Мустақиллик-маънавий тикланиш ва юксалиш - Идея национальной независимости - Рефераты

Мустақиллик-маънавий тикланиш ва юксалиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50.5 KB

Мустақиллик-маънавий тикланиш ва юксалиш Режа: 1. Миллий ғоя ва маънавий ҳаёт. 2. Маънавият ва жамиятнинг янгиланиши. 3 Ислоҳотлар ва уларнинг маънавий мезонлари.

Тарихдан маълумки, ўзининг миллий давлатини қурмоқчибўлган халқ ўзининг ягона мақсад ва орзу-интилишлари ифодаси бўлган миллий ғояга суянади. Миллий ғоя ҳар бир инсоннинг қалбидан чуқур жой олиб, унинг маънавий эҳтиёжига айланган, миллатнинг эзгу орзу-интилиш ва умид- мақсадларини ифода қилади. Мустақилликнинг дастлабки йиллларидаёқ миллий ғоямизнинг асосий тушунча ва тамойилларини белгилаб олидк. Мустақилликни асраш, мутаҳкамлаш миллий ғоямизнинг маъно-мазмунини белгилайди. Миллий ғоя одамларнинг олижаноб ниятларини, ҳаётий манфаатларини мужассам этадиган юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаровонлиги каби юксак тушунчаларни ўз ичига олади. Барқарор тараққиёт ва фаровон ҳаётга эришишнинг асосий гарови-бу тинчлик ва осойишталикдир. Фотиҳага қўл очганда барчамиз Яратгандан тинчлик ва осойишталикни сўраймиз. Инсонларнинг муқаддас ҳуқуқларидан бири-бу тинч яшаш ҳуқуқидир. Давлат ва жамиятнинг бурчи ана шу ҳуқуқни қонуний воситалар билан кафолатлаб беришдан иборат. Миллий ғоямизнинг асосий тамойилларидан бири Ватан равнақидир. Ватан равнақи унинг фарзандларининг маънавий ва жисмоний камолотига боғлиқ. Ҳар қайси фуқаро ўз мамлакатининг тараққий топган ва бадавлат бўлиб яшашидан манфаатдор бўлади. Шунинг учун Ватан равнақи ва халқ фаровонлиги масаласи бир-бири билан чамбарчас боғлиқ. Шундан келиб чиқиб халқ фаровонлиги тушунчаси миллий ғоямизнинг асосий негизларидан биридир. Чунки ҳар бир одам тўқ ва бадавлат ҳайт кечириш, юртга муносиб фарзанд тарбиялаш, уларга билим бериш, бахтини кўриш орзуси билан яшайди. Юртимизда амалга оширилаётган кенг кўламли ислоҳотларнинг пировард мақсади-халқимизнинг асл орзуларини рўёбга чиқариш, халқимизга муносиб турмуш шароити яратишдан иборат.

Шу юксак тушунчалар билан бирга миллий ғоямизнинг узвий таркибий қисмларини таркибий қисмларини ташкил қиладиган комил инсон, ижтимоий ҳамкорлик, миллатлараро тотувлик, динлараро бағрикенглик каби тамойилларнинг маъно-моҳиятини мамлакатимизда олиб борилаётган маънавий-маърифий, таълим-тарбия ишларининг марказига қўйиш зарур. Бизнинг энг улуғ мақсадимиз, энг улуғ ғоямиз шуки, мустақилликни мустаҳкамлаш, мамлакатимизни ҳар томонлама юксалтириб, ёруғ ва эркин ҳаёт сари олға юриш. 2 . Маънавият ва жамиятнинг янгиланиши. Ҳаётимизнинг барча соҳаларида амалга ошрилаётган кенг кўламли ислоҳотларнинг самарадорлиги халқ маънавиятининг тикланиши, бой тарихимизнинг чуқур ўрганиш, анъана ва урф-одатларимизнинг сақланиши, маданият, санъат, фан ва таълим ривожланиши, жамият тафаккурининг ўзгариши ва юксалиши билан узвий боғлиқдир. Айни замонда шахсий манфаатларини мамлакат ва халқ манфаатлари билан уйғун кўрадиган, ҳар томонлама баркамол инсонларни тарбиялаш вазифаси ҳал қилувчи масалага айланди. 1990 йил 24–мартда Олий Кенгашнинг 1-сессияда И.А.Каримов маънавият тўғрисида шундай деган: “1-навбатда миллий маданиятимиз, халқ маънавий бойлигининг илдизларига эътибор бериш зарур. Бу хазина асрлар давомида мисқоллаб тўпланган. Вазифамиз- шу хазинани кўз қорачиғидек асраш ва янада бойитиш. Маърифат ва маданиятнинг моддий техник базасини мустаҳкамлаш зарур. Маърифат ва маданиятга сарфланган маблағлар кам бўларди. Жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш керак. Кадрлар масаласига-ўқитувчилар, шифокорлар ва бошқа зиёлиларга аҳамиятни кучайтириш. Олимлар ва ижодкорларга эътиборни қаратиш лозим. Чунки маънавий бойликни шулар яратади. Ёш авлод тарбиясига, унинг маънавий тарбиясига масъулият билан ёндашиш зарур.”

Маълумки, халқ ва миллатнинг руҳи, дунёқараши ва турмуш тарзини ифода этадиган миллий маънавиятга муносабат, уни замон талаблари асосида ривожлантириш, одамларнинг дунёқараши ва тафаккурини ўзгартириш масаласи пухта ўйлаб иш қилишни талаб қилади. Аввало миллий қадриятлар нима эканини билиб олишимиз зарур. Тарих синовидан ўтган, бугунги ва эртанги орзу-интилишлар, тараққиёт талабларига жавоб берадиган ғоя ва тушунчаларни қадрият деб атаймиз. Миллий қадриятнинг ўзига хос ривожланиш қонуни бор. Миллий қадриятни бир ёқлама, сунъий улуғлаш ва идеаллаштиришга уруниш, улардан сиёсий мақсадларда фойдаланиш салбий оқибатларга олиб келади. Айниқса Ўзбекистон каби кўп миллатли, кўпконфессияли мамлакатда бундай ҳарактлар миллатлараро зиддият, миллатчилик, миллий ва диний бетоқатлик каби нохуш ҳолатларга олиб келиши мумкин. Бугунги бизнинг бу борадаги йўлимиз ва сиёсатимиз эса ўзининг ижобий самарасини бермоқда. Ўзликни англаш, миллий онг ва тафаккурнинг ифодаси, авлодлар ўртасидаги руҳий-маънавий боғлиқлик тил орқали намоён бўлади. Жами эзгу фазилатлар инсон қалбига она алласи, она тилининг бетакрор жозибаси билан сингади. Она тили – миллат руҳидир. А.Авлоний айтганидек: “Ҳар бир миллатнинг дунёда борлиғини кўрсатадиган ойинаи ҳаёти тил ва адабиётдур. Миллий тилни йўқотмак миллатнинг руҳини йўқотмакдир.”. Мустақиллик арафасида ўзбек тилига давлат тили мақомини бериш масаласи муросасиз баҳслар асосида бўлди. 1989 йил 21 октябрда давлат тили ҳақида қонун қабул қилинди. А.Навоийнинг “Тилга эътиборсиз-элга эътиборсиз” сўзи ҳаётий ҳақиқатдир. Инсон ўзлигини англагани, насл-насабини чуқурроқ билгани сари юрагида Ватанга муҳаббат туйғуси илдиз отиб боради. Томирида миллий ғурур, Ватан ишқи жўш урган одамгина буюк ишларга қодир бўлади.

Юртимизда яшаётган инсон ўзини аввало Ўзбекистон фуқароси деб, сўнгра бирор вилоят вакили, айтайлик, хоразмлик, самарқандлик ёки фарғоналик деб ҳисоблаши мумкин. Бу ўзимиз туғилиб ўсган шаҳар ёки қишлоқнинг қадрини туширмайди. “Маҳаллий ватанпарварлик”нинг бўрттириб юборилиши, халқнинг жинслашувига ҳалақитберади. Дунёда ягона ўзбек миллати бор, хоразмлик, сурхондарёлик, фарғоналик, ўртасида ҳес қандай миллий фарқ йўқ, улар ўзбек халқинг фарзандлари. C овет даврида кўча ва жойларнинг номи ҳам миллийликдан узоқ эди. Лекин, Маркс, Элгелье, Луначарский, Киров, Ворошиков, Лопатин, Ц-1, Ц-2, Ц-15. Илгари эса жой номлари миллий номлар билан аталарди. Тошкент дарвозалари: Самарқанд, Бешёғоч, Кўкча, Чиғатой, Сағбон, Лабзак, Тахтапул, Қорасарой, Камолон, Қўймас, Қўқон, Қашқар. Тошкентдаги маҳалла номлари: Пичоқчилик, Чархчилик, Кўнчилик, Дегрезчилик, Тақачи, Ўқчи, Заргарлик. Биз демократик, дунёвий давлат барпо этмоқдамиз. Унутмаслик керакки, дунёвийлик-даҳрийлик эмас. Дин ва диний эътиқодни рад этиладиган мафкуранинг хатарли томони шундаки, у миллий қадриятлар-бу ёзма ёки оғзаки, моддий ёки маънавий мерос бўладими барчасини рад этади. Совет даврида 80-йиллар охирларида жаноза намозларига бориш, кўнгил сўрашдан ҳам ҳайиқиб қолганди. Баъзи масъул одамлар ота-онаси жанозасида ҳам қатнашмаган. Лекин халқимиз муқаддас динига содиқ қолди. Ҳозирги кунда ҳар бир миллат умумбашарий тарққиёт ютуқларидан чуқур баҳраманд бўлиши зарур. М.Беҳбудий: “Дунёда турмоқ учун дунёвий фан ва илм лозимдур, замона илми ва фанидан бебаҳра миллат бошқаларга поймол бўлур”. Ҳозирги вақтда илм-фан ва технологияларни ўзлаштирмасак, олис аждодларимиз кашфиётлари билан мақтаниб, уларга маҳлиё бўлиб яшайдиган бўлсак, шу меросни янада бойитиб, замон билан ҳамқадам бўлмасак жаҳон майдонида ўз ўрнимизни эгаллай олмаймиз.

Ҳадис: “Бу дунёни деб у дунёни, охиратни деб бу дунёни унутманг” сўзларини эсдан чиқармаслигимиз зарур. Ислом дини бизни маърифатга етаклайди. Шунинг учун ислом дини арқонлари ва қадриятларини доимо улуғлаб, шу билан бирга дунёвий ҳаётга ҳам қатъий ишонч билан яшашимиз зарур. Халқимиз маънавиятини юксалтиришда миллий урф-одатларимиз ва улар замиридаги мужассам бўлган меҳр-оқибат, инсонни улуғлаш, тинч ва осойишта ҳаёт, дўст ва тотувлик каби қадриятларнинг роли ортиб бормоқда. Маънавий ҳаётимизнинг узвий қисмига айланган ҳашар . Наврўз ва мустақиллик байрамлари арафисида умумхалқ ҳашари ҳар йили ўтказилади. Кам таъминланган, муҳтож оилалар, ёлғиз ва қаровисиз кексаларга амалий ёрдам кўрсатиш жамият тафаккурининг янгиланишига кучли таъсир этмоқда. Халқ ва миллат маънавий дунёсини юксалишда тарихий хотира алоҳида аҳамият касб этади. Халқ тарихи чинаккам, холис ва ҳаққоний ўрганилганда ҳақиқий тарих бўлади. 1937-1953 йилларда собиқ СССР ҳудудида амалга оширилган қатағонларда Ўзбекистондан 100 минг киши қатағон қилиниб, уларнинг 13 минги отиб ташланди, инсоний қадр-қиммат топталди. Халқимизга дахлдор бўлган тарихий адолатни тиклаш, тарихнинг яқин ўмишдаги ёпиқ саҳифаларини очиш шу тарихдан сабоқ чиқариб, бегуноҳ қурбон бўлганлар хотирасини абадийлаштириш биз учун фарз ва қарздир. 31-август Қатағон қурбонларини ёд этиш куни 2001 йил белгиланди. 9 май Ғалаба куни эди. Энди эса Хотира ва қадрлаш куни деб номланди. Тошкентда Хотира майдони очилди, Мотамсаро она ҳайкали ўрнатилди II жаҳон урушида ҳалок бўлганларга бағишлаб 35 жилддан иборат “Хотира” китоби чоп этилди. Мухтасар қилиб айтганда, бугун одамларимизнинг онгу тафаккури, Ватан тақдирига, воқеа ва ҳодисаларга муносабати ана шундай янгиланишлар туфайли тубдан ўзгармоқда. Юртимизда юксак маънавий фазилатлар, демократик қадриятлар мустаҳкамланмоқда, аҳолининг амалга

оширилаётган кенг кўламли янгиланишларга даҳлдорлик ҳисси , келажакка ишончи ортиб бормоқда. 3 Ислоҳотлар ва уларнинг маънавий мезонлари. Жамият ҳаётида ўз умрини яшаб бўлган эски тузум қонун-қоидаларини янгича асосда ўзгартириш, кенг кўламли ислоҳотларни амалга ошириш муҳим эҳтиёжга айланиб қолади. Шўро давридан оғир мерос бўлиб қолган маъмурий-буйруқбозлик тизимини тубдан ислоҳ қилиш, унинг ўрнига моҳият эътибори билан бутунлай янги-эркин бозор муносабатларига ҳуқуқий давлат, демократик жамият барпо этишга қарор қилдик. Бу борада ривожланган давлатлар тажрибаси ўрганилди. Аҳолининг ҳаёт тарзи ва руҳияти ҳисобга олинди. Аҳоли ўртасида ислоҳотлар юзасидан тушунтириш ишлари олиб борилди. Натижада тараққиётнинг ўзбек модели сифатида тан олинган тараққиёт моделини ишлаб чиқдик. Бу моделнинг асосий тамойиллари 5 та эди. Дастлабки йилларда давлатимиз фақат ўз куч ва имкониятларимизга таяниб ва суяниб иш тутишга мажбур бўлди. Бизга кимлар қарз беради? Улар қандай сиёсий шартлар қўяди? Қарз олиш осон, лекин вақти келганда тўлаш керак. Бугун эса бизнинг ўтказган ислоҳотларимизда маънавий мезонлар ҳал қилувчи омил бўлгани кўриниб турибди. Халқнинг бугунги ва эртанги куни, маънавий оламига зарар етказмаслик, ижтимоий адолатни бузмаслик, аҳолининг бир қисми ўта бойиб, аксарияти ўта қашшоқлашиб кетишига йўл қўймаслик масаласи доим давлат диққат марказида турди. Юртимиздаги барча ўзгариш ва янгиланишларнинг марказига инсон ва унинг манфаатларини қўйдик. Ислоҳот-ислоҳот учун эмас, аввало инсон учун, унинг фаровон ҳаёти учун хизмат қилиши керак деган мақсад ислоҳотларнинг моҳиятида бўлди.

Агар биз “шок терапияси” деб ном олган инқилобий йўлни танласак, одамларнинг моддий турмуш шароити кескин ёмонлашиб, уларнинг ҳаёт тарзи, аҳлоқий қадриятлари, миллий-маънавий қиёфаси издан чиқиб кетиши мумкин эди. Шунинг учун биз инқилобий сакрашлар йўлидан бормадик. Бугунги тинч ва осойишта, бунёдкор ҳаёт, барқарор тараққиёт бундай ёндашувнинг тўғри бўлганини тасдиқламоқда. Ислоҳотлар давомида биз фақат моддий фаровонликка эришиш эмас, балки маънавий юксалишга ҳам эришишни ўзимиз учун асосий мезон деб билдик. Чунки бозор иқтисодиёти ҳамма нарсани жойига қўяди деган енгил фикр, фақат моддий бойлик ортидан қувиш бизнинг миллий қадриятларимизга тўғри келмайди. Маънавият ва иқтисодиёт бир-бирини инкор этмайди, аксинча, бир-бирини қувватлаб, ўзаро таъсирланиб, ривожланиб боради деган қоидани ўзимиз учун дастуриамал қилиб олдик. Шу билан бирга, халқимизнинг руҳияти, турмуш тарзи, қадимий урф-одат ва анъаналаримизга мос бўлган ислоҳотлар йўлини танладик. Мустабид тузум даврида иқтисодиёт бир ёқлама ривожланган маъмурий-буйруқбозлик усулига асосланган бўлиб, халқнинг маънавий қарашлари ва интилишларидан йироқ эди. Ислоҳотларнинг дастлабки босқичидан бошлаб ҳозирга қадар сиёсий, ижтимоий-иқтисодий дастур ва режаларимизнинг барчасида халқимизнинг маънавий ҳаёти билан боғлиқ масалалар алоҳида устувор йўналиш сифатида белгиланган. Шу билан бирга одамлар онгида ўтиш даврида туб ўзгаришлар содир бўлади. Баъзи бировларнинг хадиксираб, эркин бозор шароитида маънавий аҳлоқий қадриятларнинг қиммати тушиб кетади, маданият 2 чи даражали нарсага айланиб қолди, деган хавотирлари ўринсиз экани Ўзбекистондаги бугунги ўзгаришлар мисолида яққол аён бўлмоқда. Ҳозирги кунда мамлакатимизда давлат бюджетининг 59 фоиздан зиёди ижтимоий соҳага йўналтириганлиги буни тасдиқлайди.

Похожие

Мустақиллик ва миллий-маънавий тикланиш халқимизнинг буюк тарихий ғалабаси

Миллий-маънавий тикланиш, миллий муносабатлар ва жамият тараққиёти,

Тикланиш ва тараққиёт йўли

Миллий –маънавий тикланиш ва юксалишнинг сиёсий омиллари, хуқуқий демократик давлат тузиш муаммолари

Маънавият ва мустақиллик