Ҳаммабоп ёхуд тақлидона демократия - Идея национальной независимости - Рефераты

Ҳаммабоп ёхуд тақлидона демократия

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

59 KB

Ҳаммабоп ёхуд тақлидона демократия Жаҳонда демократиянинг ёйилиши мураккаб ва зиддиятли жарасн сифатида кечган. Зеро, ҳар ким демократиядан ўзи истаган нарсани топмокчи бўлади. Аслида, чинакам де мократия акл-идрок учун жиддий синов, бой маънавиятнинг ўзига хос кўригидир. Чунки халқнинг онглилиги, ўзини ўзи англаши демократиями кувватлантиради. Демократия иисон учун ҳаётини ўз ақл-идрокига таяниб, ўз хохиш-истагига монанд тарзда куришга имконият яратиши билан хам жозибалидир. Демократия шахсга имкон кадар эркинлик беради, бирок шунта яраша масъулият хам юклайди. Муҳими, демократия тарафдорлари, бу ғояни ҳимоя қилишга шай турганлар миллионларни ташкил этади. Давлат ҳокимиятини шакллантиришда иштирок этиш ҳукуки, фикр эркинлиги, қонун олдидаги тенглик ва инсон ҳуқукларини таъминлагани боис демократия умуминсоний қадрият сифатида эътироф этилади. Президент Ислом Каримов таъбири билан айтганда, «бугунги замонда асосий демократнк тамойилларни рад этадиган бирон-бир давлатни ер юзида учратиш кийин»'. Бинобарин, демократия халқ иродасини ифода этади ва шахе салоҳиятини рўёбга чикариш учун кулай макон сифатида хизмат килади. Мустақилликка эришгач, Ўзбекистон ҳам демократик тараққиёт йўлини танлади. Бу ҳақда Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов шундай дейди: «Истиклол биз учун та-раққиётнинг бутунлай янги, кенг уфкларини очди. Ўз келажагимизни ўз кўлимиз билан яратадиган бўлдик. Ҳаётимиз ва умумий хонадонимизни миллий манфаат ва қадриятларимизга, умумэътироф этилган демократик мезонларга монанд қилиб куришдек ноёб тарихий имкониятга эга бўлдик». Дар хакиқат, истиқлол йилларида Ўзбекистон тарақкиётида демократиянинг умумэътироф этилган тамойиллари ва халқимизнинг миллий хусусиятлари ҳамда дунёқараши мутапосиблиги

таъминланди, бошқача айтганда, умуминсонийлик ва миллийлик мувозанатига эришилди. Таъкидлаш жоизки, демократлаштириш жараёнларини амалга ошираётган халқимиз тарих олдида ўзига хос имтиҳон ўтамокда, даврнинг мураккаб синовларини бошдан кечирмокда. Бирок «Биз демократик жамият барпо этиш сари кадамларимнзни кимгадир яхши кўриниш, кимгадир ҳисобот бериш ва сохта обрў топиш учун эмас, аввало - халқимизнинг хохиш-иродаси билан танлаб олинган, миллий манфаатларимизга жавоб берадиган манзилга босқичма-боскич ривожланиш йўли билан етиб бориш учун кўймоқдамиз» . Дарҳақиқат, Ўзбекистонда демократия халқка хушомад килиш ёхуд жаҳон ҳамжамиятига манзур бўлиш учун қарор топтирилаётгани йўк. Ўзбекистонда демократия ривожланган мамлакатларнинг эътирофи учун ёхуд бир ховуч ваз анфурушларнинг бақир-чакирларини тўхтатиш учун қарор топтирилаётгани йўк. Ўзбекистонда демократия ҳар бир инсоннинг иродаси, кобилияти, тафаккуригаривож берадиган тузум экани учун шакллантирилмоқда. Ўзбекистонда демократия фукароларнинг маифаатларини рўёбга чикариш учун кулай замин яратиши туфайли ривожлантирилмокда. Ўзбекистонда демократа Ҳазрати Инсон барча жараёнларнинг марказига кўйилиши сабабли карор топтирилмоқда. Башарият тарихи аксарият мамлакатларда жамиятни дсмократлаштириш жараёнлари узоқ муддат давом этгани хакида гувоҳлик беради. Зеро, демократия ўрнатилмайди, балки яратилади. Чунки «...демократия тегишли институтлар ва жараёнлар тизими эмас, балки маданиятдир, аниқроғи, демократик маданиятнинг етилиши хосиласидир». Ахир, одамлар дунёқараши, фикрлаш тарзи ва онглилик даражасини бир кунда ё бир йилда ўзгартириш мумкин эмас. Мустақилликнинг қиска даври давомида Ўзбекистон Республикасида қам демократик давлатнинг мустахкам пой-

деворини яратиш борасида муҳим натижаларга эришилди. Бироқ «...биз ҳозир демократик давлат қуришнинг бош- ланғич даврини бошимиздан кечиряпмиз, бу жараён учун муайян вақт керак, лекин бизни шоширувчилар ҳам топилади. Бирок бу масалада шошма-шошарликка йўл кўйиб бўлмайди. Ахир, биз ҳозирча кўпрок бу дав-латнинг шаклу шамойилини яратиш устида иш олиб боряпмиз, аммо, энг муҳими - уни маъно-мазмун билан тўлдиришдир». Мураккаб табиатга эга бу жарасн эса, табиий,ки бир текис кечмайди. Сиёсатшинос олим . Бжезинский посттоталитар давлат ларда демократияни карор топтириш жараёнини уч боскичга ажратади. Биринчи боскич коммунистиқ тартиботнинг емирилишидан бошланиб, унда ҳокимият тузилмаларини янгилаш ва иқтисодиётни тиклашгаэътибор берилади, сиёсий тизимда жиддий ўзгаришлар юз беради. Бу боскичда асосий демократик институтлар карор топтирилади, оммавии ахборот воситалари партия назоратидан халос этилади, давлатнинг ялпи назоратига чек қўйилади, демократик ўзгаришларни ёкловчи сиёсий кучлар пайдо бўлади. Олимнинг фикрича, бу боскич 1 йилдан 5 йилгача давом этиши мумкин. Иккинчи боскичда иқтисодий тизимда жиддий ўзгаришлар юз беради, сиёсий сохада баркарорликии таъминлаш усту- ворлик касб этади, янги Конституция қабул қилинади, янги сайлов тизими қарор топтирилади, демократик сайловлар ўтказилади, давлат бошқаруви тизимини номарказлашти- риш амалга оширилади, ҳудудларнинг ваколатлари кучай- тирилади, демократик кучлар янада мустахкамланади. Туб иқтисодий ислохотлар амалга оширилади - замонавий банк тизими шакллантирилади, мулк хусусийлаштирилади, мулк- дорларнинг ҳуқуқлари қонуний мустахкамланади. Демократик институтларнинг баркарор амал килиши, жамият аъзоларининг сиёсий маданияти юксалиши, икти- содиётнинг баркарор ўсиши учинчи боскич бошланаётга- нидан дарак беради. З.Бжезинскийнинг тахминича, иккинчи боскичнинг давомийлиги 3-10

йилни ташкил этса, учинчи боскич ўртача 5-15 йил давом этади. Кўриниб турибдики, тоталитаризмдан демократияга ўтиш, айримлар айтмокчи, кўз очиб юмгунча битадиган иш бўлмай, 30 йилгача давом этиши мумкин. Шу маънода , айрим кучларнинг муайян давлатлардаги демократик жараёнларни сунъий тезлатишга уринишлари ҳеч кандай назарий ва амалий асосга эга эмас . Негаки , демократ - лаштириш серқирра ва мураккаб жараён бўлиб , мамлакатда демократик институтларнинг таркиб топиши ва амал килиши хали бу давлатда демократия қарор топганини билдирмайди . Зеро , «... демократия - фақат назария ёки сиёсий жараёнги - на бўлиб кол май , шу билан бирга , халқнинг турмуш тарзи ва унинг бутун рухияти , анъаналари , маданияти , психоло - гиясининг хусусиятлари хамдир . Демократия ғояларини баён килиш мумкин, сиёсатда демократияни юкоридан «тушириш» мумкин. Лекин бу билан демократия сизу бизнинг амалий хаётимизга сингмайди. Демократия жамиятнинг қадриятига, ҳар бир инсоннинг бойлигига айланмоғи лозим. Бу эса бир зумда бўладиган иш эмас. Халкнинг маданиятидаи жой ололмаган демократия ўша халқ турмуш тарзининг таркибий қисми хам бўла олмай- ди. Бу тайёргарлик кўриш ва демократик тамойилларии ўзлаштиришдан иборат паллаларни ўз ичига оладиган узоқ муддатли жараёндир. Баъзи давлатларда бунга эриш- гунча кўплаб авлодлар умри ўтган». Демак, демократик қадриятларни кишилар онгига синг- дирмасдан туриб, демократик институтларнинг фаолиятини самарали ташкил этиб бўлмайди. Демократлашув жараёнла- рини сунъий тезлатишга хар кандай уриниш аслида табиий тадрижий ривожланишга инқилобий зулм ўтказишни англа- тади ва ясама, сохта демократиянинг шаклланишига олиб келади. «Рангли инқилоб»ларни хам ўзгача мантик билан тушунтириб бўлмайди. Қолаверса, демократияни умуминсоний қадриятдан универсал қадриятга айлантиришга ҳавасманд кучлар ҳам йўк эмас. Улар демократияни мавжуд барча муаммоларнинг давоси сифатида тортик қилиб, турли мамлакатлардаги

дe мократик жараёнларни бир андозага солишга уринмокда. Ваҳоланки, «...барча мамлакатлар учун, уларга хос хусу-сият ва аломатларни ҳисобга олган холла, бирдск мос келадиган яккаю ягона — универсал демократия модели йўк ва бўлиши мумкин эмас» . Демократиянинг барча даврлар ва халқлар учун умумий бўлган қонуниятлари, тамойилларини тан олган холда, унинг миллий моделларини фарқлаш зарур. Чунки демократии институтлар, демократия тамойиллари ва меъёрлари улар жорий этилаётган ҳудуддаги миллий манфаатлар ва тарихни хисобга олмасдан туриб, шаклланиши мумкин змас. Шу боис, демократия бошқа давлатлардан оддийгина ўзлаштириш ёки нусха кўчириш ёхуд таклид килиш орқали карор топ- тирилмайди. Балки у ҳар кандай жамиятнинг табиий ривож- ланиши асосида шаклланадиган ва такомиллашадиган узлук- сиз, тадрижий жараён ҳисобланади. Демократок давлат сари харакат турли мамлакатларда турли шароит ва турфа шаклларда юз бериши тайии. Мам- лакатни демократик модернизациялаш натижасида мукаррар равигада ривожланган Ғарб давлатларидагига ўхшаш сиёсий тизимларнинг вужудга келиши назарда тутилмайди. Зеро, ҳар бир мамлакатда демократиянинг ўз киёфаси бор. Чунки одамлар онгида демократик қадриятларни карор топтириш ўзига хос тарзда, юзлаб йиллар давомида таркиб топган та-факкур табиатини ҳисобга олган холда амалга оширилади. Гегель ибораси билан айтганда: «Ҳар бир давлат курилиши маълум халқ миллий маънавий маҳсули, ўзлигини намоён этиш ва маънавий онглилик тарақиетининг пиллапоясидир. Бу тараккиёт зиналарни қадам-бақадам босиб, бир меъёрдаги харакатни, вақтдан ўзиб кстмасликни такозо этади»'. Демок ратиянинг яшовчанлиги ҳам унинг мавжуд миллий, диний, маданий хусусиятларни инкор килмаслигида, миллий ўзига хосликка зарар етказмаган ҳолда ривожлана олишидадир. Айрим сиёсатдонларнинг Шарк ва Ғарб демократияси ўртасида фарқ йўк, демократия ҳамма ерда бирдек бўлиши керак кабилидаги фикрлари назарий ва амалий жиҳатдан пуч. Ҳаттоки, Ғарб ва Шарк демократиясини қўя туриб,

АҚШ, Буюк Британия, Франция, Германия ва бошқа давлатлардаги демократик жараёнларни тақкослаганимизда хам, уларнинг ҳар бирида ўзига хос белгиларни кўрамиз. Бошқарувда ўзгалардан андоза олиш, кўр-кўрона нусха кўчириш мамлакатни боши берк кўчага киритиб қўяди. Масалан, Ғарб дсмократиясига Шарк мамлакатларида таклид қилиш, уни жорий этиш кутилмаган фожиаларга олиб келиши мумкин. Бу жиҳатдан барча халқларнинг эҳтиёжларига тўла- тўкис жавоб берадиган ҳаммабоп демократия моделининг мавжудлиги ҳақидаги фикр аслида демократия ғоясини обрўсизлантирастган пуч ғоядан бўлак нарса эмас. Жаҳонда демократиянинг нечоглик асраб-авайланиши ёки тоиталиши айнан шу омилга боғлик бўлиб бормокда. Демак, демократиянинг умумэътироф этилган қадриятлари ҳамда миллий қадриятлар муштараклигига эришиш демократик ислоҳотлардаги тадрижийлик ва изчилликни кафолатлайди.

Похожие

Демократия - халқ ҳокимияти демакдир

Демократия. Демократиянинг асосий концепциялари

Глобаллашув тузоғи

Диний фундаментализм ва экстремизм

Узбегим давлатин қурсак майлими