Оқилона овқатланиш назарияси ва овқатланиш концепциялари - Пищевая технология - Рефераты

Оқилона овқатланиш назарияси ва овқатланиш концепциялари

Загружено в:

25.02.2024

Скачано:

0

Размер:

137 KB

Оқилона овқатланиш назарияси ва овқатланиш концепциялари Режа: 1. Оқилона овқатланиш назарияси 2. Ҳар хил маҳсулот турини алоҳида истеъмол қилиш концепцияси 3. Ўсимлик маҳсулотларини истеъмол қилиш концепцияси

Оқилона овқатланиш назарияси Инсон овқат ва ҳаво билан тирик, унинг озиқа моддалари ҳисобидан унади-ўсади ҳамда жисмоний ва ақлий фаолият кўрсатади. Шу сабабли ҳам овқатланиш масаласи бутун инсониятни ташвишга солиб келган. Тарихдан маълумки, овқатланиш билан илмий қизиқиш тарихи эрамизгача III - II асрларда яшаб ўтган қадимий юнон мутаффакири Аристотел ва қадимий Рим ҳакими Гален номлари ҳамда бундан 1000 йил олдин яшаб ўтган юртдошимиз Абу Али ибн Сино ва бошқа олим ва мутафаккирлар номлари билан боғланган. Нооқилона овқатланишда истеъмол қилинадиган таом соғлиқ, яхши кайфият, жисмоний куч манбаидан касалликлар манбаига айланиб бориши мумкин. Бугунги кунда овқатланиш соҳасида дунё мамлакатларида фаолият кўрсатаётган олимларнинг фикри бўйича сабаблари кўзга кўриниб турмаган касалликларнинг 99% нооқилона овқатланишдан келиб чиқади. Шу сабабли ҳам умумий овқатланиш корхоналарида ва уй шароитларида аҳолининг овқатланишини оқилона ташкил қилиш нафақат катта ижтимоий, гигиеник ва иқтисодий аҳамиятларга эга бўлиб қолмасдан, соғлом авлодни етиштириш гарови ҳам ҳисобланади. Ҳозирги вақтда оқилона овқатланиш назарияси бутун дунёда тан олинган ва аҳолининг овқатланишини ташкил қилишда унинг тамойилларига амал қилинади. Ушбу назариянинг «юраги» ни, кимёвий таркиби ва энергетик қиймати бўйича мувозанатлаштирилган таомларни истеъмол қилиш концепцияси ташкил қилади. Оқилона овқатланиш назарияси асоссиз мулоҳазалар маҳсули эмас. У овқатланиш физиологияси ва гигиенаси ҳамда овқатланиш билан боғлиқ бошқа соҳаларда ўтказилган қатор илмий изланишлар ва оламшумул аҳамиятга эга бўлган илмий кашфиётларга асосланган. Шуни таъкидлаш керакки, XIX асргача озиқ-овқат маҳсулотларининг асосан оқсиллари, ёғлари, углеводлари, уларнинг бирламчи моддалари ҳамда минерал моддалари, уларнинг тузилиши ва инсон организмидаги аҳамияти

тўғрисида катта ҳажмда назарий билимлар шаклланган бўлиб, улар XIX - XX асрларда оқилона овқатланиш бўйича илмий-тадқиқот ва амалий ишларнинг интенсив равишда олиб борилишига асос бўлди. XIX асрнинг 80-йилларида таомлар таркибида оқсиллар, углеводлар, ёғлар ва минерал моддалардан ташқари организм учун энг муҳим бўлган бошқа моддалар ҳам бўлиши кераклиги тўғрисида рус олими Н.И. Лунин томонидан илк бор фикр берилгандан кейин илмий изланишлар натижасида витаминлар тўғрисида қатор маълумотлар олинди ва 1912 йилда полшалик олим Казимир Функ биринчи бўлиб тиамин витаминини маҳсулотлар таркибидан ажратиб олди ва унинг хоссаларини ўрганди. Юқорида кўрсатилганлардан ташқари XIX асрнинг иккинчи ярмида немис физиологи Карл Фойт организмда углеводлар ва ёғларнинг шиддатли парчаланиши жисмоний иш бажариш билан боғлиқлигини тасдиқлайди, меҳнатнинг ҳар хил интенсивлигида организмнинг энергияга бўлган талабини ўрганди ва биринчи бўлиб, бир кунлик таомда бўлиши керак бўлган оқсиллар, ёғлар ва углеводлар миқдорларини таклиф қилди. У бошлаган ишни ХХ асрда рус олимлари М.Н.Шатерников ва О.ПМолчановлар мувоффақиятли давом этказишди. Оқилона овқатланиш назариясининг шаклланишида ва такомиллашишида собиқ иттифоқда барпо қилинган илмий тизимлар ва Бирлашган миллатлар ташкилоти қошида ташкил этилган Бутун дунё соғлиқни сақлаш ташкилоти катта рол ўйнади. Умумий овқатланишнинг илмий асосларини яратиш мақсадида 1923 йилда пайчиликка асосланган «Нарпит» (ҳалқ овқатланиши) ҳамдўстлиги барпо этилади, унинг қошида эса озиқ-овқат илмий Кенгаши ташкил қилинди. Кенгашга овқатланиш гигиенаси бўйича таниқли олимлар жалб этилди. Ушбу кенгаш аъзолари овқатланишнинг баъзи бир муаммоларининг ҳал этилишига ва умумий овқатланиш соҳасининг ривожланишига катта ҳисса қўшди. Кенгаш ташаббуси билан Одесса, Ленинград (ҳозирги Санкт-Петербург), Харьков, Киев, Воронеж, Новосибирск, Ростов-на Дону ва бошқа шаҳарларда илмий-

тадқиқот институтлари ташкил қилиниб, улар фаолиятининг асосий йуналишлари аҳоли овқатланишининг илмий асосларини яратишдан иборат бўлди. Овқатланиш бўйича Бутун иттифоқ Кенгашининг 1927 йилдаги қарори асосида 1930 йилда биринчи бўлиб овқатланиш бўйича Марказий давлат институти ташкил қилинди ва кейинроқ эса у тиббиёт фанлари академияси қошидаги Овқатланиш институтига айлантирилди. Илмий -тадқиқот муассасаларининг кенг тармоқда ташкил қилиниши овқатланиш соҳасида оламшумул аҳамиятга эга бўлган кашфиётлар қилиш ва муҳим илмий-амалий муаммоларни ҳал қилиш учун замин бўлиб хизмат қилади. Ўтган асрнинг биринчи ярмида собиқ иттифоқ аҳолиси учун илк бор овқатланиш меъёрлари ишлаб чиқилди ва урушдан кейинги тикланиш йилларида озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқаришни режалаштиришга асос қилиб олинди. Бундан ташқари таниқли рус физиологи И.П. Павлов ва унинг шогирдлари томонидан шартли рефлекслар назариясининг яратилиши кунига овқатланиш сонини, вақтларини исботлашда ҳамда қорин очиш ва тўйиш сезгиларининг механизмини очиб беришда катта аҳамиятга эга бўлди. Таъм ва ҳид берувчи моддаларнинг таом ҳазм қилишдаги аҳамияти ўрганилди. Худди шунингдек, ўтган асрнинг биринчи ярмида туйинмаган ёғ кислоталарининг инсон ҳаёти ва соғлигидаги роли аниқланади. ХХ асрнинг иккинчи ярмида ҳам оқилона овқатланиш соҳасида катта ютуқларга эришилди. Оқсиллар, ёғлар алмашинуви жараёнларини ўрганиш билан бирга алмашинмайдиган, яъни фақат истеъмол қилинадиган таомлар таркибида организмга тушиши шарт бўлган аминокислоталар ва ёғ кислоталар аниқланди ҳамда таом оқсили ва ёғнинг 1 г. да бўлиши керак бўлган алмашинмайдиган аминокислоталар ва ёғ кислоталарининг меъёрлари белгиланади. Бундан ташқари таомлар ҳазм қилиш трактининг микроорганизмларни зарарсизлантиришдаги роли тасдиқланди.

ХХ асрдаги ютуқлардан яна бири шу бўлдики, аввал фойдасиз, яъни балласт деб аталган озиқа толаларининг (клетчатка, лигнин, гемицеллюлоза ва пектин моддалари) йўғон ичакнинг рак касаллигидан сақланишида ва таомлар ҳазм қилиш органларининг меъёрида ишлашида ғоят катта аҳамиятга эга эканлиги тасдиқланди. Турли мамлакатлар аҳолиси овқатланишининг ўзига хос хоссаларини ўрганиш шуни кўрсатдики, йўғон ичакнинг рак касаллиги кўп миқдорда гўшт, ёғ ва юқори даражада рафинацияланган маҳсулотларни (шакар, олий навли унлардан тайёрланган нонлар ва ш. ў.) истеъмол қиладиган одамлар ўртасида жуда ҳам тез учраб туради. Бундан ташқари, овқатланиш институтида 30 йил давомида ва чет мамлакатларда ўтказилган экспериментал материаллар шуни кўрсатдики, углеводлар, оқсиллар, ёғлар ва витаминлар ҳамда аминокислоталар ва ёғ кислоталари одам организми томонидан ўзлаштирилишида бир-бирларига ўзаро таъсир кўрсатишади. Масалан, таомдаги углеводларнинг катта миқдори оқсиллар, ёғлар ва В 1 , В 6 витаминларининг кўп миқдорда тушишини талаб қилади, шу билан бир вақтда таомда В1 витаминининг ва ўсимлик мойлари миқдорининг камайиши оқсилга бўлган талабни пасайтиради. Бунинг асосида истеъмол қилинадиган таомлар таркибида организм томонидан ўзлаштириш даражаларига ўзаро таъсир кўрсатадиган моддаларни оптимал мувозанатлаштирилган нисбатларда бир вақтнинг ўзида таъминлаш ва унинг учун эса таомлар турли хил маҳсулотлар аралашмаларидан тайёрланиши кераклиги тўғрисида илмий хулоса чиқарилди. Ушбу хулоса асосида ўтган асрнинг 60-йилларида академик А.А.Покровский томонидан оқилона овқатланиш назариясининг таркиби бўйича мувозанатлаштирилган таомлар билан овқатланиш концепцияси ишлаб чиқилди. Ўтган асрнинг оқилона овқатланиш назариясини такомиллаштириш бўйича энг катта ютуқларидан яна бири-аҳолининг барча гуруҳлари учун ёшини, жинсини ва меҳнат фаолияти турларини ҳисобга оладиган озиқа моддаларининг ва энергиянинг оптимал физиологик меъёрлари асосланди ва энг охирги варианти 1991 йилда тасдиқланди. Оқилона овқатланишни ташкил қилишнинг амалий томонини осонлаштириш мақсадида аксарият озиқ-овқат маҳсулотларининг кимёвий таркиби ва энергетик қийматлари экспериментал усуллар ёрдамида

аниқланди. Бундан ташқари ХХ асрнинг 50-60 йилларида академик А.М. Уголев томонидан ингичка ичак ҳужайралари юзасида таом ҳазм қилиш (мембрана ёрдамида) тури ва озиқа моддалари нафақат таомлар таркибидан, йўғон ичак микроорганизмлари фаолияти натижаларида ҳам қонга ўтиши тасдиқланди. Юқорида келтирилган маълумотлар асосида қуйидаги илмий хулосага келиш мумкин: XIX ва ХХ асрлар давомида қилинган кашфиётлар ҳамда илмий изланишлар натижалари аҳолининг ёшини, жинсини, меҳнат фаолияти турларини, иқлим ҳамда ижтимоий ҳаёт шароитларини ҳисобга оладиган овқатланиш назариясини тўлиқ шакллантиришга ва уни янада такомиллаштириш учун мезон бўлаолади. Бирданига шуни айтиш керакки, оқилона овқатланиш назарияси истеъмол қилинадиган таомлар таркибида озиқа ва биологик актив моддаларнинг миқдорлари ва миқдорий нисбатлари организм талабларига мос келишига, барча алмашинмайдиган ва организм учун зарур бўлган бошқа моддаларнинг бўлишига, унинг учун эса таомлар тайёрлашда ишлатиладиган ва таом сифатида истеъмол қилинадиган озиқ-овқат маҳсулотларининг ассортименти катта бўлишига асосланган. Оқилона овқатланиш назариясига хос талаблардан яна бири шартли рефлекслар назариясига асосланган ҳолда ёшига, жинсига ва меҳнат фаолиятига қараб, таомларни фақат маълум бир вақтларда ва шошилмасдан маромида истеъмол қилишдан иборат. Бундан ташқари, истеъмол қилинадиган таомнинг энергетик қиймати организмнинг сарфлайдиган энергиясига мос келиши, яъни кўп ёки кам бўлмаслиги лозим. Ҳар хил маҳсулот турини алоҳида истеъмол қилиш концепцияси Бугунги кунда бутун дунё мамлакатларида аҳолининг овқатланишини ташкил қилишда, бундан олдин таъкидланганидек, оқилона ва маромли овқатланиш назариясининг асосий тамойилларига амал қилинади. Шу билан бирга ХХ аср иккинчи ярмининг ўрталарида ҳар бир маҳсулотни алоҳида истеъмол қилиш

концепцияси ҳам яратилди. Бунинг асосий намоёндаларидан америкалик врачлар Герберт Шелтон ва Говард Уильм Хей ҳисобланади. Ушбу масала бўйича Геберт Шелтоннинг китоблари дунёда бир неча тилларга, шу жумладан рус тилига таржима қилинган. Ҳар бир маҳсулотни алоҳида истеъмол қилиш концепцияси оқилона овқатланиш назариясини танқидий муҳокама қилиш асосида юзага келган. Г.Шелтон фикрича, оқилона овқатланиш назарияси бўйича бир кунда истеъмол қилинадиган таомлар таркибида организмнинг оқсилларга, ёғларга, углеводларга, минерал моддаларга ва витаминларга бўлган талабини тўлиқ қондириш учун турли хил озиқ-овқат маҳсулотларини қўшиб, таомлар тайёрлашади, бу эса таом ҳажмининг ошиб кетишига, унинг натижасида таом таркибий қисмларининг организм томонидан кам ҳазм қилинишига ва таомлар ҳазм қилиш органларининг зўриқиб ишлашига олиб келади. Ёмон ҳазм бўлган таом ичакларда қолиб кетиб, ириб-чириши натижасида заҳарли моддаларни ҳосил қилиб, парчаланади. Заҳарли моддалар эса қонга сингилиб организмни заҳарлайди. Бундан ташқари таркибий қисмлари бўйича оптималлаштирилган таомларни истеъмол қилишда оқсиллар, ёғлар ва углеводлар алмашинувидан ҳосил бўлган моддаларни организм ташқарига чиқариб улгирмайди, бунинг натижасида эса организмда турли хил ёмон вазиятлар юзага келиши мумкин. Уларга барҳам бериш эса амалиётда дори- дармонлар билан даволаш, ҳатто жарроҳлик операцияларни ўтказиш билан тугайди. Шелтоннинг бу концепцияси ўтган асрнинг 80-90 йилларида оқилона овқатланиш назарияси тарафдорлари томонидан кескин танқидга учради ва умуман яроқсиз деб топилди. Шунга қарамасдан ушбу концепциянинг тарафдорлари ҳозир ҳам кўплаб топилади. Концепция тўғрисида фикр юритиш учун қуйида унинг асосий моҳияти кўриб чиқилади. Ҳар бир маҳсулотни алоҳида истеъмол қилиш бўйича Шелтон концепцияси таомлар ҳазм қилиш органлари системасининг қонуниятларига ва ўзига хос хоссаларига асосланган. Маълумки, таомлар ҳазм қилиш органларида таом таркибий қисмлари (оқсиллар, ёғлар ва углеводлар) ферментлар таъсирига

учрайди ва бирламчи моддаларигача парчаланади. Таомлар ҳазм қилиш органлари ажратиб чиқарадиган сўлаклар таркибида оқсиллар, ёғлар ва углеводларни парчалайдиган ферментлар мавжуд. Лекин ферментларнинг шундай хоссалари борки, оқсилларни аминокислоталаргача парчалайдиган ферментлар гуруҳи ёғлар ва углеводларни, ёғларни парчалайдиган ферментлар гуруҳи эса оқсилларни ва углеводларни парчалай олмайди. Худди шунга ўхшаш углеводларни парчалайдиган ферментлар ҳам ўзига хос хусусиятларга эга. Яна шуни таъкидлаш керакки, оқсилларни парчалайдиган ферментлар нордон, углеводларни парчалайдиганлар эса ишқорий муҳитда актив бўлишади, яъни оқсилларни парчалайдиган ферментлар гуруҳи ишқорий, углеводларни парчалайдиган ферментлар эса нордон муҳитда ўзларининг активлигини йўқотади. Г.Шелтон концепцияси оқсил ва углеводларни парчалайдиган сўлаклар таркибидаги ферментларнинг айнан шу хоссаларига асосланади. Унинг фикрича рационал овқатланишда таомлар таркибида кўп миқдорда оқсиллар ва углеводлар бўлади. Улар организмга бирга тушганда фақат оқсилли таомга нисбатан ҳазм қилиш безлари кўп нордон сўлакларни ажратиб чиқаради. Бунинг сабаби шундан иборатки, нордон сўлакларнинг бир қисми углеводлар учун ажратилган ишқорий сўлакларни нейтраллаш учун сарф бўлади. Фақат нейтраллашиш реакциясида қатнашганидан ортиб қолган нордон сўлак ҳисобидан таом нордонлашади. Демак, оқсилларнинг углеводлар билан организмга бирга тушиши сўлак безларининг, айниқса ошқозоности безининг, доимо шиддатли ишлашига ва натижада улар табиий кучининг пасайиб кетишига олиб келади. Шелтон концепциясининг тарафдорлари унинг фикри тўғрилигини қуйидагига ўхшаган мисолларда исбот қилишга интилишган: масалан, фараз қилайлик, эрталабки нонушта даврида 100 г. қайнатилган II категорияли мол гўшти 100 г. қолипга солиб пиширилган нон билан бирга истеъмол қилинган бўлсин (аралашма таом). 100 г. қайнатилган гўшт учун 161 г. суяксиз гўшт ишлатилади. Агар оқсил миқдори II - категорияли гўштда 20% ни ташкил қилса, 100 г. қайнатилган гўштда 32,2 г. оқсил бўлиши мумкин. Қолипга солиб пиширилган 100 г. нонда эса 36 г. ҳазм бўладиган углеводлар, шундан 34,2 г. крахмал бўлади. Гўшт билан нон бирга истеъмол қилинганда

таомлар ҳазм қилиш системасида 100 г. нон учун 36 грамм- эквивалент ишқорий, 100 г. гўшт учун эса 32 грамм эквивалент нордон сўлак ажратиб чиқарилади. Бу жараён оғиз бўшлиғидан бошланиб, ўн икки бармоқли ичакда ҳам давом этади. Таомлар ҳазм қилиш системасида ишқорий ва нордон сўлакларнинг аралашиши натижасида ўзаро нейтраллашиш реакцияси боради ва таомлар ҳазм бўлиш жараёни секинлашади. 36 грамм эквивалент ишқорий сўлакни нейтраллаш учун худди шунча грамм эквивалент нордон сўлак сарфланади. Таом оқсилини ҳазм қилиш мақсадида нордон муҳитни яратиш учун қўшимча ҳолда яна 32 грамм эквивалент нордон сўлак ажратиб чиқарилади. Гўшт ва нондан иборат таомни ҳазм қилиш учун ҳаммаси бўлиб 104 грамм эквивалент ишқорий ва нордон сўлаклар ажратиб чиқарилади. Бу эса алоҳида гўштни истеъмол қилганга нисбатан 3,25 марта (104:32), фақат нонни истеъмол қилганга қараганда эса 2,9 марта (104:36) кўп. Худди шундай мисолларда аралашган таомни истеъмол қилганга қараганда ҳар бир маҳсулот турини маълум бир вақт ўтгандан кейин алоҳида истеъмол қилишнинг афзаллигини тасдиқлашга интилишган. Шунинг учун ҳам Г. Шелтон озиқ-овқат маҳсулотларини оқсиллиларга, крахмаллиларга ва «тирик» ларга бўлади. Углеводга бой маҳсулотлар гуруҳига нон, ёрмалар, хамирдан тайёрланадиган кулинар ва кондитер маҳсулотлари, картошка, ош лавлагиси, ошқовоқ, қовоқча, гулкарам ва шунга ўхшаганлар; оқсиллиларга гўшт, балиқ, тухум, булон, дуккаклилар, қўзиқорин, бақлажон кабилар, «тирик» маҳсулотларга эса хом ҳолда истеъмол қилинадиган маҳсулотлар киритилган. Унинг фикри бўйича оқсилларга ва углеводларга бой маҳсулотларни бирга қўшиб истеъмол қилиш нотўғри, уларни алоҳида- алоҳида истеъмол қилиш тўғри бўлади. У аввал оқсилга бой маҳсулотларни, маълум вақтдан кейин эса углеводларга бой маҳсулотларни истеъмол қилиш кераклиги тўғрисида тавсия беради. «Тирик» маҳсулотларни оқсилли ва крахмалли маҳсулотларнинг ҳар бири билан истеъмол қилиш мумкинлиги тўғрисида ҳам кўрсатма берган. Ўрта мактаб фанлари материалларидан маълумки, ҳар бир маҳсулотга яраша маълум миқдорларда ва концентрацияда сўлаклар ажралиб чиқади. Бундан

ташқари уларнинг ажралиб чиқиш вақти ҳам истеъмол қилинган маҳсулотлар турига ҳам боғлиқ бўлади. Расмларда келтирилган графиклардан кўриниб турибдики, гўштга таом ҳазм қилишнинг биринчи соатлариданоқ, нонга истеъмол қилингандан кейин учинчи соатда, сутга эса таом ҳазм қилишнинг охирги соатларида кўп миқдорда ошқозон безлари сўлаклари ва ошқозоности бези сўлаклари ажралиб чиқади. Герберт Шелтон ана шундай физиологик экспериментлар натижаларига таяниб ҳар хил маҳсулотлар турларини алоҳида истеъмол қилиш кераклигини исботлашга ҳаракат қилади. Унинг фикрича ҳар бир асосий маҳсулот маълум бир вақт ўтгандан кейин кўп миқдорда кучли сўлаклар ажралиб чиқса, уларни кучли сўлаклар ажралиб чиқиш вақтига қараб кетма- кет қабул қилиш керак. Г.Шелтон дунёқараши асосида крахмалга, оқсилларга, шакарларга ва ёғларга бой маҳсулотларни бир вақтнинг ўзида бирга истеъмол қилиш ёки истеъмол қилмаслик ётади. Г. Шелтон дунёқарашининг рационал овқатланиш назарияси тарафдорлари томонидан танқид қилиниш сабабларидан яна бири шундан иборатки, унинг тавсиялари соғлом ва меҳнатга қобилиятли кишилар учун умуман яроқсиз, чунки унинг фикри бўйича соғлом кишилар меҳнат фаолияти билан шуғулланиш ўрнига фақат овқатланиш билан банд бўлади. Унинг тавсиялари таом ҳазм қилиш органлари касал ва бекорчи вақти кўп нафақахўрлар учун аҳамиятга эга бўлиши мумкин. Маҳсулотлар турларини алоҳида истеъмол қилиш концепциясига кўра сўлак безларининг кўп миқдорда ажралиб чиқадиган вақтига қараб истеъмол қилиниши керак. Шунинг учун ҳам Г. Шелтон ва унинг тарафдорлари аввал оқсилга бой (чунки таом истеъмол қилингандан кейин биринчи соатданоқ нордон сўлакдар кўп миқдорда ажралиб чиқа бошлайди), кейин эса углеводларга бой маҳсулотларни, энг охирида сут саҳсулотини истеъмол қилишни таклиф қилишади. Герберт Шелтон ўзининг фикрларига таяниб, қуйидаги тавсияларни беради:

- картошка, нон, нўхат, банан ва бошқа углеводларга бой маҳсулотларни лимон, апелсин, ананас, помидор, грейпфрут каби нордон маҳсулотлар билан бирга истеъмол қилмаслик кераклиги; - ёнғоқ, гўшт, тухум, пишлоқ каби оқсилларга бой маҳсулотларни нон, ёрма, картошка, пирожний, ширин меваларга ўхшаган крахмалга бой маҳсулотларни бирга истеъмол қилмасликни: - оқсилларга бой иккита маҳсулотни ҳам, масалан, ёнғоқ ва гўшт, ёки тухум ва гўшт, ёки пишлоқ ва ёнғоқлари, ёки пишлоқ ва тухумни бирга қўшиб емасликни; - қаймоқ, сариёғ, ўсимлик мойи каби ёғли маҳулотларни гўшт, тухум, пишлоқ ва ёнғоқларга ўхшаган оқсилга бой маҳсулотлар билан бир вақтда қабул қилмасликни; - апелсин, лимон, помидор, ананасларга ўхшаган нордон маҳсулотларни гўшт, тухум, пишлоқ, ёнғоқлар каби оқсилларга бой маҳсулотлар билан бирга истеъмол қилмасликни тавсия этган, чунки унинг фикрича нордон маҳсулотлар таркибидаги органик кислоталар сўлакларнинг ажралиб чиқиш тезлигини сусайтиради; крахмал ва шакарларга бой маҳсулотларни ҳам бирга қўшиб истеъмол қилиш мумкин эмас, чунки бунда газ ҳосил қилиш жараёни содир бўлади; - крахмалга бой маҳсулотларни, энг яхшиси, бир-бирлари билан бирга истеъмол қилишни тавсия қилган; қовун, тарвузни ва сутни ҳеч қандай маҳсулот билан аралаштирмасдан алоҳида - алоҳида истеъмол қилишни тавсия этган. Герберт Шелтоннинг маҳсулотларни бирга қўшиб истеъмол қилиш бўйича тавсиялари 1, 2 иловаларда келтирилган. Америкалик врач Уилъм Говард Хей ҳам ҳар бир маҳсулот турини алоҳида истеъмол қилиш тарафдори бўлиб, Америкада рационал овқатланиш назариясининг муаллифи ҳисобланади. У назариясининг асосини истеъмол қилинадиган маҳсулотлар кимёвий реакциясининг характери ташкил қилади. Унинг фикрича

организм учун фақат ишқорий реакция берадиган маҳсулотлар фойдали ҳисобланади. Доктор Хей томонидан ишлаб чиқарилган рационал овқатланиш назариясининг асосини қуйидагилар ташкил қилади: - асосий маҳсулот турларини алоҳида, бир-бирига қўшмасдан, истеъмол қилиш - денатурация қилинган маҳсулотларни (кепаги олинган оқ ун, шакар) истеъмол қилишга интилмаслик; гўшт, балиқ каби ҳайвонот маҳсулотларини истеъмол қилишни чегаралаш; - сабзавот ва меваларни истеъмол қилишнинг афзаллиги. Доктор Хей фикри бўйича углеводларнинг парчаланиши оғиз бўшлиғида бошланади. Оғиз бўшлиғи безлари сўлаклари таркибидаги амилаза крахмални парчалаши учун кучсиз ишқорий муҳит керак. Агар бундай муҳит бўлмаса, крахмал тўлиқ парчаланмасдан ошқозонга ва ингичка ичакка тушади. Бундай ҳолат картошкани нордон мевалар билан истеъмол қилинганда кузатилади. Ингичка ичакда ҳам крахмал амилаза таъсирида парчаланади. Агар бу ерда ҳам муҳит жуда кучсиз ишқорий бўлса, у ерда ачиш жараёни бошланади. Шунинг учун ҳам унинг фикри Г. Шелтон фикрини яна бир бор тасдиқлайди. Оқсил ошқозонда мепсин ва хлорид кислота таъсирида парчаланади. Унинг учун ошқозонда кучли кислота муҳити яратилиши керак. Агар оқсилга бой маҳсулотлар углеводларга (крахмалга) бой маҳсулотлар билан бирга истеъмол қилинса, мепсин ва амилаза учун бирданига нордон ва ишқорий муҳитли сўлаклар ажралиб чиқиб бошланади. Натижада ажралиб чиққан ишқорий ва кислотали муҳит бир-бирларини нейтраллаш учун сарф бўлади ва ошқозонда кучли кислоталик муҳитини яратиш учун сўлакларни ажратиб чиқарадиган органларнинг шиддат билан ишлаши кузатилади ва унинг натижасида чарчайди ва уларда касалликлар келиб чиқиши мумкин. Шунинг учун оқсилларга ва крахмалга бой маҳсулотларни бирга истеъмол қилмаслигини ўқтиради. Унинг сабабини,

оғзаки тасдиқлашдан ташқари, бундан олдин юқорида келтирилган мисолдан яққол кўриш мумкин. Доктор Хей фикри ва амалдаги рациоанал овқатланиш назариясига кўра, одам организмида кислота - ишқорий муҳит мувозанати бўлиши керак. бундай мувозанатни шакллантиришда истеъмол қилинадиган озиқ-овқат маҳсулотларининг роли ўта катта. Одам организмида кислота-ишқор мувозанатини шакллантиришида иштирок қиладиган асосий маҳсулотлар гуруҳлари 3 - иловада келтирилган. Иловада келтирилган маълумотлардан кўриниб турибдики, Хей фикри бўйича организмда кучсиз ишқорий муҳитни яратиш учун ишқорий хоссаларга эга бўлган маҳсулотларни кўпроқ истеъмол қилиш керак. Доктор Хей барча озиқ - овқат маҳсулотларини қуйидаги уч гуруҳга бўлади: - кучли кислота хоссали маҳсулотлар; - кучли ишқорий хоссали маҳсулотлар; - нейтрал хоссали маҳсулотлар. Кўрсатилган хоссаларга эга бўлган овқатланиш маҳсулотларининг ассортименти 4 иловада кўрсатилган. Уильям Говард Хей фикрига қараганда нейтрал гуруҳга киритилган маҳсулотлар биринчи гуруҳдаги маҳсулотларнинг кислоталилик, иккинчи гуруҳ маҳсулотларининг ишқорлик даражаларини пасайтирмайди ҳам, кўтармайди ҳам. Шу боисдан ҳам учинчи нейтрал гуруҳга киритилган маҳсулотларнинг барчаси биринчи ёки иккинчи гуруҳ маҳсулотлари билан бирга қўшиб истеъмол қилиниши мумкин. Ҳозирги замон диетология асосчиларидан яна бири Германиялик врач Макс Герзон ҳисобланади. У ҳам овқатланиш тамойиллари бўйича диетолог - олимлар ичида танилганлардан бири. Унинг фикрича соғлом кишиларнинг овқатланишини ташкил қилишда қуйидаги тамойилларга асосланиш керак: - одам организми маълум бир вақт ичида қуюқ ва суюқ маҳсулотларни фақат маълум бир миқдорда ҳазм қилиши мумкин. Унинг бу тамойили асосида истеъмол қилинган маҳсулотларнинг организмга керакли миқдордан ортиқча

қисми ўзлаштирилмайди ва шу сабабли организмга фойда келтирмайдиган миқдорларда таом истеъмол қилмаслик керак. Бу тамойил ҳозирги кунда республикада амал қиладиган рационал овқатланиш назариясининг асосий тамойилларидан бири ҳисобланади, чунки организмга таом таркибида тушган оқсил, ёғ ва ҳазм бўладиган углеводларнинг керакли талабидан ортиқча қисми ёққа айлантирилиб, захира сифатида сақланиб тураверади, бу эса ўз навбатида семиришига олиб келади; - соғлом киши ҳар қандай маҳсулотларни ҳам истеъмол қила олиш қобилиятига эга, фақатгина кам миқдорларда. Бу тамойил Макс Герзон томонидан алоҳида шакллантирилганига қарамасдан мантиқий жиҳатдан биринчи тамойилнинг давоми ҳисобланади; - барча денатурация қилинган (масалан, кепаги олинган оқ унли хамирдан ва шакарлардан - муаллифлар фикри) тайёрланган озиқ-овқат маҳсулотларини қатъий истеъмол қилмаслик; - суюқликни кўпроқ истеъмол қилиш (яъни кўпроқ пешоб ва терлаш, чунки бундай ҳолда пешоб ва тер орқали таом билан организмга тушган ош тузининг аксарият қисми сийдик ва тер орқали организмдан чиқиб кетади - муаллифлар фикри); - таомни майда чайнаб ейиш ва суюқликни секин ичиш. Бу ҳам амалдаги рационал овқатланиш назариясининг асосий тамойилларидан бири ҳисобланади, чунки таом қанча майда чайналса, у сўлак безлари билан тез аралашади ва натижада тез ҳазм бўлади; - фақат битта диетада узоқ вақт қолиб кетиш мумкин эмас. М. Герзон бу ерда фақат бир хил хом ашё турларидан тайёрланадиган таомларни назарда тутган бўлиши мумкин, чунки уларда организм учун зарур бўлган барча моддалар бўлмаслиги мумкин. Макс Герзоннинг овқатланиш бўйича шакллантирган тамойиллари соғлом ва касалманд кишилар учун умумий ҳисобланади. Азиз талабалар! Ана энди сизлар овқатланиш бўйича Г.Шелтон концепциясининг моҳиятини тушундиларингиз. Унинг физиология

қонунларига асослангани билан нима учун аҳолининг барча гуруҳларининг овқатланишига асос бўлаолмаслигининг сабабини қисқача тушунтиришга ҳаракат қиламиз. Биринчидан, инсон организми миллион йиллаб бир неча маҳсулотлардан ташкил топган таомларнинг ҳидига ва таъмига ўрганган ва ҳазм қилиш системасида шунга муносиб барқарор физиологик реакция шаклланган. Ушбу реакциянинг бузилиши таомлар ҳазм қилиш органлари фаолиятиларига салбий таъсир қилмасдан қолмайди. Иккинчидан, ишга қобилиятли кишилар ҳар бир 2-3 соатда, ишлашнинг ўрнига, таом истеъмол қилиш билан банд бўлади. Г.Шелтон концепциясини овқатланиш учун умуман яроқсиз деб ҳисоблаш мумкин эмас, унинг тарафдорларининг эришган натижаларига кўра таомлар ҳазм қилиш органлари касал бўлган ва вақти кўп бўлган (бекорчи) кишиларнинг овқатланишини ташкил қилишда асос қилиб олиш мумкин. Ўсимлик маҳсулотларини истеъмол қилиш концепцияси Овқатланиш санъати кўп асрлик тарихга эга бўлиб, ўтган давр мобайнида унинг бир нечта турлари кўнгиллилар томонидан синаб кўрилган. Овқатланишнинг ана шундай фақат ўсимлик маҳсулотларини истеъмол қилиш, фақат хом маҳсулотларни ейиш (хом ейиш); қисман оч юриш; одатдаги овқатланиш каби турлари мавжуд бўлиб, истеъмолчилар ўртасида тан олинган. Лекин, қайд этилган овқатланиш турларининг ўзига яраша афзаллиги ва камчиликлари мавжуд. Бугунги кунда ҳам мутахассислар ўртасида баҳс ва тортишувларга сабаб бўлиб келаётган вегетарианлик тўғрисида тўхталишни лозим топдик. Адабиётлардаги маълумотларга қараганда одамлар вегетарианликка жониворларга, шу жумладан гўштлари таом сифатида ишлатиладиган ҳайвонларга раҳмдиллигининг муқаррар шаклланиши ва соғлигини яхшилаш мақсадида ўтишган. Вегетарианлик лотинча « Vegetarius » сўзидан олинган бўлиб, ўсимлик деган маънони билдиради. Илмий классификацияга кўра вегетарианлик деганда ўсимлик маҳсулотлари билан овқатланиш тизими тушунилади. Вегетарианлик

тушунчаси 1842 йилда Англияда вужудга келган ва 1847 йилда Манчестрда илк бор вегетарианлик жамияти пайдо бўлган. Умуман, вегетарианлик тарихи қадимий замонларга бориб тақалади. Пифагор, Платон ва Плутархларни қадимий замоннинг биринчи вегетарианларидан деб ҳисоблашади. Уларнинг асосий мақсади айбсиз ҳайвонларга зарар етказмаслик ва ўлдирмасликдир. Масалан, Пифагор ўзининг «Диалоглар» деган асарида идеал жамият ўзини тийиши ва ақл билан идрок қилиш тамойиллари асосида қурилиши ва бундай жамият аъзолари ундан тайёрланадиган маҳсулотларни, сабзавот ва пишлоқларни истеъмол қилиши зарурлигини айтиб ўтган; Платон, Пифагор ғояларининг давомчиси ҳисобланади. Унда гўштни таом сифатида истеъмол қилиш касалликларга олиб келиши тўғрисида ғоя шаклланган; Плутарх ҳам вегетарианликни қўллаб-қувватлаган ва ҳайвонлар гўштларини истеъмол қилиши ўта шафқатсизлик деб ҳисоблаган. Худди шунингдек, буюк рассом ва олим Леонардо да Винчи ҳам вегетарианларнинг буюк вакилларидан бири бўлган. У «бир вақт келадики, ҳайвонларни ўлдиришга одамни ўлдиргандек қаралади» дейди. Унинг фикрича одамларнинг тишлари гўштни эмас, меваларни чайнашга мўлжалланган. Ҳайвонлар гўштини ейишга англиялик таниқли ёзувчи ва гигиенист Трайон ҳам қарши бўлган. Ўтган XIX - XX асрларда вегетарианларнинг йирик намоёндаси машҳур рус ёзувчиси Л.Н.Толстой ҳисобланади. У аввал овчилик билан шуғулланган. Фақат қушхонага бориб, молни сўйишни кўрганидан кейингина вегетарианликка ўтган ва гўшт ейишдан ва ҳайвонларга зарар етказишдан умуман қайтган. Вегетарианлик Англиядан эмигрантлар орқали Америкага ўтган ва кейин жуда ҳам кенг тарқалган. Ҳозирги вақтда Америка қўшма штатларида иккита вегетарианлик ташкилоти мавжуд: улардан бири Америка вегетарианлар иттифоқи, иккинчиси - Америка вегетарианлар жамияти. Биринчи ташкилот жониворларга раҳмдил кишиларни, яъни вегетарианликка этик дунёқарашлари бўйича ўтганларни, иккинчи ташкилот эса соғлигини мустаҳкамлаш мақсадида ўтганларни бирлаштиради.

Илк бор халқаро вегетарианлик ташкилоти 1908 йилда ташкил қилинган. Собиқ иттифоқда, таъқиқларга қарамасдан, 1989 йилда Давлат экология жамғармаси қошида Вегетарианлар жамияти ташкил этилган. Вегетарианлар асосан 2 гуруҳга бўлинади: асл вегетарианлар, улар фақат ўсимлик маҳсулотлари билан овқатланишади ва веганлар деб аталади; иккинчи гуруҳга кирадиган вегетарианлар ўсимлик маҳсулотларидан ташқари сут маҳсулотларини ҳам истеъмол қилишади. Улар лактовегетарианлар деб аталади. Охирги вақтда баъзи бир адабиётларда юқорида кўрсатилганлардан ташқари асосан ўсимлик маҳсулотлари билан овқатланадиган, лекин ҳафтасига бир марта гўштли таомларни истеъмол қиладиганлар ҳам вегетарианларнинг учинчи гуруҳи деб кўрсатилмоқда. Марказий Осиё халқларининг аждодлари азалдан ўсимлик маҳсулотларидан ташқари, гўшт маҳсулотларини мунтазам равишда истеъмол қилишиб келишган ва истеъмол қилишади. Шу боисдан ҳам бу ерда вегетарианлар оқимининг вужудга келмаслиги тўғрисида ҳеч қандай шубҳа йўқ. Вегетарианлик туб маъноси жиҳатидан ўтмишга бориб тақалади, лекин Европа мамалакатларида XIX асрнинг охирларида кенг тарқалган. Унинг бир қанча кўринишлари мавжуд бўлиб, улардан иккитаси муҳимроқ аҳамиятга эга. «Қари вегетарианлар» ёки ҳайвонот маҳсулотларидан ҳеч бирини тан олмайдиган оқим ҳамда овқатга ўсимлик маҳсулотлари билан бирга сут, тухум ва сариёғ ишлатишга йўл қўядиган «ёш вегетарианлар» дир. Вегетарианлик назариётчилари ўсимликлардан тайёрланган овқатнинг ҳайвонот маҳсулотларидан тайёрланган овқатдан қуйидаги учта афзаллиги борлигини таъкидлайдилар. 1. Ҳайвон маҳсулотлари, айниқса гўшт ошқозон - ичак йўлида ўсимлик маҳсулотларидан фарқли ўлароқ, чиритувчи ва заҳарли бирикмалар ҳосил қилиб, одам организмини заҳарлаш хусусиятига эга. 2. Ўсимлик маҳсулотларида биологик фаол моддалар: дормондорилар, минерал моддалар, фитонцидлар, ферментлар, органик

кислоталар ва бошқалар кўп миқдорда бўлади. 3. Ўсимлик маҳсулотлари атеросклерозни келтириб чиқармайди, балки унинг олдини олишга имконият яратади. Лекин, замонавий тиббиёт илмининг ютуқлари юқорида келтирилган барча далилларни қуйидагиларга асосланиб рад этади: Биринчидан, ҳайвонот маҳсулотлари ҳам парчаланганда, ўсимлик маҳсулотлари парчаланишидан келиб чиқадиган бирикмалардан фарқ қилмайдиган бирикмалар ҳосил қилади; ҳайвонот оқсилларидан ҳам, ўсимлик оқсилларидан ҳам овқат ҳазм қилиш жараёнида 20 га яқин аминокислота ҳосил бўлади ва ҳайвонот маҳсулотлари ўсимлик маҳсулотларига нисбатан микрофлоранинг ўсиши ва кўпайишига ҳеч қандай таъсир кўрсатмайди; Иккинчидан, ҳайвонот маҳсулотлари таркибида ўсимлик маҳсулотларида бўлмайдиган зарур биологик фаол бирикмалар (витамин В 12 ва бошқалар) ва фойдали моддалар бўлади; Ниҳоят, учинчидан, илмий тадқиқот натижалари шуни кўрсатадики, ҳайвонот маҳсулотларининг таклиф этилган миқдори (овқат умумий миқдорининг 30 % га яқини) истеъмол қилинганда атеросклероз билан касалланиш ҳоллари кўпайганлиги кузатилмаган; ҳайвонот маҳсулотлари (шунингдек ўсимлик маҳсулотлари ҳам) меъёридан ортиқча истеъмол қилинганда фақатгина атеросклероз билан эмас, балки бошқа касалликлар билан ҳам касалланиш хавфи кучаяди. Бироқ, бундай ҳолатда тўғри овқатланишнинг бузилиши тўғрисида фикр юритилади. Ҳақиқатан ҳам, ўсимликлардан тайёрланган таомлар қатор афзалликларга эга бўлибгина қолмай, унинг бир қатор камчиликлари ҳам мавжуд. Бу камчиликлар эса одатдаги овқатланишда ҳайвонот маҳсулотлари ҳисобига қопланади. Вегетарианлик назариялари ҳақида ҳам қуйидагиларни айтиш мумкин: «Ёш вегетарианлик» соғлиққа хавф солмайди, чунки сут маҳсулотлари ва тухумнинг ўзи бошқа ҳайвон маҳсулотлари ўрнини босади. Бироқ, «қари вегетарианлик» ўзининг мухлисларига сезиларли даражада зарар етказиши

мумкин. Буни биринчи навбатда шу билан изоҳлаш мумкинки, ўсимлик маҳсулотларида витамин В и (цианокобаламин) йўқлиги ўз навбатида бугунги кунда кўп учрайдиган камқонлик деб аталувчи гиповитаминоз ҳолатини келтириб чиқаради. Вегетарианлик тарафдорлари кўпинча витаминлар, шу жумладан В и витамини одам йўғон ичагининг микрофлораси томонидан синтезланади деб даъво қиладилар. Ҳақиқатан ҳам бир неча витаминлар, шу жумладан В и витамини ҳам йўғон ичак микрофлораси томонидан синтезланади, лекин бунда улар қонга тўлиқ сўрилмайди. Шунинг учун ҳар бир одам В и витаминига бўлган суткалик эҳтиёжини овқат билан қабул қилиш керак бўлади. Сут ва сут маҳсулотларини истеъмол қилишнинг бошқа сабаблари ҳам мавжуд. Сутнинг асосий оқсили бўлган казеин одам таом ҳазм қилиш сўлаклари ферментлари таъсирида парчаланганда биологик фаол моддалар ҳосил бўлиб, улар қонга сўрилади ва одам организмига сезиларли ижобий таъсир кўрсатади. Юқорида таъкидланганидек, ўсимликлардан тайёрланган маълум бир овқатлар бир қатор афзалликларга эга. Ўсимлик ёғлари тўйинмаган ёғ кислоталарига бой бўлиб, улар овқатланишнинг алмашинмайдиган омили ҳисобланади. Шунингдек, ўсимликларда аскорбин кислотаси (витамин С) ва биофлавоноидлар (витамин Р) кўп бўлади. Бошоқли ўсимлик уруғлари В ва Е гуруҳлари витаминларига бой. Ўсимликларда кўплаб фойдали минераллар мавжуд. Ўсимлик углеводлари асосан крахмалдан иборат, лекин овқат ҳазм қилиш жараёнининг меъёрида кечиши учун зарур бўлган озиқа толалари фақат ўсимлик маҳсулотларида бўлади. Бироқ, ўсимлик оқсилларида баъзи бир аминокислоталар етишмайди ёки умуман бўлмайди. Кўпчилик ҳолларда лизин етишмайди: унинг буғдой ва бошқа бошоқли ўсимликлардаги миқдори белгиланган маъёрнинг ярмидан сал ошади; дуккакли ўсимликлардаги (нўхат, ловия) оқсиллар ўз таркибида

олтингугурт бўлган алмашинмайдиган аминокислоталарнинг миқдори улар меъёрининг 70% ни ташкил қилади. Оқсил миқдори ўсимликларда одатда кам бўлади (масалан, нонда гўштга нисбатан 3-4 марта кам, мева ва сабзавотларда эса ундан ҳам кам). Агар, ўсимлик оқсилларининг тўла қийматга эга эмаслиги ҳисобга олинадиган бўлса, у ҳолда одам организмини алмашинмайдиган аминокислоталар билан қондириш муаммоси пайдо бўлади. Ҳолбуки, инсон организмида оқсил етишмаслиги, айниқса ҳайвонот оқсили, ўсиш ва ривожланишни секинлаштиради. Хулоса қилиб айтганда, вегетарианликдан фойдаланиш айрим ҳолатлардагина кутилган самарани берса-да, лекин узлуксиз яшаш жараёнида ундан фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлмайди. Шу боис, инсон организми ўзида кечадиган жараёнларни маромида ва ўз вақтида бўлишини таъминлаш учун оқилона овқатланишни тақоза этади ва бу тўғрида дарсликнинг кейинги бобларида батафсил маълумотлар берилади. Биз юқорида оқилона овқатланиш учун зарур бўлган олтита энг муҳим қоидага риоя қилиниши ҳақида гапирдик. Ҳолбуки, ҳар ким ўзининг овқатланишини доимо назорат қилиб боргандагина, кўпгина хасталикларнинг олдини олишга эришади. Вегетарианларнинг таомларга нисбатан дунёқараши ўзига хос урф-одат ва этикага асосланган бўлиб, гўшт ва балиқ маҳсулотларини истеъмол қилмаслик натижасида руҳий тозаликка эришишга асосланган. Адабиётлардаги мавжуд маълумотларга қараганда ўсимлик маҳсулотлари таомлар ҳазм қилиш трактидан табиий меъёрида ўтади, соғлиқни мустаҳкамлайди, яхши кайфият ва сезги яратади. Унинг сабабларини фан ютуқларига асосланиб исботлаш мумкин, чунки хом сабзавотларнинг, дон маҳсулотларнинг, меваларнинг ва кўкатларнинг таркибидаги озиқа толалари таомлар ҳазм қилиш органларининг меъёрида ишлашини таъминлайди, шу сабабдан таом қолдиқлари йўғон ичакда йиғилиб қолмасдан, ташқарига ўз вақтида чиқиб кетади. Уларнинг таркибидаги ферментлар, органик кислоталар ва витаминлар таомнинг тез ҳазм бўлишини ҳамда биокимёвий жараёнларининг меъёрида боришини таъминлайди.

Ўтган ХХ асрда вегетарианлик дунёқараши кенг тарқала бошлади. Натижада ушбу дунёқарашнинг Армавир Тер Аванесян (Атеров), Поль Брэгг ва В.Д.Данильян каби актив тарғиботчилари пайдо бўлди. Армавир Тер Аванесян ўзининг китобида 1 хом таомлар билан овқатланишга ўтишдан олдин юрак хасталиги, таомни ёмон ҳазм қилиш, бронхит ва шамоллаш касалликлари билан қийналганлиги, 7-8 йил давомида хом таомларни истеъмол қилгандан кейин касалликнинг ўтиб кетганлигини ёзади. 45 ёшида вегетарианликка ўтган В.Д. Данильян ҳам худди шунга ўхшаган маълумотларни келтиради. Вегетарианлик маддоҳлари ўзларининг дунёқарашларини фақат назарий жиҳатдан исботлашга интилишади. Унинг учун улар маймунларни мисол келтиришади. Одам билан аждодлари бир бўлган маймунлар фақат ўсимлик маҳсулотларини истеъмол қилишади, шу сабабли ҳам гўшт маҳсулотларини истеъмол қилиш одамлар учун ҳам нотабиийдир дейишади. Лекин бу асос бўла олмайди, чунки маймунлар ҳам топганда ҳашоратлардан ва кичик ҳайвон зотларидан ҳам ҳазар қилишмайди. Вегетарианлар фойдасига келтирилган далилдан ташқари, улар гўштли таомлар одамларни асабийлаштиради ва бераҳм қилади деб астойдил ишонишади. Бу ерда шуни таъкидлаш керакки, организм учун энг зарур, лекин ўсимлик маҳсулотларида бўлмаган моддалар гўшт ва балиқ маҳсулотлари таркибида бўлади. Агар улар узоқ вақт давомида организмга тушмаса, организмда биринчи навбатда мия фаолиятида ва ёш болаларнинг униб-ўсишида номақбул ўзгаришлар содир бўлади. Илмий адабиётларда буни ва вегетарианлар овқатланиш тарзининг организмга салбий таъсирини тасдиқловчи далиллар етарли.

Адабиётлар: 1. Учебное пособые по питание А.В. Мазурин 1995 г 2. Справочник медицинской сестры по уходу. С.С. Виагородова. Е.Я.Гагунова. Е.М. Фатеева 1999й. 3. Внутренные забалевании Маслова 1990 й. 4. Болалар касаллиги В.А. Белоусова 1992 й. 5. Справочник практического врача 1995 й.

Похожие

Оқилона овқатланиш ва одамлар организмига хос хусусиятларни ҳисобга олиш

Оқилона овқатланиш озиқа ва биологик актив моддаларга бўлган талаб

Рационал овқатланиш ва овқат ҳазм қилиш кимёси

Рационал овқатланиш асослари ва овқат ҳазм қилиш кимёси

Оқилона овқатланишнинг инсон соғлиги ва ҳаёти учун аҳамияти