Озиқ-овқат махсулотларини ишлаб чиқаришнинг хом ашёлари - Пищевая технология - Рефераты

Озиқ-овқат махсулотларини ишлаб чиқаришнинг хом ашёлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

58 KB

Озиқ-овқат махсулотларини ишлаб чиқаришнинг хом ашёлари Режа. 1. Фани ўзлаштириш рейтинги. 2. Ўсимлик ва хайвонот хомашёси. 3. Хомашёни бирламчи ва иккиламчи қайта ишлаш корхоналари. 4. Донли хомашёлар ва уларнинг сифати. 5. Мева ва полиз хомашёси. 6. Асосий мойли хомашёлар, уларнинг сифат кўрсаткичлари. 7. Хомашёларни сақлаш ва қайта ишлашга тайёрлаш. 8. Сақлаш ва йўқотишлар. 9. Турли хомашёларни сақлашнинг ўзига хос тадбирлари. 10. Сақлаш жараёнида хомашёлардаги борадиган жараёнлар. 11. Сақлаш шароитлари. 12. Куруқ хомашёларни қайта ишлашга тайёрлаш. 13. Хўл мева ва сабзавотларни қайта ишлашга тайёрлаш.

«Таянч» сўз ва иборалар: Ўсимлик хом ашёлари, хайвон хом ашёлари, корханалар турлари, физик-кимёвий йўқотишлар, биологик йўкотишлар, кимёвий йўқотишлар, сақлаш вазифалари, сақлаш принциплари, теримдан кейинги пишиш, тинч ҳолат. Озиқ-овқат саноати корхоналари қайта ишланадиган махсулот турига кўра икки катта гурухга бўлинади: 1.Ўсимлик хомашёларини қайта ишловчи корхоналар. 2.Хайвонот хомашёларини қайта ишловчи корхоналар. Ўсимлик хомашёларини қайта ишловчи корхоналарининг ўзи хомашёни бирламчи қайта ишловчи ва хомашёни иккиламчи қайта ишловчи сохалар корхоналарига ажратилади. Хомашёни бирламчи қайта ишловчи корхоналарга ун-ёрма, сочма шакар, консерва, бирламчи виночилик, спирт, тамаки ва чой япроғини бирламчи тайёрлаш, ўсимлик мойи ишлаб чиқариш корхоналарини киритиш мумкин. Уларнинг хомашёси дон, мева ва полиз экинлари хосили, мойли уруғлар ва ҳоказо. Хомашёни иккиламчи қайта ишловчи сохалар корхоналарига нон, макарон, кондитер, оқ қанд, иккиламчи виночилик, чой тортиш ва сигарета тайёрлаш, ёғни қайта ишлаш корхоналари (маргарин, майонез, совун) киради. Бу корхоналар хомашёси эса бирламчи қайта ишлаш корхоналарининг махсулотлари: ун, сочма шакар, ўсимлик мойи, виноматериаллар ва ҳоказо. Озиқ-овқат саноати махсулотларининг тури қанчалик кўп бўлса, хомашёлар хам турли-тумандир. Шунинг учун уларни хам асосий хусусиятларига ёки кимёвий таркибига кўра айрим гурухларга бўлиш мумкин. Масалан, қуруқ ўсимлик хомашёлари ва хўл ўсимлик хомашёлари гурухларига ёки углеводли хомашёлар, мойли хомашёлар, оқсилли хомашёлар ва эфир-мойли хомашёлар гурухларига бўлиш мумкин. Ҳар қандай хомашё биоматериал бўлиб, унинг ўзига хос хусусиятлари кимёвий таркиби, хужайра ва тўқима структураси элементлари каби кўрсаткичлари билан белгиланади. Бу хомашёлар кимёвий таркибига оқсиллар, углеводлар, липидлар, витаминлар, ферментлар ва микроэлементлар киради.

Ҳар бир гурухга мансуб хомашёлар сифати ўзига хос катталиклар билан ўлчанади ва аниқланади. Бу катталиклар хомашёнинг физик, химёвий, технологик, органолептик ва бошқа хусусиятларини кўрсатувчи катталиклар гурухларига бўлинади. Хусусан, доннинг сифат кўрсаткичлари беш гурухга бўлинади: ботаник-физиологик кўрсаткичлар – ўсимлик тури, нави, униб чиқиш даври ва миқдори, униш энергияси; органолептик кўрсаткичлар – ранги, мазаси, ҳиди; физик кўрсаткичлар – шакли ва ўлчамлари, абсолют ва натурал оғирлиги ва бошқалар; механик кўрсаткичлар – таранглик модули, сочилувчанлиги, қовушқоқлиги ва бошқалар; кимёвий кўрсаткичлар – намлиги, кул миқдори, клейковина миқдори, кислоталилиги ва бошқалар; технологик кўрсаткичлар – доннинг ун ишлаб чиқариш, нон ишлаб чиқариш ёки макарон ишлаб чиқариш учун яроқли эканлигини кўрсатувчи махсус катталиклар. Мева хомашёлари тузилиши ва ўсимлик поясида хосил бўлишига кўра 4 гурухга бўлинади: уруғлилар (олма, нок, цитруслилар), данаклилар (олча, гилос, олхўри, ўрик), юмшоқ мевалар (узум, смородина, малина) ва ёнғоқ мевалар (бодом, ёнғоқ, хандон писта). Полиз хомашёлари 2 гурухга: вегетатив – япроқ, илдиз-поялари ишлатиладиган (капуста, салат, турп, пиёз, сабзи, катошка, лавлаги ва хоказо) ва мевалиларга (қовоқ, бодрин, томат, нўхот ва хоказо) бўлинади. Хомашёни сақлаш ҳар қандай технологик жараённинг ташкилий қисми бўлиб, унинг вазифаси хомашёни йўқотишсиз ёки минимал чиқитли сақлаш ва хомашё сифатини сақлаб қолиш ёки оширишдир. Хомашёни сақлаш масаласини хал қилиш учун амалда қўлланиладиган усуллар турлари қуйидагилардир: 1. Хомашёни сақлашга тайёрлаш (қўшимчалардан тозалаш, гавларга ажратиш, таралаш ёки омборлаш ва ҳоказо). 2. Хомашёни қуритиш (донлар ва мойли уруғларни) ёки консервалаш (мева ва сабзавотларни). 3. Атроф муҳитда оптимал шароитларни хосил қилиш ва автоматик бошқариш (таркиби, нисбий намлиги, харорати).

4. Захираларга турли зараркунанда ва хашоротларни киришини олдини олиш (хашоратлар, кемирувчилар, қушлар). 5. Хомашёни ишлаб чиқаришга тайёрлаш. Бу сақлаш тадбирларини амалга ошириш, хомашёни нафақат миқдоран сақлаб қолиш, балки унинг технологик сифатини сақлаб қолиб, сифатли озоқ-овқат махсулотлари ишлаб чиқаришга асос солади. Хомашёни қайта ишлаш давригача сақлашда йўқотишлар бўлади. Бу йўқотишлар икки хил - масса бўйича йўқотиш (оғирлиги камаяди) ва сифат бўйича (керакли моддаси камаяди) йўқотишдир. Бу йўқотишлар ўзаро боғлиқ бўлса ҳам, масса йўқотиш ҳар доим ҳам сифатга таъсир қилмайди (тўкилиб камайиш). Хомашларни сақлаш йўқотишларини беш гурухга бўлиш мумкин: механик, физик-кимёвий, биологик, биокимёвий ва кимёвий йўқотишлар. Механик йўқотишлар асосан хомашё физик хусусиятларига кўра тўкилиш, сочилиш, ювилиш ҳисобига бўлади. Хомашё массасининг физик-кимёвий йўқотишлари асосан буғланиши, қуриши ҳисобига бўлади. Бундай йўқотишлар асосан суюқ махсулотлар, мева ва сабзавотларга хосдир. Хомашёнинг биологик йўкотилиши уни юзага келтирувчи асосий иккита сабаб - микробиологик жараёнлар ва зараркунандаларнинг (хашорат ва кемирувчилар) кўпайишидир. Биокимёвий йўқотишлар хомашёда тирик организмга хос нафас олиш жараёнининг давом этиши ҳисобига содир бўлади. Кимёвий йўқотишлар радиация, ёруғлик, ҳаво кислороди, турли ноорганик катализаторлар таъсири амалга ошиши мумкин бўлган реакциялар ҳисобига вужудга келади. Юқорида келтирилган йўқотишларни олдини олиш хомашёни сақлашнинг асосий вазифасидир. Сақлашни ташкил қилиш принципи хомашёнинг қуруқ (дон, ун ва бошқалар) ёки сувли (мева ва сабзавотлар) эканлигига қараб танланади.

Дон ва дон махсулотларини жуда хилма хил бўлишига қарамай уларнинг сақланиш хусусиятлари ўхшашдир. Уларни сақлашда намлик критик чегарадан ошиб кетса, биокимёвий ва микробиологик жараёнлар тезлиги кескин ортиб кетади. Чунки, дон ва дон махсулотларининг барчасининг хар бир граммида бир неча юз минглаб микроорганизмлар бўлиши таъбиий холдир. Уларнинг ривожланини учун оптимал температура 20-40 о С. Шунинг учун температурани 8-10 о С даражасида ушлаб турилса, микроорганизмларнинг ривожланиши тўхтатиб турилади. Сувли хомашёларнинг турлари дон махсулотларидан ҳам кўп ва хилма-хилдир. Уларнинг ботаник тури, нави, мева ёки сабзавотнинг ўзига хос хусусиятти, сифат даражасининг турлилигига қарамасдан сақлаш шароитлари-нинг принциплари, сақлашга тайёрлаш ва сақланиши ўхшаш. Чунки бу гурух хомашёларнинг ўзига хослиги – улар таркибида жуда кўп намликнинг борлигидир. Бу намликнинг бешдан бир қисми боғланган холатда бўлса, қолгани эркин холатда. Шунинг учун улар мода алмашиниш жараёнлари ва ташқи муҳит шароитига жуда таъсирчандирлар. Бу хомашёларда модда алмашиниш ва микробиологик жараёнларни имкони борича сусайтириш учун улар паст температураларда ва намлик йўқотилишини олдини олиш учун юқори нисбий намлик муҳитида сақланади. Намликнинг йўқотилиши меванинг сўлишига ва массасининг камайишига, хамда иммунитетининг пасайиши ҳисобига чириши ва моғорлашига сабаб бўлади. Сабзавот ва мевалар ҳам микроорганизмлар учун қулай яшаш муҳитидир. Масалан, карам ёки картошка ташқи пуст қаватларининг ҳар бир граммида 1-2 млн. микроорганизм бўлади. Сувли хомашёларнинг микроорганизмларга чидамлилиги, уларнинг кимёвий таркибига, табиий хусусиятларига ва ташқи муҳит шароитига боғлиқ. Хомашёларнинг табиий чидамлилигини сақлаб қолиш сақлаш жараёнининг асосий вазифасидир. Ўсимликлар ўсиш даврида уларнинг япроғида, поясида, уруғида ва мевасида асосан фойдали моддаларнинг синтез жараёнлари борса, қишлоқ

хўжалик махсулотларини сақлашда асосан гидролетик – парчаланиш жараёнлари боради. Бироқ, йиғим теримдан кейин дастлаб хомашёда теримдан кейинги пишиш босқичи жараёнлари бўлади, унда ўсиш давридаги синтез жараёнлари охирига етади. Ундан кейинги сақлаш даврида хомашё теримдан кейинги пишиш босқичидан аста секин тинч ҳолат босқичи жараёнларини кечиради. Бундай табиий тинч ҳолатда физиологик жараёнлар минимал бўлиб, униб чиқиш кузатилмайди. Бироқ нафас олиш жараёнида ферментлар иштирокида оксидланиш-қайтарилиш реакциялари бориб, хомашё иссиқлик ва карбонат ангидрид ажратади, токсинлар парчаланиб, хомашёнинг иммунитети ошади. Бу холатда хомашё асосий захира моддасининг сарфи ниҳоятда кам бўлади. Бу холатни сақлаб қолишда энг асосий омил бу паст температурадир. Тинч холатини йўқотган хомашё сифатининг бузилиши тезлашади. Бу хомашёлар турига кўра ўз-ўзидан қизиш , физиологик айниш ва охирги босқичда униб чиқиш биокимёвий ва кимёвий жараёнларини кечириб, мутлақо яроқсиз холга келади. Хомашёни сақлаш режимлари - температура, нисбий намлик ва муҳитнинг газ таркибидир. Масалан дон массасини сақлашнинг учта режими мавжуд: қуруқ холатда (критик намликгача бўлган); совутилган холатда; кислородсиз шароитда. Бундай режимларда корхоналарда 3-4 ой, силос элеваторларда 2-3 йил, махсус складзарда 4-5 йиллаб донни сақлаш имкониятини беради. Мева ва сабзавотларни сақлаш совутилган холатда икки хил: совутилган ва музлатилган усулда амалга оширилади. Хар бир мева ва сабзавотни яхши сақлашнинг асосий шарти бу оптимал танланган совутиш харорати ва нисбий намликдир. Масалан, олмалар -0,5 дан +0,5 0 С; данаклилар 0 0 С ; мандарин 0,3 дан 2 0 С гача бўлган хароратларда ва хавонинг нисбий намлиги данаклилар учун 80-85% ; олма, узум, нок учун 85-90% ; цитруслар учун 78-83% оптимал шароит ҳисобланади. Картошка 0 0 С гача ва ундан паст хароратларгача совутилмаслиги керак. Мева ва сабзавотларни сақлашнинг универсал шароитлари мавжуд эмас. Ҳар қандай мева

сабзавотнинг, оптимал шароитда ҳам, сақланиш муддати давомийлиги унинг индивидуал хусусияти бўлиб, маълум чегарага эга. Олма, узум, карам, айрим пиёз навлари каби мева ва сабзавотлар 6-7 ойгача сақланса, помидор, бодринг, яшил сабзавотлар, данакли ва юмшоқ мевалар бир неча хафта ёки узоғи 2-3 ой сақланиши мумкин. Хомашёларни қайта ишлашга тайёрлаш усуллари турли хил бўлиб, қайси усулни қўллаш хомашёнинг турига, физик холатига ва кейинги қайта ишланиш услубиятига боғлиқ. Бунда турли қуруқ-сочилувчан хомашёларни қайта ишлашга тайёрлаш усуллари ўхшаш бўлса, турли сувли хомашёларни қайта ишлашга тайёрлаш усуллари ҳам ўхшаш бўлади.

АДАБИЁТЛАР 1.Н.И.Назаров и др. Общая технология пищевых производств.-М.: Легкая и пищевая промышленность, 1981.-360 с. 2.У.Х.Халимова. Ўсимлик ёғлари ишлаб чиқариш технологияси. –Т.: Ўқитувчи, 1982. -246 б. 3.М.Г.Васиев, М.А.Васиева. Нон, макарон ва қандолат махсулотлари ишлаб чиқариш технологияси. –Т.: 2002. 4.П.М.Мальцев. Технология бродильных производств. –М.: Пищевая промышленность, 1980. -360 с. 5.П.Я.Бачурин, В.А.Смирнов Технология ликеро-водочного производства. –М: Пищевая промышленносить, 1975.-256 с. 6.Т.Х.Икромов, Ў.Р.Қўчқоров. Чорва, парранда ва балиқ маҳсулотларини қайта ишлаш технологияси. –Т.: Шарқ, 2001. -285 б. 7.Руководство по методам исследования, технохимическому контролю и учёту производства. – Л.: ВНИИЖ, 1987, 1-том. 8.Л.И.Пучкова. Лабораторный практикум по технологии хлебопекарного производства. –М.: 1971, «Пищ.пром.» -192с. 9.Л.В.Муравицкая. Технохимический контроль пивоваренного и безалкогольного производств и основы управления качеством продукции. – М.: 1987, «Агропром», -256 с.

Похожие

Озиқ-овқат хом ашёларининг умумий тавсифи

Озиқ-овқат маҳсулотлари ва хом ашёлар таркибидаги сув

Озиқ-овқат маҳсулотларининг тавсифи

Озиқ-овқат маҳсулотларини туркумлаш

Озиқ-овқат маҳсулотларини консервалаш