ТЕЗОҚАРЛАР ТЎҒРИСИДА УМУМИЙ МАЪЛУМОТЛАР - Механика - Рефераты

ТЕЗОҚАРЛАР ТЎҒРИСИДА УМУМИЙ МАЪЛУМОТЛАР

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

859.5 KB

ТЕЗОҚАРЛАР ТЎҒРИСИДА УМУМИЙ МАЪЛУМОТЛАР Режа: 1. Тезоқарлар тўғрисида умумий маълумотлар 2. Тезоқарларнинг гидравлик ҳисоби 3. Кучайтирилган ғадир-будурли тезоқар ҳисоби

Каналнинг юқори бьефидаги сувнинг нов бўйича унинг тубидан ажралмаган ҳолда катта тезликда пастки бьефга сув ўтказувчи, тубининг нишаблаги критик нишабликдан катта бўлган иншоотларга тезоқорлар деб аталади. Тезоқарларнинг асосий хусусиятлардан бири, уларда энергияни сўндириш бир жойда содир бўлади, шунинг учун иншоот охирида махсус сўндиргичлар ўрнатилади. Тезоқарларда катта тезликлар кавитация, аэрация, тўлқинларнинг пайдо бўлишига сабаб бўлади ва улар тезоқар ишлашига салбий таъсир кўрсатади. Тезоқарларни қуйидаги белгиларга кўра турларга бўлиш мумкин: профил кўриниши бўйича - бир хил ва ўзгарувчан нишабли: планда жойлашувига кўра бир хил ва ўзгарувчан кенгликда, тўғри ва эгри чизиқ бўйича: иншоат узанининг характерига кўра узани силлиқ ва узани ғадир-будурли. Тезоқарлар каналларда, туғонлар сув ташлаш трактларида, сув транспорти тизимларида, балиқ урчитиш хўжалигида қўлланилади. 2. Тезоқарларнинг гидравлик ҳисоби Ҳисобни бажариш шартлари. Тезоқарлар гидравлик ҳисоби унинг каналдаги сув сарфи, туташтирувчи сатҳлари айирмаси, юқори ва пастки бьефлардаги сув чуқурликлари берилган бўлиши керак. Ҳисоблар асосида кириш қисми кенглиги, тезоқар нов охиридаги сув чуқурлиги ва пастки бьеф ўлчамлари аниқланади. Каналлардаги тезоқар лар ҳисоби нормал сув сарфи учун олиб борилади. Минимал ва жадаллашган сув сарфларида иншоотнинг сув ў тказиш қобилияти т екширилади. Кириш қисми ҳисоби. Тезоқар кириш қисмини тўғри бурчакли кесимга эга бўлса , уни кумилмаган водослив схемаси бўйича ҳисоб қилинади ва ундан ўтадиган сув сарфи қуйидаги формуладан аниқланади:2/30 2 Hg B m Q    (1) Ё н томондан сиқилиш коэффициенти  Е.А.Замарин формуласидан аниқланади: H B H a   1  , (2) бунда а -рақамли коэффициент, оралиқ девор бош қисми шаклининг контурига боғлиқ, тўғри бурчакли контур учун а = 2,0 ; ярим доиравий учун а =0,10; эгри чизиқли-қиррали учун а =0,05. Водосливнинг сарф коэффициенти унинг шаклига, ён томондан сиқилишга, остона баландлиги ва водосливга таъсир қилувчи босимга кўра қабул қилинади. Водослив остонасидаги тўлиқ босим қуйидаги ифодадан аниқланади: g H Ho 2 2  , (3) бунда Н-водослив остонасидаги босим;  - келувчи каналдаги сув тезлиги,   / Q . (1)-формуладан иншоот кириш қисми кенглиги В топилади. 2

Кенглиги доимий бўлган тезоқар нов ҳисоби. Тезоқар нов узунлиги бўйича икки характерли участкани кузатиш мумкин: биринчисида нотекис ҳаракат режими кузатилади ва сув сатҳининг пассайиши кузатилади (1-расм). 1-расм. Доимий кенгликдаги узани силлиқ тезоқар гидравлик ҳисоби схемаси. Шу сабабли тезоқар нов узунлиги бўйича сув чуқурлиги kph h дан oh гача камайиб боради. Берилган сув сарфи ва тезоқарнинг аниқланган геометрик ўлчамлари асосида гидравлик ҳисоб бўйича унинг охиридаги чуқурлик аниқланади. Бундай ҳисоблар нотекис ҳаракат формуласи бўйича олиб борилади:  ) ( ) ( ) 1( 1 2 1 2             yp o j h l i , (4) бунда i -тезоқар нов нишаблиги; oh -текис ҳаракатдаги сув чуқурлиги; oh h1 1  ва o h h 2 2  - нисбий чуқурликлар; ) ( ; 2 1 2   yp yp yp yp gx B i C j   -нисбий чуқурлик функцияси унинг қиймати жадвалдан олинади. Тезоқар нов бошидаги чуқурлик критик чуқурлик kph га тенг бўлади ва тўғри бурчакли кесим учун қуйидаги формуладан аниқланади: g aq hkp 2 3 , (5) Нотекис ҳаракат формуласидаги 1h чуқурлик kph чуқурликка тенг, ҳисоблар учун 1h = kph қабул қилинади. Нов охирида h с чуқурликка эга бўламиз, формулада бу чуқурлик 2h билан белгиланган. Агар нов узунлиги маълум бўлса, бу чуқурлик 2h номаълумдир. Нов узунлиги бўйича ихтиёрий 2 1,l l ва ҳоказо қийматлар бериб, формула бўйича ҳар бир участка охиридаги сув чуқурликлари топилади. Чуқурликлар (h) кесмаси юқорисини равон бирлаштириб сув сатҳинииг эгри чизиқли пассайиши ҳосил бўлади. Агар сув оқимининг бошланишидаги ва охиридаги чуқурликлари берилган бўлса, (4)-формуладан нотекис ҳаракат участкасининг узунлиги топилади. 3

Сўндиргич ҳисоби. Тезоқар охиридаги сув чуқурлиги 2h сиқиқ чуқурликка тенг деб оламиз, 2h = ch . Агар сув урилма қудуғи кенглиги доимий ва тўғри бурчакли кесимга эга бўлса иккинчи туташ чуқурлик қуйидаги формуладан топилади:            1 8 1 5,0 3 2 c c T hg q h h  , (6) Ҳар қандай шаклдаги призматик узанларда иккинчи туташ чуқурлик сакраш тенгламаси функциясидан аниқланади: 2 2 2 2 1 1 1 2       y g Q y g Q    , (7) бунда 1  ва 2  -мос равишда сакраш олдидаги ва кейинидаги жонли кесим юзалари; 1y ва 2y -мос равишда сув сатҳидан юзаларнинг оғирлик марказигача бўлган чуқурлик. Қудуқ чуқурлиги: k T h h d   1,1 , (8) Қудуқ узунлиги: T cak k h l l )3,4...2,3(  , (9) Агар сув урилма варонка (кенгаювчи) кўринишда бўлса, сув оқими ён деворлардан ажралмасдан оқиши лозим. Бу эса қуйидаги шарт асосида таъминланади: к tg   1  , (10) бунда, gh к 2   - чиқиқ чуқурлик кинетик параметри. Кучайтирилган ғадир-будурли тезоқар ҳисоби. Кучайтирилган ғадир- будурлик ўлчамларини аниқлаш жуда кўп услублар билан топилади. Е.А.Замарин услуби бўйича кучайтирилган ғадир-будурлик ўлчамлари эмпирик формула бўйича аниқланади: , 1000   Д E A K     (11) бунда К-тезлик кўпайтувчиси С-га тескари бўлган қиймат; А, Е, Д-рақамли коэффициентлар, ҳар хил ғадир-будурликлар учун тажриба йўли билан аниқланади; ; ; h h       h -ғадир-будурлик устидаги сув чуқурлиги; В-тезоқар нов кенглиги,   ғадир-будурлик баландлиги. Ғадир-будурликлар орасидаги масофа    8 1,0 дан 12,0 гача ўзгарса. Масала . Берилган қуйидаги маълумотлар асосида узани силлиқ тезоқар ҳисоби бажарилсин: 1. Каналдаги сув сарфлари с м Qнор / 25 3  , с м Q / 0, 15 3 min  , с м Q / 0, 31 3 max  . 2. Каналдаги сув чуқурликлари м hнор 4,2 , м h 75,1 min  , . 74,2 max м h  3. Каналдаги сув тезликлари , / 98,0 min с м   , / 89,0 min с м   с м / 02,1 max   . 4. Канал қияликлари ,5,1 m 5. Канал тубининг кенглиги в=7,0 м; 6. Умумий тушиш баландлиги Р=12,0 м; 7. Новнинг нишаблиги i= 0,2 . Тезоқар ҳисобига доир схема 1-расмда келтирилган. Тезоқар ҳисоби бўйича берилган сув сарфи асосида кириш қисми кенглигини нов охиридаги сув чуқурлигини аниқлаш, ҳамда пастки бьеф 4

ҳисобини бажаришдан иборатдир. Тезоқар ҳисоби нормал сув сарфи Q нор =25,0 м 3 /с учун олиб борилади, қолган сув сарфлари эса текширувчи ҳисобланади. Тезоқар В20 синфли бетондан қурилади, ғадир-будурлик коэффициентини эса n=0,014 қабул қиламиз. Тезоқар кириш қисми ҳисоби. Тезоқар кириш қисмини кенг остонали водослив шаклида қабул қиламиз. Ён томондан сиқилиш коэффициентини дастлабки 98,0   (кийинчалик унинг қиймати ҳисоблар асосида аниқлаштирилади), водосливнинг сарф коэффициентини эса 35,0  m қабул қиламиз. Иншоот остонасига таъсир қилувчи босимини ҳисоблаймиз: м H o 43,2 81,9 2 98,0 40,2 2     Формула (1) бўйича иншоот кириш қисми кенглигини аниқлаймиз: м 34,4 43,2 81,9 2 35,0 98,0 0, 25 2/3        Канал билан иншоотни равон бирлаштиришда а=0,05 қабул қиламиз ва ён томондан сиқилиш коэффициентини формула (2) бўйича аниқлаймиз: 982,0 43,4 43,2 43,2 05,0 1      кейинги чиққан натижа дастлабки қабул қилинган қийматига тўғри келади. Тезоқар новнинг ҳисоби. Тезоқар нов кесимини тўғри бурчакли қабул қилиб, унинг энини иншоот кириш қисми энига тенг қилиб оламиз. Новнинг узунлигини аниқлаймиз: м P i P L 19, 61 0, 12 2,0 0, 12 2 2 2 2              Новдаги солиштирма сув сарфини ҳисоблаймиз: c м B Q q / 76,5 34,4 0, 25 2    Нов бошидаги критик чуқурликни аниқлаймиз: м g q hkp 55,1 81,9 76,5 1,1 2 3 2 3 2      Новга сувнинг текис ҳаракатидаги чуқурлигини аниқлаймиз: м i B n Q ho 36,0 2,0 34,4 014,0 25 6,0 6,0                м h 36,0 0 учун новнинг гидравлик элементларини аниқлаймиз: м h B м h B 06,5 36,0 2 34,4 2 ; 56,1 36,0 34,4 0 2 0 0              7, 58 308,0 014,0 1 1 ; 308,0 06,5 56,1 6/1 6/1 0 0 0 0        Rn C м R   Сарф характеристикаси с м R c К o o o о / 82, 50 308,0 7, 53 56,1 3     м h h кр 55,1 1   учун новнинг гидравлик элементлари қуйидагича бўлади: с м K м С м R м м / 2, 448 ; 2, 70 ; 9,0 , 44,7 ; 73,6 3 1 1 1 1 1        . Ўртача қийматларини ҳисоблаймиз: ; 45, 64 2 2, 70 7, 58    урС м ур 25,4 2 44,7 06,5     Параметр j ур қийматини ҳисоблаймиз: 5

69, 64 25,6 81,9 34,4 45, 64 2,0 1,1 2 2          yp yp g B Ci j ур  Узаннинг гидравлик кўрсаткичини аниқлаймиз: 0,3 36,1lg 55,1lg 82, 50 lg 2, 448 lg2 lg lg lg lg2 0 1 0 1        h h K K X Нов охиридаги чуқурлик 2h ни Бахметов формуласидан аниқлаймиз:  ) ( ) ( ) ( 1 2 1 2 0             ypj l h L i бунда 1 ва 2  -нисбий чуқурликлар; ) ( 1  ва ) ( 2  -нисбий чуқурликлар функциялари; 3 ,3,4 36,0 55,1 0 1 1     x h h  қиймати бўйича жадвалдан 027,0 ) ( 1    га тенг. Формула (1)-га бўлган қийматларини қўйиб, қуйидагига эга бўламиз:   027,0 ) ( ) 69, 64 1( 3,4 36,0 19,1 26,0 2 2          ёки ) ( 69, 63 01, 40 2 2      . Бу тенгламадан тезоқар нов охиридаги чуқурлик 2h номаълум. Унинг қийматини танлов усули билан аниқлаймиз. м h 406,0 2 қабул қиламиз, шунда 127,1 36,0 406,0 2    , жадвалдан 0611 ) ( 2    , бунда тенгламани ўнг томони 04, 40 611,0 69, 63 127,1    га тенг бўлади, чиққан натижа деярли тенгламанинг чап томонига тенгдир. Демак, тезоқар нов охиридаги чуқурликни м h 406,0 2 қабул қиламиз. Тезоқар нов охиридаги сув оқими тезлиги: с м h q / 19, 14 406,0 76,5 2     Пастки бьеф ҳисоби. Тезоқар новдан кейин планда кенгаювчи шаклдаги сув урилма қудуғини ўрнатамиз. Қудуқнинг бошланишидаги кенглиги тезоқар нов кенглиги В 1 =4,34 м , охирида эса канал тубининг кенглиги В 2 =7,0 м га тенгдир. Қудуқ деворларини вертикал қабул қиламиз. Биринчи сиқилган чуқурликни тезоқар нов охиридаги чуқурлик м h hc 406,0 2  га тенг деб қабул қиламиз ва иккинчи туташ чуқурликни сакраш функцияси тенгламасидан аниқлаймиз: 2 2 2 2 1 1 1 2       y g Q y g Q    , (3) бунда 1  ва 2  - мос равишда оқимнинг сиқилган ва туташ жойларидаги жонли кесим юзалари; 1y ва 2y -мос равишда сиқилган ва туташ чуқурлик кесимларидаги сув сатҳидан жонли кесим юзаларининг оғирлик марказларигача бўлган масофалар. Сиқилган кесимдаги 406,0ch учун , 76,1 406,0 34,4 2 1 м     м Z 203,0 406,0 5,0 1    , туташ кесим учун T T h Z h 5,0 , 0,7 2 2    . Маълум бўлган қийматларни сакраш функцияси тенгламасига қўйиб, қуйидагига эга бўламиз T T T h h h 0,7 5,0 0,7 81,9 0, 25 05,1 76,1 203,0 76,1 81,9 0, 25 05,1 2 2          6

Тенглама соддалаштирилгандан сўнг қуйидаги кўринишга келади:2 5,3 56,9 36, 38 T T h h   . Тенгламани танлов усулида ечиб м hT 18,3 қийматига эга бўламиз. Шундай қилиб иккинчи чуқурлик қийматини м hT 18,3  га тенг деб оламиз. Қудуқ чуқурлигини аниқлаймиз: м h h d K T 098,1 4,2 18,3 1,1 1,1       . Қудуқ чуқурлигини d=1,1 м қабул қиламиз: м h l l T c 7, 13 18,3 3,4 )3,4...2,3(      . Сув оқимининг сув урилма қудуқ деворларидан ажралмасдан оқишини таъминлаш учун кенгайиш бурчаги қуйидаги шартни қаноатлантириши керак: K tg   1  бунда c K gh a 2 2   , бу ерда   тезоқар нов охиридаги тезлик, 14,19 м/с-га тенг, а =1,10, h c =0,406 м - тезоқар нов охиридаги сув чуқурлиги, бундан 8, 27 406,0 81,9 2 19, 14 1,1 2       K ; 1897,0 8, 27 1   tg ва o 64, 10  Ҳақиқий кенгайиш бурчаги 097,0 7, 13 2 34,4 7     tg в а o 54,5  демак, сув урилма қудуқ узунлиги бўйича сув оқимининг унинг деворларидан ажралмасдан оқиши таъминланган. Тезоқардан максимал Q max =31,0 м 3 /с сув сарфини ўтказиш . Тезоқар нов тубининг кенглиги в=4,34 м бўлганда, кенг остонали водослив формуласидан фойдаланиб ва у учун 98,0   ва 35,0  m қабул қилиб водослив остонасидаги сув чуқурлигини аниқлаймиз: м H o 8,2 34,4 43,4 35,0 98,0 0, 31 3/2          Каналдаги сув оқими тезлиги с м / 02,1  , бундан тезлик босими м g 050,0 8,9 2 02,1 2 2 2     ва м Н 75,2 05,0 8,2    га тенг. с м Q / 0, 31 3 max  сув сарфини ўтказиш шароитида каналдаги сув чуқурлиги м h 74,2 max  га тенг, демак, иншоот олдида м h 1,0 74,2 75,2     га тенг бўлган каналда сув тезлиги қуйидагига тенг бўлади: с м / 01,1 75,2) 75,2 5,1 0,7( 0, 31      Каналдан максимал сув сарфини текис ҳаракат шароитида ўтказишида сув оқими тезлиги с м / 02,1 max   га тенгдир, бундан кўриниб турибдики, сув тезлиги 0,01 м/с - га камаяди. Тезоқардан минимал Q max =15,0 м 3 /с сув сарфини ўтказиш. Тезоқар олдидаги сув чуқурлигини аниқлаймиз: м H o 73,1 34,4 43,4 98,0 35,0 0, 15 3/2          7

Каналда сув тезлиги с м / 89,0 min   , тез лик босими м g 04,0 81,9 2 89,0 2 2 2     бўлганда м H 71,1 04,0 73,1    бўлади. Каналдан с м Q / 0, 15 3 min  сув сарфини ўт казиш широитида ундаги сув чуқурлиги м h 75,1 min  тенг, демак, иншоотда м h 02,0 73,1 75,1     сув сатҳи пассаяди ва каналдаги сув тезлиги қуйидагига тенг бўлади: с м / 9,0 73,1) 73,1 5,1 0,7( 0, 15      Сув оқимининг текис ҳаракат шароитида сув тезлиги 0,89 м 3 / с га тенг. Ғадир-будурлик бошланиш жойини аниқлаш. Тезоқар охирида сув оқими тезлиги 14,19 м 3 /с (олдинги мисол бўйича) те нг. Маркаси юқори бўлмаган бетонлар учун тезликни чегаралаш тавсия этилади ва унинг қиймати 10 м 3 /с - дан юқори қабул қилинмайди. Тезликни 14,19 м/с - дан 10,0 м/с - гача камайтириш ғадир-будурлик ўрнатиши билан амалга оширилади, унинг бошланиш қисмидаги сув чуқурлиги қуйидагига тенг: м q h й 576,0 0, 10 76,5    Тезоқар нов бошидан бу чуқурлик ҳосил бўладиган кесимгача бўлган масофа l гад нотекис ҳаракат тенгламаси (4)-дан аниқланади ва ундан қуйидагилар келиб чиқади: 218,0 ) ( ;6,1 36,0 576,0 ; 027,0 ) ( ;3,4 236,0 55,1 2 2 1 1             ) ( 1  ва  2  функциялар узаннинг гидравлик кўрсаткичи х=3 бўлганда қилинган. yp C ва yp ўртача қийматларини м h h Kp 55,1 1   ва h 2 =0,576 м чуққурликлари учун аниқлаймиз. м h 55,1 1 учун ; 73,6 2 1 м   ; 44,7 1 м   ; 9,0 1 м R  ; 2, 70 1 м C  c м K / 2, 448 3 1 эга бўламиз. м h 576,0 2 учун c м K C м R м м / 5, 106 ;8, 62 ; 46,0 ; 49,5 ; 5,2 3 2 2 2 2 2 2       эга бўламиз. Ўртача қийматлар ;5, 66 2 8, 62 2, 70    ypC м yp 47,6 2 49,5 44,7    бундан 52, 66 47,6 81,9 34,4 5, 66 2,0 1,1 2       ypj Маълум бўлган қийматларини нотекис ҳаракат тенгламаси формуласига қўйиб қуйидагига эга бўламиз: ) 027,0 218,0)( 52, 66 1( 3,4 6,1 36,0 2,0      годl бундан м lгод 7, 17 . Ғадир-будурлик ўлчамларини ҳисоблаш. Нормал бруслар кўринишидаги ғадир-будурлик қабул қиламиз ва унинг баландлиги қуйидаги тенгламадан аниқланади: 1 00 0К=А-Еа±Д  бунда А, Е, Д - рақамли коэффициентлар, нормал, бруслар учун А=47,5, Е=-1,2, Д=+0,1; К-тезлик кўпайтувчиси С га тескари бўлган қиймат: 03,0 10 2,0 46,0 1      й Ri С К  8

53,7 576,0 34,4 ; 576,0 2 2        h B h  Аниқланган қийматларни формулага қўйиб қуйидагига эга бўламиз: 53,7 1,0 576,02,1 5, 47 03,0 1000       бунда м 038,0   ғадир-будурлик баландлигини м 04,0   қабул қиламиз. Бруслар орасидаги масофани м 32,0 8 8      қабул қиламиз. Ғадир-будурлик бўлганда пастки бьеф ҳисоби. Тезоқар нов охирида тезликнинг пассайиш сув урилма қудуқ чуқурлиги ва узунлигини камайишига олиб келади. Биринчи сиқиқ туташ чуқурликни ғадир-будурлик устидаги чуқурликка м h hc 576,0 2  тенг деб оламиз ва унда ; 5,2 576,0 34,4 2 1 м     ; 0,7 2 Th   ; 5,0 2 Th Z  29,0 576,0 5,0 1    Z . Аниқланган қийматларни сакраш функцияси тенгламасига қўйиб қуйидагига эга бўламиз: T T T h h h 0,7 5,0 0,7 81,9 0, 25 05,1 5,2 29,0 5,2 81,9 0, 25 05,1 2 2          Тенглама соддалаштирилгандан сўнг қуйидаги кўринишга келади: 2 5,3 56,9 48, 27 T T h h   Тенгламани танлов усулида ечиб h =2,6 м қийматига эга бўламиз, демак, иккинчи туташ чуқурлик қийматини h T =2,6 м га тенг деб оламиз. Қудуқ чуқурлиги м d 46,0 4,2 6,2 6,1     . Қудуқ чуқурлигини конструктив d =0,5 м қабул қиламиз. Қудуқ узунлиги м L 18, 11 6,2 3,4    . Узунлиги 11,2 м ли қудуқ қабул қиламиз. Қудуқнинг кенгайиш бурчаги o tg 8,6 ; 12,0 2, 11 2 34,4 0,7        , бу ўз навбатида сув оқимининг девордан ажралмаган ҳолда оқишини таъминлайди. 9

АДАБИЁТЛАР 1. Хусанхўжаев З.Х. Гидротехника иншоотлари ҳисоби. - Ўқитувчи., Т., 1979 й. 2. Курсовое и дипломное проектирование по гидротехническим сооружениям. Под В.С. Лапшенкова., - М., Агропромиздат, 1989 г. 3. Журавлев Г.И. Гидротехнические сооружения - М ., Колос, 1979 г. 4. Проектирование гидротехнических сооружений. - М., Колос. 1977 г. 10

Похожие

Нуқта динамикасининг умумий теоремалари

НАЗАРИЙ МЕХАНИКА ФАНИНИНГ АСОСИЙ БЎЛИМЛАРИ

НАЗАРИЙ МЕХАНИКА МАСАЛАЛАРИ

МЕХАНИК СИСТЕМА ДИНАМИКАСИ. МАССАЛАР ГЕОМЕТРИЯСИ

Мажбурий тебранишлар Резонанс