Ўзбекистоннинг ташқи ва жаҳон ҳамжамиятига қўшилиш сиёсати

Ўзбекистоннинг ташқи ва жаҳон ҳамжамиятига қўшилиш сиёсати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

75 KB

Ўзбекистоннинг ташқи ва жаҳон ҳамжамиятига қўшилиш сиёсати Режа: 1. Халқаро муносабатлар ва унинг ҳуқуқий асослари. 2. Ўзбекистон ташқи сиёсатининг асосий тамойиллари. 3. Мустақил Ўзбекистоннинг жаҳон ҳамжамиятига қўшилишга қаратилган сиёсати.

Таянч тушунчалар: халқаро муносабатлар, халқаро ҳуқуқ, ташқи сиёсат тамойиллари, жаҳон ҳамжамияти. Халқаро муносабатлар халқаро сиёсий муносабатларда ўзига хос ўринга эга. У икки ёки ундан ортиқ мамлакатлар, турли хил сиёсий ва нодавлат ташкилотлар билан бўлган алоқаларни ифода этади. Унинг фаолияти халқнинг талаб ва эҳтиёжлари, давлат манфаатлари, халқаро нормалар ва қадриятлар билан боғлиқ бўлади. Халқаро муносабатлар рақобат ва ўзаро ҳамкорлик асосида қурилиши мумкин. Халқаро муносабатлар жаҳон ҳамжамиятидаги давлатлар ўртасида сиёсат олиб боришда ўзаро манфаатларни ҳисобга олиш зарурлигини англаб етиш ва уни ҳисобга олган ҳолда ёндашиш зарур. Бу халқаро муносабатларда сиёсат тамойилининг айрим давлатларнинг манфаатлари таъсир доирасидан чиққанлигини, умуминсоний қадриятлар халқаро муносабатлар белгилаб берувчи асосий мезон бўлиб бораётганлигини кўрсатади. Албатта, бунинг ўзига хос сабаблари мавжуд. Биринчидан, сиёсат тарихи, унинг ўзига хос оқибатлари турли давлатлар, сиёсий ва носиёсий ташкилотлар ўртасидаги муносабатларни тартибга солиш, уларнинг манфаатларига мос тушадиган тамойилларга асосланиш зарурлигини тақоза этади. Иккинчидан, бугунги кунгача жаҳон цивилизациясига катта хавф солиб турган қуроллар (ядро қуроли, кимёвий қуроллар) тўпланиб қолганлиги ва уни ишлаб чиқаришга бўлган ҳаракатнинг мавжудлиги билан ва унинг олдини олиш билан боғлиқ. Учинчидан, халқаро муносабатларда айрим давлат раҳарлари, сиёсий партиялар ва шахсларнинг бир томонлама қарашларининг ҳамон сақланиб қолаёетганлиги, янги қуролларни ишлаб чиқишга бўлган интилишлар, давлатларга нисбатан муносабатда "зўравонлик", "кучга таяниш", "тазйиқ кўрсатиш" нинг турли усулларидан фойдаланиш, "халқаро террорчилик

ҳаракатлари" ва ундан манфаатдор кучларнинг мавжудлиги, халқаро сиёсатда ўзаро манфаатли ҳамкорлик йўлида, ихтилофлар пайдо бўлганда уни сиёсий йўллар билан ҳал этиш маърифий йўл эканлигини тан олиш зарурати билан боғлиқ. Халқаро муносабатларда ўзаро ишлаб чиқилган нормаларга амал қилиш, янги жаҳон урушининг олдини олиш ва унинг оқибатларини ҳамма учун бир хилда эканлигини, ер юзида ҳаётни сақлаб қолиш, инсоният тақдири билан боғлиқ муаммо эканлигини халқаро сиёсатда ҳисобга олган ҳолда муносабатда бўлиш зарурлиги давлатлар, сиёсий партиялар, ташкилотлар ўртасида халқаро муносабатлар доирасида ўзаро кучлар нисбатини мувофиқлаштирган ҳолда сиёсат юргизишни тақоза этади. Давлатлар ўртасидаги муносабатларни "кучга таянган ҳолда" ҳал этиш инсоният бошига оғир мусибатларни келтириб чиқариши аниқ. Бунга инсоният тарихида бўлиб ўтган қонли урушлар мисол бўлиб, буни ҳар бир сиёсатчи эсдан чиқармаслиги зарур. Тарих шундан гувоҳлик берадики, ер юзида кейинги 5 ярим минг йилнинг атиги 300 йилигина тинч ва осойишта ўтган. Қолган вақтларда 15 мингдан кўп ҳар хил урушлар бўлиб ўтган. Бу урушлар биргина Европада 3 млн, ХУШ асрда 5 млн.дан кўпроқ, ХIХ асрда 6 млн, ХХ асрда эса 70 млн.дан ортиқ кишининг ҳаётига зомин бўлган. ХХI аср бўсағасида жаҳон ҳамжамиятида муҳим ўзгаришлар содир бўлмоқда. Халқаро муносабатларнинг характери ва мазмунида, тузилишида катта ўзгаришлар кузатилмоқда. Халқаро муносабатлар тамойилларини қайта кўриб чиқишни, уни янгича идрок этишни тақоза этмоқда. Жаҳон цивилизациясининг эртанги тақдири, халқаро муносабатлар муаммосининг ҳал этилиши, инсонпарварлик муаммосини янгича тушуниш ва талқин этиш уни англаш даражаси билан уйғунлашиб, уни амалда татбиқ этиш халқаро сиёсатнинг асосий бўғинига айланди.

Халқаро муносабатларда умуминсоний тамойилларга асосланган ҳолда муносабатда бўлиш келажакка ишонч туғдиради. Бу ер юзида тинчликни сақлаб қолиш учун халқаро муносабатларни ўзаро ишонч ва тенг манфаатлар асосига қўйишга олиб келади. Халқаро муносабатлар - давлатлар ўтасида, давлатлараро ташкилотлар, партиялар турли хил шахслар томонидан ташқи ва халқаро сиёсатда белгиланган тамойиллар асосида ҳамкорликни амалга оширишда уни ўзаро мувофиқлаштирувчи алоқалардир. Халқаро муносабатлар ўзаро ҳамкорликдаги давлатлар сонини кўпайиб бориши билан бирга муаммоларни ҳал этишда улар ўртасида бир-бирига бўлган боғлиқликнинг ҳам ошиб бориши билан характерланади. Айниқса, собиқ Иттифоқнинг тарқалиб, янги мустақил дав-латларнинг пайдо бўлиши, Шарқий Европа мамлакатларида содир бўлган ўзгаришлар, жаҳон социализм системасининг барбод бўлиши, халқларнинг ўз тақдирини ўзи белгилаш ҳуқуқини қўлга киритиб, мустақил равишда ички ва ташқи сиёсат олиб бораётганлиги халқаро муносабатларни бойитди. Давлатлар ўртасидаги алоқалар халқаро муносабатларда амал қиладиган халқаро ҳуқуқ талабларига риоя қилган ҳолда амалга оширилади. Халқаро ҳуқуқ давлатларнинг вужудга келиши билан улар ўртасида мавжуд бўлган муаммоларни ҳал қилиш жараёнида шаклланиб, давлатлар ўртасидаги муносабатларни тартибга солиб туришда муҳим рол ўйнайди. Халқаро ҳуқуқ халқаро муносабатларнинг таъсири натижасида шаклланган бўлишига қарамай, унга фаол акс таъсир кўрсатади. Халқаро муносабатлар йиллар давомида шаклланган умумий ҳуқуқий қоидаларга амал қилган ҳолда ривожланади, акс ҳолда улар ўртасидаги муносабатлар қарама–қарши- ликлар, зиддиятлар, келишмовчиликлар авж олиб кетиши мумкин. Халқаро ҳуқуқ - давлатлар ва халқаро муносабатларнинг бошқа субъектлари ўртасида олиб бориладиган сиёсий, иқтисодий, маънавий ва

ахлоқий соҳалардаги алоқаларнинг қонун ва қоидалар мажмуидир. Унинг субъектлари сифатида барча мустақил давлатлар, халқаро ташкилотлар ҳам халқаро алоқаларга киришиши мумкин. Халқаро ташкилотларнинг фаолиятлари халқаро ҳуқуқ қоидаларига зид келмаган ҳолда чекланган ҳуқуқли субъектлар қаторида амал килаверади. Халқаро ҳуқуқ қонун ва қоидалари халқаро муносабатга киришувчи барча мамлакатлар томонидан ўзаро келишувлар асосида яратилади ҳамда уларнинг бажарилиши халқаро муносабатларга киришаётган барча субъектлар томонидан таъминланади. Халқаро ҳуқуқ давлатлар томонидан ишлаб чиқилган шунчаки қонун ва қоидалар бўлмай, объектив жараён бўлиб, кишиларни ўраб турган дунё билан ўзаро алоқаларга интилишлари натижасида қарор топган. Шу сабабли ҳам халқаро ҳуқуқ жамият тараққиёти халқаро муносабатларнинг доимо ўзгариб бориши натижасида халқлар ва давлатларнинг ривожига ўз таъсирини ўтказади. Халқаро ҳуқуқ ижтимоий онг шакли сифатида объектив ижтимоий тараққиётнинг махсулидир. Шунинг учун ҳам у давлатлар ўртасидаги муносабатларни тартибга солиб туришдаги объектив қонуният ҳисобланади. Халқаро муносабатларда амал қиладиган халқаро ҳуқуқнинг шаклланиши узоқ тарихга эга бўлиб, жамият тараққиёти билан бевосита боғлиқдир. Халқаро ҳуқуқнинг ривожланишида биринчи жаҳон урушидан кейин вужудга келган халқаро муносабатлар катта роль ўйнайди. Бу даврда вужудга келган халқаро вазият халқаро муносабатларни тартибга солиб туришнинг такомиллашган янги қоидаларини ишлаб чиқишни тақозо қила бошлади. Халқаро ҳуқуқнинг бундай такомиллашган янги қоидалари Версаль Шартномаси, кейинчалик эса Миллатлар Иттифоқи доирасида ишлаб чиқилди. Бу ташкилотларнинг ҳжжатларида давлатлар ва халқлар ўртасидаги ҳар томонлама ҳамкорлик қилиш, унда айниқса жаҳон халқларининг

тинчлигини ва хавфсизлигини таъминлашга қаратилган халқаро ҳуқуқ қоидалари асосий ўринни эгаллаган эди. Аммо фашизмнинг босқинчилик сиёсати бу даврда ишлаб чиқилган халқаро ҳуқуқ нормаларини бутунлай поймол килди. Натижада йиллар давомида шаклланган халқаро ҳуқуқ қоидалари бузилди. Иккинчи жаҳон уруши даврида поймол қилинган халқаро ҳуқуқ қонун ва қоидалари урушдан кейинги давр талабларига бутунлай жавоб бермай қолди. Натижада 1945 йилда кўпчилик мамлакатларни ўз сафида бирлаштирган Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ) тузилди. Унинг Низомида янги даврда мамлакатлар ўртасидаги муносабатларни тартибга солиб туришда муҳим аҳамиятга эга бўлган халқаро ҳуқуқнинг асосий тамойиллари ва қоидалари ишлаб чиқилди ва уларга амал қилишнинг йўллари белгилаб берилди. Шундай килиб, Иккинчи жаҳон урушидан сўнг халқаро муносабатларда халқаро ҳуқуқнинг янги тартиб ва қоидалари амал қила бошлади. Бу эса, ўз навбатида, мамлакатлар ўртасидаги муносабатларни уйғунлаштиришда, унинг тинчлик, ўзаро ҳамкорлик йўлидан ривожланиб боришида янги имкониятлар яратиб берди. Ҳозирги даврда халқаро муносабатлар соҳасида шаклланган ва амал қилаётган халқаро тартиб-қоидалар мамлакатлар ўртасидаги муносабатларни барқарорлаш-тиришда, улар ўртасидаги келишмовчиликлар ва қарама- қаршиликларни халқаро ҳуқуқ нормалари доирасида демократик асосларда ҳал қилишда муҳим роль ўйнамокда. Халқаро сиёсий муносабатларда вужудга келган можароли муаммоларни халқаро ҳуқуқ қонун-қоидалари негизида, тинч йўл билан ҳал қилиш воситаси сифатида Халқаро Суд амал қилади. Халқаро суд мамлакатлар ўртасидаги ҳуқуқий можароларни томонлар розилиги билан кўриб чиқади ва тавсия шаклида ҳукм, ажрим, қарор чиқариб беради. Демак, Халқаро Суд

халқаро муносабатлар соҳасида вужудга келган халқаро тартиб-қоидаларни мамлакатлар томонидан амал қилинишини таъминлайди. Давримизнинг хусусияти инсоният келажаги олдида кечиктириб бўлмайдиган умумбашарий муаммоларнинг вужудга келиши бўлиб, бундай шароитда халқаро муносабатларда амал қиладиган ҳуқуқ нормаларини янада такомиллаштириш, улар эса мамлакатлар ва халқлар олдида турган долзарб муаммоларни ҳал этишда кафолат вазифасини бажариши лозим. Шундай қилиб, давлатлар ўртасидаги муносабатларда амал қиладиган халқаро ҳуўуқ давлатларнинг ташқи сиёсий фаолияти билан мутаносиб тарзда амал қилиш хусусиятига эга. Ҳозирги даврда алоҳида олинган давлатлар якка тартибда сиёсат олиб бориши мумкин эмас. Демак, мамлакатлар ўртасидаги муносабатларда халқаро ҳуқуқнинг амал қилиши объектив жараёндир. Ўзбекистон мустақилликка эришгандан сўнг юздан ортиқ мамлакатлар билан дипломатик, иқтисодий, сиёсий ва маданий алоқаларни ўрнатди. Мамлакатимиз-нинг бошқа давлатлар билан бундай алоқалари ҳозирги кунда халқаро фаолият-нинг ташкилий ва ҳуқуқий асосларини такомиллаштиришни, бошқа мамлакатлар-нинг тажрибасини умумлаштиришни ва халқаро ҳуқуқ тартиб-қоидаларига тўла амал қилишни тақоза этади. 2. Мустақилликнинг дастлабки кунлариданоқ Ўзбекистоннинг миллий манфаат-ларига мос келадиган пухта ташқи сиёсий йўлни белгилаш долзарб вазифа сифатида кундаланг бўлиб турарди. Президентимиз Ислом Каримов ўзининг «Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли», «Ўзбекистон - бозор иқтисодиётига ўтишнинг ўзига хос йўли» ва бошқа қатор асарлари, нутқлари ва маърузаларида мустақил ташқи сиёсат юритиш қоидаларини назарий ва амалий жиҳатдан пухта асослаб берди. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 17-моддасида

мамлакатимиз ташқи сиесат коидалари конунлаштирилди ва у жахондаги куплаб мамлакатлар билан ҳамкорлик жараёнлари ортга қайтмаслигининг ҳуқуқий кафолати бўлиб хизмат қилади. Ўзбекистонни халқаро ҳуқуқ субъекти сифатида белгилайдиган, республиканинг ташқи сиёсий ва иқтисодий алоқаларини тартибга соладиган қонунлар қабул қилинди. Ўзбекистон ташқи сиёсатида очиқлик, тенг ҳуқуқлилик ва ўзаро манфаат- дорлик устувор тамойиллардан ҳисобланади. Ташқи сиёсий ва иқтисодий йўлни белгилаб олишда жаҳон тажрибасидан фойдаланилди, мамлакатимиз, халқимиз хусусиятлари ва манфаатлари исобга олинди. Ташқи сиёсатга тинчлик, барқарорлик, ҳамкорлик йўли асос қилиб олинди. Ўзбекистон Республикаси ташқи сиёсатининг асосий тамойиллари қуйидагилардан иборат: - мафкуравий қарашлардан қатъий назар ҳамкорлик учун очиқлик, умуминсоний қадриятларга, тинчлик ва хавфсизликни сақлашга содиқлик; - бошқа давлатларнинг ички ишларига аралашмаслик; - низоларни тинч йўл билан ҳал этиш; - куч ишлатмаслик ва куч ишлатиш билан таҳдид қилмаслик; - инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳурмат қилиш; - ички миллий қонунлар ва ҳуқуқкий нормалардан халқаро ҳуқуқнинг умум- эътироф этилган қоидалари ва нормаларининг устуворлиги; - давлатнинг, халқнинг олий манфаатлари, фаровонлиги ва хавфсизлигини таъминлаш мақсадида иттифоқлар тузиш, ҳамдўстликларга кириш ва улардан чиқиш; - тажовузкор ҳарбий блоклар ва уюшмаларга кирмаслик; - давлатлараро алоқаларда тенг ҳуқуқлилик ва ўзаро манфаатдорлик, давлат миллий манфаатларининг устунлиги;

- ташқи алоқаларни ҳам икки томонлама, ҳам кўп томонлама келишувлар асосида ривожлантириш, бир давлат билан яқинлашиш ҳисобига бошқасидан узоқлашмаслик. Мамлакатимизнинг жаҳон халқлари тинчлиги ва хавфсизлигига мос бўлиб тушган тинчликсевар ташқи сиёсати унинг жаҳонда мустақил давлат сифатида тезда тан олинишини таъминлади. Ўзбекистон Республикасининг давлат мустақиллигини дунёдаги 165 давлат тан олди, уларнинг 120 таси билан дипломатик, сиёсий, иқтисодий, илмий-техникавий ва маданий алоқалар ўрнатилди. Тошкентда 35 мамлакатнинг элчихонаси очилди. Булар жумласига АҚШ, Туркия, Германия, Франция, Буюк Британия, Хитой, Ҳиндистон, Покистон ва бошқаларни киритиш мумкин. Шунингдек, Ўзбекистонда 88 хорижий мамлакатлар ва халқаро ташкилотларнинг, 24 та ҳукуматлараро 13 та ноҳукумат ташкилотларининг ваколатхоналари фаолият кўрсатмокда. Дунёдаги 20 дан ортиқ давлатда - АҚШ, Германия, Туркия, Франция, Хитой, Покистон ва бошқа мамлакатларда Ўзбекистоннинг элчихонаси ишлаб турибди. 3. Ўзбекистон Республикаси давлат мустақиллигини қўлга киритган дастлабки кунларданоқ жаҳон ҳамжамиятига қўшилиш, халқаро ташкилотлар билан ҳамкорлик йўлини танлади ва оғишмай шу йўлдан бормоқда. Ўзбекистон Республикаси 1992 йил 2 мартда жаҳондаги энг нуфузли халқаро ташкилот - Бирлашган Миллатлар Ташкилотига қабул қилинди. Ўзбекистон БМТ Низомини, халқаро ҳуқуқий меъёрларини, давлатлараро муомала қоидаларини, шунингдек, БМТ таркибига кирувчи халқаро ташкилотлар талабларига риоя қилишни билдирди. Мамлакатимиз жаҳон ҳамжамиятининг тўла тенг ҳуқуқли аъзоси бўлди. Бугунги кунда Тошкентда БМТ нинг ваколатхонаси фаолият кўрсатмоқда. У 1993 йил февралда иш бошлаган эди. Бу ваколатхона БМТ нинг Тараққиёт дастури, қочоқлар иши бўйича Олий қўмита комиссари,

Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти, Аҳоли жойлашиш жамғармаси, Наркотик моддаларни назорат қилиш дастури, Саноат тараққиёти дастури, Болалар жамғармаси каби ихтисослашган муассасаларни ўз таркибига бирлаштиргандир. Мазкур дастурлар доирасида Ўзбекистонда қатор амалий тадбирлар ўтказилиб келинмокда. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов БМТ Бош Ассамблеясининг 1993 ва 1995 йилларда бўлиб ўтган 48 ва 50- сессияларида иштирок этиб маъруза қилди. Уларда Марказий Осиёда хавфсизлик, барқарорлик ва ҳамкорлик масалалари бўйича БМТнинг Тошкентда доимий ишловчи семинарини чақириш, наркобизнесга қарши курашни кучайтириш, Орол муаммосини ҳал этиш таклифини қўйди (48- сессия). 50-сессиясида эса бу нуфузли халқаро ташкилот фаолиятини яхшилашга доир таклифларни баён этди. Умумжахон хавфсизлиги минтақавий хавфсизликка эришишдан бошла-надиган жараён эканлиги таъкидланди. Афгонистондаги урушга барҳам бериш учун унга ташқи кучларнинг аралашувини бартараф этиш, қурол олиб киришни тақиқлаш таклифлари илгари сурилди. Ислом Каримов БМТ Бош Ассамблеясининг 48-сессиясида МО ни Ядро қуролидан холи худудга айлантириш ғоясини илгари сурган эди. Ўзбекистон-нинг бу ташаббуси халқаро ҳамжамият томонидан қўллаб- қувватланди. Ўзбекистоннинг жаҳон ҳамжамияти билан қўшилувида БМТ нинг ихисослашган ташкилотлари билан ҳамкорлиги муҳим аҳамиятга эга. Ўзбекистоннинг БМТ ҳомийлигида таълим, фан ва маданият билан шуғулланувчи халқаро ташкилот ЮНЕСКО билан алоқалари мустаҳкамланиб бормоқда. 1993 йил 29 октябрда Ўзбекистон ЮНЕСКО га аъзо бўлиб кирди. 1994 йил декабрда ЮНЕСКО ишлари бўйича Ўзбекистон Республикаси миллий комиссияси ташкил этилди.

ЮНЕСКО МО да тараққиётни ўрганиш, тиклаш ва оммалаштиришга катта аҳамият бермоқда. Шу мақсадда Самаркандда МО ни тадқиқ қилиш институтининг очилиши, ЮНЕСКО дастури асосида 1994 йил октабрда Парижда Улуғбек таваллудининг 600 йиллиги, 1996 йил апрелда Амир Темур таваллудининг 660 йиллиги тантаналарининг нишонланиши, 1997 йилда эса Бухоро ва Хива шаҳарларининг 2500 йиллигининг нишонланиши фикримизнинг далилидир. Ўзбекистон 1992 йил феврал ойида дунёда тинчликни мустаҳкамлаш, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича катта тадбирларни амалга ошираётган нуфузли халқаро ташилот - Европада хавфсизлик ва ҳамкорлик ташкилоти (ЕХҲТ) га аъзо бўлиб кирди. 1995 йилда Тошкентда ЕХҲТ нинг алоқалар бўйича минтақавий Бюроси очилди ва фаолият кўрсатмокда. Ўзбекистон кўпгина минтақавий ташкилотлар, чунончи, Европа Иттифоқи, НАТО, Ислом конференцияси ташкилоти, Қўшилмаслик ҳаракати ва бошқалар билан ҳам самарали ҳамкорлик қилмоқда. Шундай килиб, Ўзбекистон тарихан қисқа вақт ичида жаҳон ҳамжамиятига қўшилди, халқаро ва минтақавий муаммоларни ҳал қилишда, умумий ва минтақавий хавфсизликни мустаҳкамлашда фаол қатнашаётган нуфузли давлат даражасига кўтарилди.

Похожие

Миллий-маънавий тикланиш, миллий муносабатлар ва жамият тараққиёти,

Миллат дардида ёниш эҳтиросларга ишонма, фикрла

Глобаллашув жараёнида мафкуравий иммунитетни шакллантириш вазифалари

Миллий ва халқаро хавфсизликни таъминлаш муаммолари

2 Жаҳон сиёсат майдонида Марказий Осиё