Dinamika dinamikaning asosiy tushunchalari - Механика - Рефераты

Dinamika dinamikaning asosiy tushunchalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

179.5 KB

Dinamika dinamikaning asosiy tushunchalari Reja: 1. Dinamaka predmeti 2. Asosiy tushunchalar 3. Ta’riflar 4. Massa 5. Moddiy nuqta, kuch. 6. Mexankaning asosiy qonunlari.

Nazariy mexanikaning dinamika bo`limida jismlarning harakati ularning massasiga va harakatni vujudga keltiruvchi kuchlarga bog`liq ravishda tekshiriladi. Jism harakatlanganda unga o`zgarmas kuchlardan tashqari miqdor va yo`nalish jixatidan o`zgaradigan kuchlar ham ta’sir yetadi. Jismlarning o`zaro ta’sir kuchlari vaqtga, jism holatiga va uning tezligiga ma’lum munosabatda bog`liq bo`ladi. Masalan: elektrovoz reostatini ketma-ket ulashda i1k o`zishda hosil bo`ladigan tortish kuchi jismning harakatiga bog`liq, xavoning qarshilik kuchi esa jismning tezligiga bog`liq bo`ladi. Demak, umumiy holda jismga ta’sir etuvchi kuchlar vaqtga, jismning holatiga va tezligiga bog`liq bo`ladi.) , ,( rt F F  bunda t -vaqt, r -radius vektor ,  -nuqta tezligi. Jismning qo`yilgan kuchlar ta’sirida o ` z tezligini tez yoki s e kin o`zgartirish xususiyati jismning inyertligi deyiladi. Jismning inyertligini miqdor jixatidan ifodalovchi fizik kattalik jismning massasi deyiladi. Mexanikada jismning massasi o`zgarmas, skalyar va musbat kattalik deb qaraladi. Dinamikada dastlab jismlarning o`lchamlari va massalarining ta q simlanishini e ’ tiborga olmagan holda ularning harakatini o`rganish uchun moddiy nuqta tushunchasi kirtiladi. Harakatini o`rganishda o`lchamlari ahamiyatga ega bo`lmagan, lekin massaga ega bo`lgan jism moddiy nuqta deyiladi. Dinamikada jismning harakatini o`rganishni, odatda, uning nuqtasining harakatini o`rganishdan boshlanadi. Dinamika ikki qismga bo`linadi: 1. Moddiy nuqta dinamikasi 2. Mexanik sistema va qattiq jism dinamikasi. Dinamikada quyidagi ikkita masala yechamiz: 1. Nuqta yoki sistemaning harakati berilgan, shu nuqta yoki sistemaga ta’sir qiluvchi kuchni topish kerak. 2. Nuqta yoki sistemaga ta’sir qiluvchi kuchlar berilgan, nuqta yoki sistemaning harakatini aniqlash kerak.

MV F aDinamikaning asosiy qonunlari Mexanika qonunlari jismlarning tezliklari yorug ` lik tezligidan ancha kichik bo`lgan holda o` rinli bo`ladi. Dinamika quyidagi 4 ta qonunga asoslangan: 1-qonun (inersiya qonuni) Agar nuqtaga kuch ta’sir etmasa nuqta o`zining tinch yoki to`g`ri chiziqli tekis harakat holatini saqlaydi. Inersiya qonuniga ko`ra 0 F bo`lsa, 0  bo`ladi, –”nst  bo`ladi. Bu yerda   moddiy nuqtaning tezlik vektori,  - tezlanish vektori, F -kuch vektori. 2-qonun (dinamikaning asosiy qonuni). Nuqtaga ta’sir etayotgan kuchning miqdori uning massasi bilan tezlanishining ko`paytmasiga teng bo`lib, kuch bilan tezlanishning yo`nalishi bir xil bo`ladi. m F  (152) bunda: F - kuch miqdori m - nuqtaning massasi  - nuqtaning tezlanishi 131-Rasm Nuqtaning massasi quyidagicha aniqlanadi.  F m  (153) Jismning og`irligi uning massaci bilan erkin tushish tezlanishining ko`paytmasiga teng. mg P  bundan g P m  (154) bunda g- erkin tushishi tezlanishi g=9,81 m/c 2 (152) ning vektor ko`rinishi quyidagicha yoziladi. F m    (155) Kinematikadan ma’lumki nuqtaning tezlanishi quyidagiga teng.

; dt d   22 dt r d  u holda (153) tenglama quyidagicha yoziladi F dt r d m  2 2 F dt Vd m  (156) (153) va (154) tenglikka nuqta dinamikasining asosiy tenglamasi deyiladi. 3-qonun (ta’sir va aks ta’sir qonuni) Har qanday ta’sir miqdor jixatidan o`ziga teng bo`lgan va bir to`g`ri chiziq bo`ylab teskari tomonga yo`nalgan aks ta’sirni vujudga keltiradi. 132-Rasm A jism V jismga kuchi bilan ta’sir etsa, V jism ham A jismga kuch bilan ta’sir qiladi. B A B A F F F F    (157) Bu yerda АF va еF kuchlari o`zaro muvozanatlashmaydi, chunki kuchlar har xil jismga qo`yilgan . 4-qonun (kuchlar ta’sirining erkinlik qonuni) Nuqtaning bir n echta kuch birdaniga ta’sir etganda olgan tezlanishi shu kuchlarning har biri alo h ida-alo h ida ta’sir etganda olgan tezlanishlarining geometrik yig`indisiga teng. n      ... 3 2 1 (158) bunda  - nuqtaning nF F F F ,..., , , 3 2 1 kuchlari birdaniga ta’sir etganda olgan tezlanishi. n    ... , , 3 2 1 - shu kuchlarning har biri alohida-alohida ta’sir etganda olgan tezlanishi (rasm-102) (158)-tenglamani ikkala qismini nuqtaning massasiga ko`paytiramiz. в А

n m m m m m           ... 3 2 1133-Rasm  m nF F F F     ... 3 2 1 yoki   kF m (159) Klassik mexanika qonunlari o` rinli bo`lgan sanoq sistemasi inersial sistema deyiladi. Texnika masalalarini yechishda inersial sistema sifatida yer bilan bevosita bog`langan sistema olinadi. Mexanik o`lchov birliklari sistemasi Hamma mexanik kattaliklarni o’lchash uchun 3 ta asosiy o`lchov birliklarini kiritish yetarlidir. B u lardan ikkitasi uchun vaqt va uzunlik birliklari olinishi kinematika bo`limidan ma’lum. 3- o`lchov birligi sifatida massa yoki kuchning o`lchov birliklari olinadi. Mexanikada bir-biridan farq qiluvchi ikkita turdagi birliklar sistemasi kiritiladi. Birinchi tur birliklar sistemasi. H alqaro SI birliklar sistemasining tarkibiy qismi bo`lgan MKS sistemasi keng qo`llaniladi. Bu sistemada asosiy o`lchov birliklari uchun quyidagi birliklar olinadi: 1. Uzunlik birligi – 1 metr (m) 2. Massa birligi – 1 kilogramm (kg) 3. Vaqt birligi – 1 sekund (sek) Qolgan barcha mexanik kattaliklarning birligi asosiy birliklardan hosilaviy birlik sifatida olinadi. Masalan : kuch birligi uchun 1 n’y u ton (N) qabul qilinadi. 1N=kgm/s 2 , ya’ni 1kg massaga 1m/c 2 tezlanish beradigan kuch birligi 1N ga teng. Ikkinchi tur birliklar sistemasi. М V n F n a F a 2 F 2 a 1 F 1 a

Texnik birliklar sistemasi deb ataluvchi MKGSS sistemasi ham qo`llaniladi. Bu sistemada asosiy o`lchov birliklari uchun quyidagi birliklar qabul qilinadi. 1. uzunlik birligi 1 metr (m) 2. kuch birligi – 1 kilogramm kuch (kgk) 3. vaqt birligi – 1 sekund- (sek) Bu birliklar sistemasida massa birligi uchun bir texnik massa birligi ( t m b ) qabul qilingan 1 ( t m b ) =2 / 1 – “ ђ‹ђ 1kgk=9,81n 1n=0,102kgk Bundan tashqari quyidagi munosabatlar o` rinlidir: 1kgk=1tmb  1m/s 2 1kgk=1kg  9,81 m/s 2 Har qanday massani yechishda faqat bitta birliklar sistemasidan foydalanish kerak. Moddiy nuqta harakatining Dekart koordinatalaridagi differensial tenglamalari. Massasi t ga teng bo`lgan M nuqta F kuchi ta’sirida qo`zg`almas OXO’Z koordinatalar sistemasiga nisbatan harakatlanayotgan bo`lsin. F -nuqtaga qo`yilgan barcha kuchlarning teng ta’sir etuvchisi. Nuqta dinamikasining asosiy tenglamasini yozamiz: F m    (160) 22 dt r d dt d     bo`lgani uchun (160) formula quyidagicha yoziladi. ;F dt d m   (161) F dt r d m 2 2 (162) (161) yoki (162) tenglamalar erkin moddiy nuqta harakati differensial tenglamasining vektorli ifodasi deyiladi. (161) tenglamani koordinata o`qlariga proyeksiyalaymiz ;› › F dt Vd m  ,y y F dt Vd m  ;z z F dt Vd m  (163)

bunda z — ›      tezlik vektorining X,Y,Z o`qlaridagi proyeksiyasi ,X dt dx V ›x    ,Y dt dy Vy    ,Z dt dz Vz    (164) F x , F y , F z -F kuchining X,Y,Z o`qlaridagi proyeksiyasi. (163) formulaga nuqta harakatining Dekart koordinatalardagi differensial tenglamalari deyiladi. (164) ni (163) ga qo` ysak quyidagi tenglamalar hosil bo`ladi. ; 2 2 ›F dt › d m  ; 2 2 yF dt y d m  ; 2 2 zF dt z d m  (165) yoki ;xF xm  ;yF y m  ;zF zm  (165.1) (165), (165.1) formulalar ham nuqta harakatining Dekart koordinatalardagi differensial tenglamalarini ifodalaydi. Agar nuqta bir tekislikda (XOU) tekisligida harakat qilsa, (165) tenglama quyidagicha yoziladi: ;› › F dt d m   ;y y F dt d m   (166) Agar nuqta to`g`ri chiziqli harakat qilsa (165) tenglama quyidagicha yoziladi ;› › F dt d m   (167) (167) tenglamaga to`g`ri chiziqli harakatning differensial tenglamasi deyiladi. 134-Rasm Nuqta dinamikasining ikki asosiy masalasi. Moddiy nuqta dinamikasining birinchi asosiy masalasida nuqtaning massasi va harakat qonuni berilgan, nuqtaga ta’sir etuvchi kuchni topish o`rganiladi. Nuqta dinamikasining ikkinchi masalasida nuqtaning massasi bilan unga ta’sir qiluvchi kuch berilgan nuqta harakatini vaqtni funktsiyasi shaklida aniqlash kerak. М  а F YZ Z X X

Adabiyotlar: 1. P. Shoxaydarova, Sh. Shoziyotov, Sh. Zoirov «Nazariy mexanika» darslik. Toshkent 1991 yil. 2. T.R. Rashidov, Sh. Shoziyotov, K.B.Muminov «Nazariy mexanika asoslari» darslik. Toshkent 1990 y. 3. S. M. Targ «Kratkiy kurs teoreticheskoy mexanik i » «Visshaya shkola» 2002 g. 4 . I. V. Meshcherskiy. Nazariy mexanikadan masalalar to`plami. O`quv qo`llanmasi Toshkent. 1989 y.

Похожие

STATIKANING ASOSIY TUSHUNCHALARI VA AKSIOMALARI

Dinamika qonunlarining tadbiqi

1. Asosiy mulohazalar

Nazariy mexanika fani va uning rivojlanish tarixi

Nuqta dinamikasining ikkinchi asosiy masalasi