Озиқ-овқат маҳсулотлари касалликлари тўғрисидаги статистик маълумот. микробиологик ва кимёвий хавфлар - Пищевая технология - Рефераты

Озиқ-овқат маҳсулотлари касалликлари тўғрисидаги статистик маълумот. микробиологик ва кимёвий хавфлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

162 KB

Озиқ-овқат маҳсулотлари касалликлари т ў ғрисидаги статистик маълумот. микробиологик ва кимёвий хавфлар Режа: 1. Кириш 2. Микробиологик хавфлар 3. ООМК ни қамраб олиш 4. Ўрганиб чиқилган эпидемиялар ҳақидаги маълумот. 5. Истикболли кўрсатмалар 6. Кимёвий аспектлар 7. Озиқ-овқат маҳсулотидаги қўшимчалари 8. Ветеринария дориларининг ҳосилалари 9. 9.Пестицид ҳосилалари 10. Атроф – муҳит химикатлари 11. 1 Микотоксинлар 12. Денгиз биотоксинлари 13. Ўсимлик токсикантлари 14. Бактериал токсинлар 15. Овқатланишдаги хавфлар 16. Истиқболли йўналишлар 17. Тавсиялар

КИРИШ Микробиологик омиллар туфайли пайдо бўладиган касалликлар халқ саломатлиги учун катта ва ўсиб бора ё тган муаммога айланаяпти. Кўпчилик давлатларнинг бундай касалликлар хақида ахборот берувчи системалари билан қайд қилинганки, озиқ-овқат маҳсулотларидаги микроорганизмлар келтириб чиқарадиган касалликлар охирги пайтларда маълум даражада ошиб бораяпти. Булар Сальмнонелла, Кампилобактерия, Листерия ёки ичак таёқчасидан иборатдир. Бундай касалликларнинг асосий манбаи химикатлар бўлиб, аммо кўпинча уларнинг таъсирини овқат хусусияти билан боғлашнинг имконияти бўлмайди. Озиқ-овқат маҳсулотларидаги кимёвий хавфлар қуйидагилардан иборат: табиий токсикантлар (масалан: микотоксинлар) атроф-муҳит заҳарлари (масалан: диоксинлар, симоб, қўрғошин ва радионуклидлар). Озиқ- овқат маҳсулотидаги қўшимчалар, пестицид ва ветеринария дорилари жуда кенг қўлланилади ва уларнинг қўлланилиши хавфсиз эканлигига ишонч ҳосил қилиш муҳим ҳисобланади. Озиқ-овқат маҳсулотидаги касалликларни кузатиш ва озиқ-овқат маҳсулотидаги заҳарланишнинг мониторинги таҳликани баҳолаш учун муҳим восита бўлади. Шу сабабли, асосий ҳаракатлар озиқ-овқат маҳсулотидаги касалликларини текширувчи ва мониторингини тегишли усулларини ривожлантиришга йўналтирилган ва шу асосда микробиологик ва кимёвий таҳликаларни сифатини баҳолаш учун зарур бўлган натижаларни олиш мумкин. 2. Микробиологик хавфлар

Озиқ-овқат маҳсулотлари туфайли тўғрисидаги махсус ахборот асосий Халқаро соғлиқни сақлаш ташкилотининг Европа ва Осиё давлатлари минтақасидаги аъзоларидан озиқ -овқат маҳсулотлари касаллигини назорат қилиш учун Халқаро соғлиқни сақлаш ташкилотининг кузатиш Дастурида тўпланган. Бу дастур озиқ -овқат маҳсулотлари чақирадиган касаллигининг социал-иқтисодий асосларини ўрганувчи халқаро бирлашма томонидан 20 йил олдин қабул қилинган эди. Ҳозирги пайтда бу дастурга 50 давлат иштирок этаяпти. Дастур Халқаро соғлиқни сақлаш ташкилоти – озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқарувчилар бирлашмасининг Берлиндаги ҳамкорлик маркази томонидан бошқарилаяпти ва унга Римдаги Атроф-муҳит ва соғлиқнинг Европадаги марказининг минтақавий Оффиси, тўлиқ бошқариш учун масъул ҳисобланади. Аъзо давлатлар тақдим қиладиган ҳисобот ва ахборот қуйидагилардан иборат: уларнинг кузатув системалари тўғрисидаги асосий ахборот, статистик тавсиялар (тўлиқ ахборот) ва эпидемиологик изланишлар тўғрисидаги ахборот. Минтақанинг кўпчилик давлатларида озиқ -овқат маҳсулотлари хавфсизлигини кузатиш энг аввал лабораторияда (тасдиқсиз) ёки ёпиқ эпидемилогик изланишларга асосланади. Охирги 20 йил ичида Халқаро соғлиқни сақлаш ташкилотининг кузатув дастури туфайли аъзо давлатлар орасида маълум даражадаги келишувга эришилган ва у к ў пчилик аъзо давлатларда қў лланиладиган мослаштирилган таърифларни ва стандартлаштирилган кодларни киритишни қ амраб олган. Бундан таш қ ари дастур саволнома ҳ олатида ишлаб чи қ илгани ва уни агар келишмовчилик хабар берилса ва у ҳ ар хил тилларда тушунарли б ў лса қў ллаш мумкин. Ахборотни кейинги яхшилашни асосий бос қ ичи стандартлаш б ў лади ва дастур ҳ а қ и қ ий ахборотни ва хавфни ў хшашлиги минта қ адаги та ҳ лил учун ахборот та қ дим қ илади.

3. ООМК ни қамраб олиш Статистик маълумотлар Европа минтақасидаги Халқаро соғлиқни сақлаш ташкилоти ичида маълум даражада ўзгарувчан бўлади. Озиқ -овқат маҳсулотлари туфайли касаллигини қамраб олиш тезлигини таққослаб бўлмайди, чунки миллий ахборот, аниқлашлар ва диагностика усуллари аъзо давлатлар орасида фарқ қилади. Бунинг натижасида ахборот даражаси ёмонлашади; фақат 1-10% ҳолатлар махсус агентликлар бўлимига етиб келади ва маълумотлар даражаси давлатдан давлатга ўзгариб боради. Салмонеллез регионда учрайдиган озиқ-овқат маҳсулотлари касал лиги сифатида тез-тез ахборот берилади. Кўпчилик давлатларда бу касалликни белгилаш ҳақиқий ҳисобланади. Минтақадаги салмонеллез ҳоллари аниқ географик тақсимланишни кўрсатмайди, аммо баъзибир йўналиш мавжуд. 1985 йилдан бошлаб, салмонеллезнинг маълум даражадаги ўсиш ҳоллари кўпчилик давлатларда қайд қилинганлиги 1992 йилда эришилган, баъзибир давлатларда, бўлса масалан Латвия ва Литвада олдинроқ ҳам қайд қилинган. Шуни қайд қилиш мумкинки, Салмонелла келитириб чиқарган эпидемия содир бўлган, аммо кейинчалик салмонеллез ҳоллари камайгани ва у қабул қилинган назорат ишлари (воситалари) халк ичида таҳликани яхши тушуниш туфайли кузатилган. Минтақанинг бошқа давлатларида, масалан, Греция ёки Венгрияда, салмонеллез ҳоллари маълум танаффу c 1995 ва 1997 йиллар орасидан кейин учраган ва бирнеча бошқа вақтларда салмонеллез ҳоллари кўпайган. Баъзибир янги Европа давлатларида, айниқ c а СССР дан сўнг пайдо бўлган, шу жумладан Марказий Осиё Республикаларида, қайд қилинган салмонеллез ҳоллари нисбатан паст эди, ёки ҳатто 1993-98 йилларда камайиб борган эди.

Бу мумкин бўлган салмонеллез ҳоллари камайишини реал акс эттираолмайди, аммо бу давлатларда кузатув системалари тўлиқ ишлаб чиқилмаган ва у баъзибир собиқ иттифоқ давлатларидаги иқтисодий шароитнинг халққа бошланғич тиббий хизмат кўрсатишнинг камайиши ҳақидаги фақт билан боғланган. Салмонелла барча ахборот берган давлатларда энг к ў п топилган серотип ҳ исобланади, фа қ ат Кипр ва Ирландиядан таш қ ари, чунки буларда S . Typh . серотип к ў п учрайди. S . Ent . ва S . Typh ў ртача нисбати минта қ ада 1990 йил бошида 3:1 эди ва ҳ озир 7: Европада ани қ ланган бош қ а серотиплардан S . ins ., S . Hadai , S . Yir . ва S . Ble ани қ ланган. Бу серотиплар ҳ ам о зиқ -овқат маҳсулотлари касаллиги га киради. S . Typh . билан за ҳ арланиш 1980 йилни бошида камайиб борган бир пайтда му ҳ итга бардош берувчи S . Typh нинг ДТ-104 штамми такрорланиши 90-йилларда ошиб борди, айни қ са 5 та антибиотикка – ампициллин, хлорамфеникол, стрептомицин, сульфометоксазол ва тетрациклинга чидамли штамлар к ў пайиши кузатилди. Комплекс бактериал ҳ оллар т ўғ рисидаги ахборотлар 1985 йилдан бошлаб минта қ ада узлуксиз к ў пайди ва ҳ озирда к ў пчилик давлатларда к ў про қ умумий гастроэнтеристал патоген тар қ алган, масалан, Голландияда, ББ ва Уэледа, Шотландия, Финляндия, Дания, Норвегия, Швеция, Исландия, Ирландия ва Швейцарияда. Бирнеча давлатларда ҳ озирча ноани қ ки, бу кузатилган ў сиш реал к ў пайишга диагноз қ уйишнинг яхшиланишими ёки иккаласи ҳ амми. К ў пчилик хабар қ илинган ҳ олларда компиилеобактериоз камдан кам учрайди, биргина ягона ҳ олдай ёки кичик оилавий ҳ олдай ва умуман Compylabacter jej . томонидан ча қ ирилади. Зоологик касалликлар, масалан бруцеллез, трихинеллез ёки гидротизидоз Европанинг баъзибир жойларида пайдо бўлишига қарамасдан,

бу касалликлар кўпчилик районларда эпидемик ҳисобланади. Бруцеллез кўпчилик Ўрта ва Шарқ давлатларда устиворлик қилади, аммо уларнинг кўпчилигида узлуксиз камайиш тенденцияси мавжуд. Юқори даражадаги гидратиозиз ҳоллари Марказий Осиё Республикаларидан хабар қилинган ва трихеллезнинг кўп даражадаги учрашиши Балкан минтақасидаги мусулмон бўлмаган халқлар орасида қайд қилинган. Хабар берилган трихеллез ҳоллари бу минтақада инфекцияланган мол маҳсулотлари ва уйда қайта ишланган хом ашё, ҳамда талаб қилинадиган санитария назорати йўқлиги туфайли учрайди. Бундан ташқари, озиқ-овқат интоксикацияси, масалан, ботулизм Шарқий Европада устунлик қилиб турибди ва у кўпинча халқнинг ананавий усулларда уйда озиқ-овқат тайёрлаши билан боғланган. Хабар қилинган кўпчилик ҳолларда уйда тайёрланган гўшт ва ўсимлик маҳсулотларини истеъмол қилиш ва балиқ ёки гўштни уйда дудлаш, билан боғланган. Бундай хавфни ва ўлимга олиб келадиган ҳолларни бартараф қилиш учун, бу соҳадаги сотувчи таҳликани йўқотиши керак ва ишлаб чиқарувчиларни ва истеъмолчиларни озиқ -овқат маҳсулотлари хавфсизлигига ўқитиш ва озиқ- овқат маҳсулотидаги хусусиятларининг қайта ишлаш жараёнида қандай ўзгаришларини ўргатиш керак. Мистерия моноцитогенедиз ҳ оллари фа қ ат бир неча давлатларда қ айд қ илинган ва ю қ ори даражаси Франция билан ало қ адор б ў лган давлатлардан хабар берилади. Шунингдек, бир неча давлатлар бир қ атор Е. Coli 0157 инфекцияси ёки гемолитик уреник синдром ( HUS ) ҳ оллари т ўғ рисида ахборот берган. Давлатлар ичидаги ахборот системаси орасидаги катта фар қ к ў риб чи қ илаётганда Licteria ёки E . coli 0157 инфекциялари ва HUS ҳ олларнинг тенденциясини та ҳ лил қ илиш ҳ озирча қ ийинчиликларга эга. YCID биринчи б ў либ Англияда да 1996 йил хабар қ илинганди. Ананавий формаларга қ арама қ арши ( CID ), NCID ёш пациентларга ю қ арди,

касалланиш ва қ тини нисбатан ў зайиши ва экспо қ изил билан кескин бо ғ ли қ лиги, мумкин озиқ-овқат маҳсулоти ор қ али, BCE га эга эди. 1996 йил октябдан 2001 йил июнигача YCID нинг 95 холи Англияда қ айд қ илинган, 3 та Францияда ва 1 та Ирландияда. Ҳ озирги пайтда YCID ҳ олларининг келгусидаги сони т ўғ рисидаги ҳ ар қ андай (биронбир) яхши ани қ ланган тахмин қ илиш т ўғ рисидаги мавжуд б ў лган информация етарли эмас. 4. Ў рганиб чи қ илган эпидемиялар ҳ а қ идаги маълумот. Ҳодисаларга сабабчи омиллар 30000 дан зиёд тад қ и қ қ илинган ҳ одисалар, шу жумладан умумий 391383 ҳ одисалар 42 давлат томонидан 1993-1998 йиллар Халқаро соғлиқни сақлаш ташкилоти нинг Европадаги о зиқ -овқат маҳсулотлари касаллиги ни назорат қ илувчи кузатув дастурига хабар қ илинган. Тахминан 23538 ҳ одисаларга сабабчи омиллар идентификация қ илинган. Европа минта қ асида Salm . SSP . сабабчи агент сифатида к ў про қ ани қ ланган, яъни 77,1 % ҳ одисаларда у масъул б ў лган. Бундан 1ғ3 қ исмининг к ў про ғ ини S . Entei . келтириб чи қа рганлиги тасди қ ланган. Тад қ и қ қ илинган ҳ одисаларнинг аниқланган бош қ а омиллари қ уйидагича: Stapg . acr .(4%), Truch .(3%), Shig (3%), Clor . per /(2%), за ҳ арли қ узи қ оринлар (2%), Сamph.(1%), вирусли (1%) ва бош қ алар (7%). Европа минта қ асида вируслар туфайли касалланиш фоизи кам б ў лишига қ арамасдан, к ў пчилик давлатларда, масалан, Ирландия, Финляндия, Швейцария ёки БК да вирусли омилларнинг катта ҳ ажмда масъуллиги т ўғ рисида ахборот берилган. Ҳ озирги пайтда БК да кам айлана – структурали вирус ( SRSY ) гастроэктеритиснинг умумий ҳ одисалари учун асосий сабабчи эканлиги маълум қ илинган (аммо SRSY фа қ ат озиқ-овқат маҳсулотлари ор қ али ю қ иши ани қ ланган).

Ани ққ и, Европада қ айд қ илинган, ю қ ишнинг фа қ ат 1 % вирусли манбалардан пайдо б ў лади ва к ў пчилик аъзо давлатларда ҳ ар томонлама диагноз учун инфраструктуранинг й ўқ лиги асосий сабаб ҳ исобланади. Тад қ и қ қ илинган ҳ олларда иштирок этган озиқ-овқат маҳсулотлари 22346 та тад қ и қ қ илинган ҳ одисаларда озиқ-овқат маҳсулотлари идентификацияланган ва улар: тухум, тухумли озиқ-овқат маҳсулотлари , майонез ва тухумли ма ҳ сулотлар, масалан қ аймо қ , кремлар тахминан 40 % касалликлар учун сабаб бўлгани ани қ ланган. Бундай та қ симланиш такрорлигига Salm . келтириб чи қа рган касалликларнинг кўпчилигини таъсири равшан. Г ў шт ва г ў шт ма ҳ сулотлари 14% ҳ одисаларда, аралаш озиқ- овқат маҳсулоти да 10 % , сут ва сут ма ҳ сулотлари 8 %, бали қ ва моллюскалар 5%, қў зи қ оринлар 4 % ва парранда 3 % да иштирок этадилар. S . Tnt , ҳ одисаларига эътиборни қ аратиб 75 % дан к ў п тад қ и қ қ илинган ҳ одисалар етарлича пиширилмаган тухумни ёки муз қ аймо қ ёки пастеризацияни талаб қ иладиган кремни истеъмол қ илиш билан бевосита бо ғ ланган. Касаллик учрайдиган жойлар Шахсий уй – бирдан бир жойки, кўпчилик ҳоллар, 40 % дан кўпроғи да о зиқ-овқат маҳсулотлари хавфсизлиги га учрайди. Касалликлар ресторанларда, кафетерий, кўп миқдорда (ошхона билан боғланган), хизмат кўрсатиш билан 22% ҳодисалар, мактаб, боғча, болалар уйи 8,7%, касалхоналар 3%, савдо шахобчалари 2%, идоралар 1,5 %, қариялар уйи 1 % ва бошқалар. Ҳархил жойлар қолган ҳодисалар учун ҳисоблаб чиқилган. Касалликлар учрайдиган жойларнинг тақсимланиш такрорийлиги Европа минтақасида ўзгариб туради ва у асосан овқатланиш жойлари орасидаги фарқга боғлиқ. Полшада, масалан, 57 % касалликлар уйда учрайди

ва улар кўпинча Salm . билан зарарланган тухумни таркибида тутган таомларни тайёрлаш билан боғлиқ Венгрияда бўлса 83,5% ҳодисалар уйда учрайди ва у уйда тайёрланган заҳарли қўзиқорин билан интоксикацияси туфайли пайдо бўлади. Бошқа томондан, Нидерландияда, масалан, ҳодисаларнинг катта миқдордаги фоизи уйдан ташқарида рўй бериши хабар қилинган. Ресторанларда, отел ёки кафетерийда ва Хитой ресторанларида тайёрланадиган гуручли таомларда учрайдиган Bac . ctr . туфайли рўй беради. Швейцарияда нисбатан кам фоизда ҳодисалар уйда учрайди ва бу 1991 йилда Salm . инфекциясини камайтириш учун қабул қилинган истеъмолчи таълими дастури натижасида бўлиши мумкин. Юқумланишга ҳисса қўшувчи омиллар Заҳарланишга ҳисса қўшувчи омиллар тўғрисидаги ахборот чегаралаштирилган. Фақат 72 % идентификацияланган ҳодисалар учун ҳисса қўшувчи факторлар тўғрисидаги ахборо қайд қилинган. Тахминан 18000 таҳлил қилинган (уларда ҳисса қўшувчи омиллар идентификацияланган). Асосий омиллардан муҳимлари қуйидагилар: ҳароратни тўғри ишлатмаслик, мос бўлмаган хом ашёни қўллаш, атроф муҳит омиллари, тўғри сотишини бузиш ва бошқалар. Кўпинча, биртадан ортиқ омиллар заҳарланишга иштирок этади. Ҳароратни тўғри ишлатмаслик тадқиқот қилинган ҳодисаларнинг 44% да иштирок этади. Бу категория факторлари, чунончи нотўғри музлатиш ва пишириш, қайта иситиш ёки иссиқда сақлаш, бундай фоизга сабабчи. Бундай тақсимланиш географик жойлашувига қараб ўзгаради. Масалан, Ўрта зонадаги давлатларда асосий ҳисса қўшувчи омил нотўғри совутишдан иборат бўлса, Шимолий давлатларда асосий ҳисса қўшувчи фактор нотўғри қайнатиш, қайта иситиш ёки иссиқ сақлаш бўлади.

Яроқсиз хом ашёни қўллаш 20,5 % ҳодисаларда бўлиши маълум бўлган. Бу хомашё ёки кимёвий, ёки заҳарланган моддаларга (масалан, махсус дориворлар) ёки заҳарли қўзиқоринларга эга. Нотўғри тайёрлаш 14,1% тадқиқ қилинган ҳодисаларда учраши хабар қилинган ва улар асосан ўзаро заҳарланиш, нотўғри қайта ишлаш, етарлича бўлмаган гигиена ва жиҳозларни такрорий қўллаш туфайли пайдо бўлиши кузатилади. Атроф- муҳитнинг ҳар хил омиллари 12,8% тадқиқ қилинган ҳолларда иштирок этади. Бу категорияда ходимлар орқали юқиш тез-тез учрайдиган омил эканлиги ҳақида ахборот берилган, ундан кейинда заҳарланган жиҳозлар ва мослашмаган хоналардан фойдаланиш туради. Бу турдаги ҳисса қўшувчи омилларнинг идентификацияси озиқ-овқат маҳсулотлари касаллиги учун озиқ-овқат маҳсулотлари индустрияси ва таъминот секторлари (шу жумладан ХТКНН режалари) томонидан озиқ-овқат маҳсулотлари касаллигини бартараф қилиш учун тегишли чораларни киритишда муҳим ҳисобланади. 5. Истикболли кўрсатмалар Миллий озиқ-овқат маҳсулотлари хавфсизлиги дастурларининг келажакда фаоллаштиришни устиворлигини ўрнатиш учун Озиқ -овқат маҳсулотлари касаллиги харажатларини баҳолашни соддалаштириш зарур. Бу масалада, озиқ -овқат маҳсулотлари касаллигини кузатиш озиқ -овқат маҳсулотлари хавфсизлиги ички тузилиш тизимини ривожлантиришни юқори даражада устиворлигини таъминлаш зарур. Кузатув натижасидаги мавжуд маълумот тахмин қиладики, озиқ -овқат маҳсулотлари касаллиги такрорлиги ошаяпти, аммо касалланиш ҳолларида сабаб-ҳамда- таъсир боғланиши ҳужжатлаштирилиши керак. Ахборот системаларини миллий, регионал ва хал қ аро даражаларда кучайтириш ва мослаштириш учун глобал ёндашишни ривожлантириш ва координацияси керак. Я қ ин келажакда

Халқаро соғлиқни сақлаш ташкилоти, озиқ -овқат маҳсулотлари касаллигини ба ҳ олаш учун глобал стратегияни бошлаб беради ва бунда давлат аъзоларидан ҳ ам: ю қ иш, эндемик, микробиологик ва кимёвий за ҳ арланишни мониторинггини қ амраб олган лабораторияга асосланган системаларни жорий қ илиш ор қ али эришишни тезлаштиришни талаб қ илади. Лаборатория базаси хал қ аро лаборатория жи ҳ озлари билан кучайтирилиши керак ва эпидемиологик базалар ( Озиқ -овқат маҳсулотлари касаллиги ҳ оллари маниторингги учун) о зиқ -овқат маҳсулотлари касаллиги учун соатли сайтлар ор қ али, айни қ са ривожланаётган давлатларда, ривожлантирилиши керак. Бунга қў шимча, умумий, хал қ аро келишилган форматлар ў лчамлар (мослаштирилган ахборотларни т ў плаш учун) ў рнатилиши керак ва регионда б ў лгуси о зиқ-овқат маҳсулотлари хавфсизлиги ташаббуслари учун талаб қ илинадиган минимал ра қ амлар ани қ ланиши керак. Шунингдек, Халқаро соғлиқни сақлаш ташкилот қ исмга асосланган ( web - based ) системани, давлат аъзолари к ў ригидан ў тказилган ахборотни йи ғ иш, маълум қ илиш ва етказиш учун ишлаб чи қ ишни режалаштираяпти. Лаборатория эпидемологияга асосланган кузатувни амалга ошириш и учун , хал қ со ғ ли ғ ини са қ лаш лабораторияси га содир б ў лганни к ў риш му ҳ им ва у хал қ со ғ ли ғ ини са қ лаш глобал масаласи ҳ исобланади. Агар давлат аъзолари талаб қ илишса, ахборот йи ғ иш ва кузатиш системаси учун қ одир б ў лган қ урилишни қў ллаб қ увватлаш амалга оширилади. Янги ча қ ири қда, кузатиш со ҳ асида микробиологик хавфларни ба ҳ олаш учун, айни қ са хавфларни идентификацияси ва тавсифлаши учун ахборот та қ дим қ илинади. Тахликани ба ҳ олашда ва озиқ-овқат маҳсулотлари касаллиги ни бартараф қ илиш учун та ҳ лика бош қ ариш стратегиясини киритишда миллий, регионал ва хал қ аро даражаларда тарихий тизим ва тузилмаларни ишлаб чи қ иш лозим. Асосий ҳ аракатлар о зиқ -овқат

маҳсулотлари касаллигини кузатиш ва озиқ-овқат маҳсулотлари заҳ арланиши мониторинги, улар орасидаги бо ғ ли қ лик, микробиологик та ҳ ликани сифатли ба ҳ олаш учун зарур б ў лган ра қ амларни та қ дим қ илиш учун мослаштирилган усулларни чу қ ур ривожлантиришга й ў налтирилган б ў лиши керак. Одам ва озиқ-овқат маҳсулотларидаги ў заро бо ғ ланиши ва шу туфайли ҳ ар хил озиқ- овқат маҳсулотлари гуру ҳ ига дахлдор б ў лган о зиқ-овқат маҳсулотлари касаллиги фракциясини баҳолашда ўз ҳ иссасини қў шиши учун потенциал ишлатилиши мумкин б ў лган тегишли типдаги тизимлар келгусида тад қ и қ қ илиниши зарур. Оптималлаштирилган, кузатиш ра қ амларига асосланган та ҳ ликага асосланган стратегиянинг киритилишини қў ллаш тад қ и қ қ илиниши керак. Умуман, бу ишлаб чи қ ишлар, олдиндан талаб қ илинадиган зарурият сифатида, о зиқ-овқат маҳсулотлари касаллигини қ айд қ илиш билан шу ғ улланадиган сектор ва со ғ ли қ ни са қ лаш со ҳ асидаги Озиқ -овқат маҳсулотлари хавфсизлиги орасидаги яхшиланган ҳ амкорликга асосланган, бирлаштирилган ва фанлараро ёндашув ҳ исобланади. Озиқ-овқат маҳсулотларидаги микробиологик хавфлар учун тахликани баҳолашнинг соддалаштирилган усули, қонун томонидан ўрнатилган стандартлар учун аниқ, глобал келтирилган асосларни тақдим қилиш учун зарурдир. Муҳимки, Европа минтақасидаги барча давлатлар стандартларни ишлаб чиқишда самарали қатнашаяптилар. Буни амалга ошириш учун давлатлар Озиқ -овқат маҳсулотлари касаллиги кузатиш ва мониторинг усулларини ишлаб чиқиши (ёки янгилашиши керак), бу рақамларни халқаро миллий усулларга ва озиқ -овқат маҳсулотлари хавфсизлиги учун тавсияларга лойиқ бўлишини ўрнатиш учун киритиши ва қўллаши керак.

6. Кимёвий аспектлар Озиқ-овқат маҳсулотларидаги кимёвий хавфлар билан заҳарланиши Европада халқ соғлиғини сақлаш асосий масаласи ҳисобланади. Ҳар хил химикатларни, чунончи озиқ-овқат маҳсулотларидаги қўшимчаларини, пестицидларни, ветеринария дориларини ва бошқа агрохимикатларни қўллаш, агар бу химикатлар тегишли равишда бошқарилмаса ёки кераклигига ишлатилмаса, ҳам хавф туғдиради. Европада химикатлар туфайли озиқ-овқат маҳсулотларининг заҳарланиши ҳақидаги маълумот ўзгариб туради ва одатда мониоторинг дастурларида қайд қилинмайди. Марказий ва Шарқий Европада катта миқдорда ҳаво, тупроқ ва сувни катта миқдорда ифлослаш – ёғингарчиликнинг камлиги ва энергетик секторнинг фаоллиги, агросаноат хавфларининг тақсимланиши ва шаҳар чиқиндилари туфайли вужудга келади . Озиқ-овқат маҳсулотларининг ифлосланиши ўз-ўзидан бутун давлат бўйича эмас, балки фақат «иссиқ жойларда» одатда юз беради. Бундай « иссиқ жойлар » дан бири ҳозирги пайтда Орол денгизининг атрофидир. У ерлар инсон фаоллигининг натижасида табиий зонанинг ифлосланганлигини жиддий мисоли ҳисобланади. Қ арийб 30 йил мобайнида сувни пахта устиворлиги учун суғоришда, пестицидлар (ДДТ га ўхшаш), алдрин, диелдрин ва Линдам, гербцидлар ва деформантларни кескин қўллаш, нафақат экологик, иқтисодий ва социал зарарларни келтириб чиқарди, балки маҳаллий аҳоли соғлиги учун жиддий ҳолатни ҳам пайдо қилдирди. Бу минтақада, Ўзбекистондан Қ арақалпоғистон, Қ изил-Ўрда Қ озоғистондан ва Туркманистоннинг Тошҳавуз вилоятларини ўз ичига олади. Юқори даражада ДДТ ва  - ва  - гексахлороциклогексан (НСН) каби хлорорганик бирикмаларни тупроқда, сувда, ҳавода, инсонга йўналтирилган озиқ-овқат маҳсулотлари занжирининг ҳарбир биологик даражасида учрайди. Кенг дала

таҳлили натижаси, қорамол сути намуналари , ҳар хил озиқ-овқат маҳсулотларидаги химикатлар Шимолий Қ озоғистонда йиғилди. Немис олимлари Ўзбекистоннинг ККАЗ яқинида ўтказган кенг тадқиқотлари бу кашфиётларни тасдиқлади ва шуни кўрсатдики, Орол денгизи зонасидаги атроф-муҳитнинг бундай химикатлари анемия, ичак ва жигар хасталиги, респиратор инфекциялари, аллергия, рак, туберкулез касалликларининг КНН нинг бошқа вилоятларига нисбатан кўп бўлишининг асосий сабабчиси экан. Бошқа кимёвий хавфлар, чунончи табиатда учрайдиган токсикантлар озиқ- овқат маҳсулотида ишлаб чиқаришнинг ҳар хил босқичларида, ҳосилни йиғиштириш, сақлаш, қайта ишлаш, тақсимлаш ва тайёрлашда пайдо бўлиши мумкин. Бундан ташқари озиқ-овқат маҳсулотидаги токсик бирикмалар билан ташқи ва ички ифлосланиши аҳоли соғлигининг узлуксиз ёмонлашувига олиб келади. Масалан, Испанияда 1981-82 йилларда хом уруғ мойи анилин билан тозаланганда 2000 дан ортиқ аҳоли ўлган ва 20000 киши касалланган, кўпчилиги узоқ вақтча. Бу ҳолда, интенсив тадқиқ қилинишига қарамасдан, сабаб ҳеч қачон аниқланмаган. Охирги 50 йил ичида агросаноатга ва озиқ-овқат маҳсулотиги қайта ишлашга химикатларнинг кенг киритилиши кўпроқ хавфсиз алмаштирувчиларни таъсирига олиб келди. Истемолчиларни ҳимоя қилиш учун кўпчилик давлатлар озиқ-овқат маҳсулотидаги химикатлар туфайли инсон саломатлигига потенциал таҳликани илмий баҳолаш учун таҳликани баҳолаш парадигмасини қабул қилдилар. Таҳликани баҳолаш усуллари юқори даражада мослаштирилганига қарамасдан таҳлика менежменти ёндашуви қайси химикат озиқ-овқат маҳсулотидаги алмаштирувчиси сифатида интенсив қўшиладими ёки бартараф қилиб бўлмайдиган ҳолда ифлослашига боғлиқ ҳолда албатта ўзгариб туради. Ундан ташқари таҳлика менежмент йўли танлови давлатлар ичида уларнинг соғлиқни химоя қилиш

истаги даражаси, ҳамда техник, иқтисодий, социал-маданий ва бошқа факторларга қараб ўзгариши мумкин. Бир қатор ҳолларда бу фарқлар халқаро озиқ-овқат маҳсулотлари савдосини қийинлашувига олиб келди. 7. Озиқ-овқат маҳсулотидаги қўшимчалари Озиқ-овқат маҳсулотидаги қўшимчалари кўп ва ҳархил кимёвий қўшимчалар гуруҳидан иборат бўлиб, уларниинг қўлланиши узоқ тарихга эга. Уларнинг хавфсизлигига ишонч ҳосил қилиш учун батафсил текширилади. Улар озиқ-овқат маҳсулотига сифатини сақлаш, хавфсизлаш, овқатланишдаги сифати, ташқи кўриниши (ҳиди, кўриниши, тузулмаси ва ҳоказо) ва баъзибир қайта ишлаш ва ёки сақлаш учун талаб қилинадиган хоссаларини яхшилаш учун қўшилади. Озиқ-овқат маҳсулотидаги қўшимчалари хавфсиз моддалар эканлигига ишонч ҳосил қилиш билан баҳоланади ва улар керакли технологик эффектга эришиш учун энг кам даражада қўшилиши кераклигига риоя қилиниши керак. 8. Ветеринария дориларининг ҳосилалари Ветеринария дорилари ҳайвонотдан олинадиган озиқ-овқат маҳсулоти унумдорлигини оширувчи асосий элемент ҳисобланади. Вакцина ва терапия воситалари ҳайвонот соғлиғини маълум даражада ҳимоя қиладики, улар кўпроқ стресс остида ва ўтувчан касалликлар таҳликаси остида кўпроқ бўлади. Антибактериал дорилар ҳам ҳайвонларга терапевтик ўлчамларига нисбатан камроқ берилади ва улар вазн ошишини ҳамда озуқа самарадорлигини яхшилайди. Ундан кейин улардан хавфсиз фойдаланиш шартлари, бундай моддаларни сотишдан аввал, ўргатилиши керак. қ айд қилиб ўтиш керакки, бу йўл билан антибиотикларни қўллаш инсонда антибиотикка чидамли микроорганизмлар билан боғлиқ муаммони туғдирди.

Шунинг учун баъзибир давлатлар ҳозирги пайтда ҳайвонот кўпайтиришда одам учун ишлатилиши зарур бўлган баъзи бир антимикроб моддаларнинг синфини ман қилишди. Бундан ташқари гармонал анаболик агентларни гўшт ишлаб чиқаришда қўллаш зиддиятини туғдирди ва уларни қўллаш бўйича халқаро келишув хозирги пайтда етишмаяпти. 9.Пестицид ҳосилалари Бошқа махсус қўшиладиган бирикмаларга ўхшаш, пестицидлар баҳоланди ва хавфсиз ишлатиш шартлари, энг катта қолдиқ чегараси билан биргаликда, агросаноатга киритишдан аввал, белгиланди. Уларнинг юқори заҳарлилиги туфайли, пестицидлар қўллашда яхши агрокултура практикасини қўллаш ҳаддан ташқари муҳимдир. Бир қатор ҳолларда озиқ- овқат маҳсулотида катта миқдордаги пестицид қолдиқларига эга эканлиги аниқланди, масалан, бу холат дон хосилини пестицид қўлланилгандан сўнг жуда барвақт уриб олингандан кейин ёки пестициднинг керагидан ортиқча миқдори қўллангандан сўнг бўлиши мумкин. Яқинда ЕИ томонидан чоп этилган тадқиқларга биноан пестицидлар қолдиқларининг энг кур миқдори бир қатор намуналарда 4,3% га тенг экан. Ваҳоланки, бундай кўпайиш тенденцияси бир қатор мажбурий намуналарда хавфли бўлади, уларнинг халқ соғлиғига таъсири баъзибир пестицидларнинг юқори купрок ахамиятга эга булиш даражада кулланиши ва улар халқ соғлиғига таъсир қилувчи модда ишлаб чиқариши мумкин. Айниқса, ривожланадиган ва такрорланадиган таъсирлар муҳим, чунки улар пестицидларнинг юқори концентрацияларига оддий тўқнашув орқали чиқарилиши мумкин. 10. Атроф – муҳит химикатлари

Бир қатор кимёвий моддалар атроф муҳитнинг ифлосланиши туфайли озиқ-овқат маҳсулотида учраши мумкин. Уларнинг инсон саломатлигига таъсири жуда жиддий бўлиши мумкин ва улар охирги йилларда катта қизиқиш уйғатаяпти. Ахборот қилингандики, бир қатор натижалар озиқ- овқат маҳсулотининг заҳарли металлар, чунончи Pb , Cd ёки Н g билан ифлосланиш туфайли кузатилади. Масалан, Р b каби химикатлар билан инсон заҳарланиши ҳақиқатда ҳаво, сув, тупроқ ва озиқ-овқат маҳсулотлари орқали амалга ошади. Натижада (демак), бундай ифлосланишни етарли даражада камайтириш ҳархил давлат агентликлари ва секторларини ҳаракатларини координациялашиш талаб қилади. Бошқа томондан, бошқа химикатларнинг киритилиши, чунончи Hg , жуда чегараланган йўллар орқали содир бўлади. Hg билан ифлосланиш, метилсимоб формасида, асосан бирнеча Европа давлатлари юқори даражада Hg билан ифлосланган балиқларни истеъмол қилишни баъзибир аҳоли гуруҳларига, чунончи хомиладор аёлларга, қискартиришни тавсия қилдилар. Диоксинлар, худди полихлорланган бифениллар ( PCBs ) каби маълум бўлган органик заҳарлар ( POPs ) сифатидаги токсик химикатлар гуруҳида туради. Атроф-муҳитда, диоксинлар озиқ-овқат маҳсулотлари занжирида биоаккумуляция қилишга интилади. Диоксин номи тузилиши ва кимёвий табиати полихлорланган бирикмаларга таалуқли бўлган моддаларга қўлланилади ва улар индустриал жараёнларнинг асосий ёндирилган ахлатлар қўшимча моддаси ҳисобланади. PCBs электр тармоқларида қўллаш учун кенг ишлаб чиқарилади ва кўпинча ифлосланган модда сифатида диоксинни сақлайди. Диоксинлар ва РСВлар паст концентрацияда ер юзида, айниқса, барча озиқ-овқат маҳсулотида ва айниқса уй паррандалари маҳсулотида, гўштда ва балиқда топилган. Етарли даражадаги диоксин ва РСВ иштирокида содир бўладиган асосий ҳоллар Белгияда ҳайвондан олинадиган озиқ-овқат

маҳсулотида учрайди ва у ҳайвонот озуқасининг таркибий заҳарланиши натижасида содир бўлади. Кейинги эпидемиологик изланишлар, индустриал зона Севесо, Италия, шуни кўрсатдики, диоксинларнинг юқори концентрацияси катта таъсирга эга ва у терини шикастлайди, жигар функциясини ўзгартиради ва жинсий алоқа потенциалига таъсир кўрсатади. Узоқ муддатдаги таъсир иммун системасининг заифланиши билан боғлиқ, асаб системасининг ривожланиш функцияларига таъсир қилади. Диоксиннинг ҳайвонотга узлуксиз (доимий) таъсири ҳархил рак касалликларига олиб келади. 2001 йил июнда озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқарувчилар бирлашмаси Халқаро соғлиқни сақлаш ташкилоти озиқ- овқат маҳсулотидаги қўшимчалари бўйича эксперт қўмитаси ҳамкорликда диоксиннинг ўртача миқдорини тавсия қилади ва у ҳозирги пайтда бирнеча Европа давлатларида ҳисобланган даража орасида бўлишини тавсия қилган. Аммо кўпчилик Европа давлатлари учун, Халқаро соғлиқни сақлаш ташкилот – координациялаган тадқиқ рақамларидан ва она сути таркибидаги тегишли миқдоридан фараз қилинадики, киритилган миқдор камайиб бораяпти ва бевосита сабаблар манбаи атроф – муҳитдан ифлосланиши камайиши самарали бораяпти. Атроф-муҳит ифлосликларидан яна бири радионуклидлар, аммо бу моддаларнинг таъсири индустриал жараёнлар учун катта даражада чегараланган. Чернобил воқеаси одам саломатлиги учун таҳликаларга катта қизиқиш уйғотди, аммо у фақат заҳарланган жойларда яшовчи аҳоли билан ва Европанинг шу зонаси билан чегарадош қисмлари билан асосан чегараланиши, Европанинг бошқа қисмларида ва ҳамма жойда, заҳарланишининг асосий манбаи ҳисобланган зоналардаги ифлосланган озиқ-овқат маҳсулотига қизиқиш фокусланди. Кўпчилик ҳолларда, заҳарланган озиқ-овқат маҳсулотини истеъмол қилишдан ҳисобланган ўртача

доза фақат одатда табиий фон радиациясидан олинадиган доза фракциясига тенг ҳисобланган. Ҳозирги пайтда, ярим парчаланиш вақти юқори бўлган радионуклидлар билан ифлосланган озиқ-овқат маҳсулоти, масалан, Цезий 137 билан, Украинада яшовчи аҳоли учун заҳарланишнинг асосий манбаи ҳисобланади. 1 Микотоксинлар Микотоксинлар, баъзибир микроскопик моғорларнинг заҳарли моддалари, инсон ва ҳайвонларга бир қатор жиддий таъсирларни келтириб чиқариши мумкин. 1970 йиллардан бошлаб уларга нисбатан миллий ва халқаро қизиқиш ортиб бормоқда. Аммо, микотоксинлар Европада бирнеча асрлар мобайнида озиқ -овқат маҳсулотлари хавфсизлиги учун асосий маъмулотларда бор. Масалан, Илоҳий Антоний олови, ҳозир энди маълум бўлишича, жаннатда учрайдиган моғорлар туфайли пайдо бўлади. Ҳайвонотни тадқиқ қилиш кўрсатдики, умумий таъсирдан ташқари, микотоксинлар карциноген, мутаген ва тератогеник таъсирларни кўрсатишга ҳам қодир. Ҳозирги пайтда юзлаб микотоксинлар идентификацияланган. Афлатоксин яхши ўрганилган ва иқтисодий томондан муҳим микотоксиндир. Моғорлар афлатоксин ишлаб чиқаришда юқори намлик ва ҳароратни яхши кўриши туфайли, тропик ва субтропик районлардаги ҳосил заҳарланишнинг муҳим обекти бўлади. Афлатоксин, пистада, маннада, ёнғоқда ва бошқа меваларда топилган. Афлатоксин билан ҳайвон озуқаси заҳарланиши ҳам одам саломатлиги учун аҳамияти бор, чунки у одам овқатланишида ишлатиладиган тўқималарда (органларда) учрайди. Бу айниқса уй қорамоллари орасида муҳим, чунки озуқадаги афлатоксин В хайвонот организмида метаболизацияга учраб, сутда афлатоксин М ҳолида ажралиб чиқади.

Бошқа муҳим афлатоксинлар ergot алкалоидлар, охлатоксин А, патулин, фуманозин В ва трихотесенлардан иборат. JECFA охратоксин А, патулин, фумонизин В ва баъзибир трихотоксинлар учун жуда паст киритиш даражаларини ўрнатган. Уларнинг кўчилик озиқ-овқат маҳсулотида учраши ва қайта ишлаш жараёнида барқарорлиги нуқтаи назаридан, микотоксинларни одам саломатлигига таъсир қилувчи сифатида кўриб чиқиш мумкин. 12. Денгиз биотоксинлари Денгиз биотоксинлари орқали интоксикация бошқа муҳим муаммодир. Жахоннинг кўп қисмида бу типдаги заҳарланиш инсон саломатлиги учун асосий муаммодир ва у минглаб аҳолини заҳарлайди. Кўпроқ умумий тип цигуатерадир ва у тропик ва субстропик балиқларни, (асосан карал балиқ токсин ҳосил қилувчи динофлагеллатлар билан озиқланади ёки ва ҳ ший корал балиқни ейди), истеъмол қилиш билан боғлиқ. Аммо, бу балиқ халқаро савдо-сотиқда кам ишлатилиши учун Европада бу катта муаммог а айланган эмас. Аммо, бошқа денгиз биотокси н лари гуруҳи заҳарланган молюскаларни истеъмол қилгандан сўнг кучли интоксикацияни пайдо қилади. Асрлар бора маълумки, бу интоксикация бутун жаҳонда, Европа билан биргаликда, тарқалган. Молюскалар туфайли пайдо бўладиган заҳарли токсинлар динофлагеллатларнинг ҳар хил турларини ҳосил қилади. Бу турдаги сув ўсимликлари билан озиқланадиган молюскалар ўзгармайдиган токсинларни тўплайди. Энг кўп қўлланиладиган молюскалар - clams , mussels ва occasronally scallops agd oysters . Симптомларига қараб, ҳар хил турдаги интоксикациялар маълум молюскаларни истеъмол қилиш натижасидир. Булар паралитик зақарланиш ( PSP ), ошқозон – ичак заҳарланиши ( DSP ), нейтротоксик заҳарланиш ( NSP ), анемик

заҳарланиш( ASP ) ва азаспирасиз заҳарланиш ( AZP )дан иборат. Яқинда исботланган маълумот тахмини шундан иборатки, жаҳон океаниясини огоҳлантириш дипофлагеллатларнинг тақсимланиши ва турини ўзгартирган. 13. Ўсимлик токсикантлари Еб бўладиган ўсимликларнинг токсикантлари ва еб бўладиган ўсимликларга ўхшаш ўсимлик заҳарлари ернинг турли қисмларида касалликларнинг муҳим сабабчисидир. Яшил картошка ва томатлар табиий учрайдиган токсинларни сақлайди ва етарли даражада қайнатилмаган дуккакли ва бошоқлиларда заҳарли бирикмалар учраши мумкин. Европада идентификацияланмаган заҳарли қўзиқоринлар заҳарланишга ва ўлимга олиб келишда асосий сабабчидирлар. 14. Бактериал токсинлар Биркатор токсинлар бактерияларнинг ўсиши ва заҳарлашиши натижасида озиқ-овқат маҳсулотида ҳосил бўлади. Бу бактериялар Sach . fnr ., Bac . ctr . ва Chest . bat . дан иборат Staph . ва Bac . токсинлари хосил қиладиган интоксикациялар умумий, аммо одатда ярим-чегараланган бўлади. Аммо, ботулизим жиддий ва кўпинча ўлишга олиб келади ва бу хавфни махсус назорат қилиш воситалари Европадаги Халқаро соғлиқни сақлаш ташкилот регионнинг кўпчилик давлатларида жойлаштирилган. Бактериал токсинларнинг бошқа гуруҳи биогеник аминлардир, улар оқсилларни ферментлаш ва (масалан, винони ферментлашда, пишлоқ етилишида) парчалаш жараёнида ҳосил бўлади. Улар ичида гистамин, тирамин, кадаверин, путрецин ва бошқалар бор. Озиқ-овқат маҳсулотининг асосий муҳим хавфи буларга йўналтирилган ва у бактериал фаоллик натижасида бир қатор балиқ турларида витамин ҳосил бўлишига боғлиқ.

15. Овқатланишдаги хавфлар Баъзибир овқат моддалари овқатда ҳаддан ташқари кўп бўлиши туфайли, масалан А витамин, хавфни пайдо қилса, кўпчиликлари бўлса етарли даражада бўлмаслиги орқали касалликни пайдо қилади. Агар бойитиладиган озиқ-овқат маҳсулотига тегишли овқат компоненти қўшилса у салломатлик учун жиддий чора бўлади. Масалан, агар йод, йодланган тузда бўлмаса ёки кам миқдорда (керагидан) бўлса, эндемик йод камчилиги кузатилган зонада яшовчи халқ касалланишига олиб келади. Йод камчилигига қўшимча касалликлар, нохушликлар бошқа муҳим микроэлементлар, чунончи темир, ниацин, А витамин ва фолик кислота, аҳоли жиддий касалланишига олиб келади ва озиқ-овқат маҳсулотини бу микроэлементлар билан бойитиш кўпчилик давлатларда қўлланилади ва шу орқали етарли натижага эришилади. Шунга ўхшаш, рацион катта қисмини ташкил қилувчи озиқ-овқат маҳсулотида кутилмаган камчилик учрамаслигига ишонч ҳосил қилиш орқали ишлаб чиқарилиши керак. Бу ҳоллар, бойитиладиган озиқ-овқат маҳсулотида мониторингнинг маҳсулотлари хавфсизлигини озиқ-овқат муҳим фаоллигидир ва у мавжуд бўлган озиқ-овқат маҳсулоти назорати инфраструктурасига кириши керак. 16. Истиқболли йўналишлар Кўпчилик давлатлар истеъмолчиларни кимёвий хавфлардан, (ички ҳосил бўладиган, ифлослик сифатида учрайдиган) ҳимоя қилишда катта мувофақиятларга эришган. Аммо, бундан ташқари аниқки, бу юқори стандартларни, айниқса ноқонуний фаоллик орқали вужудга келадиган спора

ҳосил қилувчи касалликларга тегишли бўлганларни, сақлаш учун доимийлик лозим бўлади. Кимёвий хавфларни назорати учун озиқ -овқат маҳсулотлари хавфсизлиги системаларини такомиллаштириш керак ва диққат-эътиборни бундай ҳодисалар рўй бермаслигига ишонч ҳосил қиладиган яна ҳам самаралироқ ёндашувларга қаратиш лозим. Бундан ташқари, бундай ҳодисалар кузатилган тақдирда халқаро қўмиталар билан тез ва аниқ алоқани қамраб олган ҳаракатларни амалга ошириш мумкин. Бу яна ҳам муҳимроқ бўладики, ошиб бораётган ҳушёрлик ва озиқ-овқат маҳсулотлари қўшимчаларига «террорист»нинг таъсирини бартараф қилишни кучайтириш ҳаракатлари ва тегишли тузулма ёрдамида баҳоланиши керак. Халқаро стандартларни ишлаб чиқишга таҳлика таҳлили принципларини киритиш билан, озиқ-овқат маҳсулотида пайдо қилинадиган таҳликалар, кейинчалик қилинадиганларга нисбатан, жуда аниқ ва равшан тафсифланиши шарт. Бу, узоқ ёки қисқа муддатли ифлослаш туфайли пайдо бўладиган заҳар таъсирини баҳолаш учун илмий ахборот баъзасини кучайтиришни ўз ичига олган. Эндокрин системасининг бузилиши, нейротоксинлик, иммунотоксиклик ўсиб бораётган кизикишни 3 майдонидир. Аёлларда кўкрак раки ўсиш тезлиги, тестикуляр рак эркакларда ва болаларда мия раки, барчаси тахмин қиладики, бу касалликлар учун озиқ- овқат маҳсулоти химикатлари ўз ҳиссасини қўшиши мумкинлигини йўққа чиқариш зарурлиги учун келгуси изланишлар олиб бориш керак. Химикатларнинг саломатликка таъсирини камайтириш тадқиқотлари, кимёвий хавфлар туфайли пайдо бўладиган таҳликаларни кўпроқ аниқ ва равшан баҳолашни тақдим қиладиган баҳолаш усуллари тўғрисидаги тўлиқ билимлар (маълумотлар) билан бирга олиб борилиши керак. Бу санитария ва Фитосанитария чораларини қўллаш ( SPS қоидалари)) жахон савдо ташкилотлари шартлари назоратида халқаро гармонизация учун базани ҳосил

қилишда хизмат қилади. Бунинг калити озиқ-овқат маҳсулотида ва умумий овқатланишдаги химикатларга аҳоли муносабатини баҳолаш учун аҳоли қобилиятини соғлиққа йўналтирилган, аҳолига асосланган мониторинг дастурларини ўтказишнинг миллий қобилиятини кучайтиришдан иборат. Кам ривожланган давлатлар озиқ-овқат маҳсулоти кимёвий хавфлари билан ишлашнинг самарадорлигини ошириш учун таҳликаларни баҳолаш ва бошқариш қобилиятларини ривожлантиришлари керак. Баъзи бир давлатларда, мавжуд бўлган инфраструктураларни ҳимоя қилишнинг юқори даражаларига эришиш учун, кучайтириш ва йўналтиришни талаб қилади. Баъзи бир давлатлар ҳозиргача озиқ-овқат маҳсулотидаги химикатларнинг назорати аниқ қонунларга эга эмас ёки озиқ-овқат маҳсулотидаги назорати қобилиятининг йўқлиги бундай қонунларни жорий қилишга йўл қўймайди. Европанинг кам ривожланган қисмида озиқ-овқат маҳсулотидаги химикатлар орқали таҳлика пайдо бўлиши тафсифланмаган. Бу давлатларнинг кўпчилиги мониторинг имкониятига эга эмас ва улар аҳолисининг озиқ-овқат маҳсулотидаги химикатларга муносабати хақида кам информация, масалан, умумий диетани ўрганиш, мавжуд. Шунинг учун, Европадаги кам ривожланган давлатлар халқаро ташкилотлар фаолиятига, чунончи озиқ- овқат маҳсулотлари ишлаб чиқарувчилар бирлашмаси ва IAEA га қарашли INFOCRIS ва GEMS ғ Food – EURO программасини, Халқаро соғлиқни сақлаш ташкилотининг Европадаги Регионал оффиси томонидан ташкил қилинган фаол иштирок этишни кенгайтираяпти. Ривожланган давлатлар кам ривожланган давлатларга халқаро ташкилотлар билан ҳамкорликда кимёвий баҳолаш қобилиятининг асосларини ўрнатишга ва кучайтиришга техник ва иқтисодий ёрдам кўрсатишлари керак. 17. Тавсиялар

17. Давлатлари озиқ -овқат маҳсулотлари касаллигини кузатилишини ва озиқ-овқат маҳсулотидаги ифлосланиш мониторинг системаларининг ҳамда улар орасидаги боғлиқликни йўлга қўйиши ва кучайтириши керак. Минтақадаги ривожланаётган ёки янги барпо қилинган давлатлар ўзларнинг кузатиш – мониторинг системаларни ва ўзларининг лабораториялари салоҳиятини барпо қилиш учун ёрдам беришлари зарур. Озиқ-овқат маҳсулотлари касаллиги билан шуғулланувчи секторлар орасида секторлараро кооперация ва координация миллий ва халқаро даражаларда муҳим бўлади. 17.2. Кузатув системаларини, эпидемияни тадқиқ қилиш, ахборот системалари ва диагностик методларни такомиллаштириш учун минтақа давлаталари орасидаги охирги пайтдаги ҳамкорлик кенгайтирилиши керак. Миллий даражада ва минтакада озиқ-овқат маҳсулотлари касаллиги назорати (Халқаро соғлиқни сақлаш ташкилотининг кузатув дастури) миқдори, сифати ва тезлиги яхшиланиши керак. 17.3. Озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқарувчилар бирлашмаси ғ Халқаро соғлиқни сақлаш ташкилотининг озиқ-овқат маҳсулотидаги даги микробиологик хавфларнинг таҳликасини баҳолаш бўйича эксперт консультацияси бирлашмасига ёрдам бериш учун, таҳликани баҳолаш учун, озиқ-овқат маҳсулоти микробиологияси бўйича ахборотни тўплашни йўлга қўйиш ( JEMRA ) керак. 1.17.4. Бундай халқаро таҳликани баҳолаш натижалари, худди шунингдек улар учун қўлланиладиган методология, ҳам миллий даражада ҳам қўлланилиши керак. Давлатлар озиқ-овқат маҳсулотидаги қўшимчаларда (алмаштирувчилар) химикатлар таҳликасини баҳолашни амалга ошириш учун ўз имкониятларини такомиллаштиришлари керак. Айниқса, озиқ-овқат

маҳсулотидаги химикатларнинг миқдори ва ҳолатини аниқлаш учун хулосани мониторингини ўтказиши керак. 17.5. Европадан ташқи давлатлар ҳам соғлиқни сақлаш, ҳам стандарт ўрнатган мақсадлар, яъни Кодекс, учун ҳолатни ва нисбий баҳолашни ривожлаштиришдаги биринчи қадам сифатида озиқ-овқат маҳсулотидаги кимёвий ифлосликлар тўғрисидаги ўзининг натижалар ахборот форматини мослаштиришлари керак. Бу борада, GEMS ғ Food ахборот структураси, агар бошқа формат мавжуд бўлмаса, лаёқатсиз деб ҳисобланиши лозим. 17.6. Давлатлар бутун аҳоли ёки шунингдек маълум гуруҳ, масалан, болалар, иштирокида заҳарли химикатлар таъсирини ва овқатланишни баҳолаш учун умумий диетани тадқиқ қилишни амалга оширишлари керак. Бундай тадқиқнинг овқатни ҳазм қилиш қисми аниқ информацияни сақлайди ва у микробиологик таҳликани баҳолаш учун ҳам фойдали бўлади. Локализацияланган ифлосланиш ҳолларида заҳарли химикатларни озиқ- овқат маҳсулоти орқали рухсат берилмаган даражаларини баҳолаш мумкинлиги учун иккиламчи (дупликат) диета таҳлили ўтказилиши шарт.

Похожие

Озиқ-овқат маҳсулотлари ва озиқ-овқат хомашёларини сақлаш ва қайта ишлашда асосий компонентларни ўзгариши

Озиқ-овқат маҳсулотлари ва хом ашёлар таркибидаги сув

Бўлим. Озиқ-овқат маҳсулотлари ва озиқ-овқат хомашёларини сақлаш ва қайта ишлашда асосий компонентларни ўзгариши

Нобалиқ сув маҳсулотлари ва улардан озиқ-овқат саноатида фойдаланиш

Озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқариш кимёси, таркиби ва жараёнлар