар учун тўплам, ўқитувчи учун материаллар (11). Яна мисол қилиб, "English Gold " гипертекстли тизимни келтириш мумкин. Ушбу дастур ёрдамида ўрганувчи 3-4 ой ичида инглиз тилида сўзлашувни ўрганади (12 мингта сўз, грамматика, диктант, тестлар).

Гипермедиа бу мультимедиа объектлари аро ҳаракатланиш учун гипертекст ишоралар ёрдамида боғланган компьютер файлларидир. "Интернет" тизими (халқаро телекоммуникациялар тизими) гуруҳлараро мунозаралар ўтказиш, файлларни архивлаш, телекоммуникацияларга боғланишга, гипертекстларни ўқишга имкон яратади. Шундай қилиб, ХХ асрда компьютер саводхонлигининг босиб ўтган йўли аудиовизуал таълимдан мультимедиали, ундан сўнг эса гипертекст технологияларгача бўлган йўлдир. Видео-таълимнинг ўқитиш-назорат дастури. 1. Титул варақа (идора, таълим муассаси номи, муаллифлар номлари, ишлаб чиқилиш санаси). 2. Кириш (дастур мақсади ва характери (ўргатувчи / назорат / ўйинли / тест)). 3. Сценарий таърифи (бош кадрлар, маълумотнома тарзидаги, инструктив, назорат, ахборот берувчи, реплика-кадрлар ва бошқа). Репликалар ўрганувчини баҳолашда ёрдам берувчи сўз ва иборалар бўлиб, улар “яхши”, “ҳато”, “ўйлаб кўринг” кабилардан ташкил топади. Битта кадрда қаторларнинг максимал сони 24дан ошмаслиги тавсия қилинади. . 1998 йилда "АЙ-БИ-ЭМ" фирмаси "МАРЛИН" (Marlin) лойиҳаси доираси ичида "ЛИНК-УЭЙ" (Link-way) номли ўргатувчи дастурини ишлаб чиқди. Лойиҳа муаллифи Л.Кериати (Larry Kheriaty) – интерфаол таълим воситалари бўйича мутахассис. Ушбу гипермедиа тизимини қуйидагилар сифатлайди: 1. Мавзуий роликларни яратиш ва намойиш қилиш. 2. Машғулотларни “Гипертекст” усулида тузиш. 3. Персонал маълумотлар базасини яратиш. 4. Бошқалар билан алоқа ўрнатиш (модем, факс, принтер ва бошқа). 5. Бошқа дастурларни ҳам қўллай олиши. 6. Дарсларни таҳрирлашга имкон бериши (графика, шрифт ).

7 . Телеконференцияларда қатнашиш, электрон почтани қўллаш. 8. Педагог-технологнинг ишчи жойини ташкиллаш ва ҳоказо. ХХ I аср супертехнологиялар асри. Компьютер инсон учун ахборот сифатидаги бойликка эга бўлишга имкон яратади. Чунки ахборот товарга айланди. Педагогнинг автоматлаштирилган иш жойи: компьютер, электрон кутубхона, электрон почта, шахсий девонхона (хужжатлар учун), психологик-педагогик маълумотлар банкларига уланиш, телеконференциялар, талабалар ўзлаштиришини акс эттирувчи жадваллар, компьютер ўйинлари каталоги, тест дастурлари, гипертекст усулида дарсларни тузишга имконият, мультимедиа дастурларини ишлатиш учун имконият, компьютер вирусларини излаш, чет тилларини ўрганиш, компьютер саводхонлигини кўтариш, луғатлардан фойдаланиш, турли шрифтлар, график чизмалар, анимациялар, матн ва мусиқа редактори ва бошқа имкониятларни ўз ичига олади.. Масофавий таълим технологияси. Масофавий таълим бу масофадан туриб ўқитиш бўлиб, бунда ўқитувчи ва талаба ўртасида масофа мавжуд. Ўқув жарёни эса замонавий ахборот ва телекоммуникацион технологиялари ёрдамида амалга ошади. АҚШда 50% дан ортиқ олий ўқув юртлари таълим жараёнининг ажралмас қисми сифатида масофавий онлайн дастурларини қўллайдилар. Масофавий таълимнинг ўзига ҳос жиҳати бу талабаларга мустақил билим олиш имкониятини берилишидир. Таълим жараёнида талаблар барча ахборот ва коммуникацион воситалардан фойдаланадилар. Видео- ва телевизион маърузалар, “юмалоқ стол”лар, компьютерли видео- ва матнли конференцияларнинг ўтказилиши, ўқитувчидан тез-тез маслаҳатлар олиб туриш имконияти бўлганлиги ўқитувчи ва талабалар ўртасидаги ҳамкорликни янада интенсивлаштиришга олиб келади. Бу электрон семинар ва ишбилармон ўйинлари ўтказишни ҳам назарда тутади.

Масофавий таълим ва ИНТЕРНЕТ (12). Интернетнинг қуйидаги жахатлари уни масофавий таълимда самарали қўлланилишини белгилаб беради: ► ахборот узатиш, ахборотларга ўзгартиришлар киритиш жиҳатлари; ► Интернетдан олинган ахборотни сақлаш, чоп этиш, унга ўзгартиришлар киритиш имконияти борлиги; ► мультимедиали ахборот ва тезкор қайтувчан алоқа ёрдамида интерфаолликнинг таъминланиши; ► турли маълумотлар банкига кириш мумкинлиги; ► электрон конференциялар, аудиоконференци я ва видеоконференц иялар ўтказиш имконияти; ► Интернетга уланган ҳар қандай бошқа инсон билан диалогга киришиш имконияти борлиги; ► электрон конференциялар орқали ҳар қандай саволга жавоб сўраш имконияти борлиги; ► олинган ахборотларни дискетага олиш ва керакли вақтда ва жойда ушбу ахборотларни ишлатиш мумкинлиги. Интернет ахборотни оммалаштиришда вақт, масофа, пул билан боғлиқ бўлган тўсиқларни пасайтиришга олиб келди. Албатта, бу таълим учун катта ааҳамият касб этади. Шунинг учун масофавий таълимни ташкиллашда Интернет тармоғига таянилади. МАСОФАВИЙ ТАЪЛИМ УЧУН ЎҚУВ МАТЕРИАЛЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ. Онлайн таълимининг тўлиқ лойиҳаси :  инструкция блоки;  ахборот блоки;  назорат блоки (тест ва баҳолаш);

 коммуникатив блок (интерфаол ўқитиш тизими);  барча блокларни бирлаштирувчи бошқарув блокларини ўз ичига олади. инструкция блоки ахборот блоки назорат блоки коммуникатив блок бошқарув блоки Масофавий таълим (МТ) бу машғулотлар матни эмас, балки ўз ичига тизимларда ахборот излаш, ўзаро ҳатлар ёзиш, маълумотлар базаларига, матбуотга мурожаат қилишни ўз ичига олган яхлит жараёндир. МТ моҳиятан индивидуал таълимга асосланган бўлишига қарамай, талабани ўқитувчи ва бошқа талабалар билан боғланишини, ҳамкорликда фаолият олиб боришини инкор қилмаслиги зарур. МТнинг самарадорлиги кўп жиҳатдан ўқув материални тўғри ташкилланганлигига боғлиқ. Ўқув материали ўқитувчи ва талабалар, ҳамда талабалараро ҳамкорлик қандай ташкилланишидан келиб чиқиб тузилади. Агар ўқув курси мустақил таълимга мўлжалланган бўлса, унда ўқув материали бир кўринишда, таълим ўқитувчи ва талаба ҳамкорлигида ташкилланишига асосланса, бошқа кўринишда бўлади. Ҳамкорлик, биргаликдаги фаолият ҳақида сўз юритилганида бундай курслар қатор талабаларга жавоб бериши керак, бу талаблар телекоммуникацион тизими шароитида ўқитувчи ва талабанинг ўзаро таъсирининг хусусиятларидан келиб чиқади: ▬ умудидактик талаблар; ▬ ахборотни экрандан қабул қилишнинг психологик хусусиятлари; ▬ эргономика талаблари ва бошқалар.

Табиийки, биринчи ўринда дидактик ва билиш мақсадларидан келиб чиқилади. Иккинчидан, таълим олувчилар хусусиятлари инобатга олиниши даркор. Ҳар қандай масофавий ўқитишнинг самарадорлиги тўртта элементдан иборат: а) ўқитувчи ва талабанинг ўзаро ҳамкорлигининг самарали бўлиши (улар бир-бирларидан жойлашган бўлсалар ҳам); б) қўлланиладиган педагогик технологиялар; в) услубий материаллар ва уларнинг етказилиши самарали ташкилланганлиги; г) қайтувчан алоқанинг самарадорлиги. Бошқача қилиб айтганда МТ самарадорлиги ўқув материаллари ва ушбу жараёнда қатнашаётган ўқитувчиларнинг педагогик маҳоратига боғлиқдир. Замонавий масофавий курсни ташкиллашда эътиборга олиши зарур бўлган пе д агогик талаблар: 1. таълим жраёни марказида талабанинг мустақил ўқув фаолияти туради (ўқитиш эмас - ўқиш). 2. Талаба турли ахборот манбаларидан фойдаланган ҳолда мустақил таълим олишни ўрганиши муҳим. 3. Мустақил таълим олиш пассив характерда бўлмасдан, аксинча, у бошиданоқ фаол билиш жараёнига жалб қилинган бўлиши шарт. Бунда олинган билимлар турли-туман муаммоларни ечишда қўлланилиши назарда тутилади. 4. Мустақил таълимнинг ташкилланиши таълимнинг ушбу шаклига мос келувчи замонавий педагогик технологияларни қўллашни талаб этади. Бунда айниқса самарали қўлланиладиган технологиялар деб ҳамкорликда ўқитиш, лойиҳалар усули, муаммоли таълимларни кўрсатиш мумкин. 5. Назорат мунтазам равишда ўтказилиб туриши ва тезкор қайтувчан алоқага асосланиши даркор.

Булардан ташқари талабаларда ўқишга бўлган мотивациянинг сақланишига алоҳида эътибор берилиши шарт. Бунда мақсадларнинг аниқ қўйилиши, беирлаётган топшириқлар талабанинг билим даражасига мослиги катта аҳамият касб этади. Мақсадлаш. Талаба иш бошланишининг дастлабки босқичиданоқ белгиланган таълимий масалаларни аниқ тасаввур қилиши шарт. Ўқув материаилнинг ўзлаштирилиши учун дастлабки шарт- шароитлар яратилиши. Бу қандайдир ёрдамчи материаллар ёки тест бўлиши мумкин. Ўқув материалининг тақдим этилиш стратегияси ўқув масалалар хусусиятидан келиб чиққан ҳолда белгиланади. Бунда экранга узатиладиган кадрларни тасвирлаш муҳим аҳамиятга эга. Бунинг учун ўқишни осонлаштирадиган талабаларни инобатга олиш даркор. Қайтувчан алоқа. Компьютер ўзи қайтувчан алоқани таъминлай олади. Баҳолаш. Компьютерда ишлаш жараёнида талабалар ўзларининг ўзлаштириш даражаларини билиб боришлари керак. МТ курсларини яратишда гипертекстовые технологи ялари ва м ультимеди я воситалари кенг қўлланилади. Гиперссылкалардан фойдаланиш талабага ўз таълим стратегияси бўйича курс бўйлаб “юришини” таъминлайди. Бу МТни Интернетга яқинлаштиради. Лекин Интернетда маълумотларнинг ниҳоятда кўплиги, уларни умумий тузилмага эга эмаслиги, ахборот излашни қийинлаштиради. Бундан ташқари Интернетда талаба диққати бошқа қизиқарли нарсаларга тез чалғийди ва назоратсиз фаолият олиб бораётган талаба умуман ўқув курсига тааллуқли бўлмаган ахборотларга ўтиб кетади. МТни қўллаб қувватловчилар ҳам, уни танқид қилувчилар ҳам талабаларга шунчаки янги технологиялардан фойдаланиш имкониятини яратиб қўйиш таълим сифатини ошира олмайди. Бу қўлланиладиган усулларга боғлиқ.

Электрон почта, Интернет-конференциялардан ҳам назоратсиз қолган талаба бошқа мақсадда фойдаланиши ёки умуман фойдаланмаслиги ҳам мумкин. Бундай ҳолларнинг олдини олиш учун ўқитувчилар курс бошланишидан олдин мунозараларда қатнашиш учун қўйиладиган балларни эълон қиладилар ва талабаларни қизиқтириш учун ўзлари уларга қизиқарли саволлар таклиф қиладилар. Курс давомида Интернетдан фойдаланиш хажмини аниқлашда ўқув фанининг хусусиятлари, мақсадидан келиб чиқилади. МТ курсини ишлаб чиқишда талабанинг якка ўқишини эътиборга олиб, материалларга зарурий изоҳлар бериш, матнлар талабага нисбатан дўстона муносабатни намойиш қилиши, унинг эътиборини ўзига тортувчи бўлиб, таълим жараёнида талаба дуч келиши мумкин бўлган барча қийинчиликлар олдиндан инобатга олиниши зарур. Материал талабани ўзига жалб қилиши учун турли г ра фика ва анимациялардан фойдаланиш яхши натижа б е ради. Применение Web-технологий для создания электронных учебников диктует свои законы и предъявляет определенные требования к подходам и методам разработки. Бугунги кунда МТ курсининг қуйидаги тузилмаси кенг қўлланилади: * курс муаллифи ва тьютор исмлари ва расмлар (бу аудио- ёки видео ролик ҳам бўлиши мумкин), уларнинг биографиялари ва асосий илмий ишлари рўйҳати; * Кириш (курс ҳақида маълумот: кимлар учун мўлжалланган, ўзлаштириш учун зарурий шароитлар, жадвал, курс мақсад ва вазифалари, курс аннотацияси, курсни ташкилий жиҳатлари, зарурий адабиётлар, таълим тартиби, бошқа фанлар билан боғлиқлиги); * Калит сўзлар ажратиб ёзилган, тасвирли модуллар кўринишида бўлган асосий матн.

МТ курсини яратишда Интернет технологиялар хусусиятларини эътиборга олиб, Web-варақаларни ортиқча катта қилиш мумкин эмас. Расмларни иложи борича бутун экранга қилмаслик керак. Уларнинг сонини ҳам ортиқча кўпайтирмаган яхши. Ўзида кўплаб график элементларни акс этган катта ҳажмдаги бетларнинг юкланиши кўп вақт талаб қилади. Бундай бетларни бир неча қисмга ажратиб гиперссылкалар орқали ўзаро боғлаш тавсия этилади. МТ курсини яратилишида бир неча мутахассислар иштирок этадилар : муаллиф, услубиётчи, веб-мастер, дизайнер, дастурловчи. Курс материалларини тайёрлаб бўлиб, муаллиф уларни веб-мастерга беради. Веб -мастер уни Интернетга жойлаштириш учун қайта ишлаб чиқади. МТларни ташкиллаш учун махсус Web-сайт яратилади. Сайтда курс ҳақида умумий маълумот, курс тузилмаси, ўқишга қабул қилишга оид материаллар ҳам жойлаштирилади. Бутун курс ёки курснинг бир неча боблари ҳамма учун очиқ бўлсада, фақатгина МТ учун пул тўловлари амалга оширилганидан сўнг тьютор ажратилади. Курс бўйича талабаларнинг бошланғич тасаввури, билимларининг даражасини аниқлаш учун анкеталар пакети мавжуд бўлади. Бундан ташқари маълумотномалар; мониторинг блоки; янгиликлар, эълонлар доскаси; алоқа учун манзиллар рўйхати; тестлар; форум; электрон кутубхоналар; FAQ (кўп учрайдиган саволлар); назорат тизими. (Наиболее часто задаваемые вопросы и ответы). Курсни ишлаб чиқишда бирлаштириш тамойилига аҳамият бериш керак: ранг танлашда, шрифтларни қўллашда, гиперссылкалар рангларининг бир хиллиги, тасвирлаш ва ҳоказоларда. Фонни оқ, ҳарфларни қора рангда бериш мақадга мувофиқдир. Стандарт шрифтлар - Times, Arial ларни қўллаш тавсия этилади. Барча гиперссылкалар бир рангда (масалан, кўк) ранг билан ажратилади.

Матн қисқа бўлиши ёки, ҳеч бўлмаганда, бир неча қисмларга ажратилиши уни қабул қилинишини осонлаштиради. Бунда маркировка қилинган (белгилар ёрдамида ажратилган) руйхат, абзацлардан ҳам фойдаланиш яхши натижа беради. Курс матнининг айрим бўлакларини ранг билан ажратиш, жадвалларнинг маълум қисмлари ёки бутун жадвал ҳам ранг билан ажратилади. Курсда овозли ёки видеофильмларни қўллаш ҳам мумкин. МТни самарадорлигини аниқлаш учун қуйидаги мезонлар эътиборга олинади:талабаларнинг МТ ҳақидаги субъектив фикрлари; талабаларда шакллантирилган малакалар даражаси; таълим олиш учун сарфланадган вақт; курсни ўқишни бошлаган талабалар ва уни якунлаган талабалар сони ва бошқалар. Интернет орқали ташкилланган масофавий таълимнинг ютуқ ва камчиликлари. Масофавий таълим бу янгилик эмас. Маълумки, кўп йиллар давомида таълимда сиртдан ўқиш қўлланилиб келинган. Телевидение орқали ўқитишни ҳам МТнинг кўринишларидан бири деб баҳоласа бўлади. Эндиликда МТ Интернет тармоқлари орқали амалга оширилмоқда. Таълимий дастурлар яратувчилари компьютер ўйинлари билим олувчилар учун ўқишдан кўра қизиқарлироқлигини аллақачон тушуниб етганлар. Қизиқарли ўйин билан бирлаштирилган таълимда ўқувчилар диққати жамланган, йўналтирилган, таълим самарадорлиги юқори, бунда реакциянимашқ қилдириш ҳам амалга ошади ва ҳоказо. Лекин ўйинли модель кўпроқ кичик ёшдаги болалар учун мўлжалланган. Web-технологияларга асосланган ўргатувчи тизимлар оммалашиб бормоқда. Барча инсонлар Интернетга кира олишлари, бу ортиқча катта сарф- харажатни талаб қилмаслиги, талаба ўзи таълим учун вақт ажратиши натижасида у куннинг ҳохлаган пайтида, имконидан келиб чиқиши бундай таълимни аҳамиятини янада оширади.

Интернетга асосланган МТнинг оммавийлашиб бораётганлигининг учта асосий сабабини кўрсатиш мумкин. Биринчиси инсонларда содда ва ишончли маълумотга бўлган эҳтиёж. Иккинчиси – ушбу эҳтиёжни қондира оладиган технологияларни ҳозирда мавжудлиги ва янада мукаммаллашиб бориши. Учинчиси - барча соҳалар МТни янги муҳим бозор сифатида қабул қилиши ва бу ерда тадбиркорлик фаолиятини ошириш мумкинлиги. Йилдан йилга ишдан ажралмаган ҳолда маълумотини ошириш эҳтиёжини билдираётган инсонлар сони ортиб бормода. МТ учун тўланадиган маблағ кундузги таълимникига қараганда арзонроқ бўлиб бориши ҳам унинг катта ютуғидир. Бундан ташқари, талаба ўз эҳтиёжларидан келиб чиқиб маълум ўқув курсларини танлайди. Бундан ташқари талаба ёшида бўлмаган катта одамлар, соғлигини ёмонлиги туфайли кундузги таълим шаклида ўқишга имконияти бўлмаганлар учун ҳам МТ яхши имкониятдир. Лекин бу Интернет орқали ўқитиш барча таълим соҳаларида ҳам қўлланилиши мумкин дегани эмас. Унинг камчиликларидан бири – Интернетга бир вақтда уланган одамлар сони қанчалик кўп бўлса, ундаги боғланиш сифати шунчалик ёмонлашади. Бунинг учун замонавий сифатга эга Интернетдан фойдаланишга ҳаракат қилиш керак. Яна битта ўз ечимини кутаётган масала бу МТ интерфаол бўлиши зарурлигидир. Ўқитувчи ва талаба, талабалараро боғланишнинг бир неча шакллари бўлсада, улардан фойдаланишнинг ўзига ҳос қийинчиликлари бор (уларда юқорида ҳам тўхталганмиз). Ҳозирги кунда МТ “виртуал синфда ўқитишга” яқинлашишига эҳтиёж бор. Келажакда МТ курсига бир йўла бир неча мутахассислар жалб қилиниши кўзда тутилмоқда: улардан бири курсни режалаштирса ва ташкилласа, бошқаси маърузалар “ўқиса”, учинчиси талабалар билан боғланишни йўлга қўйса, тўртинчиси талабаларни баҳоласа.

Ўқитувчи интернетдан тўғридан-тўғри маъруза ўқир эди (аудио). Талабалар эса электрон “қўл кўтариш” орқали ўзига диққатни жалб эта олар эдилар”. Балки бу ғояларнинг кўпи яқин келажакда амалга ошар. Бугун эса Интернетга асосланган МТга талаб кучлилигини таъкидлашимиз мумкин.

Адабиётлар: 1. Азизхўжаева Н.Н. Педагогик технология. Педагогик маҳорат. – Т.: “Ўқитувчи”, 2003 2. Очилова Г.О. “Педагогик махорат” фани (маърузалар матни) - Т: ТДИУ, 2005 3. Н.В.Борд о вская, А.А Реан . Педагогика – М.: «Питер» , 2004 4. Боголюбов В. И Педагогическая технология Изд-во ПГЛУ, Пятигорск 5. Dondis D.A. A Primer of Visual Literacy, 1973, Camb. (Mass) Educational Technology, №3, 1973

Похожие

Инновацион таълим технологиялари

Янги ахборот технологиялари ва уларнинг таълим тизимига жорий этилиши

Педагогик тадқиқотларда ахборот технологиялари

Шахсни фаоллаштиришга йуналтирилган таълим технологиялари ( Суггестопедия Сугестия Гипнопедия)

Педагогик илмий тадқиқот ишлари ва уларга мос инновацион таълим технологиялари