Metrologiya bo`yicha asosiy atamalar. O`lchashlarning usullari va turlari. Kattaliklar - Метрология - Рефераты

Metrologiya bo`yicha asosiy atamalar. O`lchashlarning usullari va turlari. Kattaliklar

Загружено в:

04.03.2024

Скачано:

0

Размер:

161 KB

Metrologiya bo`yicha asosiy atamalar. O`lchashlarning usullari va turlari. Kattaliklar Reja: 1. Metrologiya bo`yicha asosiy atamalar 2. O`lchashlarning usullari va turlari. 3. Kattaliklar

Metrologiya bo`yicha asosiy atamalar Metrologiyada bot-bot ishlatiladigan ayrim tushunchalar quyidagilardan iborat: Metrologiya – o`lchashlar, ularning birliligini ta’minlash usullari va vositalari hamda kerakli aniqlikka erishish yo`llari haqidagi fan. Nazariy metrologiya – metrologiyaning fundamental asoslarini ishlab chiqish predmeti bo`lgan sohasidagi metrologiya bo`limi. Qonunlashtiruvchi metrologiya – metrologiya bo`yicha milliy idora faoliyatiga qarashli va birliklar, o`lchash usullari, o`lchash vositalari va o`lchash laboratoriyalariga davlat talablarini o`z ichiga olgan metrologiya qismi. Amaliy metrologiya – nazariy metrologiya ishlanmalarini va qonunlashtiruvchi metrologiya qoidalarini amaliy qo`llanish masalalari bilan shug`ullanuvchi metrologiya bo`limi. Kattalik – sifat jihatidan ajratilishi va miqdor jihatidan aniqlanishi mumkin bo`lgan hodisalar, moddiy tizim, moddaning xossasidir. O`lchanadigan kattalik – o`lchash vazifasining asosiy maqsadiga muvofiq o`lchanishi lozim bo`lgan, o`lchanadigan yoki o`lchangan kattalik. Kattalik o`lchami – muayyan miqdoriy ob’ekt, tizim, hodisa yoki jarayonga tegishli bo`lgan kattalikning miqdoriy aniqlanganligi. Kattalikning qiymati – kattalik uchun qabul qilingan birliklarning ma’lum bir soni bilan kattalikning o`lchamini ifodalash. Kattalikning sonli qiymati – kattalikning qiymatiga kiruvchi nomsiz son. Parametr – berilgan kattalikni o`lchashda yordamchi sifatida qaraladigan kattalik. O`lchash vositasi – metrologik tavsiflari me’yorlangan (MTM), o`lchami (belgilangan xatolik chegarasi) ma’lum vaqt oralig`ida o`zgarmas deb qabul qilinadigan, kattalikning o`lchov birligini qayta tiklaydigan va (yoki) saqlaydigan, o`lchashlar uchun mo`ljallangan texnik vosita.

Kattalik o`lchovi – o`lchov qiymatlari belgilangan birliklarda ifodalangan va zarur aniqlikda ma’lum bo`lgan bir yoki bir nechta berilgan o`lchamlarning kattaligini qayta tiklash va (yoki) saqlash uchun mo`ljallangan o`lchash vositasi. Etalon (o`lchashlar shkalasi yoki birligi etaloni) – kattalikning o`lchamini qiyoslash sxemasi bo`yicha quyi vositalarga uzatish maqsadida shkalani yoki kattalik birligini qayta tiklash va (yoki) saqlash uchun mo`ljallangan va belgilangan tartibda etalon sifatida tasdiqlangan o`lchashlar vositasi yoki o`lchash vositalarining majmui. Birlamchi etalon – birlikni mamlakatda (shu birlikni boshqa etalonlariga nisbatan) eng yuqori aniqlik bilan qayta tiklanishini ta’minlaydigan etalon. Maxsus etalon – birlikning alohida sharoitlarda qayta tiklanishini ta’minlaydigan va bu sharoitlar uchun birlamchi etalon bo`lib xizmat qiladigan etalon. Davlat etaloni – davlat hududida ushbu kattalikning boshqa barcha etalonlari bilan qayta tiklanadigan, birliklarning o`lchamlarini aniqlash uchun asos sifatida xizmat qilishi vakolatli davlat idorasining qarori bilan tan olingan etalon. Ikkilamchi etalon – birlikning o`lchamini mazkur birlikning birlamchi etalonidan oladigan etalon. Nusha-etalon – birlikning o`lchamini ishchi etalonlarga uzatish uchun mo`ljallangan ikkilamchi etalon. Ishchi etalon – birlikning o`lchamini ishchi o`lchash vositalariga uzatish uchun mo`ljallangan etalon. Xalqaro etalon – milliy etalonlar bilan qayta tiklanadigan va saqlanadigan birliklar o`lchamlarini muvofiqlashtirish uchun xalqaro kelishuv bo`yicha xalqaro asos sifatida qabul qilingan etalon. Milliy etalon – mamlakat uchun boshlang`ich etalon sifatida xizmat qilishi rasmiy qaror bilan tan olingan etalon. O`lchashlar birliligi – o`lchash natijalari rasmiylashtirilgan kattaliklar birliklarida ifodalangan va o`lchashlar xatoligi berilgan ehtimollik bilan belgilangan chegaralarda joylashgan o`lchashlar holati.

O`lchashlar birliligini ta’minlash – O`BT Qonunlar, shuningdek o`lchashlarning birliligini ta’minlashga qaratilgan davlat standartlari va boshqa me’yoriy hujjatlarga muvofiq o`lchashlar birliligiga erishish va saqlashga qaratilgan metrologik xizmatlar faoliyati. Metrologik xizmat – MX o`lchashlar birliligini ta’minlash ishlarini bajarish va metrologik tekshiruv va nazoratni amalga oshirish uchun qonunga muvofiq tashkil etiladigan xizmat. Davlat metrologik xizmati – Mamlakatda o`lchashlar birliligini ta’minlash bo`yicha ishlarni mintaqalararo va sohalararo darajada bajaruvchi va davlat metrologik tekshiruvi va nazoratini amalga oshiruvchi metrologik xizmat. Davlat boshqaruv idorasining metrologik xizmati – mazkur vazirlik (mahkama) doirasida o`lchashlar birliligini ta’minlash ishlarini bajaruvchi va metrologik nazorat hamda tekshiruvini amalga oshiruvchi metrologik xizmat. Yuridik shaxs metrologik xizmati – mazkur muassasa (tashkilot) da o`lchashlar birliligini ta’minlash ishlarini bajaruvchi va metrologik tekshiruv hamda nazoratini amalga oshiruvchi metrologik xizmat. Metrologiya bo`yicha milliy idora – davlatda o`lchashlar birliligini ta’minlash ishlariga rahbarlikni bajarishga vakolatli davlat boshqaruv idorasi. Metrologik tekshiruv – o`lchash jarayoni elementlarini me’yoriy hujjatlar talablariga muvofiqligini aniqlash va tasdiqlashni o`z ichiga olgan vakolatli idoralar va shaxslar faoliyati. Metrologik nazorat – o`lchash jarayoni elementlarining holati, ishlatilishi va o`rnatilgan tartibda metrologik qoidalar amalga oshirilganligini baholash uchun vakolatli idoralar va shaxslar faoliyati. O`lchash vositalarini tekshiruvdan o`tkazish – o`lchash vositalarining belgilab qo`yilgan texnikaviy talablarga muvofiqligini aniqlash va tasdiqlash maqsadida davlat metrologiya xizmati idoralari (vakolat berilgan boshqa idoralar, tashkilotlar) tomonidan bajariladigan amallar majmui.

O`lchash vositalarini kalibrlash – metrologik jihatlarning haqiqiy qiymatlarini va o`lchash birliklarining qo`llashga yaroqliligini aniqlash hamda tasdiqlash maqsadida kalibrlash laboratoriyasi bajaradigan amallar majmui. O`lchash vositalarini ishlab chiqish, yaratish (ta’mirlash, sotish, ijaraga berish) uchun lisenziya - davlat metrologiya xizmati tomonidan yuridik va jismoniy shaxslarga beriladigan, mazkur faoliyat turlari bilan shug`ullanish xuquqini guvohlantiruvchi hujjat. Kattaliklar Kattaliklar ikki turga bo`linadi: real va ideal. Ideal kattaliklar asosan matematika sohasiga tegishli va metrologiya fan sifatida bu bilan shug`ullanmasa-da, amalda o`lchash natijalarini qayta ishlashda matematik qonunlarga murojaat qilinadi. Ideal kattaliklar u yoki bu o`lchash usullari yordamida aniqlanishi va ma’lum sharoitlarda xattoki xatolik ham bo`lmasligi mumkin, lekin real kattaliklar uchun bu jumla joiz emas. Real kattaliklar, o`z navbatida, fizikaviy va nofizika-viy kattaliklarga bo`linadi. Fizikaviy kattaliklar material ob’ektlarga, fizikaviy hodisalar va jarayonlarga xos kattalik sifatida aniqlanishi mumkin.

Fizikaviy kattaliklar asosan tabiiy va texnikaviy fanlar doirasida o`rganiladi va ular miqdor jihatidan o`lchanadi. Ayrim fizikaviy kattaliklar esa baholanishi ham mumkin . Nofizikaviy kattaliklar esa gumanitar fanlar ( falsafa , sosiologiya , ekonomika , psixologiya va boshq .) amaliyotida qo ` llanadi . Nofizikaviy kattaliklar ballik tizim, testlar to`plamini, ekspert baholash, hisoblash koeffisientlaridan foyda-lanib baholanishi mumkin. Shuning uchun fizikaviy kattaliklar o`lchanadigan va baholanadigan kattaliklarga bo`linadi. O`lchanadigan fizikaviy kattalikning qiymati uni o`lchash birligining o`lchami [ Q ] va sonli qiymati q bilan ifodalanadi, bu o`lchashlarning asosiy tenglamasi deb yuritiladi. Q = q · [ Q ] . bu erda: Q - o`lchash natijasi; q - o`lchanadigan kattalikning sonli qiymati; [Q] - o`lchash birligining o`lchami. Fizikaviy kattalikning o`lchash birligi mavjud emas va uni o`lchash mumkin emas, uning o`lchami faqat baholanishi mumkin. Kattalikning baholanishi deganda muayyan fizikaviy kattalikka uning o`lchamini xarakterlovchi sonning yozilish amali tushuniladi. Fizikaviy kattalikning shkalasi - muayyan kattalikni o`lchash uchun boshlang`ich asos bo`lib xizmat qiladigan fizikaviy kattalikning tartiblashtirilgan qiymatlarining majmuasidir. Fizikaviy kattalikni o`lchash jarayoni Qandaydir fizik kattalik to`g`risida informasiya olish uchun dastavval uni anglash, ilg`ash, identifikasiyalash zarur, keyin esa tekshirilayotgan ob’yekt xossalarini hisobga olgan holda uni o`lchash masalasi belgilanadi. Ilmiy tadqiqot o`tkazishda yoki ishlab chiqarishda biror fizikaviy kattalikni o`lchash uchun avvalo: 1) nima o`lchanishi kerak yoki real o`lchash ob’yekti aniqlanishi kerak va u ob’yekt qanday xossalarga ega va qanday kattaliklar orqali xarakterlanadi; 2) qanday vosita yordamida o`lchanadi, ya’ni talab etiladigan natijaga erishish

uchun eng optimal variantli o`lchash vositasini tanlash va ishlatish zarur; 3) o`lchash qanday aniqlikda olib borilishi zarur. Boshqacha qilib aytganda, dastavval o`lchash masalasi aniq belgilab olinishi kerak. Istalgan o`lchashni kafolatlangan aniqlikda zarur natijalarni olishni ta’minlaydigan o`lchash operasiyalari va qoidalarining belgilangan majmui deb ta’riflash mumkin. Bunda o`lchash operasiyalari o`lchash turi yoki ob’yektiga qarab juda murakkab xaraktyerda bo`lishi mumkin, ularning bajarilishi esa nafaqat qator sharoitlarga rioya qilinishini, balki yuqori malakali mutaxassislarni jalb etishni taqozo etadi. O`lchash jarayonida, talab etilgan aniqlikda natijalarni olishni ta’minlaydigan o`lchash operasiyalarini o`tkazishda va ularni baholashda operator (kuzatuvchi)

imkoniyati boricha, nafaqat o`lchash xatoliklarining muhim (salmoqli) tashkil etuvchilarini hisobga olish, shu bilan birga qo`llaniladigan o`lchash vositasining uslubiy xatoligini, xatoliklarning tashkil etuvchilarini (tashqi muhit ta’sirlari) kuzatuvchining individual xususiyatlariga bog`liq xatolarini va boshqalarini bartaraf etishi zarur. O`lchashlarni bajarish usuliyatlari, qoida bo`yicha, faqat ishlatilgan o`lchash vositalarining xatoliklarini aniqlashdagina zarur bo`lmay, balki amalda bilvosita o`lchashlarda, ayniqsa, modda va materiallarning tarkibini aniqlash bilan bog`liq bo`lgan o`lchashlarda katta ahamiyatga ega. O`lchashlarning usullari va turlari Kattalikning sonli qiymatini odatda o`lchash amali bilangina topish mumkin, ya’ni bunda ushbu kattalik miqdori birga teng deb qabul qilingan shu turdagi kattalikdan necha marta katta yoki kichik ekanligi aniqlanadi. O`lchash deb , shunday solishtirish, anglash, aniqlash jarayoniga aytiladiki, unda o`lchanadigan kattalik fizik eksperiment yordamida, xuddi shu turdagi, birlik sifatida qabul qilingan miqdori bilan o`zaro solishtiriladi. Bu ta’rifdan shunday xulosaga kelish mumkinki: birinchidan, o`lchash bu har xil kattaliklar to`g`risida informasiya hosil qilishdir; ikkinchidan, bu fizik eksperimentdir; uchinchidan - o`lchash jarayonida o`lchanadigan kattalikning o`lchov birligining ishlatilishidir. Demak, o`lchashdan maqsad, o`lchanadigan kattalik bilan uning o`lchov birligi sifatida qabul qilingan miqdori orasidagi (tafovutni) nisbatni topishdir. Ya’ni, o`lchash jarayonida o`lchashdan ko`zda tutiladigan maqsad, ya’ni izlanuvchi kattalik (bu shunday asosiy kattalikki uni aniqlash butun izlanishni, tekshirishni vazifasi, maqsadi hisoblanadi) va o`lchash ob’ekti ishtirok etadi. O`lchash ob’ekti (o`lchanadigan kattalik) shunday yordamchi kattalikki, uning yordamida asosiy izlanuvchi kattalik aniqlanadi, yoki bu shunday qurilmaki, uning yordamida o`lchanadigan kattalik solishtiriladi. Shunday qilib, uchta tushunchani bir-biridan ajrata bilish kerak; o`lchash, o`lchash jarayoni va o`lchash usuli.

O`lchash - bu umuman har xil kattaliklar to`g`risida informasiya qabul qilish, o`zgartirish demakdir. Bundan maqsad izlanayotgan kattalikni son qiymatini qo`llash, ishlatish uchun qulay formada aniqlashdir. O`lchash jarayoni - bu solishtirish eksperimentini o`tkazish jarayonidir (solishtirish qanday usulda bo`lmasin). O`lchash usuli esa - bu fizik eksperimentning aniq ma’lum struktura yordamida, o`lchash vositalari yordamida va eksperiment o`tkazishning aniq yo`li, algoritmi yordamida bajarilishi, amalga oshirilishi usulidir. O`lchash odatda o`lchashdan ko`zlangan maqsadni (izlanayotgan kattalikni) aniqlashdan boshlanadi, keyin esa shu kattalikning xarakterini analiz qilish asosida bevosita o`lchash ob’ekti (o`lchanadigan kattalik) aniqlanadi. O`lchash jaraeni yordamida esa shu o`lchash ob’ekti to`g`risida informasiya hosil qilinadi va nihoyat ba’zi matematik qayta ishlash yo`li bilan o`lchash maqsadi haqida yoki izlanayotgan kattalik haqida informasiya (o`lchash natijasi) olinadi. O`lchash natijasi - o`lchanayotgan kattalikning son qiymatini o`lchash birligiga ko`paytmasi tariqasida ifodalanadi. X=n[x], bu erda X - o`lchanadigan kattalik; n - o`lchanayotgan kattalikning qabul qilingan o`lchov birligidagi son qiymati; [x] - o`lchash birligi O`lchash jarayonini avtomatlashtirish munosabati bilan o`lchash natijalari o`zgarmasdan to`g`ridan-to`g`ri elektron hisoblash mashinalariga yoki avtomatik boshqarish tizimlariga berilishi mumkin. Shuning uchun, keyingi paytlarda, ayniqsa, kibernetika sohasidagi mutaxassislarda o`lchash haqidagi tushuncha quyidagicha ta’riflanadi. O`lchash – bu izlanayotgan kattalik haqida informasiya qabul qilish va o`zgartirish jarayonidir. Bundan ko`zda tutilgan maqsad shu o`lchanayotgan kattalikning ishlatish, o`zgartirish, uzatish yoki qayta ishlashlar uchun qulay formadagi ifodasini ishlab chiqishdir. O`lchash fan va texnikaning qaysi sohasida ishlatilishiga qarab u aniq nomi bilan yuritiladi: elektrik, mexaniq, issiqlik, akustik va x.k.

O`lchanayotgan kattalikning sonli qiymatini topishning bir necha xil turlari (yo`llari) mavjuddir. Quyida shu yo`llar bilan tanishib chiqamiz. Bevosita o’lchash. O`lchanayotgan kattalikning ma’lumotlaridan bevosita topish. Masalan, oddiy simobli termometrda yoki lineyka yordamida o`lchash. u = s∙x; Bunda: u - muayyan birlikda ifodalanyotgan o`lchanayotgan kattalikning qiymati; s - shkalaning bo`lim qiymati; x - shkaladan olingan qaydnoma. Bilvosita o`lchash - bevosita o`lchangan kattaliklar bilan o`lchanayotgan kattalik orasida bo`lgan ma’lum bog`lanish asosida katalikning qiymatini topish. Masalan, tezlikni o`lchash. u = f (x 1 x 2 ...x n ). Majmuiy o`lchash - bir necha nomdosh kattaliklarning birikmasini bir vaqtta bevosita o`lchashdan kelib chiqqan tenglamalar tizimini echib, izlanayotgan qiymatlarni topish. Masalan, har xil tarozi toshlarining massasini solishtirib, bir toshning ma’lum massasidan boshqasining massasini topish uchun o`tkaziladigan o`lchashlar, haroratni qarshilik termometri orqali o`lchash. Birgalikdagi o`lchash - turli nomli ikki va undan ortiq kattaliklar orasidagi munosabatni topish uchun bir vaqtda o`tkaziladigan o`lchashlar. Misol, rezistorning 20 0S dagi elektr qarshiligi qiymatini turli temperaturalarda o`lchab topish.

Mutlaq o`lchash - bir yoki bir necha asosiy kattaliklarni bevosita o`lchanishini va (yoki) fizikaviy doimiylikning qiymatlarini qo`llash asosida o`tkaziladigan o`lchash. Nisbiy o`lchash - kattalik bilan birlik o`rnida olingan nomdosh kattalikning nisbatini yoki asos qilib olingan kattalikka nisbatan nomdosh kattalikning o`zgarishini o`lchash. O`lchash usuli - deganda o`lchash qonun-qoidalari va o`lchash vositalaridan foydalanib, kattalikni uning birligi bilan solishtirish usullarini tushunamiz. O`lchashning quyidagi usullari mavjud: Bevosita baholash usuli - bevosita o`lchash asbobining sanash qurilmasi yordamida to`g`ridan to`g`ri o`lchanayotgan kattalikning qiymatini topish. Masalan, prujinali manometr bilan bosimni o`lchash yoki ampermetr yordamida tok kuchini topish. O`lchov bilan taqqoslash (solishtirish) usuli - o`lchanayotgan kattalikni o`lchov orqali yaratilgan kattalik bilan taqqoslash (solishtirish) usuli. Masalan tarozi. Bevosita o`lchash toshi yordamida massani aniqlash. O`lchov bilan taqqoslash usulining o`zini bir nechta turlari mavjud: Ayirmali o`lchash (differensial) usuli - o`lchov bilan taqqoslash usulining turi hisoblanib, o`lchanayotgan kattalikning va o`lchov orqali yaratilgan kattalikning ayirmasini (farqini) o`lchash asbobiga ta’sir qilish usuli. Misol qilib uzunlik o`lchovini qiyoslashda uni komparatorda namunaviy o`lchov bilan taqqoslab o`tkaziladigan o`lchash. Yoki, vol’tmetr yordamida ikki kuchlanish orasidagi farqni o`lchash, bunda kuchlanishlardan biri juda yuqori aniqlikda ma’lum, ikkinchisi esa izlanayotgan kattalik hisoblanadi. AU=U 0 -U x ; U x =U 0 -AU U x bilan U 0 qanchalik yaqin bo`lsa, o`lchash natijasi ham shunchalik aniq bo`ladi. Nolga keltirish usuli - bu ham o`lchov bilan taqqoslash usulining bir turi hisoblanadi. Bunda kattalikning taqqoslash asbobiga ta’siri natijasini nolga

keltirish lozim bo`ladi. Masalan, elektr qarshiligini qarshiliklar ko`prigi bilan to`la muvozanatlashtirib o`lchash. Almashlash usuli - o ` lchov bilan taqqoslash o ` lchanayotgan kattalikning o ` lchov orqali yaratilgan ma ’ lum qiymatli kattalik bilan o ` rin almashishiga asoslangan . Misol, o`lchanadigan massa bilan tarozi toshini bir pallaga galma-gal qo`yib o`lchash yoki qarshiliklar magazine yordamida tekshirilayotgan rezistorning qarshiligini topish. Bunda “K” ni ikkala holatda (1,2) qo`yganda щ = а 2 shart bajarilishi kerak. I 1 = U / R 0 -> a 1 I 2 = U / R k ч > a 2

Mos kelish usuli - o`lchov bilan taqqoslash usulining turi. O`lchanayotgan kattalik bilan o`lchov orqali yaratilgan kattalikning ayirmasini shkaladagi belgilar yoki davriy signallarni mos keltirish orqali o`tkaziladigan o`lchash. Masalan, kalibr yordamida val diametrini moslash. Har bir tanlangan usul o`z usuliyatiga, ya’ni o`lchashni bajarish usuliyatiga ega bo`lishi lozim. O`lchashni bajarish usuliyati deganda, ma’lum usul bo`yicha o`lchash natijalarini olish uchun belgilangan tadbir, qoida va sharoitlar tushuniladi. O`lchanadigan kattalikning o`lchash jarayonida o`zgarish xarakteriga ko`ra statik va dinamik o`lchashlarga ajratiladi. Statik o`lchash deganda qiymati o`lchash jarayoni mobaynida o`zgarmaydigan kattalikni o`lchash tushuniladi. Bundan tashqari, davriy o`zgaruvchan kattaliklarning turg`un rejimidagi o`lchashlar ham kiradi. Masalan, o`zgaruvchan kattalikning amplituda, effektiv va boshqa qiymatlarini turg`un rejimida o`lchash. Dinamik o`lchashlarga qiymatlari o`lchash jarayonida o`zgarib turadigan kattaliklarni o`lchashlar kiradi. Dinamik o`lchashga vaqt bo`yicha o`zgaradigan kattalikning oniy qiymatini o`lchash misol bo`la oladi. Yuqorida ko`rilgan o`lchash usullaridan tubdan farq qiluvchi diskret o`lchash usuli ham mavjud. Diskret o`lchash usuli shundan iboratki, unda vaqt bo`yicha uzluksiz o`zgaradigan kattalik vaqt bo`yicha diskretlanadi, miqdor bo`yicha esa kvantlanadi yoki boshqacha qilib aytganda vaqt bo`yicha uzluksiz o`zgaradigan kattalik vaqtning ayrim momentlariga tegishli uzuq qiymatlariga o`zgartiriladi. Uzluksiz o`zgaruvchan kattalikning diskret usuli asosida uzuk diskret qiymatlariga, kodlarga o`zgartirilishi asosan 3 xil usulda amalga oshiriladi. (rasm. a, b).

Аdаbiyotlаr : 1. Kаrimоv I.А. O`zbеkistоn - bоzоr munоsаbаtlаrigа o`tishning o`zigа xоs yo`li. T. O`zbеkistоn, 1994 y. 2. Kаrimоv I.А. O`zbеkistоn iqtisоdiy islоhоtlаrni chuqurlаshtirish yo`lidа. T. O`zbеkistоn, 1996 y. 3. Mеtrоlоgiya hаqidа. O`zbеkistоn Rеspublikаsi qоnuni. 1993 yil. 4. Stаndаrtlаshtirish hаqidа. O`zbеkistоn Rеspublikаsi qоnuni. 1993 yil. 5. Mаhsulоt vа xizmаtlаrni sеrtifikаtlаsh hаqidа. O`zbеkistоn Rеspublikаsi qоnuni. 1993 yil. 6. Ismаtullаеv P.R., Mа`rufоv E.А., Аbdullаеv А.X. Mеtrоlоgiya bo`yichа izоhli lug`аt. Tоshkеnt, 1993 y. 7. Ismаtullаеv P.R., To`xtаmurоdоv Z.T. Sifаt vа sеrtifikаt. Kоnstruktоr IChB. 1994 y. 8. Ismаtullаеv P.R., To`xtаmurоdоv Z.T., Аbdullаеv А.X. Stаndаrtlаshtirish, mеtrоlоgiya vа sеrtifikаtlаshtirishgа muqаddimа. Kоnstruktоr IChB. 1995 y. 9. Крылова А.Н. Осnовы метролоgии, стаnдартиzаsии и сертифиkаsии. М. : Аuдит, 1998 g, ЮНИТИ. 10. O`zРСТ 8.010-93. Метролоgия. Атамалар ва таърифлар.

Похожие

Kattaliklar va birliklar tizimi

Metrologiya to`g`risida Respublika qonuni. Ishlab chiqarish va uning tarmoqlarida metrologik xizmat va ta’minot

Standartlashtirishning asosiy tamoyillari va usullari

Metrologik xizmat va metrologik ta’minot

Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirishning maqsad va vazifalari. Metrologiya, standartlashtirisha sertifikatlashtirishning rivojlanish tarixi v