Мустақиллик ва ижтимоий-гуманитар фанлар олдида турган долзарб масалалар - Идея национальной независимости - Рефераты

Мустақиллик ва ижтимоий-гуманитар фанлар олдида турган долзарб масалалар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

99.5 KB

Мустақиллик ва ижтимоий-гуманитар фанлар олдида турган долзарб масалалар Бу йил халқимиз улуғ байрам — давлатимиз мустақил-лигининг беш йиллигини катта шодиёналар билан нишон-лади. Мустақиллик купи биз учун энг мўътабар ва ардоқли байрам. Аммо бу йилги байрамнинг алохида мазмуни, аҳамияти бор. Чунки беш йил ўзига хос яхлит бир тарихий давр. Биз энди беш йиллик мустақил ҳаётимизда эришган ютуқларни сархисоб қилишимиз, ўтган йилга назар ташлаб, янги вазифаларии белгилаб олишимиз мумкин. Беш йиллик даврга умумий баҳо берадиган бўлсак, биз нималарга эришдик, мустақиллик бизга нима берди, танла-ган тараккиёт йўлимиз тўғрими, деган саволлар туғилиши табиий. Биз шуни мамнуният ва камоли кониқиш билан кайд этамизки, мустақилликнинг дастлабки йилларида Пре- зидентимиз Ислом Каримов ишлаб чиқкан ва ҳаётга татбиқ этилаётгаи тараккиёт ва ривожланиш дастури тўла равишда ўзини оклади. Эришилган натижалар Ўзбекистон танлаган ўзига хос йўлининг тўғри эканлигини тасдиклади. Республикамизнинг халқаро обрўйи, шон-шуҳрати кундан- кун ортиб бормокда. Ўзига хос ички ва ташқи сиёсатнинг аниқ тамойиллари шаклланди, иқтисодий тараққиётнинг моддий асослари яратилди. Халқимиз янгича фикрлай бош- лади, бозор муносабатларига кўникиб, ишбилармоилик ва тадбиркорликда жадал ва фаол ҳаракат киладиган бўлди. Эски мафкура тазйиқидан кутулиб бормокдамиз. Ижтимоий фанлар тараккиётида ҳам муайян ўзгаришлар кўзга ташланмокда. Чоп этилаётгаи китобларда истиқлол руҳи, янги қарашларни акс эттиришга интилишни сезиш мумкин. Тарихшунослик, адабиётшунослик каби фанларда илмий ҳақикатларни излаш ва холисона ёритиш, халқимиз ўтмиши ва меросини тик-лашга киришилди. Шуии алоҳида таъкидлашимиз керакки, иқтисодий қийинчиликларга қарамай, фанимизнинг асосий йўналишларида тадқикотлар тўхтагани йўқ, юрагида

ватан- парварлик ҳисси жўш урган олимларимиз маънавий бойликла- римизни ўрганиш, манбаларни нашр эттиришда сидкидилдан меҳнат килмоқдалар. Ушбу тадқиқотлар, жонбозликлар туфайли миллий қадриятларимиз, маънавий меросимиз янги боскичда тикланишга, мустақил юксалиш йўлига ўтди. Мустақиллигимизнинг беш йили давомида миллий маънавий меросимизни бутун яхлитлиги, кўлами билан халқка қайтариш соҳасида диқкатга сазовор ишлар амалга оширилди. Аввало, бу соҳада мустақил Ўзбекистоннинг биринчи Президенти Ислом Каримовнинг алоҳида эътибори, катта хизматларини таъкидлаш лозим бўлади. Президент иқтисодий ва сиёсий-ижтимоий масалалар билан маънавият соҳасидаги муаммоларга бир хил кўз би лан караб, уларни ҳал этиш ишларини мутаносибликда олиб бормокда. Халқнинг маънавий тарбияси пировард натижада букж ва мустақил Ўзбекистон давлатининг юксалиши учун асосий, етакчи омил эканини Юртбошимиз аввал бошданоқ чуқур ҳис этиб, ҳар бир нутк ва маърузасида буни алоҳида кайд этмокда. Миллий маънавиятимизнинг қарамлик даврида катағон бўлган, такиқланган кўп йўналишлари мустақиллик ша-рофати билан қайта ёдга олинди, халқ тасаввурида қайта тикланди. Баҳоуддин Нақшбанд, Нажмиддин Кубро, Аҳмад Яссавий сингари ирфоний тафаккур намояндалари — букж суфий шайхларининг таваллуд айёмлари хотирланиб, мам-лакатда кснг нишонланди. Уларнииг асарлари, улар ҳакида тадкикотлар босилиб чиқди, матбуотда, радио ва ойнаи жаҳонда мазмунли суҳбатлар уюштиридди. Совет даврида ҳатто номларини тилга олиш такикланган буюк давлат арбобларимиз, саркардаларимиз фаолиятини кенг ўрганиш хам мустақиллик даврида бошланди. Энг кат-та ютуклардан бири кудратли бобокалонимиз, жаҳоншумул саркарда ва салтанат соҳиби Амир Темурнинг миллат олди- даги хизматлари ва ҳакикий мавқеининг тикланиши бўлди. Совет даврида ушбу буюк шахе ҳақида ҳатто танкидий руҳда ҳам мулоҳаза юритиш

номакбул ҳисобланарди. Унинг тарих олдидаги хизматларини шунчаки тан олмокчи бўлган акаде- миклар хам ёмонотлик қилинган эди. Мана энди, Аллоҳга беадад шукрлар бўлсинки, Амир Темурнинг салобатли ҳайкали шаҳримизнинг марказий хиёбонини безаб турибди. Амир Темур ва темурийлар даврига бағишланган ҳашаматли музей қуриб битказилди. Мустақиллигимизнинг бешинчи йили Амир Темур йили деб эълон қилинди. Европанинг коқ маркази Парижда улуғ саркарда ва давлат арбобига бағишланган тантаналар бўлиб ўтди. Амир Темур жамғармаси ташкил қилинди, у хақда катор китоблар, илмий тадкикотлар нашр этилмокда. Якин ўтмишда оёқ ости этилган, кораланган ва таъқиб остига олинган халқимизнинг диний қадриятлари ўз мавкеини қайта тиклай бошлади. Улкамизнинг хар бир қишлоғи, махалласида янги маежидлар қурилиб ишга ту-ширилди, хар йили минг-минг ихлосмандлар ҳаж зиёратига йўл олмокда. Ислом ахлоқининг табаррук қадриятлари халқ маънавии қиёфасини эзгулик сари гозлантирмокда. Диний билимлар берувчи кўплаб китоб варисолалар, алоҳида газета, журналлар нашр этиш йўлга кўйилган. Уламоларимизнинг эл орасида обрўйи ошиб бормокда. Шу билан бирга, дин арбоблари томонидан диний таассуб (фанатизм), ножоиз хурофот ва бидъатлар, диний туйғудан сиёсий ва ёки бошқа ғаразли мақсадларда фойдаланиш майлларига кескин қарши турилиб, бу соҳада марказда ва вилоятларда тушунтириш ва тарғибот ишлари олиб борилмокда. Аста-секин диний ва дунёвий илм аҳллари орасида бир-бирига холис муно-сабат, илмий ҳамкорлик юзага келяпти. Эътиқод ва илмни бир-бирига қарши кўйиш асоратлари бартараф этилмокда. Дунёни англаб стишнинг турли йўналишлари бир-бирини тўлдириб, инсон маънавиятини мукаммал ва баркамол бўлиб етишувига хизмат килиши аён бўлиб бормокда, бу сохадаги ўтмиш аждодларимиз эришган ютуклар қайта тикланяпти. Жумладан, тасаввуф ва ирфонни ўрганишга олимларимиз жиддий киришдилар. Адабиёт, фалсафа, тарих, ҳукукшунослик, ахлоқшунослик ва бошқа соҳаларда асл миллий қадриятларга мурожаат ва холис талкин кучайиб

бормокда. Кўпгина ижтимоий фанлар- дан ўрта ва олий мактаблар учун янги дареликлар босилиб чиқди ва чиқмоқда. Шу ўринда «Ўзбекистон тарихи» фанига эътиборнинг кучайгани ва тарихчи олимларимизнинг бу соҳадаги фидокорона меҳнатини алоҳида қайд этиб ўтиш лозимдир. Ҳозирги кунда ўрта мактабларнинг деярли барча синфлари учун тарих дареликлари янгидан ёзиб чикилди ва нашр этилци. Адабиёт тарихидан хам дареликлар тайёрланмокда. Мактабларда «Одобнома» дареларининг киритилиши ва бу мавзуда бир неча ўкув кўлланмалари босилиб чиққанини мамнуният билан кайд этмоқ лозим. Республика бўйлаб эски, коммунисток мафкура асосида пайдо бўлган жуда кўп жой, муассаса, куча ва хиёбонларнинг номлари ҳакиқий миллий ва тарихий номларини тиклаш эвазига ўзгартирилди. Атамашунослигимизда ўзбек адабий тилини ривожлантириш ва мавкеини оширишда кўп ишлар амалга оширилди. Бу йўналишда ўзбек тилининг Давлат тили сифатида қонунийлаштирилиши катта самара берди. «Соғлом авлод учун» журнали ташкил этилгани, рес публика ва вилоятларда «Маънавият ва маърифат» мар кази ва унинг шуъбалари олиб бораётган ишлар, «Олтин мерос» ва «Камолот» жамг армаларининг таъсис этилиши, «Ўзбекистон адабиёти ва санъати», «Туркистон», «Миллий тикланиш» газеталари, «Мулокот», «Ёшлик», «Гулистон», «Шарк юлдузи», «Тафаккур» журналларида ёритилаётган миллий маънавият масалаларига оид мақола ва сухбатлар, Қуръони карим маъноларининг ўзбекча ва русча таржима-лари, Имом ал-Бухорий тартиб берган «Жомеъ-ас-саҳиҳ» (ишончли ҳадислар тўплами), Бурҳониддин Марғиноний яратган ислом ҳукуки назариясига оид «Ҳидоя» асарининг биринчи жилди, Аҳмад Яссавий, Сулаймон Бокирғоний, Носируддин Рабғузий, Сўфи Оллоёр, Убайдий, Феруз асар- ларининг босилиб чиқиши миллий маънавий меросимизнинг кенг халқ оммаси онгига сингиб боришида катта аҳамиятга эга бўлмоқда.

Эътироф этиш керакки, мустақиллик йилларида хукуқ- шунослик, фалсафа, сиёсатшунослик, тилшунослик фанлари ҳам жиддий ўзгариш йўлига кирди. Бу фанларнинг ай-римлари чинакамига янгидан шаклланди ҳам. Масалан, ҳуқуқшуносликни олайлик. Бизда шўролар замонида ҳукуқшунослар бор бўлгани билан, ўзбек ҳукукшунослик фани мавжуд эмас эди. Ҳозир биз дунё тан олган ҳукук шунослик фанига эгамиз. Фукаролик жамияти ва шарқона демократии давлат назарияси ишлаб чиқилмоқда, олдимизда Президент Ислом Каримов бошчилигида ўртага ташлан-ган демократик ҳуқуқий давлат ва фукаролик жамияти куришдек улуғ ғояни амалга ошириш вазифаси турибди. Бунинг илмий асосларини яратиш, барпо этилаётган янги жамият ва давлатчиликнинг оёкка туриши учун қонунлар тизимини ишлаб чиқиш зарур. Бундай масъулиятли ишни амалга ошириш учун бир томондан, жаҳон ҳукукшунослиги ютукларидан фойдаланиш, иккинчи томондан, ўз тажриба-мизга суяниш керак бўлади. Ахир бизнинг аждодларимиз мусулмон қонунчилигининг асосларини яратишда иштирок этган кишилардир. Худди шу каби Ўзбекистоннинг мустақил бўлиши ва дунёга юз тутиши натижасида сиёсатшуносликканисба-тан батамом янгича ёндашиш имконияти туғилди. «Илмий коммунизм» номи билан юритиладиган схоластик, кераксиз ақидалар ўрнига ижтимоий тараккиёт қонунларини очиб берадиган, ҳаёт учун зарур бўлган янги илм юзага келди. Мустақилликнинг беш йили ичида кўлга киритилган ютукларимиз бир талай. Аммо келажакда қилиниши керак бўладиган ишларимиз яна ҳам кўпроқ. Халкимизнинг илм аҳлига бўлган ҳурмати баланд. Давлат илм-фан ривожига ҳамиша ғамхўрлик қилиб келмокдаки, буни ҳаммамиз кўриб турибсиз. Президентимиз қайта-қайта таъкидлаганидек, интеллектуал салоҳиятиинг умуммил-лий тараккиётда ўз ўрни, бекиёс аҳамияти бор. Айникса, Ўзбекистон ижтимоий-иқтисодий тараккиётнинг янги бос-кичига кирган ҳозирги вақтда бунга яна ҳам эътиборни каратиш керак.

Аммо, очиғини айтсак, ижтимоий-гуманитар фанлар соҳасида қилинаётган ишлар ҳа1ғузгача кўнгилдагидек эмас. Ҳали ҳам айрим олимларимиз эски мафкура таъсиридан қутулгани йўк, юзакичилик, схоластика, қурук сафсатабоз-ликка асосланган «тадкиқот»лар талайгина. Эски марксис ток назарияларни ҳозирги даврга мослаштиришга уриниш ҳоллари юз бермоқда. Большсвизмни шунчаки сўкиш билан иш битмайди. Биз энди дунё фани даражасига кўтарилишимиз лозим. Бунинг учун табиат, жамият ва инсон тарақкиётининг умумий қонуниятларини ишлаб чиқиш, айниқса, фалсафа фанини жиддий қайта шакллантириш лозим. Масалан, шахстарбияси, жамият ва инсон, инсон ва атроф муҳит муаммоси ҳозир дунё муаммосига айланмокдаки, бу соҳада бирор арзирли иш борми? Фалсафий фикр ривожлан- мас экан, бошқа ижтимоий фанлар ҳам оксаб тураверади, зеро фалсафа қонуниятларни очиб, тизимлар яратиб, бошқа фанларга назарий асос бўлади. Мустақиллик мафкураси, қарашлар хилма-хиллигини ифодалайдиган ишлар ҳам шунда мустаҳкам заминга эга бўлади. Мустақиллиқдан сўнг фалсафа фанида жиддий ўзгариш бўлиши кутилган эди. Тўгри, бу йилларда ўзбек фалсафа илми яккаҳоким мафкура ва сиёсий кураш таъсиридан холи бўла борди ва фикрлар хилма-хиллигига амал кила бошлади. Шу маънода ўзбек фалсафа илмининг ўзак манбаларидан бири — Шарк фалсафасини тадқиқ этиш йўлга қўйилди. Натижада жаҳон ижтимоий фанлари мутахассисларининг ўзбек фалсафа илмига бўлган кизиқиши ортди. Афсуски, бу ишда файласуф мутахассислар сусткашликка йўл кўйдилар ва бу жараён ҳозир хам давом этмокда. Ҳолбуки, файласуф мутахассислар ўзбек миллий фалсафа илмини яратиш йўлида жиддий ҳаракат бошлашлари лозим. Бунинг учун куйидаги йўналишларда тадқикотчилик ишларини бошлаш мақсадга мувофиқцир: 1. Узбек фалсафа илмининг методологик асосларини жаҳон фалсафаси андозаси даражасида белгилаб олиш ва тадқикотчилик йўналишларини замон талаби асосида қайта кўриб чикиш.

2. Жаҳон фалсафаси тажрибаларини кунт билан ўрга-нишни йўлга қўйиш ва Шарк фалсафасини тадқик этишни кенгайтириш. Ғарб ва Шарк фалсафаси тажрибаларини уйғунлаштирган ҳолда ўзбек фалсафа илмини яратиш йўлида кадам ташлаш. 3. Узбек фалсафа илмини жонлантириш мақсадида чет эл фалсафа илми ташкилотлари билан ҳамкорликни йўлга қўйиш. 4. Фукаролик жамиятининг фалсафий асосларини яратиш. 5. Фалсафа илми билан шуғулланувчи етук, малакали ёш кадрларни вояга етказиш масаласини ҳал этиш. Албатта, мутахассислар томонидан эълон қилинган «Фал-сафадан ваъз матнлари», «Ўзбекистонда ижтимоий-фалсафий фикр ривожи тарихи» каби китоблар ва ишлаб чиқилган дастурлар дикқапа сазовор. Лекин уларда хам фикрда бир ёкламалик кўзга ташланади. Демак, ўзбек фалсафа илмини юзага келтиришда ҳали кўп меҳнат килишга тўғри келади. Ўйлаймизки, бу борада файласуф мутахассисларимиз қатъий ҳаракат бошлайдилар. Шарк фалсафасини ҳамда тарих ва адабиётни ўрганиш учун ҳам биринчи галда манбаларни тадкик этиб, нашр эт-тиришга эътиборни кучайтириш шарт. Биз жуда катта маданий тарихга, дунёга машҳур алло- малар ижод этган илм-фанга эгамиз, бу билан фахрланамиз. Аммо ана шу бой манбаларни ўрганиб нашр эттириш, тар- жима қилиб оммалаштириш жуда сует кетмокда. Хориждаги олимлар, ўқувчилар, ростини айтганда, биз хакимизда биз-нинг ўзимиздан кўра кўпрок маълумотга эга. Абу Райхон Бсруний номидаги Шарқшунослик институти ва Ҳ. Сулай-монов номидаги Қўлёзмалар институти захираларида неча минг нусхада кимматли асарлар бор. Уларда Шарк халқлари тафаккурининг қаймоғи жамланган. Аммо ҳали ҳануз бу маибаларнинг юздан бир улуши хам тадкик этилган эмас.

Мазкур институтларда икки юзга яқин олим ишлайди, лекин манбаларни ўрганиш билан шуғулланадиганлар беш-олти кишидан ортик эмас. Ҳолбуки, бу икки институтдаги барча олимлар кўлёзма манбалар устида ишлай оладиган мутахас сислар бўлиши лозим. Манбаларни ўрганиш асосида ўзбек давлатчилиги тарихи, бой адабиётимиз тарихи, ижтимоий фикрлар тарихини аниқ бир концепция асосида фундаментал тарзда яратишимиз мумкин бўлади. Шу ўринда тарихшунослик ҳакида алоҳида тўхталишга тўғри келади. Бу соҳада эришилган ижобий са-мараларни кайд этган ҳолда, камчиликлардан хам кўз юмиб бўлмайди. Энг асосий нуқсон - бу олим-муаллифлардаги шўро тузуми асоратлари ва коммунистиқ мафкура андоза-ларидан тўла халос бўлинмаганликдир. Ҳамон ўша икки-ланиш, атрофга аланглаш, ўз мустақил фикрини ладил баён эта олмаслик, эски авторитет - устунлар позициясига қарши фикр-йўналиш беришда ожизлик билиняпти. Ўзбекистон тарихига чинакамига холис, одилона ва умумжаҳон микёсида ендашиш сезилмаяпти. Ана шу холат туфайли тарих фанида мустақилликнинг беш йили мобайнида эришилган нати-жаларни коникарли, деб бўлмайди. Иктисод ва сиёсатдаги ижобий силжишларга нисбатан киёс этганда Ўзбекистон миллий давлатчилиги тарихи соҳасидаги изланишлар замон талабларига мутлако жавоб бермайди. Фикримизнинг исботи учун ҳал этилмаган бир катор масалаларга тўхталиб ўтмокчимиз. Қадимги давлатчилик даври - Турон заминидаги илк под- шоликлар тарихи бўйича жиддий тадқикотлар яратилмади. Буюк ипак йўли тарихида Марказий Осиё давлатларининг дипломатик, сиёсий, иқтисодий ва маданий соҳадаги ўйнаган ролига бағишланган асарлар савиясини етарли даражада, де- йишга асос кам. Ҳолбуки, бу бугунги Ўзбекистоннинг жаҳон микбсидаги алокаларини кучайтириш борасида ғоят муҳим ва долзарб мавзудир. Сомонийлар, қорахонийлар, салжукийлар ва хоразмшоҳлар даврларидаги давлатчилик масалалари ёритилиши хамон эски шўро замони даражасида

колиб келмоқда. Ўша сулолалар дав рида аждодларимизнинг халқаро алокалари ва ташки сиесати, дипломатияси масалаларига оид жиддий тадкикотлар зарур. Чунки бутун дунёга машҳур «Сиёсатнома» асари XI асрда яратилган. Дипломатиядан ташкари иқтисоднинг муҳим масалаларини ҳам ёритган бу асарда тарихий далиллар кўп. Темурийлар давридаги давлатчилик тарихи масалаларини чуқур ёритишга ҳам етарли эътибор бериляпти, деб бўлмайди. АҚШ, Англия, Франция олимлари тадкиқотлари даражасида иш олиб борилмаяпти. Ўрта асрларданок Марказий Осиё бозорини эгаллаш бо- расида Россия, Англия, Хитой олиб борган сиёсат атрофлича ёритишни такозо этади. XIX асрнинг иккинчи ярмида Россия ва Англиянинг Марказий Осиёдаги мустамлакачилик сиёсати туб моҳияти ва асосий йўналишларини хам очиб бериш даркор. Чор Россияси ва шўро тузуми давридаги истиқдол учун курашнинг очилмаган қирралари кўп. Туркистонга рус давлатчилигини жорий этилиши ва унинг окибатлари, мулк-дорлар синфига муносабат, бож сиёсати, миллий зиёлиларга нисбатан хукумат тутган йўл шулар жумласидандир. Энг муҳим масала - коммунистларнинг Ўзбекистонда ўтказган манфур сиёсати ва унинг окибатлари ҳанузгача тўла-тўкис очиб ташланмаган. Марксизм-ленинизм ва умуман коммунистиқ мафкуранинг Шаркка ёт таълимот бўлганини рўй-рост ёритувчи, болыневизмнинг разил башарасини курсатувчи асарлар зарур. Тарих фанида Ўзбекистон мустақиллигининг беш йиллик тарихининг улуғворлигини курсатувчи, чуқур таҳлилли ва юксак илмий савияли тадкикотлар яратиш олимларимизнинг муқаддас вазифасидир. Ўзбекисгоннинг умумжаҳон микёсидаги ўрнини ҳакконий белгилаш ва холисона ёритиш учун Ўзбекистон тарихини даврлаштириш масаласига чуқур ва атрофлича ёндашиш ва бунга кенг илмий жамоатчиликни жалб этиш даркор.

Тарих - муаллим, тарих - тарбия воситаси. Тарих-ни ҳаққоний ва холисона ўрганиш керак. Ҳозир нима бўлаяпти? Илгари коммунистиқ мафкура таъсирида миллий қадриятларимиз чала ўрганилиб, нотўғри баҳолаб келинган бўлса, эндиликда тарихни ёппасига окдаш майли бошланди. Гўё ҳеч кандай салбий ҳодисалар бўлмагандай. Ахир ўзаро кирғинлар, тахт талашитплар бўлмаганда, Амир Тсмур тузган улуғ салтанат парчаланиб кетармиди? Шу парчаланиш, ки-чик хонликларга бўлиниш сабабли Россия асоратига тушиб қолдик-ку. Баъзи ишларда ҳатто Марказий Осиёнинг гуллаган мада- ниятини ер билан яксон қилиб, бир неча юз йил орқага сурган ваҳший Чингизхон юришлари ҳам окланмокда, буни қандай тушуниш мумкин? Ахир Амир Темур айнан ана шу Чингиз авлодлари қукмронлигига қарши курашган эмасми? Хуллас, тарих чин ватанпарварлик нуқтаи назаридан хо лисона илмий далиллар асосида ўрганилиши лозим. Аслида ижтимоий-гуманитар фанлар бир-бири билан боғлик ҳолда ривожланиши керак, бизда эса бундай бўлмаяпти. Файласуф- лар, адабиётшунослар тарихчилар ишларидан баъзан бехабар. Тор ихтисослашув муайян соҳани чуқур билишга кўмак бериши мумкин, лекин бу чуқурлашиш ўзининг қобиғига ўралиб олиб, бир мавзуни умр бўйи чайнаб юриш деган ran эмас. Шунақа «олим»ларимиз борки, ўзи адабиётпгунос бўла туриб Алишер Навоий канака асарлар ёзганини билмайди, бунга кизиқмайди ҳам, яна уялмасдан «мен фалон аср ада-биёти мутахассисиман», деб қўяди. Демоқчимизки, бизнинг олимларимизда умумий маданий-маърифий савия юқори эмас. Баъзиларимизда эса умуман кизиқиш сўниб қолган. Дунёда нима гаплар бўлаяпти, республика ҳаётида нималар кечаяпти - мутлако ишимиз йўк. Институтга бориб-келиб, номига кун ўтказадиганлар камми? Кўп олимларимизнинг иш фаолияти диссертациялар муҳокамасида катнашишдан нарига ўтмай қолди. Ачинарлиси шуки, ёшлар орасида ҳам бундайлар бор. Бунақа ҳафсаласизлик, локаидликка кескин барҳам бериш керак.

Умуман, иш бермайдиган олимларни институтларда ушлаб туришни кандай тушуниш мумкин? Бир йилда битта мақола эълон килмаса, у кандай олим ахир? Бунда ёшнинг аҳамияти йўқ. Баъзи кексаларимиз ёшлардан кўра самаралирок меҳнат килмоқца. Баъзилар китоб нашр этиш, мақола чиқаришнинг кийинчилигини рўкач қилади. Ҳолбуки, агар яхши китоб бўлса, халқка, давлатга фойдаси тегадиган тадкикот бўлса, у ҳеч қачон эътиборсиз қолиб кетмайди. Китоблар нашри, кийинчиликларга қарамай, йил сайин кўиаймокда, газета ва журналлар сони ҳам ортиб бораяпти. Аммо халқимизнинг ташна қалбини кондирадиган, юксак талабларга жавоб бе- радиган ишлар кам. Мустақиллик даври бизнинг илмий савиямизни элакдан ўтказди, шу билан бирга, бир қанча соҳаларнинг кераксиз эканини ҳам рўй-рост очиб ташлади. Турли баҳоналар ана шундай ортикча бўлиб колган соҳаларнинг мутахассислари-дан чиқмокда. Улар янги замонага мослаша олмаяпти, аммо тан бериб жойни бўшатишга ҳам шошаётгани йўк. Ҳаёт инкор этган соҳалар, мавзулардан воз кечиш пайти келди. Эндиликда бизга жаҳон илму фани андозаларига жавоб бера оладиган хам назарий бакувват ва ҳам амалий кийматга эга бўлган тадқиқотлар зарур. Бунинг учун фикрлаш салохиятимиз ҳам жаҳон илм-фани даражасида бўлиши ке-рак, ўз қобиғимизга ўралиб олиб яшаш замони ўтди. Ҳамма соҳада, жумладан, ижтимоий фанлар соҳасида ҳам халқаро миқёсда ҳамкорлик бўлиши фойдалидир. Мустақиллик мустақил фикрга, ғоя ва қарашларга эга бўлишни талаб килмокда. Ижтимоий фанларни концептуал йўналишларда жиддий янгилаш учун биз, олимлар, аввало ўз тафаккуримиз, қарашларимизни ўзгартиришимиз, янгилаши- миз керак. Биз бозор иқтисодиёти шароитига ўтаяпмиз. Шун- га мувофик ижтимоий ҳаётимизда кескин ўзгаришлар содир бўлмокда. Ижтимоий фан ходимлари ана шу ўзгаришларга тайёр туриб, мослашиб олиши, янги муаммоларни дадил ўрганишга киришиши керак.

Демократик тамойиллар ҳаётимизга тобора чуқуррок кириб бормокда. Ҳурфикрлик, хилма-хил қарашларнинг мавжудлигига ўрганиб бормокдамиз. Бундан кейин ҳам де мократия кучайиб боради, фукароларнинг фаоллиги ошади. Максадимиз янги типдаги жамият қуриш экан, биз кадам-ба-кадам шунга караб бораверамиз. Ижтимоий-гуманитар фанлар бу жараёндан оркада колмаслиги керак, аксинча, бу жараёнии тезлаштиришга ҳисса қўшиши, унинг назарий асосларини ишлаб чиқиб, хулосаларни тезкорлик билан ама- лиётга татбик этиши даркор. Ижтимоий фанлар - мафкуранинг асосидир. Миллий маънавият, миллий мафкура ҳақида кўп гапирамиз. Тўғри, кўп фанлар соҳасида янги руҳдаги дастурлар ва дарсликлар яратилди - бу бизнинг ютуғимиз. Бирок, миллий маънавият- ни жаҳон маданияти билан қиёсан тадкиқ этувчи алоҳида фан йўналиши сифатида шакллантиришга асос берувчи махсус илмий концепция яхлит ва тўкис ишлаб чиқилгани йўк. Бу ниҳоятда муҳим ва долзарб муаммо. Совет даврида «марк сизм-ленинизм» ёки «илмий коммунизм» аталмиш яхлит мафкуравий назария мавжуд бўлиб, унинг канчалик асосли ёки асоссизлигидан катъи назар, бутун ижтимоий фанлар-нинг мағиз-магизига сингдириб юборилган эди. Қонимизга сингиб кетган бу мафкуравий саркитдан кутулишимиз, очиғи, осон эмас, большевистиқ ўтмишни минг сўкиб, ҳакорат қилганимиз билан томирлардаги заҳарланган конни фақат тоза қон билан алмаштириш эвазига танани соғломлаштириш мумкин. Бизнинг Ғарб фалсафасидан жуда кўп ўрганадиган томонларимиз бор. Аммо ўз миллий маънавиятимизни тугал ва холис ўзлаштирмай туриб, ўзга муҳитда яратилган бойликни на тўғри қабул қилиш мумкин, на ижобий фоидалана билиш мумкин. Бунинг учун эса пухта режа асосида мукаммал тадкикотлар ўтказиш, маънавий меросимизнинг ҳали кўздан яширин ётган қатламларини очиш, уларга киёсан ўрганганларимизни қайта кўздан ке- чириб чикиш лозим. Маълум бўладики, Ўзбекистонда ижтимоий фанлар ти-зимини шакллантириш учуй бир талай вазифалар турибди. Ижтимоий тарақкиётни

таъминлаш йўлида уларии ҳал этиш лозим. Бизнинг учун аввало фидойилик, ўз касбига меҳр керак. Қолаверса, хорижий тилларни ўрганиш масаласи кун тартибида қатъий турмас экан, тадкикотчиликда мақсадли натижага эришиш мушкулдир.

Адабиётлар : 1. Асосий вазифамиз – Ватанимиз тараққиёти ва халқимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир . Президент Ислом Каримовнинг 2009 йилда мамлакатимизни ижтимоий - иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2010 йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамаси мажлисидаги маърузаси . Халқ сўзи , 2010 йил 30 январ . 2. Мамлакатимизни модернизация қилиш ва кучли фуқаролик жамияти барпо этиш – устувор мақсадимиздир . Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлиси тўғрисида тўғрисида Ахборот . 2010 йил 28 январь . 3. Каримов И . А . Юксак маънавият – енгилмас куч . – Т ., « Маънавият », 2008. 4. Каримов И . А . Жаҳон молиявий - иқтисодий инқирози , Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари . - Т .: Ўзбекистон , 2009. 5.Каримов И.А. Бизнинг бош мақсадимиз - жамиятни демократ-лаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир. Т., «Ўзбекистон», 2005. 6.Эргашев И. ва бошқ. Миллий истиқлол ғояси. Ўзбекистон Республикаси Олий таълим бакалавриат босқичи учун дарслик. -Т.: Академия, 2005, 3-30- бетлар.

Похожие

Маънавият ва мустақиллик

Мустақиллик ва маънавият

Миллий ўзликни англаш маънавий тикланиш жараёнларининг назарий ва амалий негизлари асослаб берилган асар

Мустақиллик адабиётшунослиги

Мустақиллик-маънавий тикланиш ва юксалиш