Ўлчаш воситаларининг метрологик тадбирларга тортилиши - Метрология - Рефераты

Ўлчаш воситаларининг метрологик тадбирларга тортилиши

Загружено в:

14.03.2020

Скачано:

0

Размер:

110 KB

Ўлчаш воситаларининг метрологик тадбирларга тортилиши Режа: 1. Ўлчаш воситаларининг турини тасдиқлаш. 2. Ўлчаш воситаларини метрологик аттестатлаш. 3. Ўлчаш воситаларини қиѐслаш. 4. Ўлчаш воситаларни калибрлаш.

Ўлчаш воситаларининг турини тасдиқлаш. Метрологик назоратнинг мақсади ўлчаш жараѐнларни бошқаришдир. Бунинг учун ўлчаш воситасининг ҳаѐтий циклининг барча эталонларига алоҳида талаблар қўйилади. Масалан, ЎВ (ўлчаш воситалари) ишлаб чиқаришга қўйишда, фойдаланишда фойдаланишга қўйилишда, фойдаланишда ва эксплуатациядан олиб ташлашда. Ушбу талабларни бажариш учун ўлчаш жараѐнини кафолатланган характеристикага эга бўлган ўлчаш воситалари ѐрдамида бажариш керак бўлади. ЎВ дан фойдаланиш жараѐнида мажбурий талаблар давлат метрологик назорати ва текширув доирасида бўлган ЎВ учун таалуқлидир. Амалдаги қоидаларга кўра Давлат метрология текшируви ва назорати таъсир доирасидаги ўлчашлар учун фақат Давлат реестрида қайд қилинган ЎВгина қўлланилиши мумкин. Регистрация турни тасдиқлаш синовлари ѐки метрологик аттестация натижалари асосида амалга оширилади. Юқоридаги процедуралар сертификатлаштариш процедуралари бўлиб ҳисобланади. ЎВ нинг турини тасдиқлаш – бу метрология бўйича Миллий орган қарори билан ўлчаш воситаси турини мамлакат территориясида қўлланилишини қонуний тан олинишидир. ЎВ нинг тури деганда, бир мақсад учун мўлжалланган, бир иш тамойилига ва бир хил конструкцияга ва ягона техник ҳужжатга эга бўлган ўлчаш воситалари комплекси тушунилади. Давлат текшируви ва назорати қўлланиладиган соҳаларда фойдаланиладиган, ишлаб чиқариладиган ва импорт бўйича келтириладиган ўлчаш воситалари (ЎВ) давлат синовларидан ўтказилиб, уларнинг тури тасдиқланиши ѐки метрологик аттестатланиши лозим. Давлат синовларини ўтказиш, турини тасдиқлаш ва ЎВ ни Давлат рўйхатига киритиш ишларини Ўзстандарт Агентлиги бажаради. Тайѐрловчи тасдиқланган ЎВ га ѐки уларнинг эксплуатацион ҳужжатларига Давлат рўйхатининг белгисини ѐзиши шарт.

Бошқа давлатларнинг ўлчаш воситаларини синаш ва метрологик аттестатлаш натижалари тузилган шартномалар ва битимларга мувофиқ тан олинади. ЎВ нинг турини тасдиқлаш мақсадида синовларни ташкиллаштириш, ўтказиш тартиби ва мазмунига талаблар ва давлат метрологик текшируви ва назорати соҳасида қўлланилиши мумкин бўлган ЎВ нинг турини тасдиқлаш тартиби O’z DSt 8.009:2004да ўрнатилган. O’z DSt 8.009:2004 стандартнинг талаблари Ўзбекистон Республикасида яратиладиган ва (ѐки) серияли ишлаб чиқарилиши мўлжалланган ЎВ га ва Ўзбекистон ҳудудига импорт бўйича тўпи билан келтириладиган ўлчаш воситаларига нисбатан қўлланилади. Давлат метрологик текшируви ва назорати қўлланиладиган соҳадан ташқарида қўлланиладиган ѐки қўлланишга мўлжалланган ЎВ ихтиѐрий равишда синовга ва кейинчалик турини тасдиқлашга тақдим этилиши мумкин. ЎВ унинг қонун талабларига мувофиқлигини тасдиқлаш схемасининг элементи бўлиб ҳисобланади ва бундай тасдиқлаш Ўзстандарт Агентлиги томонидан ўрнатилган тартибда ўтказилади. Тўпи билан импорт бўйича келтириладиган, гигиеник талабларга, хавфсизлик талабларига, махсус талабларга сертификатлаштирилиши лозим бўлган ўлчаш воситалари бу процедуралардан ўрнатилган тартибда ўтгандан кейин ва зарур сертификатларни Ўзстандарт Агентлигига такдим этгандан кейин турни тасдиқлаш мақсадида синовларга топширилади. Ўзбекистон ҳудудида яратиладиган ва (ѐки) тўпи билан чиқаришга мўлжалланган ва гигиеник талабларга, хавфсизлик талабларига, махсус талабларга мувофиқлиги сертификатлаштирилиши лозим бўлган ўлчаш воситалари бу талабларга мувофиқлигини ўрнатилган тартибда баҳолаш мақсадида синовларга тақдим этилади. ЎВ нинг турини тасдиқлаш тўғрисидаги қарорни метрология бўйича миллий идора - Ўзстандарт Агентлиги қабул қилади.

ЎВ нинг тури ЎВ нинг намуналарини (нусхаларини) синаш натижалари бўйича тасдиқланади. Синаш жараѐнида ЎВ намуналарининг тафсилотлари ҳар томонлама тадқиқ қилинади ва бу тафсилотлар (характеристикалар) нинг мазкур ЎВ нинг турига оид меъѐрий ҳужжатларнинг талабларига мувофиқлиги аниқланади. ЎВ нинг турини тасдиқлаш мақсадида синовлар қабул комиссияси томонидан ўтказилади. Комиссия таркибини Ўзстандарт Агентлигининг бунга қарашли тузилмаларининг ва Ўзбекистон Республикаси метрологик хизмати Бош маркази (Ўз МХБМ) вакиллари киритилиши лозим. Ўз МХБМ нинг вазифаси СМС ИТИ га юклатилган. ЎВ нинг турини тасдиқлаш мақсадида ЎВ нинг намуналари (нусхалари) ни синаш O’z DSt 16.4:2001 ва O’z DSt 8.006:1999 бўйича аккредитланган синаш (ўлчаш) лабораторияларида ўтказилади. ЎВ нинг турини тасдиқлаш мақсадида синовлар бундай синовларни ўтказиши учун Ўзстандарт Агентлиги тайинлаган ташкилотнинг раҳбари тасдиқлаган синовлар дастури ва методикасига мувофиқ ўтказилади. ЎВ нинг турини тасдиқлаш мақсадида синовларни ЎВ ни синаш намунавий дастурлари бўйича ўтказиш ҳам рухсат этилади. ЎВ нинг турини Ўзстандарт агентлиги илмий-техникавий комиссиясининг таклифларига асосан тасдиқлайди. ЎВ нинг тури тасдиқлангандан кейин турни тасдиқлаш мақсадида синовларни ўтказган ташкилотнинг раҳбари ЎВ текшириш методикасини (илгари тасдиқланган методика йўқ бўлган ҳолларда) ва ЎВ турининг тавсифини тасдиқлайди. Ўзстандарт Агентлиги Ўзбекистонда серияли ишлаб чиқаришга мўлжалланган ЎВ учун техник шартларни давлат рўйхатидан ўтказади. Ўзстандарт Агентлиги тасдиқланган ЎВ турини Ўз РҲ 51-019:2005 бўйича Давлат рўйхатига киритади. Тасдиқланган ҳужжатлар комплекти ЎВ давлат реестрининг ишида сақлаш учун топширилади.

Ўлчаш воситасини тайѐрловчи ташкилот тури тасдиқланган ЎВ га, Ўзбекистонда сериялаб чиқариладиган ЎВ га ва уларнинг эксплуатацион ҳужжатларига (ГОСТ 2.601 бўйича) ЎВ Давлат реестрининг белгисини O’ 1.19:1999 бўйича ѐзиб қўяди. Тури тасдиқланган ЎВ га, Ўзстандарт Агентлиги тасдиқлаган тартибда, турни тасдиқлаш тўғрисидаги сертификат берилади. Серияли чиқаришга мўлжалланган ЎВ синалганда ЎВнинг меъѐрий параметрларини ва уни қиѐслаш методикаси тасдиқланади ва тур Давлат реестрда регистрациядан ўтади, ЎВга турини тасдиқлаш бўйича сертификат берилади. Тасдиқланган турдаги ЎВ Давлат (реестрда) белгиси билан маркаланади (O’z DSt 1.x19) Сертификат беш йил муддатга берилади. Ўлчаш воситаларини метрологик аттестатлаш. Эксплуатацияга кам сонли ЎВ киритиш метрологик аттестация орқали амалга оширилади. ЎВ метрологик аттестацияни Ўз Рст 8.011 билан регламентланган. ЎВнинг МА Давлат метрология хизмати ва юридик шахсларнинг метрология хизматининг аккредитланган органлари томонидан ўтказилади. МА ижобий натижаларига кўра ЎВ Давлат реестрда регистрация қилинади ва унга МА тўғрисида сертификат берилади. O’z DSt 8.006:1999 ГСИ Уз [Аккредитация на право испытаний, МА, проверки средств измерений] стандартида ЎВни синаш ва метрологик аттестациялашга аккредитлаш ҳуқуқининг талаб ва тартиблари келтирилган. Ўзбекистон Республикасининг ―Озиқ-овқат маҳсулотларнинг сифати ва хавфсизлиги‖ тўғрисидаги қонунга кўра, техник воситалар ва шу жумладан ЎВ эксплуатация жараѐнида озиқ-овқат маҳсулотлари билан контактда бўлса, Ўз.Р. соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан синашга тортилади. Шунга кўра кўрсатилган ЎВ турни тасдиқлаш ѐки МАга гигиеник сертификат бўлган ҳолдагина тортилади. ДМТ ва Н доирасидаги ЎВ ва стандарт намуналар фақат тури тасдиқланганлиги тўғрисидаги сертификатга ѐки метрологик аттестацияланганлиги тўрисидаги сертификатга эга бўлсагина қўлланишга

қўйилади. Бу сертификатлар Ўзстандарт томонидан берилади, ЎВ қайси мамлакатда тайѐрланганлигидан қатъи назар. Эксплуатация жараѐнида ЎВ хоссалари ўзгаради. Шунга кўра уларнинг параметрлари даврий равишда аниқланиб туриши зарур. Процедураларнинг натижалари мос ҳужжатлар билан расмийлаштирилади, бу ҳужжатлар ЎВ яроқлигини тасдиқлайди. Давлат метрологик текширув ва назорати қўлланиладиган соҳада фойдаланиладиган ѐки фойдаланишга мўлжалланган ўлчаш воситалари метрологик аттестатланади. Бунда қуйидагилар аттестатланади: – доналаб ишлаб чиқариладиган ЎВ; – чет мамлакатлардан доналаб келтириладиган ЎВ; – ўзининг бевосита вазифаси бўйича қўлланилмайдиган ѐки хилни тасдиқлашда ўрнатилган қўлланиш шароитларидан фарқланувчи шароитларда қўлланиладиган, ватанда ѐки хорижда ишлаб чиқарилган, хили тасдиқланган ЎВ;  хилни тасдиқлашда ўрнатилганлардан фарқланувчи индивидуал метрологик тафсилотларни ўрнатишга имкон берувчи техник имкониятларга эга, сериялаб ишлаб чиқарилган ЎВнинг дона нусхалари;  илмий-тадқиқот ва тажриба-конструкторлик ишларини олиб боришда тайѐрланган ва метрологик аттестатлашни ўтказишни ташкиллаштиришга ва тартибига умумий талабларни ўрнатишда. Ўлчаш воситаларини метрологик аттестатлаш – доналаб ишлаб чиқарилган (ѐки хориждан доналаб нусхаларда келтириладиган) ўлчаш воситаларини, буларнинг хоссаларини синчиклаб тадқиқ қилиш асосида, давлат метрологик текшируви ва назорати соҳасида қўлланишга ҳуқуқли эканлигини метрологик хизмат томонидан тан олиш. Давлат метрологик текшируви ва назорати қўлланиладиган соҳага кирмайдиган ўлчаш воситалари ҳам метрологик аттестатланиши мумкин. Бундай аттестатлаш ихтиѐрий асосда ўтказилади.

Метрологик аттестатлаш ЎВнинг метрологик тафсилотларининг ҳақиқий қийматларини аниқлаш ва (ѐки) уларнинг ўрнатилган талабларга мувофиқлигини тасдиқлаш мақсадида ўтказилади. ЎВни метрологик аттестатлашнинг асосий вазифалари: – ЎВнинг давлат метрологик текшируви ва назорати соҳасида ўз вазифасига мувофиқ қўлланилишига ҳуқуқли эканлигини ўрнатиш; – аттестатланадиган ЎВ метрологик тафсилотларининг ЎВни яратишга техник топширикда ўрнатилган ѐки ЎВдан фойдаланувчи (аттестатлашни буюртирувчи)нинг аттестатлашга топшириғи (сўровномаси)га биноан ўрнатилган талабларга мувофиқлигини баҳолаш; – ЎВнинг ҳакиқий метрологик тафсилотларини аниқлаш; – ЎВ техник тафсилотларининг хавфсизлик талабларига, гигиеник ва хос синовлар жараѐнида ўрнатилган бошқа махсус талабларга мувофиқликнинг тўлиқлигини баҳолаш. Давлат метрологик текшируви ва назорати соҳасида қўлланиладиган ва хилни тасдиқлаш процедурасидан ўтмаган барча ўлчаш воситалари мажбурий равишда метрологик аттестатланади. Давлат метрологик текшируви ва назорати соҳасидан ташқарида қўлланиладиган, хилни тасдиқлаш процедурасидан ўтмаган ўлчаш воситалари бирламчи калибрланиши лозим. ЎВни метрологик аттестатлаш уларни эксплуатацияга қабул қилиш (эксплуатация шароити ўзгарган) босқичида ѐки Ўзбекистон божхона чегарасидан ўтиш, ЎВни чет элдан олиб кириш босқичида ўтказилади. Метрологик аттестатлашдан ўтган ЎВ даврий, зарур бўлганда эса навбатдан ташқари ѐки инспекцион қиѐсланади. ЎВни метрологик аттестатлашни давлат метрологик хизмати ѐки ЎВни аттестатлаш ҳуқуқига аккредитланган юридик шахслар ўтказади. Хавфсизлик талабларига, гигиеник ѐки махсус талабларга мувофиқлигини синаш лозим бўлган ЎВ мос синовларни ўтказгандан кейин метрологик аттестатланади.

Метрологик аттестатлаш қуйидаги тартибда ўтказилади: Аттестатлашни ўтказишга манфаатдор юридик (жисмоний) шахс (кейинчалик – Буюртмачи) ЎВни метрологик аттестатлаш ҳуқуқига эга бўлган юридик шахс (кейинчалик – Бажарувчи) га сўровнома топширади. Аттестатлаш натижалари ижобий бўлганда аттестатлашни ўтказган юридик шахс (бажарувчи) аттестатлаш натижалари тўғрисида Ўзстандарт Агентлигига хабар беради ва унга ЎВни аттестатлаш баѐнномаси, далолатномаси, тавсифи ва аттестатлаш сертификатининг нусхаларини ўн беш кун муддат ичида тақдим этади. Метрологик фаолият билан шуғулланувчи ходимлар аттестатланиши лозим. Ходимларни аттестатлашда малака даражасининг фаолиятининг ушбу турига мувофиқлиги аниқланади. Бунда метрологик текширув ва назоратнинг муайян турини бажаришга метрологик билимлар ва амалий кўникмаларнинг мавжудлиги аниқланади. Давлат метрологик хизматларига аттестатланган ходимларни жалб этишни талаб қилувчи метрологик фаолият турлари қуйидагилардан иборат: – ўлчаш воситаларини синаш; – ўлчаш воситаларини қиѐслаш; – ўлчаш воситаларини метрологик аттестатлаш; – синаш воситаларини аттестатлаш; – ўлчашларни бажариш методикаларни метрологик аттестатлаш; – юридик шахсларни аккредитлашда иштирок этиш; – меъѐрий ва техник ҳужжатларни метрологик экспертиза қилиш; – давлат метрологик назорати. Давлат метрологик текшируви ва назорати қўлланиладиган соҳадан ташқарида, юридик шахс ўрнатилган тартибда аттестатланган ходимларни талаб этувчи фаолият турларини мустақил равишда аниқлайди.

Ўлчаш воситаларини қиѐслаш. Ўлчаш воситасининг метрологик тавсифларини аниқлаш ва тасдиқлаш уларни қиѐслаш ва калибрлаш орқали амалга оширилади. Давлат текшируви ва назорати соҳасида фойдаланиладиган, қиѐсланиши лозим бўлган ЎВнинг рўйхати Ўзстандарт Агентлиги томонидан тасдиқланади. ЎВ ни Давлат қиѐслашини давлат метрологик хизмати идоралари ўтказади, лекин ЎВ ни қиѐслаш ҳуқуқи юридик шахсларнинг аккредитланган метрологик хизматларига ҳам топширилиши мумкин. Бошқа давлатларда бажарилган ЎВ ни қиѐслаш натижалари халқаро шартномалар ва битимлар асосида тан олинади. Эксплуатацияда турган, ишлаб чиқарилган, таъминланган ва импорт бўйича сотиб олинадиган ЎВ ни қиѐслашни ташкил қилиш ка ўтказиш бўйича асосий низомлар O’z DSt 8.003:2005 "Ўз ЎДТ. Ўлчаш воситаларини қиѐслаш. Асосий низомлар" да баѐн этилган. Эксплуатацияда турган, ишлаб чиқарилган, таъмирланган ва импорт бўйича сотиб олинадиган барча ЎВ давлат қиѐслашидан ўтиши лозим. ЎВ бирламчи, даврий, навбатдан ташқари, инспекцион ва эксперт қиѐслашдан ўтказилади. Ишлаб чиқаришдан ѐки таъмирлашдан чиққан ва импорт бўйича келтириладиган ЎВ бирламчи қиѐслашдан ўтказилади. ЎВ нинг ҳар бир нусхаси бирламчи қиѐслашдан ўтказилади. ЎВ ялпи ишлаб чиқарилганда танлаб қиѐслаш рухсат этилади. Танлаб бирламчи қиѐслаш қоидалари, ўтказиш тартиби бу ЎВ ни қиѐслаш методикасида кўрсатилади. Эксплуатацияда турган ѐки оператив сақланаѐтган ЎВ қиѐслашлараро оралиқ вақтлардан кейин даврий қиѐслашдан ўтказилади. Даврий қиѐслаш вақти ўлчаш воситасининг бу давр ичида яроқлилигини таъминлашни ҳисобга олган ҳолда аниқланади ва белгиланади. Даврий қиѐслашлар ўртасидаги вақт: давлат қиѐслашига тақдим этилган ўлчаш воситасига давлат метрологик хизмати идоралари томонидан белгиланади.

Давлат даврий қиѐслаши намунавий ва ишчи ЎВ ни қиѐслаш графиклари (шартномалари) да белгиланган календар муддатларда ўтказилади. Эксплуатацияда турган ва сақланаѐттан ЎВ учун навбатдан ташқари қиѐслаш қуйидаги ҳолларда ўтказилади:  қиѐслашлараро даврнинг ярим вақти ўтгандан кейин ўлчаш воситасидан бутловчи сифатида фойдаланилганда;  қиѐслаш тамғаси, пломбаси, шикастланганда ѐки ЎВ нинг бирламчи ѐки даврий қиѐслашдан ўтганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар йўқолганда;  агар қиѐслаш тамғасининг ѐки ўлчаш воситасининг қўлланишга яроқлилигини тасдиқловчи ҳужжатнинг амал қилиниш муддати тугаган бўлса, сақлашдан олиниб эксплуатацияга киритишда;  қиѐслашлараро вақт ичида харидга чиқарилмаган ЎВ ни тайѐрловчи корхона истеъмолчига етказиб беришда. Ўлчаш воситасининг ҳолати ва қўлланилишини давлат назоратидан ва маҳкама текширувидан ўтказишда ЎВ нинг қўлланишга яроқли эканлигини аниқлаш учун инспекцион қиѐслаш ўтказилади. ЎВ ни инспекцион қиѐслаш натижалари давлат ѐки маҳкама текшируви далолатномасида акс эттирилади. Давлат қиёслашидан мажбурий равишда ўтказиладиган воситалар: а) давлат метрологик хизматларининг ва тадбиркорлик субъектларининг намунавий ўлчаш воситалари; б) ўзининг бевосита вазифасига мувофиқ намунавий ЎВ сифатида ѐки тайѐрлашга буюртнома шартлари бўйича ишлаб чиқарилгаи ЎВ; в) нурланишни ионловчи ва таркибида нурланишни ионловчи манба бор бўлган ЎВ; г) приборларни таъмирловчи хўжалик юритувчи субъектлари чиқарган, таъмирдан кейин бошқа хўжалик юритувчи субъектларга бериш учун мўлжалланган ЎВ; д) миллий ва халқаро спорт рекордларини қайд қилиш билан боғлиқ ўлчаш воситалари;

е) давлат арбитраж идораларн томонидан экспертиза ўтказишда, шунингдек божхона текширувида ўлчашлар учун қўлланиладиган ЎВ; ж) ўлчаш учун ишчи ЎВ сифатида қўлланиладиган, ўлчаш натижалари: табиатни муҳофазалаш; соғлиқни сақлаш; меҳнат хавфсизлигини таъминлаш; Барча турдаги транспортнинг ҳаракат хавфсизлигини таъминлаш; ишлаб чиқариш ва технологик жараѐнларнинг хавфсизлигини таъминлаш; алоқа тизимларини таъминлаш; хўжаликлараро ўзаро ҳисоблашлар; савдонинг барча турлари; аҳолига пулли хизматларнинг барча турлари учун қўлланиладиган ЎВ. Ўлчаш воситаларини қиѐслаш давлат ѐки маҳкама қиѐсловчиси малакаси берилганлиги тўғрисида амалдаги гувоҳномаси бор шахслар томонидан бажарилади. ЎВ яроқлигини ўрнатиш мақсадида ва уларнинг меъѐрий ҳужжатлар талабларига мувофиқлигини аниқлаш бўйича операция (тадбир)ларни бирлашмасига ЎВни қиѐслаш дейилади. Қиѐслашда метрологик характеристикаларни баҳолашдан ташқари зарурий ҳолларда ЎВнинг хавфсизлик характеристикалари ҳам баҳоланади. ЎВ қиѐслаш ДМНнинг зарурий тури бўлиб, ДМХнинг аккредитланган органлари ва юридик шахсларнинг метрология хизмати орқали амалга оширилади. ЎВ қиѐслаш бўйича асосий талаблар Ўз.Рст 8.003-92 ГСИ Уз Поверка СИ. Основные положения. Бирликлар ўлчамини метрологик занжирнинг барча бўғинлари бўйича эталонлардан ѐки намуна ўлчаш воситаларидан ишчи ўлчаш воситалари ишончлиги узатиш қиѐслаш схемаларда келтирилган аниқ тартиб асосида амалга оширилади. Қиѐслаш схемаси – бу ўрнатилган тартибда тасдиқланган ҳужжат бўлиб, физикавий катталиклар бирликларининг ўлчамини Давлат эталонлари ѐки намуна ўлчаш воситаларидан ишчи ўлчаш воситаларига аниқ узатиш воситалари ва усулларини регламентлайди. Давлат ва тармоқ (ведомоственный) метрологик хизматлари бўйича

1) давлат; 2) тармоқ ва 3) локал қиёслаш схемалари мавжуддир. 1. Давлат қиѐслаш схемаси мамлакатда берилган катталикларни ўлчовчи барча ўлчаш воситаларига тааллуқлидир. 2. Тармоқ қиѐслаш схемаси – тармоқ ичидаги қиѐсланишни керак бўлган ўлчаш воситаларига таалуқлидир. 3. Локал қиѐслаш схемаси мазкур, давлат ѐки тармоқ метрология хизматлари бўйича қиѐсланиш керак бўлган ўлчаш воситаларига тааллуқлидир. - Давалат қиѐслаш схемалари давлат стандарти сифати ишлаб чиқилади ва тадбиқ қилинади. - Тармоқ қиѐслаш схемаси норматив ҳужжат ѐки тармоқ стандартидир. Бу схема давлат стандарти билан келишган ҳолда тасдиқланади. - Локал қиѐслаш схемаси норматив техник ҳужжатлар ѐки территориал давлат метрология хизмати орган маҳкамаси билан келишилган ташкилот стандартидир. ЎВ қиѐслаш қатъий регламентланган процедура бўлиб, Ўзстандарт томонидан тасдиқланган методикага мос ҳолда ўтказилади. Қиѐслашнинг ҳаққонийлигига қиѐслашни амалга оширувчи – қиѐсловчи (поверитель) жавоб беради. Қиѐсловчилар ўрнатилган тартибда қиѐслаш бўйича тайѐргарлик ва аттестациядан ўтказилади. Қиѐслаш натижалари ЎВга оттиск (ишонч тамғаси) қўйилиши ва қиѐслаш гувоҳномаси билан тасдиқланади. Ўлчаш воситаларини калибрлаш. Давлат метрология текшируви ва назорати доирасидан ташқарида қўлланиладиган ЎВ эксплуатация жараѐнида даврий калибрлашга тортилади. ЎВни бирламчи калибрлашга ишлаб чиқаришда ва таъмирлашда тури тасдиқланмайдиган ЎВ тортилади. ЎВ калибрлаш юридик шахслар метрология хизматларнинг калибрлаш лабораторияси томонидан амалга оширилади. Юридик шахсларнинг метрология хизматлари калибрлаш ишларини бажариш ҳуқуқига аккредитланган бўлиши керак. Аккредитлаш Ўзстандартнинг ҳудудий марказлари томонидан амалга оширилади. Ўзбекистон Республикаси ўлчаш воситаларини калибрлаш тизими (кейинчалик

– Ўз КТ) ни ташкиллаштириш, тузилиши, вазифалари бўйича асосий низомлар, бу тизимга кирган субъектларнинг ҳуқуқлари ва мажбуриятлари Ўз РСТ 8.018- 97 да белгиланган. Бу стандартнинг қоидалари Ўз КТ да аккредитланган юридик шахсларнинг метрологик хизматларига, Ўз КТ га кирган аккредитлаш ва бошқа идоралар ва ташкилотларга нисбатан жорий этилади. ЎВ ни калибрлаш – Ўлчаш воситаларининг ҳақиқий метрологик тафсилотлари (характеристикалари) ни аниқлаш ва тасдиқлаш мақсадида, белгиланган шароитларда бажариладиган амаллар мажмуи. Калибрлаш тизими – Давлат метрологик текшируви ва назорати қўлланилмайдиган соҳада ўлчашлар бирлилигини таъминлашга йўналтирилган фаолият ва калибрлаш ишларини бажарувчи ва калибрлаш ишларини ташкиллаштириш ва ўтказишга ўрнатилган талаблар асосида ҳаракат қилувчи субъектлар мажмуи. Калибрлаш тўғрисидаги сертификат – Ўлчаш воситаларининг калибрланганлигини ва унинг натижаларини тасдиқловчи ҳужжат. Бу ҳужжат калибрлашни бажарган ташкилот томонидан берилади. Калибрлаш белгиси – Калибрлаш натижаларининг ижобий эканлигини тасдиқлаш мақсадида ўлчаш воситасига ва (ѐки) уларнинг эксплуатацион ҳужжатларига босиладиган тамға. Ўз КТ Ўзбекистон Республикасида ўлчашлар бирлилигини таъминлаш умумий тузилмасининг таркибий қисми бўлиб, давлат метрологик текшируви ва назоратидан ташқари соҳада метрологик ишларни ташкиллаштириш ва ўтказишда ўлчашлар бирлилигини таъминлаш давлат тизимида ўрнатилган меъѐрлар ва қоидаларга риоя қилинишини кўзда тутади. Ўз КТ қуйидаги тамойилларга асосланган ҳолда тузилади: – тизимга ихтиѐрий равишда кириш; – калибрлаш ишларини бажаришда талабларни мажбурий бажариш; – давлат эталонларидан ва бошланғич ўлчаш воситаларидан бирликларнинг ўлчамларини калибрланувчи ўлчаш воситаларига мажбурий бериш.

Калибрлаш тизимидаги фаолиятнинг асосий вазифалари: – аккредитловчи идораларни рўйхатга олиш; – метрологик хизматларни калибрлаш ишларини бажариш ҳуқуқига аккредитлаш; – ўлчаш воситаларини калибрлаш; – Ўз КТ нинг асосий тамойилларини ва қоидаларини ўрнатиш; – Ўз КТ нинг фаолиятини ташкилий, методик ва ахборот билан таъминлаш; – аккредитланган метрологик хизматлар томонидан калибрлаш ишларини бажаришда талабларга риоя қилинаѐтганлигини инспекцион текшириш. Метрология бўйича Миллий идора (Ўзстандарт Агентлиги), СМС ИТИ, ҳудудий ССМ, юридик шахсларнинг аккредитланган метрологик хизматлари, ўз вазифаларини ушбу ҳужжатнинг талабларига мувофиқ бажарувчи Ўз КТ нинг ташкилий асосини ташкил этади. Ўз КТ тузилмаси қуйидагилардан ташкил топган: – Ўз КТ нинг Марказий идораси; – Ўз КТ нинг Кенгаши; – Ўз КТ нинг аккредитлаш идоралари; – калибрлаш ишларини бажаришга аккредитланган юридик шахсларнинг метрологик хизматлари. Юридик шахсларнинг аккредитланган метрологик хизматлари: – ЎВ ни, шу жумладан ташқи ташкилотлар учун ҳам калибрлаш ишларини бажаради; – калибрлаш ишларини ўтказиш учун талаб этилган шароитларни, калибрлаш воситаларининг ва ѐрдамчи жиҳозларнинг яхши ҳолатда бўлишини таъминлайди; – калибрлаш ишларини ўтказиш учун зарур техник, методик ва меъѐрий ҳужжатлар жамғармасини шакллантиради ва ривожлантиради; – меъѐрий ҳужжатларнинг ўлчашлар бирлилигини таъминлаш ва калибрлаш фаолияти доирасидаги талабларининг бажарилишини таъминлайди; – кадрлар тайѐрлаш ва кадрлар малакасини ошириш ишларини бажаради;

– калибрлаш фаолиятини такомиллаштириш ва ривожлантириш бўйича таклифларни ишлаб чиқади. Метрологик хизмат қуйидагиларга масъул бўлади: – корхоналарда калибрланиши лозим бўлган ЎВ нинг ҳолатига; – бажариладиган калибрлаш ишларининг сифатига; – корхонага қарашли калибрлаш воситаларининг ҳолатига; – калибрлаш интервалларининг тўғри ўрнатилганлигига. Ўзбекистон Республикасининг калибрлаш тизими ўз белгисига эга. Бу белгининг шакли ва ўлчамларини мстрология бўйича миллий идора тасдиқлайди. Ўз КТ нинг белгиси бланкларга, штампларга, шунингдек Ўз КТ нинг бошқа ҳужжатлари ва объектларига тамғалаб босилади. Ўз КТ нинг белгисини тамғалаш (қўлланиш) жойи ва тартибини Ўз КТ нинг Марказий идораси белгилайди.

Адабиётлар : 1. Сергеев А.С., Латышев М.В., Терегеря В.В. Метрология, Стандартизация и сертификация. Учебное пособие. М. Логос. 2003.-536 с. 2. Сигов А.С., Белик Ю.Д., Верба В.С. и др. Метрология и электрорадио измерения в телекоммуникационных системах. М.Высшая школа. 2005. 3. Tst 45.025:2000 Метрологик таъминлаш. Атамалар ва таърифлар. К 014:2003. Алоқа ва ахборотлаштириш соҳасида ўлчашлар бирлилигини таъминлаш тизимини ривожлантириш концепцияси. 4. Абдувалиев А.А., Латипов В.Б., Умаров А.С., Алимов М.Н., ва б. «Стандартлаштириш, Метрология, Сертификатлаштириш, Сифат.» – Т.: СМСИТИ, 2008. – 267 б. 5. К 014:2003. Алоқа ва ахборотлаштириш соҳасида ўлчашлар бирлилигини таъминлаш тизимини ривожлантириш концепцияси. 6. ―Метрология тўғрисида‖ги (ЎзР 28.12.1993 й. 1004-XII-сон; ЎзР 26.05.2000 й. 82-II-сон, ЎзР 25.04.2003 й. 482-II-сон) Қонун.

Похожие

Ўлчаш воситаларининг турлари метрологик характеристикалари ўлчаш усуллари ва хатоликларининг классификацияси

Ўлчаш асбобларининг метрологик тавсифлари

МЕТРОЛОГИК ХИЗМАТ ВА МЕТРОЛОГИК ТАЪМИНОТ

МЕТРОЛОГИК ХИЗМАТ ВА МЕТРОЛОГИК ТАЪМИНОТ

Метрологик текшириш