Мустақиллик ва демократик жамият қурилишининг ўзбек модели - Идея национальной независимости - Рефераты

Мустақиллик ва демократик жамият қурилишининг ўзбек модели

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

109 KB

Мустақиллик ва демократик жамият қурилишининг ўзбек модели Режа: 1. Мустақиллик – ўзбек халқининг азалий орзу интилиши. 2. Ўзбекистонда демократик жамият барпо этишнинг ўзига хос йўли. 3. Демократик жамият барпо этишнинг “Ўзбек модели”, унинг жамият ижтимоий-сиёсий, иқтисодий ва маънавий соҳаларида намоён бўлиши.

1. Мустақиллик – ўзбек халқининг азалий орзу интилиши XX аср жаҳон тарихида алоҳида ўрин эгаллайди. Бу даврда ҳаёт турли йўналишларда кечди: Биринчидан, дунёда фан-техника ривожланиб, тараққиёт юқори босқичга кўтарилди. Иккинчидан, даҳшатли воқеалар рўй бериб 100 миллионлаб кишининг ёстиғи қуриди, мисли кўрилмаган вайронгарчилик ва тало-фатлар кўрилди. Авваламбор биринчи жаҳон уруши, совет давлати-нинг ўрнатилиши ва иккинчи жаҳон уруши инсоният бошига жуда катта офат ва кулфатлар келтирди. Учинчидан, ер юзининг турли минтақаларида миллий озодлик ва мустақиллик ҳаракатлари кучайиб, ўзга давлатларга тобе бўлиб келган мамлакатлар бирин-кетин озодликка эришди. Тўртинчидан, СССР деб аталган империя емирилиб, унинг ўрни-да бир қатор ёш мустақил давлатлар ташкил топди. Мустақилликка эришган халқлар ўз тақдирини ўзи ҳал этиш, истиқболини ўзи белгилаш, умуминсоний ва миллий қадриятларга асосланган жамият қуриш, ўз миллатининг буюк давлатчилик тарихи асослари билан мустаҳкамланган давлатга асос солиш ҳамда унинг ички ва ташқи сиёсатини дахлсиз олиб бориш ҳуқуқига эга бўлдилар. Мустақилликка эришиш ғояси халқимиз учун азал-азалдан мерос. Шу мақсад халқимизга аждодлар орқали минг йилликлар қаъридан бизгача етиб келмоқда. Президентимиз Ислом Каримов, “Ўзбек миллати азалдан ўз фикр-зикри ўз истиқлоли учун курашиб яшаган, бунга мозий гувоҳ. Миллатимиз тарихи

ҳақидаги ҳақиқат, юртимизнинг фидойи, ўз йўлидан, маслагидан, сўзидан қайтмайдиган фарзандларига очилиши лозим. Билишимиз шарт бўлган тарих саҳифаларини қунт билан варақлаш ҳаммамиз учун ҳам қарз, ҳам фарз” 1 - деганларида ана шу ҳолатни назарда тутади. Халқимизнинг узоқ тарихи у ўз ўтмишида озодлик, истиқлол учун тинимсиз кураш олиб борганидан гувоҳлик беради. Туркистон ўзининг 2 минг йиллик тарихи давомида 800 йилдан ортиқ вақтини мустамлакачилик зулми остида ўтказган. Хусусан, Аҳмонийлар-200 йил, Грек-Македонияликлар-180 йил, Араб халифа-лиги салкам-200 йил, Чингизхон босқинчилари-150 йил, Чор Россия-си ва Совет давлати-130 йил ўлкамизни ўз панжаларида ушлаб тур-дилар. Бу ғоятда даҳшатли ва фожиали даврларда юз минглаб одамлар ўлдирилди ва йўқ қилинди. Кўп бойликлар таланди, шаҳар ва қишлоқлар харобага айлантирилди. Бироқ, ҳеч қандай қирғинлар ва вайронагарчиликлар қанчалик ваҳшийларча амалга оширилмасин, ўзбек халқини миллат сифатида йўқ қила олмади. Халқимиз босқин-чиларга қарши курашни тинимсиз давом эттираверди. Хўш, нима учун халқимизнинг озодлик учун курашлари мағлу-биятга учраб, босқинчиларнинг ҳукмронлиги ўрнатилган вақтлари кўп бўлган. Бунга биринчи навбатда тахтнинг меросхўрлиги ва унинг учун олиб борилган ўзаро урушлар сабаб бўлган. Маълумки, ҳукмронлик қилаётган сулолада ҳамма вақт отаси ёки бобосига ўхшаган ақл ид-рокли ва истеъдодли фарзанд туғилавермаган. Шунга қарамай мерос-хўрлик қонуни бўйича ноқобил фарзанд ҳам тахтни эгаллай берган. Бу хилдаги ҳукмдорлар ўзларининг ожизлиги туфайли шахсий ман-фаат ва ҳузур-ҳаловатни умумдавлат манфаатидан устун қўйиб иш юритган. Натижада мамлакатда инқироз ва қолоқлик юзага келган. Ҳукмдорлардаги кўпхотинлик ва серфарзандлик ҳам катта зиён келтирган. Уларнинг орасида ўнта ёки ундан ортиқ хотинли ва 10-20 нафар фарзандли ҳукмдорларни учратиш мумкин. 1 Каримов И.А. “Биздан озод ва обод Ватан қолсин ” . 2-жилд, –Т.: Ўзбекистон, 1996. 92-б.

Бундай отаси бир ва онаси бошқа фарзандларнинг ҳар бири “тахт менга тегишли” деган фикр билан яшаб, уни эгаллаш учун ака-укаларини ўлдиришдан той-маганлар. Бундай тахт талашишлар жуда оғир оқибатларга олиб келган. Авваламбор, у мамлакатда парокандалик ва тарқоқликни, хавотирлик нотинчликни юзага келтириб, ҳокимият бошқарувига катта зарба берди. Қўшин орасида тарафкашлик ва ўзбошимчалик кучайиб, мамлакат мудофааси жуда заифлашган. Тахт учун курашлар қудратли темурийлар давлатини емирганлигига тарих гувоҳ. 2 Мустамлака даврида Туркистон халқи чет эл босқинчиларига қарши доимий гоҳ пинҳона, гоҳ ошкора равишда курашиб келган. Миллий мустақиллик учун кураш айниқса, Чор Россияси ўлкамизни босиб олгандан кейин авж олди. Шуни алоҳида қайд этиш лозимки, Туркистоннинг Чор Россияси томонидан босиб олиниши, ўлкамиз тарихидаги энг қора, энг қонли саҳифалардан биридир. XIX асрнинг ўрталаридан ўлкамизга нисбатан Россия босқинчилик ҳаракатларини бошлади. Узоқ жангу жадаллар-дан сўнг 1852- 1876 йилларда Қўқон хонлиги, 1865-1868 йилларда Бухоро амирлиги, 1873 йилда эса Хива хонлиги ишғол қилинди. Халқимиз 130 йил мобайнида чексиз ёвузликларни бошидан кечирди. Бундай ёвузликларга нисбатан халқ оммасининг озодлик миллий мустақиллик учун кураши кучая борди. Чор Россияси бос-қинчилиги даврида Туркистон халқлари томонидан мустамлакачилик зулмига қарши исён, қуролли қўзғолон, қаршиликлар ва бошқа шакллардаги 4600 дан ортиқ халқ ҳаракатлари бўлиб ўтди. 3 Чоризмнинг мустамлакачилик зулмига қарши курашда айниқса XX аср бошларида вужудга келган жадидчилик ҳаракати катта ўрин тутади. Жадидчилик ҳаракати намоёндалари мустамлакачилик ва миллий зулмга 2 Зиёев Ҳ. Ўзбекистон мустақиллиги учун курашларнинг тарихи. –Т.: Шарқ, 2001. 7-б. 3 Боймирза Ҳ. “Халқимга сўз”. Ўзбекистон адабиёти ва санъати. 1992. 3 январь.

қарши курашда молларини ҳам, жонларини ҳам аяшмади. Жадидлар ўлкамизни қолоқлик ва зулмдан қутқармоқ учун аввало маърифий маданий ишларни томир орттириб, кейинчалик халқни катта курашга етакламоқчи бўлдилар. Мустамлакачилик ва миллий зулмнинг оқибатларини Фитрат “Темур сағанаси” пьесасида куюниб қўйидагича баён этади: “Ҳоқо-ним, эзилиб таланган, таланиб йиқилган, йиқилиб яраланган Турк элининг бир боласи сендан кўмак истарга келди. Боғлари бузилган, гуллари сўлган, булбуллари учирилган Туроннинг бир қоровули сен-га арз этарга келди. Бағрим ёниқ, юзим қора, кўнглим синиқ, бўйним букик. Сенинг зиёратинга келдим султоним. Эзилган бошим, қисил-ган виждоним, кўйган қоним, ўртанган жоним учун бу сағанангдан даъво излаб келдим. Ҳоқоним! 100 йиллардан бери жафо кўриб ғам чекиб келган Туркнинг қонли кўз ёшларини этакларингга тўкарга келдим. Қоронғулар ичра қолган ўзбек кўзлари учун тупроғингдан сурма олгани келдим. Туркнинг номуси эътибор, иймони, виждони золимларнинг оёғи остида қолди. Туркнинг юрти, улоғи, ўчоғи, турони ёт қўлларга тушди. Туркнинг белгиси онги ўйлови зийраклиги жаҳолат ўлжасига кетди. Сенинг қиличинг билан дунё эгаси бўлган турк тинчгина бир ётоқ тополмай қолди”. 4 Ушбу сатрларда мустамлака даврининг ўзбек халқига келтирган фожиаси ҳаққоний равишда таъсвирланган. Умуман жадидларнинг фаолияти чор ҳукуматининг назорати ва таъқиби учига чиқиб, озодлик ғояси ва курашлари бўғиб ташланган шароитда кечди. Шунга қарамай улар ўзининг ватани озодлиги учун мардонавор курашдилар, бу йўлда жонларини ҳам аяшмади. Маҳаллий халқлар большевикларнинг берган ваъдаларига ишо-ниб кўп маротаба алдандилар. Натижада уларнинг шўролар ҳукума-тига у юргизаётган сиёсатга ишончлари қолмади. Маҳаллий мусул-мон вакиллари 4 Каримов Н. Фитратнинг шайтонга исёни. Ўзбекистон адабиёти ва санъати 1993. 20 август.

ҳар қадамда большевиклар томонидан ўзига нисбатан ишончсизликни, душманликни кўрдилар. Улар фақатгина кураш йўли билан ўз тақдирларини ўзлари ҳал қилишлари мумкинлигига ишон-дилар ва бу йўлда қатъий ҳаракатлар бошланди. Миллатпарварлар-нинг бу ҳаракатига қарши 20-30 йилларда оммавий қатағонлар олиб борилганлиги ҳеч кимга сир эмас. Ана шундай қатағонларнинг илк қурбонлари Акмал Икромов ва Файзулла Хўжаев эдилар. Улар дас-таввал Улуғ Октябрь социалистик революциясини зўр хурсандчилик билан кутиб олдилар. Озгина вақт ўтмай алданганликларини сездилар ва ўз норозиликларини очиқ ойдин билдира бошладилар. Акмал Икромов Ўзбекистон Компартияси раҳбари лавозимида ишлаб юрган даврида 1929 йилда Умумиттифоқ партия конференциясида қатнашиб нутқ сўзлади. У ўз нутқида Ўзбекистон ҳамон мустамлака давлат сифатида яшаётганлигини рўй-рост гапирди. Бу ҳолдан ташвишлан-ган Сталин Акмал Икромовни Ўзбекистонни Совет Иттифоқидан ажратиб олиш ниятида деб айблаб, оттириб юборди. Миллатпарвар-ларнинг тақдирлари ана шу зайлда ҳал бўлаверди. 5 Умуман, 20-30 йилларда миллий мустақиллик учун курашган миллатпарварларнинг 80 мингдан ортиғи сиёсий қатағонга учраган. 1939-53 йиллар оралиғида эса 61799 кишига сиёсий айб қуйилиб, тергов ишлари олиб борилган, улардан 56112 киши жавобгарликка тортилган. Айбдор деб топилганларнинг 7100 таси ўлимга ҳукм қилинган. 6 Хрушчев даврида, гарчи Сталинча оммавий қатағонга барҳам берилган бўлсада, барибир демократия ва ошкораликка йўл берилма-ди. Мустамлакачилик ва миллий зулм яна бир неча ўн йилларга чўзилди ва охир оқибат ижтимоий ҳаётнинг турли соҳаларида инқи-розларнинг келиб чиқишига сабаб бўлди. 5 Зиёев Ҳ. Занжирбанд Ҳукмдорлар. Ўзбекистон адабиёти ва санъати. 1992 й. 18 сентябрь. 6 Каримов И.А. нутқи. “Ўзбекистон овози” газетаси. 1989. 17 сентябрь.

Умуман, б о льшевикларнинг мустамлакачилик сиёсати совет тузумининг барча босқичларида бир текисда кетгани йўқ. Бу сиёсат-нинг отаси бўлган В.И. Ленин ишни эҳтиёткорлик билан, ишонтириш орқали амалга оширди. Унинг шогирди Сталин сиёсий қатағонларга зўр берди. Хрушчев Сталин сиёсатини очиқ танқид қилди, унинг ўзи миллий республикаларни маъмурий-ҳудудий бирликка айлантиришга ҳаракат қилиб, Сталин қилмаган ишларга қўл урди. Брежнев даврида тинимсиз руслаштириш сиёсати олиб борилди. Горбачев даврига келиб эса халқнинг эътиқодини йўқотиб бўлмаслиги равшан бўлиб қолди ва миллийлик аста- секин юзага чиқа бошлади. Шунингдек, бу даврга келиб ижтимоий ҳаётнинг турли соҳаларида инқирозлар кучайиб кетган эди. Шу тариқа “Социализм” тузуми ўзининг ғайри табиийлиги ва самарасизлигини намойиш этиб, мамлакатни ҳалокат ёқасига келтир-ди. Одатдагидек компартия қатағонлар ўтказиш йўли билан четдан “айбдорлар”ни топиб ва халқни чалғитиб инқирозни хаспўшлаш ва ниқоблашга ўтди. Қайта қуриш даврида ҳам 1920-30 ва 1939-53 йиллардаги террорчилик сиёсати қайтарилди, чунончи, Ўзбекистонда “пахта иши” ёки “ўзбек иши” номидан қатағон ўтказилди. Бу даврда шуни ҳисобга олиш керакки, “ўзбек иши” аслида ниқобланган сиёсий кураш бўлиб, мақсад мустамлакачилик ва улуғ миллатчилик сиёсати-ни янада авжига миндириш, халқни оғир аҳволдан чалғитишдан ибо-рат эди. Бу сиёсий найрангларнинг иқтисодий томони ҳам бор эди. Марказга Ўзбекистондан дарё каби оқиб бораётган турли туман бойликларни янада кўпайтириш ва уларнинг заррачасини туб аҳолига юқтирмаслик кўзланган. Бундан ташқари “ўзбек иши” воситасида мамлакатда Ўзбекистонни ишончни йўқотган хавфли зона сифатида гавдалантириб, Россиядан кадрларни- ўз одамларини келтиришни ва республика ҳокимият тармоқларини тамомила эгаллашни мақсад қилиб қўйди. Айни пайтда бир жомадон билан келадиган “устоз”лар-нинг катта бойлик тўплашлари учун шароит яратиш назарда тутила-ди. Бу республика бойликларини навбатдаги ўзлаштиришнинг бир тури эди. Умр бўйи

даҳшатли фожиаларга тўймаган марказ 1984 йил 6-июндан 1988 йил 6-июнга қадар Гдлян ва Ивановлар бошчилигида тергов ишларини ўтказди. “Ўзбек иши” бўйича 58 минг киши ҳар хил уйдирма, бўҳтонлар билан ишдан олиб ташланди. Улардан кўпчилиги раҳбар кадрлар эди. Шунингдек, 4,5 минг киши қамоққа ташланди, хўрланди, мол-мулки таланди. Гдлянчилар ҳеч нарсадан тап тортмай иш олиб бордилар. Улар қонунга бўйсунмаганлар, аксинча қонун уларга бўйсундирилган. Руҳий таъсир ўтказиш мақсадида маҳбуслар узоқ муддат ва ҳеч нарсадан хабарсиз ҳолда сақланган, ҳатто ойлаб сўроқ қилинмаган. Баъзиларни ўлим жазосини берамиз, -деб қўрқи- тиб, зўравонлик билан тергов қилинаётган бошқа юртдошларига қалбаки гувоҳлик беришга кўндирганлар. 7 Умуман, 80-йилларга келиб коммунистик мафкуранинг келажа-ги йўқлиги, узоққа бора олмаслиги аниқ бўлиб қолди. Коммунистик партия истаса-истамаса мавжуд мафкура ва ғояларнинг қисман ўзгар-тириши, шу услубнинг янги шаклларини излаб топиши керак эди. Ана шу ҳаракатларнинг маҳсули сифатида М. В. Горбачёвнинг “қайта қуриш” сиёсати дунёга келди. Аммо у ижобий натижалар бермади. Хуллас, 90 йилларнинг бошига келиб марказ ва иттифоқдош респуб-ликалар ўртасидаги муносабатлар кескинлашиб марказий ҳокимият-нинг обрўйи пасайиб кетди. Сиёсий, иқтисодий ва хўжалик ҳаёти бошқарилмай қолди. Оқибатда турмушнинг барча соҳаларидаги сал-бий аҳволдан халқнинг кун сайин норозилиги ортиб турмуш даража-си ёмонлаша бошлади. Ишлаб чиқариш ва меҳнат интизоми издан чиқди. Бу ҳол табиий равишда халқларнинг кўзини очди, эндиликда улар эскича буйруқбозлик усулини қабул қила олмай қолди. Қисқа қилиб айтганда, шу вақтга келиб республикалар суверени-тетини ва инсон ҳуқуқларини поймол қилган маъмурий буйруқбозлик бошқарувининг истиқболсиз эканлигини ҳаётнинг ўзи кўрсата бошлади. Бу йўлда “қайта қуриш” сиёсати ҳам, Иттифоқ Шартнома-сини тузишга бўлган ҳаракатлар ҳам ҳеч қандай ижобий натижа бермади. Ва ниҳоят марказий

ҳокимиятни сақлаб қолиш ва респуб-ликаларга мустақиллик беришга жон жаҳди билан қаршилик қилувчи кишилар томонидан 1991 йил 18 август куни СССР Вице президенти Г.И. Янаев бошчилигида фавқулодда ҳолат давлат қўмитаси (ГКЧП) тузилдики, бу вазиятни янада чигаллаштирди. Мазкур қўмита СССР президенти М. Горбачёвни ноқонуний йўл билан ҳокимиятдан чет-лаштирди, совет халқига мурожаатнома, давлатлар ва ҳукуматлар бошлиқларига, БМТга мурожаат ва бошқа қарорларни эълон қилди. Фитначиларнинг давлат тўнтариши қилишга уриниши оқибатида 19-21 август кунлари Москвада фожиали воқеалар рўй берди. Фитна ўз вақтида бостирилган бўлсада, мамлакатдаги ижтимоий-сиёсий вазият таранглашди. Марказ ҳокимияти фалаж бўлиб қолди. Шу тариқа КПСС ҳалокатга учради. Республикалар бирин-кетин СССР таркиби-дан чиқиб кетиб, ўз мустақилликларини эълон қилдилар. Ҳамма республикалар қатори Ўзбекистон ҳам 1991 йил 31 август куни ўз мустақиллигини эълон қилди. Мустақилликка эришган давлатлар ўз истиқлол ва тараққиёт йўлларини белгилаб олишга киришдилар. 2. Ўзбекистонда демократик жамият барпо этишнинг ўзига хос йўли Ўзбекистон мустақилликка эришгандан сўнг унинг кун тарти-бида жаҳон андозаларига мос келадиган демократик давлат қуриш сиёсий- иқтисодий, ҳуқуқий, маънавий соҳаларда туб ислоҳотларни амалга ошириш, давлат қурилиши ва ўтказиладиган ислоҳотларни қонун билан мустаҳкамлайдиган ҳуқуқий тизимни барпо этиш вази-фаси турар эди. Чунки, маъмурий буйруқбозлик тизимига асосланган тоталитар тузумга хос ижтимоий муносабатлар ва жараёнлар энди-ликда республикада барпо этиладиган янги жамият манфаатларига мос келмас эди. Мулкчилик, мулкка эгалик қилиш ва уни бошқариш, давлатнинг ижтимоий-иқтисодий ҳаётини

нормал изга солиш шундай жиддий ўзгаришларни ва янгиланишларни тақозо қилар эди. Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, жаҳонда ҳамма мамлакат-ларбоп ижтимоий-иқтисодий ривожланишнинг тамойиллари, барча учун тавсия этиш лозим бўлган тайёр андозалар ҳеч қачон бўлмайди. Шу билан бир қаторда ҳар бир мамлакатнинг йиллар давомида шаклланган анъаналари, қадриятлари мавжуд бўладики, бир тизимдан иккинчи тизимга ўтишда бу ҳолатларни эътиборга олмаслик мумкин эмас. Бироқ мустақилликнинг дастлабки кунларида вақтни бой бермай тезкорлик билан иш тутиш лозим эди. «Шунинг учун ҳам мустақил Ўзбекистон туғилган куниёқ оёққа туришга, ўзи юришга мажбур эди». 7 Шунингдек, Ўзбекистон ўз мустақиллигини қўлга киритган пайтда мамлакат ичкарисида ҳам, ташқарисида ҳам унга шубҳа билан қарайдиганлар бор эди. Мамлакат ташқарисида Собиқ марказдаги айрим кишиларда «Ўзбекистон ўзини мустақил бошқаришга кучи етмайди» десалар, мамлакат ичкарисидаги айрим тоифадаги киши-ларда «энди Ўзбекистон қандай йўлдан боради?», у «марказсиз яшай оладими?», « Ўзбекистон ўз тинчлиги ва барқарорлигини таъминлай оладими?», қабиладаги саволлар вужудга келган эди. Унга ҳар ким ўзича жавоб излар эди. Табиийки, ана шундай зиддиятли ва мураккаб бир шароитда Ўзбекистон учун ўзига хос истиқлол ва тараққиёт йўлини танлаб олиш, янги жамият барпо қилиш учун ўз андозасини ишлаб чиқиш ғоят долзарб масала эди. Ўз навбатида бундай вазифани уддалаш Ўзбекистондаги ижти-моий- иқтисодий ва сиёсий вазият, одамлар ўртасида таркиб топган муносабатлар, уларнинг дунёқараши, диний эътиқоди, руҳияти ва ҳулқ-атвори нормалари шуни тақозо этарди. Айни чоғда, Ўзбекис-тоннинг ўз ижтимоий-иқтисодий ривожланиш андозасини ишлаб чиқишда ривожланган мамлакатларнинг кўп асрлик тажрибасини ўр-ганиш, уларнинг фойдали қисмини ўзлаштириш 7 Каримов И. Ўзбекистон:Милий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. -Т.: Ўзбекистон, 1996. 4-б.

билан барча Ўзбе-кистон халқининг турмуш тарзи ва анъаналарига ҳам таяниш лозим эди. Шунинг учун ҳам Ўзбекистон мустақиллигининг дастлабки куниданоқ, жаҳон ва ўзимизнинг амалиётимиздан олинган барча унумли тажрибани рад этмаган ҳолда ўз ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий-ҳуқуқий тараққиёт йўлини танлаб олишга киришди. Албатта, мамлакат учун ҳаёт-мамот босқичи бўлган бир пайтда унинг янги жамиятга ўтиши билан боғлиқ вазифаларни бажариш давлат раҳбаридан янги шароитга мос бошқарув тизимини ишлаб чиқишни, жамиятнинг иқтисодий асосини вужудга келтиришни тақозо қилади. Шунингдек, аҳолини барча табақаларини ягона мақсад атрофида бирлаштирувчи ғоялар тизимини яратиш лозим эди. Ана шундай мураккаб вазиятда муаммолар устига муаммолар қалашиб ётган бир даврда Президентимиз И. Каримов давлат тепасига келди. 1990-йил март ойида Собиқ Иттифоқ Республикалари ичида биринчи марта Ўзбекистонда Президентлик бошқаруви ташкил этилди. Ҳокимият аста-секинлик билан ягона ҳукмрон партия идораларидан Президент, ҳукумат, маҳаллий идоралар қўлига ўтди. Ўзбек тилига давлат тили мақоми берилди. Миллий ва диний қадриятлар тиклана бошланди. Бу эса Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўлининг шаклланаётганлигини кўрсатар эди. И. Каримов 1991-йил 29-декабрда биринчи марта Ўзбекистон Республикаси Президенти этиб, умумхалқ овоз бериш йўли билан сайланди. У мустақилликнинг биринчи кунлариданоқ Ўзбекистон раҳбари сифатида ўзининг қатъий, илмий асосли хулосаларини ўртага ташлади. И. Каримов 1992-йил 2-июлда Ўзбекистон Олий Кенгаши-нинг XII чақириқ X сессиясида «Истиқлол йўли: муаммолар ва режалар» мавзусида нутқ сўзлади ва у «Бизнинг ижтимоий тараққиёт ва янгиланиш борасида ўз йўлимиз бор»- деб эълон қилди. Бозор иқтисодиётига ўтар

эканмиз, миллий-тарихий турмуш тарзимизни, халқимиз урф-одатларини, анъаналарини кишиларнинг фикрлаш тарзини ҳисобга оламиз, деди ва туб ислоҳотларни амалга ошириш борасида дастлабки тамойилларни белгилаб берди. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўлини белгилаб олишда қуйидаги омилларга эътибор берилди: Биринчидан, Собиқ иттифоқдан қолган мерос ва тажрибалардан унумли фойдаланиш. Иккинчидан, Республиканинг ўзига хос маънавий-руҳий вазия-тидан келиб чиқиб иш тутиш. Учинчидан, Ўзбекистоннинг тараққиёт йўлини ишлаб чиқишда Республиканинг қулай жуғрофий-сиёсий имкониятларини ҳисобга олиш. Тўртинчидан, Ўзбекистоннинг бозор муносабатларига ўтишида ижтимоий, руҳий ва психологик масалаларига эътибор бериш. Бешинчидан, Ўзбекистон сиёсатини белгилашда ислом динига муносабатни ўзгартириш. Олтинчидан, Ўзбекистоннинг бой моддий-маънавий ҳамда ишлаб чиқариш потенциалидан ва кадрлардан унумли фойдаланиш режаларини ишлаб чиқиш. Ушбу кўрсатма ва хулосалар И. Каримов томонидан мунтазам тўлдирилиб, янги қоида ва йўл йўриқлар билан бойитиб борилди. Хусусан, 1992-йил август ойида Мустақилликнинг 1 йиллик тантана-лари арафасида Президент Ислом Каримовнинг « Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли» асари эълон қилиндики, бу асарда Ўзбекистонда демократик давлат барпо этишнинг йўл йўриқлари кўрсатиб берилди. Жумладан, сиёсий соҳада бу:

халқ ҳам бевосита, ҳам билвосита яъни ўз вакиллари орқали давлат ҳокимиятини амалга оширишда тўлиқ иштирок этиши лозимлиги; ҳокимият бўлинишининг жаҳон тан олган қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд ҳокимиятига бўлиниш тамойилини жорий этиш асосида демократияни чуқурлаштириш ҳамда миллий давлатчиликни барпо қилишни; жамиятнинг сиёсий тизимини, давлат идораларининг тузил-маларини тубдан янгилаш ; барча фуқароларнинг қонун олдида ҳуқуқий тенглиги ва қонун устуворлигини таъминлаш; бир мафкуранинг, бир дунёқарашнинг яккаҳокимлигидан воз кечиш, сиёсий ташкилотлар, мафкуралар ва фикрлар хилма-хиллиги-ни тан олиш; демократиянинг қонуний таркиби сифатида кўппартиявий-ликни шакллантириш; Ўзбекистонда туғилиб, унинг заминида яшаётган, меҳнат қилаётган ҳар бир киши, эътиқоди ва қайси миллатга мансублигидан қатъи назар Республиканинг тенг ҳуқуқли фуқароси бўлишга эриши-ш и ни билдиради. Иқтисодий соҳада эса бу: миллий бойликнинг кўпайишини таъминлайдиган барқарор, ривожланиб борувчи иқтисодиётни барпо этишни; ижтимоий жиҳатдан йўналтирилган бозор иқтисодиётини босқичма- босқич шакллантиришни; мулк эгалари ҳуқуқларининг давлат йўли билан ҳимоя қилинишини таъминлаш, ҳуқуқий тенглигини қарор топтиришни; иқтисодиётни ўта марказлаштирмасдан корхоналар ва таш- килотларнинг мустақиллигини кенгайтиришни, давлатнинг хўжалик фаолиятига бевосита аралашувидан воз кечишни. Ижтимоий - маънавий соҳада бу: инсонпарварлик ғояларига содиқликни, инсон, унинг ҳаёти ва шахсий дахлсизлиги, эркинлиги, қадр-қиммати, яшаш жойини танлаш ҳуқуқини сақлаб қолишини;

маънавиятни қайта тиклашни; ўзбек тилини ривожлантиришни; ҳурфикрлилик, виждон ва дин эркинлигини қарор топтиришни; ижтимоий адолат қоидаларини рўёбга чиқариш, аҳолининг энг ночор қатламлари - кексалар, ногиронлар, етим-есирлар, кўп болали оилалар, ўқувчи ёшларнинг давлат томонидан иқтисодий муҳофазага бўлган кафолатлари ҳуқуқларини таъминлашни; одамларнинг истеъдод қобилиятларини намойиш этиш учун шарт- шароит яратиш, маънавий мулкни ҳимоя қилишни билдиради , - деб таъкидлаган эди Президент Ислом Каримов. Мазкур асар Ўзбекистонда янги жамият қуришнинг илмга асосланган дастури ҳисобланади. Бугунги кунда шуни тўла ишонч билан айтиш мумкинки, асарда иқтисодий, ижтимоий-сиёсий ҳаётни қайта қуриш соҳасида илгари сурилган ғоялар ўтган даврда ўзининг тўлиқ ифодасини топди ва жамиятимизни тубдан янги босқичга кўтарди. Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, демократияга асосланган фуқаролик жамиятини барпо этиш босқичма-босқич амалга оширила-диган узлуксиз жараёндир. Шунинг учун ҳам маълум вақт ўтгач, босиб ўтилган йўлга холисона баҳо берилиши ва танланган страте-гияга мос муайян ўзгартиришлар киритилиши – бу ҳаёт тажрибаси-дан ўтган йўлдир. Ана шу ҳолатдан келиб чиқиб айтиш мумкинки, бугунги кунга қадар мамлакатимиз демократик жамиятга ўтишнинг учта босқичини босиб ўтиб, тўртинчи босқичга қадам қўйди. Улар-нинг ҳар бири Президент Ислом Каримов томонидан. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси биринчи чақириқ VI сессиясида (1996 йил 29-август). Ҳозирги босқичда демократик ислоҳотларни чуқур-лаштиришнинг муҳим вазифалари”, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси биринчи чақириқ XIV сессиясида (1999йил 14-апрель), Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда” ва ниҳоят Ўзбекистон Респуб-ликаси Олий Мажлисининг иккинчи чақириқ IX сессиясида (2002 йил 29- август),Ўзбекистонда демократик ўзгаришларни янада чуқурлаш-тириш ва

фуқаролик жамияти асосларини шакллантиришнинг усту-вор йўналишлари”, Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ва Сенати-нинг қўшма мажлисида (2005-йил 28-январ), “Бизнинг бош мақсадимиз - жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир” мавзуидаги маърузаларида кўрсатиб берилди. Мамлакатимиздаги ислоҳотлар босқичма-босқич, юқорида белгилаб берилган вазифаларни қамраб олган ҳолда давом этмоқда. 3. Демократик жамият барпо этишнинг, “ўзбек модели”, унинг жамият ижтимоий-сиёсий, иқтисодий ва маънавий соҳаларида намоён бўлиши Мустақилликнинг дастлабки йилларидан бошланган кенг кўлам-ли ислоҳотлар мамлакатимиз тараққиётининг стратегик мақсади – демократик ҳуқуқий давлат ва бозор иқтисодиётига асосланган адо-латли фуқаролик жамияти қуришга қаратилган эди. Бу белгиланган вазифани амалга ошириш учун эса, қурилмоқчи бўлган давлатнинг модели унинг назарий асослари (андозаси) ҳам аниқ белгилаб берилиши зарур эди. Бу масалани Президентимиз ўзининг 1993йилда ёзган, “Ўзбекистон бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли” номли асарида ишлаб чиқди. Бу асарда бозор муносабатларига ўтиш-нинг шундай йўли танландики, унда республикамизнинг тараққиёт даражалари, аҳолининг турмуш даражаси миллий урф-одатлар, анъ-аналар, демографик жараёнлар, аҳолининг меҳнат қилиш имконият-лари ва бошқа бир қатор омиллар ҳисобга олинди. Ана шундан келиб чиқиб, Президентимиз Ўзбекистонда қурил-моқчи бўлган жамиятнинг тараққиёт моделини ишлаб чиқди. У тарақ-қиётнинг,

“ўзбек модели” шаклида вужудга келди ва Президентимиз томонидан белгиланган беш тамойилга асосланади. Улар қуйидаги-лардан иборат: Биринчи тамойил. Иқтисодиётнинг сиёсатдан устуворлиги . Иқтисодий ислоҳотлар ҳеч қачон сиёсатдан ортда қолмаслиги керак, у бирор мафкурага бўйсундирилиши мумкин эмас. Ички ва ташқи иқтисодий муносабатлар мафкурадан холи бўлиши лозим. Маълумки, шўролар даврида барча соҳалар – иқтисодиёт ҳам, сиёсат ҳам комму-нистик мафкурага бўйсундирилган эди. Давлат мулкидан ташқари жамоат мулки ва шахсий мулк ҳам мавжуд деб таъкидлансада, улар тоталитар тузум сиёсати ва комунистик мафкура белгилаб берган доирадаги мулклар эди холос. Мустақиллик шароитида эса мулк шаклларини ранг-баранглаштириш зарур. Шунинг учун ҳам кўп укладли бозор иқтисодиётини шакллан-тириш, одамларда мулкка эгалик туйғусини уйғотиш, мулкни давлат тасарруфидан чиқариб, хусусийлаштириш орқали тенг ҳуқуқли, рақо-батда ишлайдиган иқтисодиётни шакллантириш вазифаси қўйилди. Шуни қайд этиш лозимки, иқтисодиётни хусусийлаштириш бутун жамият ва ҳар бир кишининг ҳаётига жиддий таъсир кўрсата-диган, кўп ҳолларда турли тўқнашувларни, давлат тўнтаришларини келтириб чиқарадиган ҳолдир. И. Каримовнинг улкан хизматлари шундаки, у мана шундай фалокат (катаклизм)ларнинг келиб чиқмас-лиги учун, ислоҳотларни аҳолининг демографик, ижтимоий психоло-гик хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда босқичма-босқич амалга ошириш сиёсатини юритди. Шу боис кўп укладли иқтисодиётни вужудга келтириш уч босқични ўз ичига олади. Биринчи босқич (1991-1995 йиллар) да қишлоқ хўжалиги, маҳаллий давлат саноат корхоналари, савдо-сотиқ масканлари, маи-ший хизмат кўрсатиш муассасалари, қурилиш ва транспортда турли мулк шаклларининг

юзага келиши учун шароитлар яратилади. 1996-йилга келиб уй-жой фондининг 96 фоизи хусусий мулк қилиб берилди. Иккинчи босқич (1996-1998 йиллар) да ўрта ва йирик давлат корхоналарининг саноатда 62 фоизи, қишлоқ хўжалиги ва савдо шо- хобчаларида – деярли 100 фоиз, қурилишда 79 фоиз, маиший хизмат кўрсатишдаги муассасаларнинг 57 фоизи хусусийлаштирилди. Учинчи босқич (1999-йиллардан) Йирик ва стратегик аҳамият-га эга бўлган корхоналар хусусийлаштирила бошланди. Бу босқичда чет эл инвестицияларини иқтисодиётга жалб этишнинг янги дастури ишлаб чиқилди. Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, давлат мулкини шошма-шошарлик билан хусусийлаштиришга, ўзбошимчалик билан эгаллаб олишга йўл қўйиш мумкин эмас. Хусусийлаштириш жараёни махсус дастурлар асосида, давлатнинг қаттиқ назорати остида амалга ошири-лиши лозим. Давлат тасарруфидан чиқариладиган ва хусусийлашти-риладиган корхоналар ўтиш даврининг ҳар бир босқич вазифалари-дан келиб чиққан ҳолда аниқланиши керак. Уй-жой фондини, маи-ший хизмат кўрсатиш, савдо ва умумий овқатланиш, қишлоқ-хўжали-ги, маҳаллий ва енгил саноат корхоналари ҳамда ташкилотларини хусусийлаштириш биринчи навбатдаги амалга ошириладиган чора-тадбирлар жумласига киради. Бошқа тармоқдаги корхоналарни дав-лат тасарруфидан чиқариш ишлари асосан ҳиссадорлик, корхоналар-ни мулкчиликнинг жамоат шаклига ўтказиш принциплари бўйича амалга оширилади. Хуллас, бу ислоҳотларни амалга оширишда кўзланган мақсад одамларга « иқтисодий фаолият учун эркин шароит туғдириб бериш» орқали халқ фаровонлигини оширишдир. Биз шуни англаб етаяпмиз-ки, одамлар иқтисодий муносабатларда эркин бўлмай туриб, давлат ва жамият ҳаётида фаол қатнаша олмайдилар. Камбағал, бир бурда нонга, ишга муҳтож одам ўз

юрти, ўз давлати учун қайғурмайди. Бадавлат яшаш уят эмас, балки шахснинг ижодий кучларини тўлиқ рўёбга чиқариш шартидир. Иккинчи тамойил. Давлат – бош ислоҳотчи . У ислоҳотларни устувор йўналишларини белгилаб бериши ва уни изчиллик билан амалга ошириши лозим. Жаҳон тажрибаси иқтисодиётни давлат йўли билан тартибга солиш зарурлигидан далолат бермоқда. Том маънода ўзини ўзи тартибга солиб турадиган бозор бўлмайди. Давлат алоҳида мавқега кўра ҳамма даврларда иқтисодий жараёнларга таъсир ўтказиб келган. Мустабид тузум асоратларидан холос бўлиш жараёнида ўзини ўзи тартибга соладиган етук ривож-ланган иқтисодий механизм бирданига вужудга келиб қолмайди. Шу боисдан маъмурий буйруқбозликка марказлашган иқтисодиётга асос-ланган тузум зиддият ва қаршиликларни енгиб ўтиш, янги муноса-батларни қарор топтириш учун ўтиш даври керак зиддиятларга бой бўлган ўтиш даври шароитида иқтисодиётни, ислоҳотларни ўз ҳолига ташлаб қўйиб бўлмайди. Ўтиш даврида халқ хўжалигининг, айниқса, унинг асосини, тизимини белгилайдиган, тармоқларнинг фаолиятини қўллаб қувватлаши, нарх- наволарни тартибга солиб туриши, солиқ солиш ва қарз беришда имтиёзлар яратиши, шунингдек, бевосита ёрдам кўрсатиш йўли билан ана шу тармоқларга мадад бериши лозим. Бозор муносабатлари йўлига ўтган кўпгина мамлакатларнинг тажрибаси давлат ҳамиша аҳолининг ҳам, ишбилармонларнинг ҳам ислоҳотларга тайёргарлик даражасини кўрсатади. Давлат уларни янгича яшашга йўллаган ва рағбатлантирган. Шу билан бозор иқтисодиётига тезроқ ва қийинчиликсиз ўтишга ёрдам берган. Давлатнинг ислоҳотчилик вазифаси - иқтисодий ислоҳотларнинг асосий йўналишларини ва бозор иқтисодиётига ўтиш йўлларини ишлаб чиқишда ташаббускор бўлишдан иборат. Давлат иқтисодий ислоҳотларнинг асосий йўналишларини ишлаб чиқишда ўз

органлари орқали иштирок этади. Энг муҳими, уларни бевосита амалга ошириш керак. Шундай қилиб, давлат ислоҳот жараёнининг марказида бўлиши шарт. Чунки, фақат давлатгина умуммиллий иқтисодий манфаатларни мужассам ифодалашга ва ҳимоя қилишга, аҳолининг барча кучларини ўртага қўйилган мақсадларга эришиш учун жипслаштиришга қодир. Учинчи тамойил. Жамият ҳаётининг барча соҳаларида қонуннинг устуворлиги Қонуннинг устуворлиги – ҳуқуқий давлатнинг асосий прин-ципидир. У ҳаётнинг барча соҳаларида қонуннинг қатъиян ҳукмрон-лигини назарда тутади. Ҳеч бир давлат органи, ҳеч бир хўжалик юритувчи ва ижтимоий- сиёсий ташкилот, ҳеч бир мансабдор шахс ҳеч бир киши қонунга бўйсуниш мажбуриятидан халос бўлиши мум-кин эмас. Қонун олдида ҳамма баробардир. Қонуннинг устуворлиги шуни билдирадики, асосий ижтимоий, энг аввало, иқтисодий муно-сабатлар фақат қонун билан тартибга солинади, унинг барча қатнаш-чилари эса ҳеч бир истисносиз ҳуқуқ нормаларини бузганлиги учун жавобгар бўлади. Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, қонунларга итоат қилишда, унинг ижросини таъминлашга маъсул бўлган киши-лар ҳар доим оддий фуқароларга “эталон” бўлишлари лозим. Улар томонидан қонунларнинг бузилишига қаратилган ҳар бир кичик хатти- ҳаракатлар нафақат умумий тараққиётга, шунингдек фуқаро-ларнинг ҳокимиятга ишончининг барбод бўлишига олиб келади. Шу маънода ҳам қонун устуворлигини таъминлашда фуқароларга қара-ганда унинг ижроси учун маъсул бўлганлар кўпроқ, етакчилик қилишлари талаб этилади. Қонунларнинг ҳар қандай шахс, гуруҳ, сиёсий кучлар ёхуд ижтимоий табақалар манфаатларидан устун бўлишини реал таъминлаш орқалигина демократияни ривожланти-риш, унинг жамиятда амал қилишига эришиш мумкин бўлади. Унинг амал қилиши ҳар иккала ҳокимият ва фуқаро манфаатларига мос келади.

Мазкур тамойил жамият ҳаётида бирданига тўлиқ қарор топиб қолмайди. У нисбатан узоқ муддат талаб қиладиган, босқичма-босқич ва доимий ривожланиб борадиган жараён. Унинг тўлиқ қарор топиши учун ўзаро муштарак бўлган қуйидаги уч омил муҳим аҳамият касб этади. Биринчи омил. Жамиятнинг ижтимоий ҳаётнинг барча жабҳа-ларини қамраб оладиган пухта ва заруратга қараб ўзгарувчи қонунлар мажмуасининг вужудга келиши, доимий такомиллашиб бориши; Иккинчи омил. Жамият аъзоларининг ҳуқуқий саводхонлиги даражаси ва қонунга итоатгўйлигининг юқори даражада бўлиши; Учинчи омил. Мавжуд қонунларни ҳаётга татбиқ этишнинг зарур иқтисодий шарт-шароити, сиёсий-маъмурий ва ижтимоий механизмини яратиш. Тўртинчи тамойил. Республика аҳолисининг ўзига хос ижти-моий демографик, психологик маданий-тарихий хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда кучли ижтимоий сиёсат юритишдан иборат. Бозор муносабатларини жорий этиш билан бир вақтда, айниқса, кам таъминланган оилаларни, болалар ва кексаларни ҳимоялаш юзасидан таъсирчан чоралар кўрилиши лозим. Кучли ижтимоий сиёсатнинг таркибий қисмлари ва йўналиш-лари кўп. Улар ижтимоий таъминот яъни иш ўринлари яратиш, соғлиқни сақлаш, халқ таълими маданият, жисмоний тарбия ва спорт соҳалари фаолиятини маблағ билан таъминлаш ва ислоҳ қилишдан тортиб, жиноятчиликка қарши курашиш, ҳуқуқ-тартиботни таъмин-лашгача бўлган масалаларни қамраб олади. Кучли ижтимоий сиёсат орқали давлат кам таъминланган, маъ-лум бир сабабларга кўра, ижтимоий муносабатларда фаол қатнаша олмайдиган ёки қатнашиш имкониятлари чекланган фуқароларни ўз ҳимоясига олади. Айниқса, мулкий муносабатлар кескинлашган яъни мавжуд ижтимоий

(давлат) мулкларни тақсимлашда ноҳақликлар, алдаш ва ғирромликларнинг авж олиши туфайли оддий кишилар зарар кўрадилар, адолатсизликка, ҳуқуқ- ҳақсизлик ва зўравонликка алмашади ва шундай ҳолатлар оддий ҳол бўлиб қолади. Давлат идораларида юзага келган таъмагирлик, коррупция оддий одамларни ислоҳотлардан, давлат сиёсатидан узоқлаштиради. Шунинг учун кучли ижтимоий сиёсат моддий ёрдамга муҳтож кишиларнигина эмас, балки ҳаммани давлат сиёсатига зид бўлган хатти-ҳаракатлар-дан ҳимоя қилиш, барчанинг конституциявий ҳуқуқларини таъмин-лаш, энг аввало ёрдамга, ҳимояга муҳтож кишиларни давлат ҳимоя-сига олишдир. Ўзбекистон оилаларига кўп болалилик хос. Аҳолининг 60 фоизи қишлоқларда яшайди, қишлоқларда эса ишлаб чиқариш муносабат-лари ва ижтимоий-маданий институтлар инфраструктураси кам ривожланган. Аҳоли сонининг ўсиши эса асосан қишлоқ аҳолисининг ҳисобига рўй бермоқда. Демак, кучли ижтимоий сиёсат ана шу жойларда яшаётган аҳолини бозор иқтисодиётига ўтаётган шароитида ҳар томонлама яъни ижтимоий, иқтисодий, ҳуқуқий ва маънавий жиҳатдан ҳимоя қилиш, қўллаб- қувватлашдир. Кучли ижтимоий сиёсат олиб бориш ва аҳолининг турли қат- ламларини ижтимоий муҳофаза қилиш “ўзбек модели”нинг инсонпарварлик моҳиятини белгиловчи тамойилларидан биридир. Бешинчи тамойил. Ислоҳотларни босқичма-босқич амалга ошириш. Ушбу сиёсатни амалга оширишда «Янги уй қурмай туриб, эскисини бузма» деган қоидага амал қилинади. Марказлаштирилган тартибда режалаштириш ва бошқарувнинг маъмурий-буйруқбозлик услубида бозор иқтисодиётига ўтиш – бу мавжуд хўжалик усулини янгилаш ёки такомиллаштириш эмас, балки тамоман янгича хўжалик тизимини жорий этиш. Бу бир сифат ҳолатидан иккинчисига ўтиш. Бу одамлар учун мутлақо янги ҳаёт фалсафасидир. Шунга кўра, у бир

вақтнинг ўзида бўладиган тадбир сифатида амалга оширилиш мумкин эмас, балки бир қанча босқич-ларни ўз ичига олувчи узоқ даврни талаб этади. Фақат фармонлар ва фармойишлар чиқариш билан бозор иқтисодиётини барпо этиб бўлмайди. Бозор иқтисодиётига ўтиш учун қонунлар қабул қилиш, мулкчиликнинг барча шакллари тенг ҳуқуқ-лилигини эълон қилишнинг ўзи етарли эмас. Бу қонунларни рўёбга чиқаришни таъминлайдиган чинакам воситалар зарур. Бу воситалар бирданига амал қилиб кетмайди. Улар аста-секин такомиллашиб боради ва изга тушади. Бир ижтимоий-иқтисодий тизимдан иккинчи-сига ўтиш сохта инқилобий сакрашлар билан юз бериши мумкин эмас. Ҳар бир инқилобий қарорлар жуда катта ижтимоий ларзаларни келтириб чиқаради. Бунга Шарқий Европа мамлакатлари танлаган йўлни мисол қилиб кўрсатиш мумкин. Бозор муносабатларига ўтишда «шок тера-пияси» (фалаж қилиб даволаш) усулидан фойдаланилди. Мамлакатлар халқаро валюта фондининг маслаҳатларига амал қилиб, нарх-навога тезроқ эркин тус беришга, солиқ, кредит ва валюта сиёсатининг чекланган чоралари воситасида молия – пул барқарорлигига эришишга зўр берилди. Фалаж қилиб даволаш усули – иқтисодиётни тоталитар тузум-дан бирданига ажратиб олиш, пул-молиявий усулларни бозор муно-сабатларини ривожлантиришнинг ўзига хос тезлатгичига айланти-ришни мақсад қилиб қўйган эди. Бироқ бундай ёндашувнинг оқибати жуда оғир бўлганлигини қуйидаги мисоллардан кўриш мумкин. Югославияда – бу иқтисодиётнинг кескин пасайишига, федера- циянинг парчаланишига, миллатлараро зиддиятларнинг келиб чиқи-шига сабаб бўлди. (А. Маркович режаси).

Чехословакияда – бу усул мамлакатнинг бўлиниб кетиши ва иқтисодиётнинг пасайишига олиб келди. (В. Клаус режаси). Руминия ва Болгарияда – бу усул пулнинг қадрсизланишига, ишсизлик, қашшоқликнинг ва ишлаб чиқаришнинг кескин пасайи-шига олиб келди. Президентимиз И. Каримов бозор иқтисодиётига «фалаж қилиб даволаш» усули орқали ўтиб бўлмаслигини очиқ эълон қилди ва «Бозор иқтисодиёти томон сакрашларсиз инқилобий ўзгаришлар йўли билан эмас, балки изчиллик билан босқичма-босқич бориш керак» деган хулосага келди. Ҳар бир босқичнинг устувор вазифалари бўлиб, босқичнинг қанча вақт давом этиши унда ҳал қилиниши лозим бўлган муаммоларга, ташқи омилларнинг нечоғли қулайлигига, аҳолининг фидокорлигига боғлиқ. Бозор иқтисодиётига ўтишда кишиларнинг тафаккурини, одат тусига кирган қоидаларни ўзгартириш жуда муҳим ва бу иш узоқ муддатни талаб қилади. Шу билан бир вақтда иқтисодий ислоҳотлар-ни амалга оширишда сусткашлик қилиш, тегишли қарорларни вақти-да қабул қилмаслик иқтисодиёт ва ижтимоий соҳадаги шундай ҳам қийин аҳволни оғирлаштириб қўйиши мумкин. Бозор муносабатларига хос бўлган руҳият, дунёқараш шаклла-ниб, одамлар шунга мувофиқ иш тута бошлаган тақдирдагина бозор иқтисодиёти, воқеликка айланади. Шу сабабли энг асосий вазифа – ижтимоий ларзаларсиз, одамларнинг қашшоқлашувига йўл қўймаган ҳолда ижтимоий-иқтисодий тараққиётнинг янги босқичига ўта боришдан иборат. Ушбу тамойиллар Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўлининг асосини, ўтиш даври дастурининг негизини ташкил этади. Уларнинг амалга оширилиши мамлакатда ижтимоий-сиёсий барқа-рорликни, энг муҳим бозор муносабатларини изчил жорий этишни таъминламоқда. Тараққиётнинг «ўзбек модели» халқимизнинг мил-лий давлатчилик анъаналари,

қадриятлари ва менталитетига таянган, айни вақтда, жамиятни ислоҳ этиш борасидаги дунё тажрибасининг илғор ютуқларига асосланганлиги туфайли халқаро ҳамжамият томонидан эътироф этилмоқда.

Похожие

Жамият тараккиётининг узбекча модели

Ўзбекистонда демократик жамият қуришнинг миллий, умумбашарий тамойиллари ва қадриятлари

Демократик жамият тўғрисидаги дастлабки қарашлар ва унинг ривожланиш босқичлари

Ўзбекистонда демократик жамият қуриш назарияси ва амалиёти» фанининг предмети, назарий асослари

Маънавият ва мустақиллик