Миллий –маънавий тикланиш ва юксалишнинг сиёсий омиллари, хуқуқий демократик давлат тузиш муаммолари - Идея национальной независимости - Рефераты

Миллий –маънавий тикланиш ва юксалишнинг сиёсий омиллари, хуқуқий демократик давлат тузиш муаммолари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

115 KB

Миллий –маънавий тикланиш ва юксалишнинг сиёсий омиллари, х уқуқий демократик давлат тузиш муаммолари Миллатимизнинг сиёсий аҳволи ўтлишда жуда ачинарли бўлган, бундай аҳвол Чор Россияси Ўрта Осиёни босиб олгандан кейин вужудга келди. Рус чоризми Туркистонни босиб олиб, унинг иқтисодий, моддий ва маънавий бойликларини талон- тарож қилиш билан кифояланмади, босқинчи мамлакат сифатида ерли халқни ҳар тамонлама бўғишга, ҳуқуқларини чеклашга, сиёсий онгини йўқ қилишга уринди, сиёсий фаъолиятдан бутунлай четлаштириш орқали ўзига янада тобе этиш ҳамда доимо бўйсунган халқ сифатида ҳис этишлари учун бор усулларни қўллади. Туркистон тарихига назар солсак, олий ва ўрта бошқарув лавозимига рус харбийлари қўйилган. Олий ва ўрта бошқарув лавозимидаги маҳаллий халқ вакиллари суриб чиқариб юборилган. Улар фақат қуйи бошқарув лавозимларигагина қўйилган, булар ҳам қачонки, Чор Россиясига буйсунган, унинг ҳар қандай топшириғига лаббай деб жавоб берадиган кишилар бўлган. Шу тариқа Туркистон халқи сиёсий ҳокимиятдан, ҳокимият эса оддий фуқаролардан бегоналаштирилиб қўйилган эди. Бу мустамлакачилик тизими умрини чўзиш ва барқарор қилишнинг энг ишончли, тарих синовидан ўтган, чор маъмурлари туб манфаатларига тўла мос келадиган анъанавий усуллардан бўлиб ҳисобланади. Мазлум омма хурофот ботқоғига ботса, сиёсий, ҳуқуқий жиҳатдан онгсиз, ижтимоий-сиёсий жиҳатдан, илм-фан ва техника тараққиётидан қанчалик орқада қолса, мустамлакачилик истибдоди шунчалик узоқ ва бехатар яшаши мумкинлигини чор амалдорлари ҳам, маҳаллий эксплуататорлар ҳам жуда яхши билишарди. Мустамлакачилар ўз режаларини амалга оширишни Туркистон халқларининг маънавияти, қадимий маданий меросига қақшаткич зарба бериш, оммани руҳан синдириш, илмий, маданий-маънавий жиҳатдан қашшоқлантиришдан бошладилар. Туб аҳолининг сиёсий билим савияси ўсиб, ўз ҳақ-ҳуқуқларини таниб, миллий ўзлигини англаб бориши чоризмнинг манфаатларига мос келмасди. Шунинг учун ҳам чор ҳукумати мустамлакачиликнинг ҳамма даврларида ўлкада фан, маърифат, маданиятнинг ўсишига йўл бермасликка ҳаракат қилди. Чор ҳукумати маҳаллий мактабларда фақат диний таълимотлардангина билим бериш, замонавий фанларни бу ерга олиб кирмаслик, ўлкада маънавий камолот учун илмий ташкилотлар очиш мақсадида сарфланадиган харажатларни имкони борича камайтириш ёки ажратмаслик учун турли-туман найранглар ишлатишдан ор қилмади. Миллатимиз сиёсий ҳаётининг ўтмишдаги аҳволи

Ерли аҳолининг сиёсий ҳуқуқлардан маҳрум этилганлиги, давлатни бошқариш ишларидан атайлаб четлаштириб ташланганлиги, барча ҳуқуқ ва имтиёз чор амалдорлари ихтиёрида бўлганлиги Элбекнинг «Йиртқичлар мажлиси» шеърида ўзининг чуқур бадиий ифодасини топганлигини алоҳида таъкидлашга тўғри келади. Унда айтилишича, арслон кўйларни идора этиш учун йиртқич ҳайвонларнинг мажлисини чақирган, Арслон қўйларга, мажлисга ким раис бўлсин, деб сўраганда, тулки икки оёғини кўтариб, таъзим билан, бўрилар уларга раис бўлишга лойиқдир, деган. Бўриларни қўйларга раис қилиб сайланганликлари Туркистон халқлари «йиртиқич ҳайвонлар» томонидан бошқарилганлигига ишора эди. Мустамлакачилик даврида ўзбеклар, тожиклар, қозоқлар, қирғизлар, туркманлар чидаб бўлмайдиган даражада камситилди, ўз юртида ўзи бегона бўлиб қолди. Чор Россияси маҳаллий халқ вакилларини юқори ва ўрта бошқарув лавозимига келишини истамасди, чунки бу ерли халққа нисбатан доимо менсимай, беписанд муносабатда бўлиш оқибати эди. Бундан ташқари, қобилиятли, истеъдодли, билимдон ва уддабурон одамлардан хавфсирар ва уларни иложи борича четга суришга интиларди. “Маҳаллий халқ орасида, деб ёзан эди Туристон гинерал-губернатори фон Кауфман, - хоннинг амалдорлари ва айниқса, руҳонийлар сингари душманларимиз кўп. Биз бу ўлкага келганимиздан кейин улар фақат собиқ мавқеъларидан ажралибгина қолмай, балки яхши ҳаётни таъминловчи имкниятлардан ҳам маҳрум бўлди. Ўша тоифадаги одамлар ўз жамиятининг руҳи ва заиф томонларини яхши билганликлари учун аввалги тартибни тиклаш мақсадида халқни русларга қарши отлантиришга қодирдирлар”. Мамлакат халқи ҳаёти билан боғлиқ барча масалаларни ўзлари истаганча ҳал этишарди. Халқнинг ташвиши, ўй-хаёли билан қизиқмас, фикрини сўраб ҳам ўтирмас эди. Иқтисодга таълуқли ишлар ҳам, мактаб, маориф, таълим-тарбия ёки тиббиётга дахлдор масалалар, ижтимоий- сиёсий муоммолар ҳам фақат юқоридан ҳал этилар ва агар зарур бўлиб қолса, туб аҳолига маълум қилинар эди. Буни рус амалдори –Фарғона губернатори Иваннинг «бир минг сарт, бир ўрис солдати этигининг пошнасига арзимайди» деган гапларидан билсак ҳам бўлади. Чор Россияси Туркистонни эгаллар экан, ерли аҳолини менсимай, уларни сиёсий ҳаётга қодир эмас деб ҳисоблар ва бу ерда гўёки ўзларини “катта оға” ларча тутар эдилар. Масалан, ўлка советларининг IV –қурултойида сўзга чиққан халқ комиссари, шовинист Успенский: “Ўртоқ мусулмонлар, шуни билингки, биз сизларнинг катта оғаларингизмиз. Сиз кичик ва тушунарлики, бизга бўйсунишингиз керак”, - деб дағдаға қилганида ана шу шундай қараш мавжуд эди. Яна бир шовинистлардан А.Казаков ҳам бу хусусда ўз қарашларини шундай баён қилган эди: “Туркистон жумҳуриятида 95% мусулмонлар ва фақат 5% руслар яшайди ва шу 5% бутун ҳокимиятни деярли ўз қўлида ушлаб турибди. Шундай қилиб, озчилик ҳукумронлиги давом этмоқда. Лекин бу вақтинчалик ҳол.

Мусулмонлар дунёси тайёр бўлгач, биз жумҳуриятни бошқариш ишини унга топширамиз! Биз уларга ёрдам берамиз”. Уларнинг назарида гўёки ерли халқ давлат ишларини тушунмайди, давлат бошқарувидан бехабар авом халқ. Шунинг учун унинг жилови ҳозирча европалик “катта оғалар” қўлида бўлмоғи керак эмиш! Бу ўзининг буюк бетакрор тарихини яратган, миллий давлатчилик тарихи эса минг йилликлар қаърига бориб туташган, юрт келажаги, истиқболини белгилашга қодир, юксак эзгу мақсадларга ўзини тиккан қанчалаб ўта заковотли, салоҳиятли ўғлонларни яратган халққа нисбатан беписантлик, такаббурлик эди. Ана шуларни ўйлар эканмиз, бир нарсани унутмаслигимиз керак. Қўлга киритилган мустақилликни асрашимиз, унинг қадрига етишимиз ва бундан кейин ғафлатда қолмаслигимиз керак. Давлатнинг мустақиллиги авваламбор, унинг сиёсий мустақиллиги билан бошланади. Сиёсий мустақилликсиз давлат мустақиллигига эришиб бўлмайди. Хўш, давлат мустақиллигининг сиёсий бедгилари нималардан иборат? Мамлакатнинг сиёсий мустақиллиги, авваламбор, ўзининг яхлит ҳудудий дахлсиз чегарасига эгалиги ва ўша мамлакат розилигисиз чегара ва ҳудудий ўзгартириб бўлмаслигидир. Мамлакат мустақиллиги халқ хохиш-иродаси- референдум орқали амалга оширилади.Мамлакат халқининг ўз вакиллари орқали давлатни бошқариши. Мустақилликнинг дастлабки кунлариданоқ мамлакатимизда бу масала ҳал этилди. 1991 йил декабрь ойида бўлиб ўтган сайловлар ҳаққоний тарзда ўтказилиб, Ўзбекистоннинг биринчи президенти И.Каримов кўпчилик овоз билан сайланди. Мамлакатни бошқарув ҳокимияти дунёдаги давлатлар тажрибасига суянган ҳолда ва халқ манфаатларидан келиб чиқиб олий қонун чиқарувчи, ижроия ва суд ҳокимияти сифатида ташкил этилди. Мамлакат президенти шу мамлакат халқи ҳаёти, мамлакат тараққиёти учун энг масъул ягона юридик шахс ҳисобланади. Бундай масъулиятни ўз зиммасига олган ҳар қандай раҳбар ўзининг давлат дастурига эга бўлиши керак. И.Каримов ана шундай дастурга эга. У республика халқининг истиқлолдан сўнг тақдирини белгилаб берувчи тараққиёт йўлини илмий- назарий жиҳатдан асослаб бераолди. У президент сифатида ҳар қандай оғир шароитга қарамай дадил, Ўзбекистонни мустақил йўлдан етаклаб бормоқда. Мамлакат тараққиёти қабул қилган қонун ва бу қонунлар ижросига боғлиқ. Қонунлар қанчалик халқ мақсад ва манфаатларини ўзида мужассам этса ва у узликсиз амалга ошириб борилса, халқнинг давлатдан розилиги вужудга келади. Ўзбекистон Конституциясида ва Олий Мажлис тамонидан қабул қилинаётган қонун ва қарорлар ана шу нуқтаи назаридан келиб чиқиб амалга оширилмоқда. Икки палатали Олий Мажлис қонунлари халқ манфаатига асослангандир. Давлатнинг сиёсий белгиларидан бири унинг давлат рамзларидир. Давлат рамзлари давлат герби, байроғи, мадҳияси ва ўз пойтахтидан иборат бўлиб, ҳар бир давлатнинг фахри ва ғурури ҳисобланади. Сиёсий мустақиллик- миллий-маънавий тикланиш асоси

Миллий-маънавий тикланишни таъминлаб берувчи, асосий омиллардан бири ҳар бир миллатнинг ўз она тилига бўлган муносабатидир. Қарамлик ва мустамлакачилик йилларида кўплаб миллатлар сингари ўзбек халқи ҳам ўз она тилини унитаётган халқлардан бирига айланиб қолаётган эди. Она тилимиз асрлар давомида шаклланиб келди ва жамият маънавий ҳаётининг ажралмас қисмига айланганди. Тил ҳар бир халқнинг, миллатнинг ҳаёти учун муҳим бўлиб, у ўзликни англаш, миллий онг, миллий тафаккурнинг ифодаси, авлодлар ўртасидаги руҳий-маънавий боғлиқлик орқали намоён бўлади. Ўз она тилига эга бўлмаган миллатнинг ўзи бўлмайди. Халқимиз тарихида кўплаб буюк алломалар, тарихий шахслар, маърифатпарварларимиз тилимиз равнақи учун курашиб келдилар. Буюк аллома А.Навоий туркий тилда “Хамса” ёзиб бу тилнинг бой эканлигини бу тилда ҳам катта-катта асарлар ёзиш мумкин эканлигини исботлаб берди. Ҳар бир миллатнинг она тили- бу ўша миллатнинг руҳи, мамлакат мустақиллиги рамзидир. И.А.Каримов миллий-маънавиятимиз кўзгуси бўлган она тилимиз равнақи учун сайи-харакатлар қилган кишилардан бири. У миллий тилимиз равнақи учун курашган маърифатпарвар боболаримиздан бири ҳисобланган А. Авлонийнинг тил тўғрисидаги сўзларини келтириб, “Юксак маънавият- енгилмас куч” асарида шундай дейди: “Ҳар бир миллатнинг дунёда борлигини кўрсатадиган айнан ҳаёти тил ва адабиётидур. Миллий тилни йўқотмак миллатнинг руҳини йўқотмакдур”. Миллий тилни давлат тили мақомига кўтариш онсонлик билан амалга оширилмайди, она тилини сақлаб қолишга интилиш миллатпарварликдир, маънавиятли инсонларгина тил равнақи ҳақида қайғура оладилар. Қарамлик йилларида она тили равнақи учун курашган кишилар миллатчи сифатида айбланарди, шунинг учун мамлакатимизда мустақиллик сари интилар эканмиз, бу масала кўпларни ташвишга солиб қўйди. Мустақилликнинг илк қадами сифатида Олий Кенгаш қошида махсус кенгаш ташкил этилиб, 1989 йил 21 октябрда давлат тили тўғрисидаги қонун қабул қилинди. Ҳар бир мустақил давлат ўз давлат тилига эга бўлиши керак. Давлат тили шу мамлакат туб аҳолиси манфаатлари, тарихидан келиб чиқиб белгиланади. Ўзбекистонда аҳолининг 72% дан ортиғини ўзбеклар ташкил этгани боис, бу халқ азалдан ана шу ҳудудда истиқомат қилиб келганлиги ва бой маданий, маънавий бойликлар эгаси эканлиги учун ўзбек тилига давлат тили мақоми берилди. Мустақиллик туфайли советлар даврида “майда халқ” деб ерга урилган миллат ва унинг она тилининг нуфузи ошди. Тил тўғрисида қабул қилинган қонун миллий маънавий тикланиш йўлида қўйилган қадамлардан бири бўлди. Катта тарихий ахамиятга эга бўлган ушбу қонун юртимизда истиқомат қилаётган кўплаб миллатлар ва элатларнинг тилларини ривожлантириш имконларини яратиб берди, кўплаб миллатлар ўз она тилида мулоқат қилиш, билим олиш имкониятларига эга бўлди. Мазкур қонун совет тузуми даврида бошқа миллатлар она тилига бўлган тайзиқларга барҳам бериш имкониятини яратиб берди. 1992 йилда қабул қилинган амалдаги Конституциямиз эса давлат тили мақомини ҳуқуқий жихатдан мустаҳкамлади.

Она тили равнақи миллий-маънавий тикланиш жараёнида катта роль ўйнаганлиги учун ҳам, мустақиллик йилларида давлат тилининг миллий- маънавий тикланиш жараёнидаги ролини ошириш йўлида кўплаб ишлар амалга оширилди. И.А.Каримов тилимиз равнақи ҳақида гапирар эканлар, “Юксак маънавият- енгилмас куч” асарида шундай фикрларни билдириб ўтадилар. “Биз аждодлардан авлодларга ўтиб келаётган бебаҳо бойликларнинг ворислари сифатида она тилимизни асраб-авайлашимиз, уни бойитиш, нуфузини янада ошириш устида доимий ишлашимиз зарур”. Миллий-маънавий тикланиш жараёнини миллий тилларнинг равнақисиз тасаввур этиб бўлмайди, ушбу мақсад йўлида тарихимизда маърифатпарвар зиёлиларимиз томонидан бир қатор ҳаракатлар бўлиб ўтган, лекин уларнинг бундай ҳаракатлари Совет тузуми олиб борган сиёсат оқибатида ўз натижасини кўрсата олмаган эди. Миллий-маънавий тикланиш жараёни иқтисодий-молиявий жараёнлар билан чамбарчас боғлиқ бўлганлиги учун хам, ушбу соҳаларда амалга оширилаётган ислоҳатлар жамиятнинг маънавий ҳаётини юксалтиришга ўзининг катта ҳиссасини қўшмоқда. Жамиятнинг моддий ва маънавий ҳаёти доимо ўзаро уйғунликда бўлиб келган. Инсоннинг кундалик ҳаётида, унинг бутун умри давомидаги фаолиятида маънавий юксалишнинг асосий омилларидан бири моддий асос эканлиги тарихий жараёнларда ўзини исботлаб берди. Мустақилликнинг илк кунлариданоқ миллий-маънавий тикланишга эришиш мақсадида маънавий ва моддий ҳаёт уйғунлигини кучайтиришга катта эътибор қаратиб келинмоқда, бу боғлиқликни кучайтириш тарихий заруриятдир. Ушбу тарихий ҳақиқат ҳақида И.А.Каримов ўзининг “Юксак маънавият-енгилмас куч” номли асарларида шундай фикрларни илгари суради: “Ана шу хақиқатдан келиб чиққан ҳолда, биз иқтисодий ўнгланиш, иқтисодий тикланиш, иқтисодий ривожланиш жараёнларининг маънавий покланиш, маънавий юксалиш ҳаракатлари билан тамомила уйғун равишда ривожланиб боришини доимо давлатимиз ва жамиятимизнинг эътибор марказига қўйиб келмоқдамиз”. Мустақиллик йилларида иқтисодий соҳада эришган ютуқларимиз маънавиятни янада юксалтириш йўлида мустахкам пойдевор бўлиб хизмат қилади. Ўзбекистон бугунги кунда тўла сиёсий мустақиликка эришган мамлакат. У ҳеч кимдан кам бўлмаган давлатчилик тажрибасига эга. У ўз тажрибаларига суянган ҳолда, дунё давлатларининг илғор тараққиётини ўрганган бир давлат сифатида ўзи белгилаб олган ривожланган ҳуқуқий демократик жамият барпо этиш йўлидан дадил одимламоқда. Ўзининг миллий қўшинларига эга. Сиёсий мустақил давлат мустақил равишда чет давлатлар билан алоқа қилиш ҳуқуқига эга бўлиши керак. Бугунги Ўзбекистон ана шундай имкониятга эга. Бир пайтлар советлар уни дунёдан узиб қўйган бўлса, истиқлолдан сўнг Ўзбекистон тенг манфаатлар асосида дунё давлатлари билан барча соҳалар

бўйича ҳамкорликни бошлаб юборди. Унинг бугунги тараққиётида ривожланган давлатларнинг ўрни каттадир. “Ўзбекистон-мустақил мамлакат.- деган эди И. Каримов – бу ўз тақдири ва истиқлолини ўзи ҳал қилишдир; бу миллатни маънавий, ахлоқий, маърифий инқироздан қутқаришдир; бу ўз ерига, ўзи ер ости бойликларига эгалик қилишдир; бу тенглараро тенг бўлиш, кенг дунёга даллоллар ва воситаларсиз чиқиш, халқаро муносабатлар ўрнатиш, миллатлар ҳамдўстлигига қўшилишдир”. Ўзбекистон бугунги кунда ўзи танлаб олган тараққиёт йўлида илдамлаб бораётган мустақил мамлакатдир. Мамлакатимиз тараққий этган мамлакатлар қаторидан жой олишимизга тўсиқ бўлиши мумкин бўлган муаммоларни ўзи ҳал этиш имкониятларига эга бўлди. Миллий-маънавий тикланиш йўлидаги ҳаракатларни халқимиз тўғри тушуниб, танлаб олган тараққиёт ва юксалиш йўлимизни онгли равишда қабул қилди. Шу нарсани эсдан чиқармаслик керакки, Совет давлати, тоталитар тузум аллақачон қулаган бўлса-да, Мараказий Осиёда ўз таъсир кучини кучайтиришга, халқимизни маънавий, мафкуравий жиҳатдан ўзига қарам қилиб олишга, турли хил усуллар орқали Ўзбекистонга маънавий тазйиқ ўтказиб ўзига итоат эттиришга интилаётган кучлар йўқ эмас. Чунки шундай табиий ресурсларга бой, жаннатмакон, Марказий Осиёнинг юраги ҳисобланиш Ўзбекистон ўзининг гўзаллиги билан ҳали ҳам дунёни ўзига мафтун этиб келаётган мамлакат. Унинг халқи ўша четдаги ғайир кўзларнинг ғайр мақсадини аллақачон англаб етган. Ўз юртини сақлаш ва унинг келгуси тараққиётини ёмон кўзлардан асраш учун ситқидилдан ижодий меҳнатлари билан яшамоқда. Бу халқнинг мақсади ҳеч қачон, ҳеч кимга қарам бўлмаслик ва ўз юртида демократик жараёнларни давом эттириб, ҳар тамонлама ривожланган, фаровон ҳаётни барпо этишдир. Миллий–маънавий тикланишнинг асосларидан бири мустақилликдан сўнг Ўзбекистонда советлар даври тоталитар сиёсати туфайли узулиб қолган миллий - маънавий қадриятларимиз, моддий ва маънавий бойликларимизга қайта эгалик қилиш бўлди. Миллий маънавий тикланишни амалга оширишда демократик тамойиллар асосида ёндашилди. Демократик тамойиллар бу халқ манфаатлари, мақсад, орзуларини рўёбга чиқаришдан иборатдир. Демократик тамойиллар Ўзбекистон ҳудудида азалдан амал қилган. Советлар даврини ҳисобга олмаганда, давлатчилик тарихимизда ҳар доим демократияга амал қилиб иш юритилган. Демократик давлат сифатида Ўзбекистон фуқаролик жамиятини барпо этишга киришди. Фуқаролик ж амияти-эркинлик, озодлик, тенглик, ижтимоий адолат жамиятидир. Инсон манфаатини ҳимоя қилиш, турмуш фаровонлигини таъминлаш, унинг қобилияти, таланти ва иқтидорини рў ё бга чиқариш, ниятлари орзу-армонларини амалга ошириш унинг олий мақсадидир. Фуқаролик жамияти инсонпарвар жамият бўлиб, Ўзбекистон ҳудудида яшаётган, ўзини шу ватаннинг муносиб фарзанди деб тан олган, Миллий тикланишда демократик, ҳуқуқий давлат барпо этишнинг аҳамияти

ирқи, дини, жинси ва миллатидан қатъий назар барча халқ вакилларини қўллаб-қувватлайди, уларнинг ҳар тамонлама тараққий этишлари учун барча шарт-шароитларни яратади ва уларни ҳимоя қилди. Президент айтганидек, «Ўзбекистон – келажаги буюк давлат. Бу – мустақил, демократик, хуқуқий давлатдир. Бу – инсонпарварлик қоидаларига асосланган, миллати, дини ижтимоий аҳволи, сиёсий эътиқодларидан қатъи назар фуқароларнинг ҳуқуқлари ва эркинликларини таъминлаб берадиган давлатдир» . Бошқача қилиб айтганда, Ўзбекистон Республикаси, биринчидан, ўз тақдирини ўзи белгилайдиган, умумбашарий қадриятлар устуворлигига асосланадиган, инсонпарварлик коидаларини тан олган демократик давлатдир. Иккинчидан, фуқаролар осойишталиги ва миллий тотувликни таъминлашни ўзи учун мақсад қилиб қўйган тинчликсевар давлатдир. Учинчидан, ўзбек халқининг бой ижтимоий-маънавий меросига, миллий, маданий-маънавий, ахлоқий, тарихий қадриятлари, миллий урф-одат, удум ва анъаналарига таяниб иш тутадиган инсонпарвар давлатдир. Тўртинчидан, ҳозирги ва келажак авлодлар олдидаги юксак масъулиятини чуқур англаб ва хис қилиб фаол ички ва ташқи сиёсат олиб бораётган давлатдир. Ҳозирги пайтда Ўзбекистон қарор топаётган давлат-бу демократик хуқуқий давлатдир. Хуқуқий давлат шаклан давлатнинг ўтмишдаги тарихий типларига ўхшаса- да, ўзининг мазмуни, туб моҳияти, кенг халқ оммаси мақсад ва манфаатларини ўзида чуқур акс эттириши, ижтимоий базасининг кенг ва турли-туманлиги, қандай ижтимоий кучларга таяниши, фуқаролар олдидаги бурчи ва масъулиятининг ниҳоятда катталиги ва бошқа фазилат ва хусусиятларига кўра ҳуқуқий бўлмаган давлатлардан кескин фарқ қилади. Аввало шуни айтиш керакки, дунёдаги ҳар бир давлат бетакрор, бошқасидан тубдан фарқ қиладиган ижтимоий ҳодисадир. Дунёда айнан бир-бирига ўхшайдиган иккита инсон бўлмаганидек, ўзаро айнан ўхшаш иккита давлат хам йўқ, бўлиши ҳам мумкин эмас. Бизда бозор иқтисоди тамойилларига асосланиб ташкил топаётган очиқ, эркин, адолатли, демократик давлат халқимиз ҳаётига зўравонлик билан жорий этилган совет давлатидан тамомила фарқ қилади. Шўро давлатининг шакли ва моҳияти халқимизнинг ахлоқий, маънавий ва руҳий қадриятларига тўғри келмасди. Олдинги, эски давлат ўз халқининг тарихини, унинг руҳи ва урф-одатларини, ўз авлод-аждодларини билмайдиган манқуртларга таянар эди. Шу боисдан ҳам у давлат билан халқ манфаати ўртасида мувофиқлик йўқ эди. Бу хақда гапириб, Президент И.А.Каримов шундай деган эди “... биз эски тузум даврида инсон ҳаётининг негизи ва мураккаб томонлари, миллий қадриятлар, тарихий анъаналар, умуминсоний маънавий бойликлар билан ҳисоблашмаслик жамиятимизга қанчадан қанча зарар келтирганлигини унутмаслигимиз керак”. Мана шундай ҳолатларга яна қайтмаслик учун миллий маданиятимиз, халқимизнинг асрлар мобайнида тўплаб келинган маънавий бойлиги илдизларига каттароқ эътибор бериш зарурдир.

Ҳозир Ўзбекистонда мавжуд давлатчилигимиз буюк маданиятимиз томирларига, қадимий меросимиз илдизларига, ўтмишдаги бой анъаналаримизга асосланганлиги ва бошқа муҳим хусусиятларига кўра бошқа давлатлардан ажралиб туради. Ушбу давлат, биринчидан, Туркистон халқлари давлатчилигининг бир неча минг йиллик тарихи ва унинг қадимий анъаналарига асосланаётган бўлса, иккинчидан, жаҳон халқларининг илғор демократик ғоялари ва бой тажрибаларига суянмоқда. Зеро, Туркистон халқларининг, хусусан, унинг ажралмас бир қисми бўлган ўзбекларнинг маданияти ва давлатчилиги тарихи жуда бой ва қадимийдир. Унинг тарихий илдизлари асрлар қаърига бориб тақалади ва уч минг йилдан кўпроқ даврни ўз ичига олади. Туркистон- инсоният цивилизациясининг энг қадимий бешикларидан бири. Туркистон цивилизацияси қадимги Хитой, Ҳиндистон, Бобил цивилизацияларига тенгдош-тенгқур эканлигини айтмасдан ўтиб бўлмайди. Юртимизнинг қадимги даврларданоқ илм-фан, маънавият ва маданият маркази бўлиб келганлиги, алломаларимиз, буюк тарихий шахсларимиз дунёда ўзига яраша ўринга эга эканлиги тўғрисида И.А.Каримов шундай дейди. “Бизнинг қадимий ва гўзал диёримиз нафақат Шарқ, балки жаҳон цивилизацияси бешикларидан бири бўлганини халқаро жамоатчилик тан олмоқда ва эътироф этмоқда. Бу табаррук заминда не-не буюк зотлар, олимлару уламолар, сиёсатчи ва саркардалар етишиб чиққани, умумбашарий цивилизация ва маданиятнинг узвий қисмига айланиб кетган дунёвий ва диний илмларнинг, айниқса, ислом дини билан боғлиқ билимларнинг тарихан энг юқори босқичга кўтарилишида она юртимизда туғилиб камолга етган алломаларнинг хизматлари беқиёс экани бизга улкан ғурур ва ифтихор бағишлайди ”. Тарихий манбаларда дунёдаги энг кадимий цивилизациялардан бири Туркистонда пайдо булганлиги ва ривожланганлиги айтиб ўтилган. Ер юзида маданий тараққиёт йулига кирган ўлкалар бармоқ билан санарли даражада оз булган даврларда туркистонликларнинг авлод-аждодлари Зардушт динининг асосий манбаи-«Авесто» китобини (милоддан аввалги иккинчи минг йилликнинг охири-биринчи минг йилликнинг бошига тўғри келади) ёзиб, жамиятни муайян қонун-қоидалар асосида бошқариш, дўстлик, ҳамкорликни мустаҳкамлаш, ўзаро аҳилликда яшашни уқтирганлар. Авлод-аждодларимиз неолит давридаёк ёввойи ҳайвонлар – қорамолларни хонакилаштириб, чорва маданиятини яратди. Ўтрок меҳнат билан кун кечириб, деҳқончилик маданиятини дунёга келтирганлар. Ўнлаб километрга чўзилган улкан каналлар қазиб, туғонлар қуришиб, ҳовуз ва сардобалар яратишиб, чиғириқлар ўрнатишиб, сунъий суғоришга асосланган деҳқончиликнинг ўсишига имконият яратганлар, табиатни ўзлаштириб, боғ-бўстонлар бунёд этдилар. Пахта экиш, ундан мўл ҳосил олиш, пахта толасидан маҳсулот олиш маданияти Турон заминда-массагетлар, суғдлар, парфянлар, парконалилар ва бошқаларда милоддан аввалги асрлардаёк шакллана бошлаган. Бақтрия, Хоразм, Суғдиёна, Марғиёна, Парфия, Амударёнинг ғуйи оқими, Зарафшон воҳалари, Паркана (Фарғона) ва бошқа жойларда яшаган авлод-

аждодларимиз – ҳозирги Марказий Осиё халқларининг энг қадимги ота- боболари- ибтидоий жамоа тузуми давридаёк овчилик ва балиқчилик, кейинчалик эса чорвачилик билан шуғулланганлар. Бундан 4 минг йил бурун йирик шаҳарлар, мустаҳкам кўрғонлар ва истеҳкомлар пайдо бўлган. Мароқанд (Самарқанд), Кирополь (ҳозирги Ўратепа), Тошкент, Бухоро, Хива ва бошқа шаҳарлар қадим замонлардан дунёга машҳур бўлган. Ўтган асрларда бу шаҳарлар Хитойдан Испаниягача, Европадан Ҳинд океанигача алоқа боғлаган. Хоразм, Бактрия, Суғдиёна ва Парфияда эрамиздан олдинги бирнчи минг йиллик ўрталарида оромий ёзуви, кейинчалик Юнон ёзуви ва форсий миххат, оромий ёзуви негизида аста-секин Авеста, хоразм, сўғд, кушон, урхун- енисой, уйғур ёзуви ва бошқа ёзувлар вужудга кела бошлади. «Ёзувнинг вужудга келиши туфайли, биринчидан, ҳаёт тажрибалари ва билимларни авлоддан авлодга ўтказиш имконияти кенгайди, иккинчидан, муомала воситаси сифатида тилнинг ижтимоий макон ва замон доирасидаги имконияти кучайди, учинчидан, ёзув туфайли маънавиятни ривожлантириш ва тарғиб қилишда салоҳиятли ишлар бошланиб кетди, тўртинчидан, ёзув вужудга келиши билан қўлёзма яратиш, китоб чоп этиш каби ишлар авж олди». Халқимиз маънавияти қадимги ва бой эканлигини исботлаб берувчи омиллардан бири халқ оғзаки ижоди ҳисобланади. Халқ оғзаки ижодининг наьмуналарида инсоннинг маънавий камолоти учун зарур бўлган, уларни комил инсонлар сифатида вояга етказишга хизмат қилувчи фазилатлар улуғланади. Мустамлакачиларнинг халқимизнинг маънавий меросини талон- тарож қилиш сиёсатидан халқ оғзаки ижоди ҳам катта зарар кўрди. Халқ оғзаки ижодининг кўплаб наьмуналари, ҳатто “Алпомиш” достони ҳам миллатчилик руҳиятини ўзида акс эттирган асар деб қораланиб келинган. Зиёлиларимизнинг ҳаракатлари, мустақиллик туфайли “Алпомиш” йўқолиб кетишдан сақлаб қолинди. Туронда диний маданият ва маънавият билан бир қаторда дунёвий илм- математика, астрономия, жуғрофия, фалсафа, тиббиёт, тарих фанлари ҳамкорликда ривожланган. Ўлкамизда мусиқа асбоблари яратилган, календарь ихтиро килинган. «Байт-ул ҳикма» деб аталган илмий муассасада 500 дан ортиқ ватандошимиз- буюк мутафаккирлар фаолият кўрсатиб, Турон маданияти ва маънавиятини буюк маданиятга айлантирганлар ҳам Турон фарзандларидир. Кўриниб турганидек, насл-насабимиз жуда қадимий бўлиб, унинг тарихи узоқ ўтмишга бориб тақалади. Энг қадимий тарихий ёдгорликларда, Юнон, хитой, ҳинд ва арман тарихчиларининг китобларида, Авесто, Беҳистун, Юундахшин, Урхун-енасой битиклари каби турли манбаларда, Беруний, Наршахий, Рабғузий каби буюк алломаларнинг асарларида бу ҳақда кўпгина кимматли материаллар ва маълумотлар сақланиб қолган. Туркистонликларнинг тарихи узоқ мозийга бориб тақалишини буюк бобомиз Амир Темур алоҳида таъкидлаб, «Бизнинг аждодимиз Абул Турк Ёфаснинг

ўғли, Нуҳнинг набираси ва туркларнинг буюк хони эди», -деб ёзган эди ўзининг «Таржимаи ҳол»ида. Амир Темур бошка бир жойда ўзининг юқоридаги фикрини яна давом эттириб ва унга янги мазмун бериб: « Бизким – Мулки Турон, Амири Туркистон биз. Биз ким – миллатларнинг Энг қ адими ва улу ғ Туркнинг бош бу ғ ини биз ». деганди . Амир Темур айтганидек, миллатларнинг энг қ адимгиси ва улу ғ и, бош бу ғ ини ҳ исобланмиш туркистонликлар бундан бир неча минг йиллар илгари Марказий Осиёдан то Эгей ва Атлантика денгизигача, улардан Тинч океани со ҳ илларигача, Шимолий муз океанидан то Ҳ инд океани со ҳ илларигача б ў лган ерларда яшаган. Ў ша ҳ удудлардаги к ў плаб жойлар ҳ ануз туркий номлар билан аталиб келинмокда. Тарихда авлод-аждодларимиз ўзини ўзи мустакил бошқарган, ўз тақдирини бировларнинг изми ва иродасисиз ҳал этган, ўз аркони давлати ёки давлатларига эга бўлиб, давлат бошқарувининг ўзига хос усуллари, қонун- қоидаларини яратган пайтлар жуда кўп бўлган. Қадимий Турон, Мовароуннаҳр, Туркистон ҳудудида Сўғд, Парфия, Тахористон, Бақтрия, Чоғониён, Хоразм, Шош, Фарғона, сомонийлар, қорахонийлар, салжуқийлар, ғазнавийлар ва бошка кўплаб давлатлар бўлиб, жаҳон маданиятини ривожлантиришда катта из қолдиришган. Мустақиллик халқимиз учун шундай катта тарихий воқеа бўлдики, у бизга миллийлигимизни тиклаш, тарихимизни хаққоний ўрганиш, миллий- маънавий тикланишга эришиш, қадриятларимизни тиклаш, дунёда хеч кимдан кам бўлмаган халққа айланиш имкониятларини яратиб берди. Биз бугунги кунда ўтмишимиздан ғурурланадиган халққа айланиб бормоқдамиз. Биз аждодларимиз тарихини хаққоний ўрганар эканмиз, улар томонидан қолдирилган маънавий меросни авайлаб асраб, уларни янада бойитар эканмиз, дунёда ўз ўрнини топиб олаётган юксак маънавиятли миллатга айланамиз. Миллий маънавий тикланишга эришишни таъминловчи асосий омиллардан бири жамият аъзоларининг маънавий камолотга эришиш имконларининг янада ошириш, уларни ижтимоий фаоллаштиришдир. Ўзбекистонда фуқаролик жамиятини барпо этишга бўлаётган интилишлар ҳам, инсонини қадрлаш борасида амалга оширилаётган тадбирлар ҳам миллий-маънавий тикланиш заминларидан ҳисобланади. Фуқаролик жамияти, авваламбор, маънавий мезонлар асосида бошқариладиган, кучли хуқуқий давлат, кучли фуқаролик жамиятидир. Юртимизда сиёсий, миллатлараро ижтимоий ва моддий тенгликни таъминловчи самарали тизимга асосланган, қонунларга таянган фуқаролик жамиятини яратиш “Кучли давлатдан-кучли жамият сари” концепсияси орқали амалга оширилмоқда.

Фуқаролик жамиятини барпо этиш Ўзбекситон танлаб олган йўлининг асосий мақсади бўлиб, барча ислоҳатлар, барча чора-тадбирлар, жамият тизимлари шунга йўналтирилган. Мамлакатда бозор муносабатлари шароитида ўз-ўзини бошқариш кенг йўлга қўйилди. Бунда одамларга эркинлик, ташаббускорлик ва тадбиркорлик учун шарт-шароитлар яратиб берилдики, одамлар ўз ҳаётларини эркин равишда ўзлари бунёд этишга киришдилар. Ўзлари истаган меҳнат фаъолияти билан шуғулланмоқдалар. Иқтисодий соҳами, сиёсий ёки маънавий соҳадами, ҳар бир инсон ўз қобилияти, ўз иқтидорига яраша фаъолият билан банд. Аммо бу кўнгилга келганини қилиш, давлат, халқ манфаатларига зид иш билан шуғулланиш дегани эмас. Халқ тинчлиги ва осойишталигини сақлаш, халқ келажагини ҳимоя қилиш қонун билан чеклаб қўйилган. Чунки қонун бор жойда тартиб, тинчлик, осойишталик бўлади. Ҳуқуқий демократик жамиятни барпо этиш шартларидан бири ҳам бу -шу жамиятда қонун устуворлигидир. Шунинг учун Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 18 моддасида “Ўзбекистон халқини, миллатидан қатъий назар Ўзбекистон Республикасининг фуқаролари ташкил этади” дейилганда, Ўзбекистон Республикаси Конститутциясида, ана шу фуқаролик жамияти назарда тутилгандир. Ҳуқуқий-демократик давлатда ана шу халқ мамлакатдаги барча моддий ва маънавий бойликлар эгаси ҳисобланади. Халқнинг хохиш-иродасидан ташқари бу бойликлар четга чиқарилмайди ва бутун бир халқ тамонидан бошқарилади. Ўзбекистон Мустақил давлат сифатида қабул қилган бош қонунида ана шу бойликлар эгаси-Ўзбекистон халқи эканлиги эътироф этилди ва бу бойликлар халқ хохиши бўйича халқ манфаатлари учун сарфланиши белгилаб ўтилди. Ҳуқуқий демократик давлат халқ тақдирини биринчи ўринга қўяди. Унинг ўтмиш маданияти, тажрибаси ва келажагини ўзаро боғлиқ ҳолда ташкил этадики, халқ ўз томирларидан узилиб қолмайди. Шу мақсадда Ўзбекистонда яшаётган барча халқ, миллат ва элатлар тарихи, урф одат ва анъаналари, тили ва маданияти бугунги кунда амал қилмоқда. Ҳеч бир халқнинг маданияти камситилмайди ва таҳқирланмайди. Турли миллат вакиллари ўртасида тенглик, аҳиллик ва ўзаро баҳамжиҳатликни қарор топтириш ҳуқуқий демократик давлатнинг асосий белгиларидан бири. Ўзбекистонда “Ўзбекистон-ягона Ватан” шиори асосида амалга оширилаётган ишлар шу мақсадга қаратилган. Ҳуқуқий саводхонликка эришиш ҳуқуқий-демократик давлатнинг энг катта ютуғи қисобланади. Бунда давлатнинг ҳар бир фуқароси ўз ҳуқуқ ва бурчларини яхши билмоғи ва унга амал қилмоғи, қонун олдида ўз масъулиятини ҳис қилиш мажбурияти ётади. Ўзбекистонда ҳуқуқий саводхонликни ошириш учун турли чора-тадбирлар йўлга қўйилган. “Сиз қонунни биласизми?” деб номланган кўрик-танлов ёшлар ўртасида ҳуқуқий саводхонликни оширишга қаратилган тадбирлардан бири ҳисобланади. Жамиятда фуқаролар қонунга қанчалик амал қилишига қараб, қонунлар ижароси аниқланади. Агар қонун одамлар тамонидан бажарилмаса, у оддий

қоғозлигича қолаверади. Ҳуқуқий маданиятнинг юқори даражада бўлиши ҳуқуқий давлатининг ўзига хос хусусиятидир. Ҳуқуқий маданият қабул қилинган қонунлар сони билан эмас, балки ушбу қонунларнинг ижро этилиши билан белгиланади. Ҳуқуқий-демократик давлат сифатида тараққий этаётган Ўзбекистонда ўз- ўзини бошқаришнинг кенг йўллари жорий этилган. Жумладан, халқ бошқарувининг ижтимоий институти сифатида синовдан ўтган махаллалар мавқеига алоҳида ўрин берилган. Ўтмишда маҳалла одамлар ҳаётида турли эзгу ғояларни тарқатиш, ташаббускорликни қўллаб-қувватлаш, инсонийлик, меҳр-муҳаббатни тарғиб этиш воситаси сифатида амал қилиб келган. Шу боисдан ҳозирги кунда ҳам маҳалла оқсоқоллари ва фаъоллари зиммасига халқ ҳаёти билан чуқурроқ шуғулланиш имкониятлари яратилган. Мустақилликни мустаҳкамлаш, мамлакатда тинчлик ва тараққиётни янада ривожлантириш мақсадида юздан ортиқ миллат ва элатлар фикри, мақсадини амалга ошириш ҳуқуқий демократик жамият барпо этаётган Ўзбекистон учун хос хусусиятдир. Хилма хил партияларнинг вужудга келиши, кўплаб турли давлат ва нодавлат жамоат ташкилотларининг шаклланиши, турли жамғарма, уюшмаларнинг пайдо бўлиши мамлакатда демократия тамойилларининг амал қилаётганидан далолатдир. Шундай эркинликлар бериш билан бирга бу ташкилотларнинг фаъоллиятида халқ ҳаётида Ўзбекистоннинг Конститутцион тузумига зид ҳатти-ҳаракатлар қонун билан чекланган. Ўзбекистон Республикаси Президенти тамонидан 2006 йил ноябрь ойида қабул қилинган “Давлат бошқарувини янгилаш ва янада демократлаштириш ҳамда мамлакатни модернизация қилишда сиёсий партияларнинг ролини кучайтириш тўғрисида” Конститутциавий қонуннинг қабул қилиниши мамлакатда плюрализм тамоийилини амалга оширилишига яратилган яна битта шарт-шароитдир. Кўп партиявийлик-фикрлар хилма-хиллиги. Бирор бир масалани ҳал этишда ҳар бир кишининг ўз фикрини билдириши ва ҳимоя қилиши. И.Каримов ўзининг нутқларининг бирида олий мажлис ноибларига қарата, сиз бу ерга қўйилган масалани фақат тасдиқлаб бериш учун эмас, керак бўлса, талашиб- тортишиб тўғри, ҳаққоний ҳал этиш учун келгансиз, деган фикрни айтганида ана шундай қараш мамлакат тақдири, халқ ҳаётида маълум таъсирга эга эканлигини эътироф этган эди. Шунинг учун таълим тизимида ҳам боланинг мустақил фикр билдириш кўникмасини шакллантиришга катта эътибор берилмоқдаки, токи, демократик давлат сифатида тараққий этаётган Ўзбекистоннинг келажагини улар мустақил бошқараолсинлар. Ҳақиқий мустақил мамлакатда фуқароларнинг ҳар тамонлама мустақил бўлиши қонун билан кафолатланган бўлади. Одамларга шундай шарт-шароит яратиб бериш керакки, токи, у эмин-эркин ижод қилиши, ўзи хохлаган меҳнат фаъолияти билан шуғулланиши, хохлаган динига эътиқод қилиш ёки қилмаслик эркинлиги ва сўз, матбуот эркинлигига эга бўлсин. Ўзбекистон Республикасида бундай эркинликлар Конституцияда белгилаб қўйилган ва у ҳаёт д а ўз аксини топган.

“ Ҳамма учун виждон эркинлиги кафолатланади. Ҳар бир инсон хохлаган динга эътиқод қилиш ва ҳеч қайси динга эътиқод қилмаслик ҳуқуқига эга. Диний қарашларни мажбуран сингдиришга йўл қўйилмайди». Кўпмиллатлик Ўзбекистон фуқароларининг аксарият кўпчилиги ислом динига эътиқод қилувчи кишилардир, лекин бугунги кунда юртимизда ислом динидан ташқари бошқа бир қатор динлар ҳам мавжуддир. Мустақиллик Совет тузуми даврида амал қилиб келган динга бўлган ноўрин муносабатларга барҳам бериш билан бирга диний қадриятларни тиклаш имкониятларини ҳам яратиб берди. Бугунги кунда мамлакатимизда кўплаб масжидлар билан бирга бир қанча христиан черковлари, синагоглар фаьолият кўрсатиб келмоқда. Жаҳон динларидан ҳисобланган ислом дини миллий маънавиятимизни янада юксалишини таъминлаб берувчи, миллий-маънавий тикланишга хизмат қилувчи асосий мезонлардан биридир. Миллий маънавий тикланиш жараёнида диннинг аҳамияти тўғрисида гапирар экан, Президентимиз шундай фикр билдиради: “Барчамизга яхши маълумки, дин азалдан инсон маънавиятининг таркибий қисми сифатида одамзотнинг юксак идеаллари, ҳақ ва ҳақиқат, инсоф ва адолат тўғрисидаги орзу- армонларини ўзида мужассам этган, уларни барқарор қоидалар шаклида мустаҳкамлаб келаётган ғоя ва қарашларнинг яхлит бир тизимидир. Айниқса, кўп асрлар мобайнида халқимиз қалбидан чуқур жой олиб, ҳаёт маъносини англаш, миллий маданиятимиз ва турмуш тарзимизни безавол сақлашда муқаддас динимиз қудратли омил бўлиб келаётганини алоҳида такидлаш жоиз”. Ўзида юксак маънавиятни, комилликни, адолатни, ҳалоллик, поклик сингари фазилатларни улуғлаб уларни жамият ва инсон ҳаётида чуқур илдиз отиб кетишини таъминлаб бераётганлиги учун ҳам бутун дунёда унга бўлган қизиқиш ортиб бормоқда. Динимизнинг асл моҳиятини, инсон камолотида унинг тутган ўрнини вояга етиб келаётган ёш авлодга тўғри тушунтириш бугунги кунда долзарб вазифалардан бири бўлиб қолмоқда. Ислом динининг миллий-маънавий юксалиш йўлида ўрни катта эканлигини бугунги кунда хеч ким инкор этмайди. Ислом динини жамиятдаги ўрнини тўғри тушуна олмаслик, диний қадриятларни менсимаслик маънавий қашшоқликнинг белгиларидан биридир. Бугунги кунда айрим кучлар ўз манфаатлари йўлида ислом динидан фойдаланишга қилаётган ҳаракатлари билан унга доғ тушуриб қўймоқдалар. Улар динни ниқоб қилиб олиб, вояга етиб келаётган, ҳали онги шаклланиб улгурмаган ёшларни ўз тузоғига илинтириш учун чиройли шиорлар билан ниқобланган ғояларни ёшлар онги ва қалбига сингдиришга, улардан ўз манфаатлари йўлида фойдаланишга интилмоқдалар. Президентимиз “Юксак маънавият-енгилмас куч” асарида бундай ҳаракатларнинг зарарли томонлари тўғрисида фикр билдирар экан, “Бундай ножуя ҳаракатлар, аввало, муқаддас динимизнинг шаънига доғ бўлишини,

охир-оқибатда эса маънавий ҳаётимизга салбий таъсир кўрсатишини барчамиз чуқур англаб олишимиз ва шундан хулоса чиқаришимиз зарур” деб айтиб ўтади. Айрим чет эллик “кароматчилар” Ўзбекистонни диний фаъолиятни буғиб қўяётган давлат сифатида унинг дунё ҳамжамияти олдида обрўсизлантиришга урунаётгани сир эмас. Аммо бу билан улар ўз мақсадларига эришаолмайди, чунки бошқалар биладики, Ўзбекистонда диний фаъолият учун барча шарт-шароитлар яратилган. Ҳеч бир тўсиқ йўқ. Ҳатто давлат ташаббуси билан бугунги кунда Ҳаж сафарида қатнашаётган фуқароларимиз сони йилдан-йилга ортиб бормоқда. Турли динга, жумладан, ислом динига оид адабиётлар нашри кенг йўлга қўйилган. Дин халқнинг азалий маънавий меъроси сифатида тан олинган ва бугунги кунда ҳам шу нуқтаи назардан иш олиб борилмоқда. “Ислом дини… биз учун ҳам ахлоқ, ҳам диёнат, ҳам маърифат эканлигини унутмаслик керак” деганларида И. Каримов ана шу мақсадни назарда тутган эди. Демократия ҳар бир халқнинг туршум тарзи, мақсад ва манфаати, орзу ва ниятларидан келиб чиқиб амалга ошади. Демократиянинг маълум бир ўлчови бўлмаганидек, бир мамлакатдан-бошқа бир мамлакатга экспорт қилинмаслиги ҳам унинг ўзига хос хусусиятидир. Бугун Ўзбекистон мустақил мамлакат сифатида демократик тамойилларни амалга ошираётган мамлакатдир. Юртимизда демократиянинг илдизлари қадим – қадимдан шаклланиб келган. Бу ерда шарқона демократия ўзига хос тарзда амал қилиб, халқимизнинг асрий қадриятларига айланиб кетган. Демократия дегани кўнглига келган ишни кўнгли хохлаган жойда қилиш ёки хохлаган гапни гапириш дегани эмас. Шунингдек, Ғарб демократияси билан Шарқ демократияси ўртасида ҳам ўзига хос тафоутлар мавжуд. Демократик жараёнлар агар ғарбда кўпроқ қонун устуворлигига асосланса, шарқда бу жараён асрлар давомида шаклланган анъаналар асосида кечади. Ёки ғарбда кўпроқ инсоннинг шахсий фикри, дунёқараши устувор деб қаралса, Шарқда демократия кўпроқ жамоатчилик фикрига асосланади. Шунинг учун демократияни ўзларича экспорт қилмоқчи бўлаётган айрим ғарблик демократлар бекорга уринишади. Чунки ғарб демократияси Шарққа тўғри келмайди. Аммо шуни айтиб ўтиш ҳам керакки, айрим дунёқараши тор, маънавияти саёз ёшлар орасида ғарбнинг баъзи кўринишларини ҳақиқий демократия, “юқори маданият” белгиси деб қабул қилаётганлигини кўришимиз мумкин. Уларнинг бу ҳатти-ҳаракатлари кенг жамоатчилик тамонидан танқидий баҳоланаётганлиги ҳам бежиз эмас. Ўзимизга хос ҳуқуқий-демократик давлатни барпо этиш ва уни ҳар тамонлама тараққий эттириш йўлида яшар эканмиз, ўзимизга хос ва ўзимизгагина мос тараққиёт йўлимизни белгилаб олганмиз. Бизнинг тараққиёт йўлимиз фақат ўзимизга хос, ҳеч бир давлатни такрорламайдиган, тарихий тажрибаларимизга асосланган тамойиллардан иборат. Бу йўлимиз шундан иборатки, халқни ҳаётини аста-секинлик билан фаровонлаштириб бориш, уларда хусусий мулкка муносабатни шакллантириш, ҳуқуқий савдохонликни ошириш, бор иқтидор, талантини намоён қилаоладиган, ўз

фикри ва дунёқарашига эга, жисмонан ва маънавий баркамол халқни шакллантиришдир. Шундай қилиб, Ўзбекистонда фуқаролик жамияти жумҳуриятимиздаги ўзига хос хусусиятларга мувофиқ шароитда мавжуд бўлиб, демократия туфайли юзага келган ва тобора юксалиб бораётган қулайликлар натижасида ўлкамизда миллий, ахлоқий, диний қадриятлар тикланиб, мустақиллигимизнинг маънавият заминлари теранлашиб, халқимизнинг маданий-маънавий савияси, ҳуқуқий билим ва маданияти ўсиб бормоқда. Буларнинг ҳаммаси иқтисодий ва сиёсий мустақиллигимизнинг қонуний оқибати ва бундан кейинги ўсиши, ривожланиши ва тобора мустаҳкамланишининг муҳим омили, маънавий комолотимизнинг зарур шартидир. Мақсадимиз - демократик, адолатли, фуқаролик жамиятини барпо этиш. Бу бизнинг эзгу орзуимиз, стратегиямиз. Миллий тикланиш ҳамда ривожлантириш умумий мафкурасининг ва кенг қамровли дастурининг моҳияти шундадир.

Похожие

Миллий-маънавий тикланиш, миллий муносабатлар ва жамият тараққиёти,

Миллатлараро муносабатларни ижтимоий-сиёсий ва маданий-маънавий омиллари

Мустақиллик ва миллий-маънавий тикланиш халқимизнинг буюк тарихий ғалабаси

Миллий-маънавий тикланишнинг заминлари ва маданий муаммолари

Мустақиллик-маънавий тикланиш ва юксалиш