Cholg`u asarlarini tahlil qilish uchun “konsert” uslubiyoti. M.Otajonov. Qashqar rubob va orkestr - Музыка - Рефераты

Cholg`u asarlarini tahlil qilish uchun “konsert” uslubiyoti. M.Otajonov. Qashqar rubob va orkestr

Загружено в:

07.11.2022

Скачано:

0

Размер:

3470.630859375 KB

Cholg`u asarlarini tahlil qilish uchun “konsert” uslubiyoti. M.Otajonov. Qashqar rubob va orkestr Ushbu darsdan boshlab cholg’u asarlarini tahlil qilish uslubiyoti bilan tanishib boramiz. O`zbekiston kompozitori Muhammadjon Otajonovning Qashqar rubob va orkestr uchun “Konsert” asarini shakl va ijro uslublari jihatidan tahlil qilib o`rganishni boshlaymiz. Cholg’u asarlarini tahlil qilish uslubiyoti asosan asarning shakli uning ijro uslublari va shtrixlarni tahlil qilishni o`z ichiga oladi. Navbatdagi darslar davomida asarni shakli, ijro uslublari va ijro shtrixlarini bevosita amaliy mashg’ulotlar jarayonida tahlil qilib boramiz. 1. M.Murtazoyevning “Tamanno” kuyini fortepiano jo’rligida takrorlang. Ijroda ansambl va shtrixlarga e’tibor bering. 2. Yirik shakl. Ijro dasturida belgilangan bu turkumdagi asar namunasi sifatida M.Otajonovning qashqar rubob va orkestr uchun “Konserti” tanlab olingan. Bu janrdagi asarlar “sonata shakli” deb ataladigan shaklda yaratiladi. Sonata shakli (Sonatnaya forma) – uch asosiy bo’limdan iborat musiqa asarining tuzilishi. Bular ekspozitsiya, rivojlov va repriza lardan iborat bo’lib, asar mazmuniga ko’ra kengayib ma’lum bir mavzuni ifoda qiladi. Bularga koda va ba’zan boshlang’ich qism qo’shiladi. Sonataning ekspozitsiya qismi o’z navbatida bosh partiya va yordamchi partiya larga bo’linadi. Bular ikki qarama-qarshi mavzu yoki mavzuli guruhlar turli tonnaliklarda keladi. Rivojlovda ekspozitsiya mavzusidagi ayrim ohanglar kengaytirilib, ishlov beriladi. Repriza – bosh va yordamchi partiya tonnaliklarini birlashtirib (yordamchi partiya tonnaligini bosh tonnalikka ko’chirish yo’li bilan), ekspozitsiyani qaytaradi. Bular, (ayniqsa repriza) kompozitorning xohishi bilan o’zgartirilishi mumkin. Sonata shakli drama yoki romanlardek badiiy ifoda vositalari, har xil mavzuda musiqa asarlari yaratish imkoniyatiga boy. Bu shaklda sonata, konsert, uvetyura, simfonik poema kabi yirik asarlar yoziladi. Rivojlovsiz sonata shakli ham uchraydi. Bunda ikki asosiy qism – ekspozitsiya va repriza bo’ladi.

3. Asar muallifi kompozitor Muhammad Otajonov 1959 yil 16 sentyabrda Urganch shahrida tug’ilgan. Boshlang’ich musiqa savodini otasidan o’rgangan Muhammad K.Otaniyozov nomidagi musiqa maktabida fortepiano bo’yicha dastlabki musiqa bilimlarini o’zlashtirib, 1973 yili M.Xarratov nomidagi Urganch musiqa bilim yurtida fortepiano mutaxassisligidan ta’lim oladi. 1976–1977 o’quv yilida M.Ashrafiy nomidagi Toshkent davlat konservatoriyasining tayyorlov bo’limida, 1977-1982 yillarda asosiy bosqichda fortepiano fakultetida tahsil olgan. 1982 yilda konservatoriyaga ikkinchi marta kompozitorlik fakultetiga o’qishga kiradi. M.Otajonov 1985 va 1987 yillarda o’tkazilgan yosh kompozitorlar ko’rik-tanlovida ikkinchi darajali mukofotga sazovor bo’ldi. 1989 yilda esa diplom ishi sifatida fortepiano va simfonik orkestr uchun uch qismli konsertini o’z ijrosida taqdim etdi. Konservatoriyaning kompozitorlik fakultetini 1989 yil ikkinchi marta tamomlab, 1989 – 1996 yillarda A.Qodiriy nomidagi Toshkent davlat madaniyat institutining o’zbek xalq cholg’ulari orkestri dirijyorligi kafedrasida jo’rnavoz, o’qituvchi, 1996 – 2000 yillarda O’zbekiston radiosi “Yoshlar” kanalida musiqa muharriri, 2000 – 2010 yillarda O’zbekiston davlat konservatoriyasida katta o’qituvchi, dotsent, bastakorlik kafedrasi dekani lavozimlarida ishladi. M.Otajonov turli janrlarda milliy asosda musiqiy asarlar yaratib, musiqa jamoatchiligini xushnud qilib kelmoqda. Chang va xalq cholg’ulari orkestri uchun uch qismli “Konsert”, fortepiano va simfonik orkestr uchun ikkita Konsert, xalq cholg’ulari orkestri uchun uch qismli syuita, fortepiano dueti, fortepiano va simfonik orkestr uchun uchta Konsert, qonun va orkestr uchun uch qismli Konsert, kamer cholg’u musiqasi shular jumlasidandir. Kompozitorning ijodidagi asosiy yetakchi obrazlar musiqa tilining xalqchil intonatsiyalar bilan boyitganligi tufayli bu asarlar zamonaviy ruh bilan tinglovchi qalbini to’lqinlantiradi va go’zallik olamiga chorlaydi. M.Otajonov o’zbek xalqining sevimli musiqali drama va komediya janrlarida samarali ijod qilib “Chirog’imni kim yoqadi” (Y.Juchik pyesasi, Yugoslaviya, 1992y.) tragikomediyasini, “Har kimki vafo qilsa...” (H.Muhammad pyesasi,

1991y.), “Dilbar yuraklar” (S.Soliyev va X.Rasul pyesalari, 1994y.), “Ogahiy” (K.Avaz pyesasi, 1999y.) musiqali dramalarini yaratdi. Bu asarlar Ogahiy nomidagi Urganch musiqali drama va komediya teatrida sahna yuzini ko’rgan. M.Otajonov 1998 yilda “Gunoh”, 2005 yilda “Qizi borning nozi bor” kinofilmlariga musiqa bastalagan. Jonajon Vatanimiz mustaqillikka erishgandan keyin turli mavzularda bir talay jozibali qo’shiqlar yaratib, xonandalar repertuarlarini boyitdi. Bular orasida “Shirin xotira” va “Sog’indim” (S.Rustam so’zlari), “Yashnagan o’lkamga boq” (O.Odilxonov so’zi), “O’ynasin” (N.Narzullayev), “To’y bo’lsin” (xalq so’zi), “Qalam qosh” (Z.Obidov so’zi), “Qarashlaring” (O.Erkin so’zi), “Mazali” va “Yulduzim”, “Shunday qo’shiq kuylasam”, “Asrolmadim” (M.Otajonov so’zlari), “Meni tushun” (A.Ko’chimov so’zi), “Qizgina” (P.Mo’min so’zi), “Bahorim keldi” (Shamsiya so’zi), “Intilib yashayman” (T.Niyozov so’zi), “Setor” (B.Mashrab g’azali), “Jaloliddin”, “Urganchim” (O.Matchon so’zlari) mavjud. M.Otajonov bolalar uchun ko’plab xor qo’shiqlarini yaratdi. Shu jumladan, “Assalom”, “Beozor musicha”, “Chumchuq”, “Onajon” va boshqalar. Buxoro shahrida o’tkazilgan Respublika bolalar xor jamoalarining ko’rik-tanlovida, O’zbekiston xalq artisti, dirijyor Sh.Yormatov rahbarligida 5000 ta bolalardan iborat qo’shma xor ijrosida M.Otajonovning “O’zbekistonim” (Qambar ota so’zi) va “Navro’zjon” (Z.Mo’minova so’zi) qo’shiqlari ikkinchi darajali sovringa sazovor bo’ldi. “Gladiessa” (T.Nurmuhammad so’zi) bolalar musiqiy ertagiga musiqasi 2009 yilda O’zbekiston davlat konservatoriyasi katta zalida “So’g’diyona” xalq cholg’ulari kamer orkestri tomonidan ijro etildi. ”So’g’diyona” xalq cholg’ulari kamer orkestri uchun ko’plab yangi asarlar yaratish bilan birga cholg’ulashtirilgan asarlarni taqdim etgan. Kompozitor so’nggi yillarda xalq cholg’ulari uchun barakali ijod qildi. Qashqar rubob va orketr uchun “Konsert”, Afg’on rubob va orkestr uchun “Konsert”, Qashqar rubob va fortepiano uchun “Fantaziya”, “Bolgarcha syuita”, asarlari va B.Murtazaviyning “Eroncha fantaziya”si, “Kujo rafte”, “Mavrigi” kab ko’plab boshqa cholg’ular uchun yozilgan asarlarni qashqar rubob uchun moslashtirgan.

4. Asar nota matni bilan tanishib tahlil qilib chiqing. Konsert bir qismli bo’lib, sonata shaklida yozilgan. Kirish qismi ad libitum holda, bosh partiya (1-27 taktlar), yordamchi partiya (28-58 taktlar), rivojlov o’rniga epizod (59-142 taktlar) va Kadensiya hamda repriza (fugetto)dan tashkil topgan. Bugungi darsda asarni tahlil qilib, uning shakli, sur’atlari, dinamikasi hamda, qo’llanishi mumkin bo’lgan shtrixlar, aksentlar, ritm kabi jihatlarini o’rganing. AMALIY IJROCHILIK MASHG’ULOTLARI 1. M.Murtazoyevning “Tamanno” kuyini fortepiano jo’rligida takrorlang. Ijroda ansambl va shtrixlarga e’tibor bering. Konsertni o’rganishga kirishishdan oldin mashqlar orqali qo’llarni qizdirib olamiz. 2. M.Otajonov konserti kirish qismini o’rganing.

Ko’rib turganingizdek bu qism senza metrum ad libitum sur’atida berilgan. Erkin holda ijrochining ijro mahorati orqali ijro etiladi. Kirish qismini tanovar, ulug’vor milliy ohangda chalish talab etiladi. Konsertning bosh partiyasi Allegro s ur’atida lya tovushida o’noltitalik notalar bilan lya minor tonalligida boshlanadi. 1-raqamdan boshlangan to’rt taktli jumla to’xtovsiz harakat bilan 5-taktdan yana takrorlanib, 9-taktda sinkopali aksentlar bilan yakunlanadi. 3. Bosh partiya shu zaylda davom etar ekan, milliy kuy ohangi o’n oltitalik notalar orqali ifodalanib 9, 15, 19, 27 taktlardan sinkopali aksentlar bilan o’ziga xos xususiyat, shu bilan birga shaxdamlik, bir oz keskin, ishonchli xarakter pastgatepaga beriladigan zarblarning aniqligi va tekisligi muhim. Ayniqsa talabalarning o’n oltitalik notalarning har sakkizinchi va oxirgi o’n oltinchi tovushlari eshitilmay qolishi kuzatiladi. Shuning uchun aynan shu jihatlarga e’tibor qarating. Bosh partiya 4-raqamdan boshlab asta-sekin tasodifiy alteratsiya belgilari orqali yordamchi partiyaga ya’ni fa diez-minor

tonalligiga o’tadi. 4-raqamning 5taktidan orkestr, ya’ni fortepiano partiyasi yakkaxonga yordamchi partiyani tayyorlab beradi. 4. Beshinchi raqamdan boshlangan yordamchi partiya qashqar rubobida bosh partiya mavzusiga qarama-qarshi holda mayinroq xarakterli ohang bilan boshlanadi.

f tovushida legato shtrixi qashqar rubobida tremolo orqali ijro etiladi. Bunda o’ng qo’l ijro texnikasi, tovushni boshqarish, dinamikaga to’liq rioya qilish kerak. Buning uchun alohida mashqlar orqali o’ng qo’l texnikasini rivojlantirib boring. Yordamchi partiya legato shtrixida yozilgan bo’lsada, asar sur’ati o’zgarmaganligi bois, triolli bo’laklarni tremolosiz chalish mumkin. Lekin shunga qaramay triol shtrixida ohanglarni mayin ulanishiga harakat qiling. Asarni applikaturasiga rioya qilib ustozingiz bilan takrorlang. Fortepiano partiyasi orkestr ijrosini o’zida aks ettirishini hisobga olib doimo orkestr bilan hamohang ijro etishga e’tibor bering. AMALIY IJROCHILIK MASHG’ULOTLARI 1. Dastlab mashqlar orqali qo’llarni qizdirib olamiz.

2. Konsertning ekspozitsiya qismini fortepiano jo’rligida yoddan takrorlang. Shtrixlar, tovushlar aniqligi, dinamika va aksentlarga e’tibor bering. Konsertning rivojlov qismi ya’ni 7/8 o’lchovi ritmiga e’tibor bering. Ko’rib turganingizdek Allegretto sur’atida si minor tonalligida 7/8 o’lchovida berilgan. O’zbekiston xalq artisti Ortiq Otajonovning “Xorazm farzandiman” qo’shig’i ohangi asos qilib olingan ushbu qism milliy ohangda ijro etilishi kerak. Buning uchun fa diez va do diez notalariga ikkinchi barmoq qo’yilib fa bekar va do bekar tovushlariga bidratma qilinadi. Musiqiy jumlalar 4 takt qashqar rubobida va 2 takt fortepiano partiyasidan rivojlanib borib 10-raqamdan boshlab tonallik tasodifiy alteratsiya orqali rivojlanib o’zining yuqori avji (kulminatsiya)ga chiqadi.

Bu qismda alteratsiya belgilariga diqqat qarating. Ularni aniq ijro etish uchun chap qo’l barmoqlari uchi bilan aniq bosib chaling. Ayniqsa 10-raqamning 9- 20taktlari qashqar rubobining eng yuqori notalarida ijro etiladi. Dastaning ushbu qismida tovushlar kamayadi. Shu bois aksentli, triolli, ketma-ket alteratsiya o’zgarishlari bilan keladigan jumlalar sadosini o’chirib qo’ymasdan jarangdor qilib, baland tovush bilan chalish o’ziga xos murakkablik keltirib chiqaradi. Yuqorida keladigan. Si bemol tovushini aniq ijro etish ustida ishlang. Bunda pardani chap qo’l barmoqlari uchi bilan qattiq bosing.

Kulminatsiyaning eng yuqori nuqtasi 10-raqamning 19-20-taktlari butun bir qismni tugallanishiga olib o’tadi. Buni ijroda amalga oshirish uchun tovush dinamikasiga, tovushni to’g’ri taqsimlashga alohida e’tibor bering. Dinamika jihatdan eng yuqori tovush 21-taktning uchinchi oktava s i bemol notasi hisoblanadi. Ushbu taktlarda aksentlarga amal qilib, shu bilan birga qo’pol chalmasdan ijro etish ancha shug’ullanishni talab etadi. Konsertning ekspozitsiya va rivojlov qismlari, ya’ni 1-raqamdan kadensiyagacha bog’lang. Ustozingiz bilan birga aksentlar, shtrixlar ustida ishlang. Fortepiano partiyasini eshitib, dinamik belgilarini fortepiano bilan birga bajarishga harakat qiling. AMALIY IJROCHILIK MASHG’ULOTLARI. KADENSIYA 1. Mashqlar:

2. M.Murtazoyevning “Tamanno” asarini fortepiano va doira jo’rligida takrorlang. Tovushlar jarangi, zarblar aniqligi va milliy musiqiy bezaklar ijrosi ustida ishlang. 3. M.Otajonovning “Konsert”i ekspozitsiya va rivojlov (epizod) qismini fortepiano jo’rligida takrorlang. Ritmlar, sur’at va dinamikaga e’tibor qarating. Mavjud kamchiliklarni aniqlab, ustoz bilan birga ular ustida ishlang. 4. Kadensiyani notadan o’qing.

Avvalo kadensiya jumlalarini aniqlab oling. Kadensiya s i minor tonalligida yozilgan. Kadensiya qashqar rubob cholg’usi diapazonini, ijro imkoniyatlariga mos kelib, ijrochining mahoratini ko’rsatib beradi. Murakkab passajlarga alohida

applikatura qo’yib chiqish zarur. Uch torda chalinadigan qismlardan o’ng qo’lning tordan-torga o’tish mahorati va akkordli jumlalar ustida ishlang. Chap qo’l barmoqlarining chaqqon harakati, notalar almashinuvi aniqligi, tovushlar tekisligiga erishish zarur. Kadensiyadan so’ng repriza o’tish vazifasini o’tab beruvchi fugetta keladi. 12raqamda 3/4 o’lchovida, Moderato suratida keladigan fugetta s i minor tonalligida 13-raqamgacha davom etib fortepiano partiyasi orqali yana reprizaga o’tadi. 5. So’nggi qism reprizani o’zlashtirilgan oldingi qismlar bilan bog’lang. Repriza deyarli o’zgarishsiz Allegro sur’atida takrorlanib, 13-raqamdan yuqorilab boruvchi sekventsion kuy tuzilmasining tantanavor ohanglari bilan yakun topadi. Konsertning yakuniy qismida katta hajmdagi tovush dinamikasi talab etiladi.

Tantanavor xarakterni yaratib berish uchun o’ng qo’l texnikasi va tovush kuchi hamda uni bosharish mahorati yuqori bo’lishi kerak. Shuning ushbu qismlarni dars mashg’ulotlarda fortepiano bilan birga ansambl ijrosida mustahkamlab boriladi.

Похожие

O’zbekiston kompozitorlari ijodida qashqar rubob cholg’usi uchun asarlar yaratish tendensiyalari. Q.Komilov. Qashqar rubob va orkestr uchun “fantaziya”

Cholg`u asarlari tahlili. Murakkab shakl. H. Xanmamedov. Tor va simfonik orkestr uchun

Petrosyans rahbarligida xalq cholg‘ularini tizimli ravishda modernizatsiyalashtirish

Doni Zokirov nomidagi davlat xalq cholg‘ulari orkestrining shakllanish shart sharoitlari

“So‘g‘diyona” davlat xalq cholg‘ulari kamer orkestrining ijodiy faoliyati