Qo’zg’almas o’q atrofida aylanuvchi qattiq jism nuqtasining tezligi va tezlanishi - Механика - Рефераты

Qo’zg’almas o’q atrofida aylanuvchi qattiq jism nuqtasining tezligi va tezlanishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

209 KB

Qo’zg’almas o’q atrofida aylanuvchi qattiq jism nuqtasining tezligi va tezlanishi Reja: 1 . Q o ` z g ` a l m a s o ` q a t r o f i d a a y l a n u v c h i q a t t i q j i s m t e z l i g i n i a n i q l a s h . 2 . Q o ` z g ` a l m a s o ` q a t r o f i d a a y l a n u v c h i q a t t i q j i s m n i n g t e z l a n i s h i n i a n i q l a s h . 3 . T e z l i k v e k t o r i n i n g y o ` n a l i s h i . 4 . T e z l a n i s h v e k t o r i n n g y o ` n a l i s h i . 5. Nuqtaning murakkab harakati.

B i z g a q o ` z g ` a l m a s Z o ` q i a t r o f i d a a y l a n u v c h i q a t t i q j i s m b e r i l g a n b o ` l s i n . S h u j i s m n i i x t i y o r i y M n u q t a s i n i n g t e z l i g i v a t e z l a n i s h i n i a n i q l a y m i z . h - M n u q t a d a n a y l a n i s h o ` q i g a c h a b o ` l g a n m a s o f a . ( 1 0 9 - r a s m ) Z q o ` z g ` a l m a s a y l a n i s h o ` q i . J i s m a b s o l y u t q a t t i q b o ` l g a n l i g i u c h u n h = c o n s t b o ` l a d i . J i s m o ` q i a t r o f i d a a y l a n g a n d a M n u q t a a y l a n i s h o ` q i g a p e r p e n d i k u l y a r t e k i s l i k d a r a d i u s i h g a t e n g b o ` l g a n a y l a n a c h i z a d i . 109-rasm J i s m o ` q a t r o f i d a d  b u r c h a k k a b u r i l g a n d a M n u q t a d S y o ` l n i b o s i b o ` t a d i . hd dS  M n u q t a n i n g t e z l i g i :            h dt dh dt h d dt dS ( 4 0 ) y o k i  =  h, b u n d a  - j i s m n i n g b u r c h a k t e z l i g i . ( 4 0 ) f o r m u l a b i l a n q o ` z g ` a l m a s o ` q a t r o f i d a a y l a n u v c h i q a t t i q j i s m n u q t a s i n i n g c h i z i q l i t e z l i g i t o p i l a d i . Q o ` z g ` a l m a s o ` q a t r o f i d a a y l a n m a h a r a k a t d a g i j i s m i x t i y o r i y n u q t a s i n i n g c h i z i q l i t e z l i g i n i n g m i q d o r i j i s m b u r c h a k t e z l i g i b i l a n q o ` z g ` a l m a s o ` q d a n n u q t a g a c h a b o ` l g a n m a s o f a n i n g k o ` p a y t m a s i g a t e n g . C h i z i q l i t e z l i k v e k t o r i  M n u q t a d a h g a p e r p e n d i k u l y a r b o ` l i b ,

j i s m a y l a n a y o t g a n t o m o n g a y o ` n a l g a n b o ` l a d i . Q a t t i q j i s m t e z l i k l a r i s h u n u q t a l a r d a n a y l a n i s h o ` q i g a c h a b o ` l g a n m a s o f a g a p r o p o r s i o n a l d i r . M n u q t a n i n g u r i n m a t e z l a n i s h i n i t o p a m i z . U r i n m a t e z l a n i s h i n i t o p a m i z . U r i n m a t e z l a n i s h i .       h dt hd dtd W           h dt h d dt d W (41) Q o ` z g ` a l m a s o ` q a t r o f i d a a y l a n u v c h i j i s m i x t i y o r i y n u q t a s i n i n g u r i n m a t e z l a n i s h i j i s m n i n g b u r c h a k t e z l a n i s h i b i l a n s h u n u q t a d a n a y l a n i s h o ` q i g a c h a b o ` l g a n m a s o f a n i n g k o ` p a y t m a s i g a t e n g . U r i n m a t e z l a n i s h s h u n u q t a d a n h g a p e r p e n d i k u l y a r b o ` l i b , t e z l a n u v c h a n a y l a n m a h a r a k a t d a  t e z l i k y o ` n a l i s h i b o ` y i c h a ( 1 1 0 - a ) , s o k i n l a n u v c h a n a y l a n m a h a r a k a t d a e s a u n g a t e s k a r i y o ` n a l a d i ( 1 1 0 - b ) r a s m . 110-rasm M n u q t a n i n g n o r m a l t e z l a n i s h i n i t o p a m i z .   h h h h h Wn 2 2 2 2 2            h h h h h Wn 2 2 2 2 2          (42) Normal tezlanishi aylanish radiusi h bo`ylab aylanish o`qi tomon yo`nalgan bo`ladi.  W - aylanma tezlanish,.  W es markazga intilma tezlanishi deb ham yuritiladi.  W   W bo`lganda to`la tezlanishni moduli quyidagicha aniqlanadi. 4 2 24 22 2 2            h h h W W W n 4 2     h W (43) Tezlanishining yo`nalishi esa quyidagi formuladan topiladi.

2    tg(44) bunda tezlanish bilan normal tezlanish orasidagi burchak (111-rasm) Nuqtaning murakkab harakati. Agar nuqta yoki qattiq jism bir vaqtda ikkita yoki undan ko`p harakatda ishtirok qilsa nuqtaning, qattiq jismning bunday harakatiga murakkab yoki absolyut harakat deyiladi. Masalalarni yechishda nuqta yoki jismning harakatini ikki va undan ortiq koordinata sis temalariga nisbatan tekshirishga to`g`ri keladi. Bunday holda koordi - nata sistemalaridan biri qo`zg`almas deb olinib, qolganlari esa un ga nisbatan ma’lum qonunga muvofik harakat qiladi deb ko ` r i ladi. Bu holda nuqta qo`zg`almas koordinatalar sistemasiga nisbatan murakkab harakatda bo`ladi. Masalan: Avtobus yoki poezd ichidagi passajirning harakati. Bu misolda yer bilan bog`langan koordinatalar sistemasi qo`zg`almas bo`lib, poezd, avtobus bilan bog`langan koordinatalar sistemasi qo`zg`aluvchi koordinatalar sistemasidan iborat bo`ladi. M nuqtaning vagonga nisbatan qilgan harakatiga nisbiy harakat deyi ladi. Uning vagon bilan birga yerga nisbatan qilgan harakatiga ko`chirma harakat deyiladi. M nuqtaning bevosita yerga nisbatan qilgan harakati murakkab harakat bo`ladi (125- rasm). 125-rasm Ma’lum bir harakat qiluvchi D jism berilgan bo`lsin. OXO’Z - D jismga maxkam o`rnatilgan qo`zg`almas sistema. O, X, U, Z - qo`zg`almas koordinatalar

sistemasi (126-rasm.) M nuqtaning qo`zg`aluvchi koor dinata sistemasi koordinata sistemasiga nisbatan qilgan harakati ga nisbiy harakat deyiladi. Nuqtaning nisbiy harakatdagi tezligi va tezlanishiga shu nuqtaning nisbiy tezligi va nisbiy tezlanishi deyiladi. Nuqtaning nisbiy tezligini r bilan, nisbiy tezlanishini r W bilan belgilaydi. M nuqtaning qo`zg`aluvchi sistema bilan yoki D jism bilan birga qo`zg`almas sistemaga nisbatan qilgan harakatiga ko`chirma harakat deyiladi. M nuqtaning ko`chirma harakatdagi tezligi va tezlanishiga shu nuqtaning ko`chirma tezligi va ko`chirma tezlanishi de yiladi. Nuqtaning ko`chirma tezlikni e bilan 126-rasm. ko`chirma tezlanishini e W bilan belgilaymiz. M nuqtaning bevosita qo`zg`almas koordinata lar sistemasiga nisbatan harakati murakkab harakat yoki absolyut harakat deyiladi. Nuqtaning absolyut yoki murakkab harakatdagi absolyut tezlik, tezlanishini absolyut tezlanish deyiladi. Absolyut tez likni a bilan, absolyut tezlanishini a W bilan belgilaymiz. Tezliklarni qo`shish haqidagi teorema. Teorema: Nuqtaning absolyut tezligi uning nisbiy va ko`chirma tezlikla rining geometrik yig`indisiga teng. e r a      (139) Isbot: Qo`zg`almas to`g`ri burchakli O, X, U, Z koordinata sistemasiga nis batan harakat qilayotgan D jism berilgan bo`lsin. Shu jismga nisba tan M nuqta harakat

qiladi. berilgan bo`lsin D jismning t va t 1 vaqtlardagi holatlari berilgan bo`lsin (127 - rasm.)  t vaqt ichida M nuqta D jismga nisbatan 1 MM masofaga jism bi lan birga 2 MM masofaga siljiydi. 127 – rasm Bunda 1 MM va 2 1M M - mos ravishda M nuqtaning nisbiy va ko`chirma siljish vektori MM2 nuqtaning absolyut siljish vektori. Rasm dan: 2 1 1 2 M M MM MM   (140) (140) - formulaning ikkala qismning  t ga bo`lamiz: t M M t MM t MM      2 1 1 2 (141) (141) formuladagi t M M ва t MM t MM    2 1 1 2 , - mos ravishda M nuqtaning  t vaqt ichidagi o`rtacha absolyut, nisbiy va ko`chirma tezligi bo`ladi. Nuqtaning biror ixtiyerii t vaxtdagi tezligini topish uchun (141) ni  t  0 intiltirib limit olamiz: t M M t MM t MM t t t         2 1 0 1 0 2 0 lim lim lim bunda , lim 2 0 a t t MM    , lim 1 0 r t t MM    , lim 2 1 0 e t t M M    (142) Demak (142) formulani quyidagicha yozamiz. e r a     

Teorema isbot qilindi. (142) formula nuqtaning ko`chirma harakati ilgarilanma va aylanma harakatlardan iborat bo`lgan hollar da ham urinlidir. Absolyut tezlikning modulini va yo`nalishini aniqlash uchun nis biy va ko`chirma tezliklardan paralellogram yasash kerak (128 - rasm). 128- rasm. Absolyut tezlikning moduli quyidagi formula bilan aniqlanadi.     cos 2 2 2 er e r    (143) bunda  , r va e tezliklar orasidagi burchak. Agar I  =0 bo`lsa, ya’ni r bilan e tezliklar bir to`g`ri chiziq bo`ylab bir tomonga yo`nalgan bo`lsa, absolyut tezlik quyidagicha to piladi. e r er e r a            2 2 2 Agar II  =90  bo`lsa, ya’ni r  e , absolyut tezlik I 2 2 e r a      Agar  =180  bo`lsa, ya’ni r bilan e bir to`g`ri chiziq bo`ylab qarama qarshi yo`nalgan bo`lsa absolyut tezlik quyidagicha topiladi. e r er e r a            2 2 2 Agar nisbiy, ko`chirma va absolyut tezliklaridan ixtiyoriy ikki tasi ma’lum bo`lsa, uchunchi noma’lum tezlikni tezliklarni qo`shish haqidagi teoremadan foydalanib aniqlash mumkin.

Adabiyotlar: 1. P. Shoxaydarova, Sh. Shoziyotov, Sh. Zoirov «Nazariy mexanika» darslik. Toshkent 1991 yil. 2. T.R. Rashidov, Sh. Shoziyotov, K.B.Muminov «Nazariy mexanika asoslari» darslik. Toshkent 1990 y. 3. S. M. Targ «Kratkiy kurs teoreticheskoy mexanik i » «Visshaya shkola» 2002 g. 4 . I. V. Meshcherskiy. Nazariy mexanikadan masalalar to`plami. O`quv qo`llanmasi Toshkent. 1989 y.

Похожие

KINEMATIKA

Qattiq jism kinyematikasi.qattiq jismning qo`zgalmas o`q atrofida aylanma xarakati

Dinamika qonunlarining tadbiqi

Dinamika dinamikaning asosiy tushunchalari

QATTIQ JISMNING MURAKKAB XARAKATI.