ЎЛЧАШ ТЕХНИКАСИНИНГ ҲОЗИРГИ КУНДАГИ ҲОЛАТИ - Метрология - Рефераты

ЎЛЧАШ ТЕХНИКАСИНИНГ ҲОЗИРГИ КУНДАГИ ҲОЛАТИ

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

61.5 KB

ЎЛЧАШ ТЕХНИКАСИНИНГ ҲОЗИРГИ КУНДАГИ ҲОЛАТИ Режа 1. Ўлчаш техникасидаги янги ва автоматлаштирилган тизимлар. 2.Ўлчаш техникасининг ҳозирги кундаги ҳолати ва ривожланиш и стиқболлари.

Ўлчаш техникасидаги янги ва автоматлаштирилган тизимлар Ўлчаш техникасининг ривожи учун янги ўлчаш усуллари асос бўлиб хизмат қилади. Кейинги пайтларда янги ўлчаш усулларининг пайдо бўлиши нафақат атроф муҳитни текшириш учун фойдаланиш мумкин бўлган янги физикавий ҳодисаларнинг очилиши, балки янги ҳусусиятларга эга бўлган бирламчи ўлчаш ўзгарткичлари ишлаб чиқариш технологиясининг тез ривожланишига ҳам боғлиқдир. Бундай янги ўлчаш усуллари ичида ярим ўтказгичли ўзгарткичлардан, ёруғлик ўзгарткичларидан, юпка плёнкали ўзгарткичлардан, ЎЮЧ-ўзгарткичлардан фойдаланишга мўлжалланган усулларни айтиб ўтиш мумкин. Микропроцессорли ахборотларни қайта ишлаш воситаларининг янги, замонавий турларини яратилиши ўлчашлар назарияси ва амалиётининг ривожига салмоқли туртки бўлди. Микропроцессор - сонларнинг иккили кодидан иборат муайян арифметик ва мантиқий амалларни бажаришга мўлжалланган қурилмадан иборат. Микропроцессорларнинг аниқ турига боғлиқ равишда бу операция (команда) лар йиғиндиси сифат ҳамда мазмун жиҳатдан ҳам кескин фарқ қилишлиги мумкин. Лекин ҳар қандай ҳолда ҳам командалар йиғиндиси учун улар комбинацияси орқали ҳар қандай талаб қилинган сонлар ўзгартиришини таъминлайдиган командалар йиғиндисининг тўлалик шарти бажарилиши керак. Одатда, микропроцессор бир ёки бир нечта интеграл микросхемалар кўринишида ясалади. Микропроцессорларнинг кичик ўлчамлари ва нисбатан арзонлиги уларни ўлчаш асбоблари ва тизимлари таркибида муҳим ўзгарткичлардан бири сифатида ишлатиш имконини беради. Автоматлаштирилган лойиҳалаш тизимлари (АЛТ) назариясининг муваффақияти ўлчаш воситаларини ишлаб чиқариш амалиётининг эҳтиёжи туфайли юзага келди. АЛТ лойиҳалаш муддатларини бир неча марта қисқартириш билан биргаликда лойиҳалаш сифатининг ошишини таъминлайди. АЛТ нинг мақсади лойиҳалашдаги ўта қийин ва майда ишларни ЭҲМ ёрдамида бажаришдан иборатдир. Бундай операцияларга қуйидагилар мансубдир:  мавжуд техникавий ечимлар ҳақидаги ахборотларни қидириш;  мумкин бўлган ечим вариантларини ажратиб олиш;  тавсифларни ҳисоблаш ва параметрларни мақбуллаштириш ( оптималлаштириш ) ;  лойиҳа ҳ ужжатларини тайёрлаш. Ўлчаш воситаларини ишлаб чиқишни тезлаштириш ва сифатини сезиларли даражада ошириш бир хил метрологик асосдаги комплекс лойиҳалаш тизимларини яратиш ва кенг кўламда тадбиқ этиш эвазига эришилиши мумкин. Бундай усул элементлари ўлчаш тизимларининг кенг автоматлаштирилган лойиҳа тизимларида (ЎТКАЛТ) ишлатилган. ЎТКАЛТ тизимларини услубий таъминлаш асосида қуйидагилар ётади:  ўлчаш воситаларининг информацион тавсифларини баҳолаш;  информацион операторлар ёрдамида информацион жараёнларни моделлаш;

 информатив сигналларни ўзгартиришнинг операторли тенгламаларидан фойдаланиб структурали схемаларни синтез қилиш;  алоҳида лойиҳали ечимларининг дастлабки берилмалари мажмуи асосида муқобиллаштириш усулларидан фойдаланиш. Сунъий яратиш йўлида тўртта асосий масалани ечиш лозим бўлади: 1. Фикрлаш қонунларини текшириш ва уларга мос келадиган алгоритмларни яратиш; 2. ЭҲМ га келиб тушаётган ахборотларни, ҳамда фикрлашнинг "социал" аспектларини тўғри тушунишни таъминловчи жуда кўп миқдордаги бошланғич билимлар базасини ЭҲМ да йиғиш; 3. Билим ва ривожланиш жараёнининг асоси сифатида сунъий онг тизимларнинг амалий фаолиятини таъминловчи воситалар яратиш, яъни биринчи навбатда инсон қўлини моделлаштириш; 4. Сунъий сезги органлари ва образларни аниқлаш ( таниш, илғаш ) тизимларини яратиш. Юқоридаги санаб ўтилган масалалардан охиргиси ўлчаш техникасининг ютуқларига таянади. Уни ечишда олимлар ўз олдиларига инсон сезги органларига яқин тавсифларга эришиш масаласини қўйишмайди. Аввалроқ биз инсон сезги органлари қанчалик мукаммал эмаслиги хақида гапирган эдик. Шунинг учун табиат томонидан яратилган нарсаларни кўр-кўрона такрорлаш шарт эканми? Кўринишидан суньий онг тизимлари ихтисослаштирилиб, ҳар бир ихтисослаштириш доирасида уларнинг сезги органлари хилма-хил ва инсонникидан мукаммалроқ бўлади. Масалан, я қ ин келажакда тиббиёт бўйича ихтисослашган суньий онг яратилишини жуда катта эҳтимоллик билан айтиш мумкин. Бундай тизим кўринишидан, нафақат кўриш ва эшитиш қобилиятига, балки температура ва электр потенциаллари аниқ ўлчаш воситаларига, ташҳиснинг ультратовуш воситаларига ва бошқа ўлчаш қурилмаларига эга бўлади. Албатта, мукаммал ўлчаш воситалари билан таъминланган бошқа ихтисослашган онгли тизимлар ҳам яратилади. Илмий-техник тараққиётнинг бош йўналишларидан бири кенг кўламли информацион тармоқларни ривожлантириш бўлиб, бунда етакчи роллардан бири ўлчаш техникасига тегишлидир. Бундай тармоқларнинг илғор ютуқлари тадбиқини тезлаштириш, режалаш ва бошқаришни координациялаш ҳамда мукаммаллаштиришда улкан аҳамиятга эга бўлиб, илмий-техникавий адабиётларда ҳам, ҳукуматнинг муҳим қарорларида ҳам бир неча маротаба таъкидланган. Аммо, афсуслар бўлсинким, ҳамиша ҳам бу муаммони ечишнинг ўта муҳим томонларидан бири - тармоққа ҳақиқий маълумот киритишга диққат қилинмаяпти. Маълумот манбаи информацион тармоққа ўлчаш қурилмаси ва ҳужжатларини киритаётган оператор-инсон бўлиши мумкин. Агар биринчи икки манбадан келаётган ахборотларда хатолар ва ақлий чалкаштиришлар бўлиши мумкинлигини ҳисобга олинса, бунда информацион тармоқларнинг самарадорлигини таъминлашдаги ўлчаш қурилмаларининг улкан роли аниқ бўлади.

Информацион тармоқ таркибига биринчи навбатда киритилиши лозим бўлган ўлчаш қурилмалари ичида даставвал хом-ашё, материаллар, тайёр маҳсулотлар, энергетик ва бошқа ресурсларни ҳисобловчи ҳар хил воситаларни айтиб ўтиш керак. Бу объектив ва муқобил режалаш имконини бериб, юқоридаги маҳсулотлар учун корхоналар, ташкилотлар ва алоҳида кишилар орасидаги ҳисоблаш ишларини осонлаштиради ва автоматлаш-тириш имконини беради. Кенг кўламли информацион тармоқлар таркибига алоҳида корхоналарнинг ўлчаш информацион тизимларини киритиш, унинг имкониятларини кескин оширади. Бундай информацион тармоқлар самарадорлигининг зарур шарти-тармоқ учун мўлжалланган ўлчаш ахборотларини стандартлаштирилган формада тасвирловчи, етарли даражада арзон ва оддий, ҳамда ишончли ўлчаш асбобларини оммавий ишлаб чиқаришдир. Ушбу шартни таъминлаш учун метролог-олимлар, муҳандислар, лойиҳачилар, Давлат метрология ва стандартлаштириш органлари, ишлаб чиқарувчилар ҳали кўп фаолият кўрсатишларига тўғри келади. Микроконтроллерлар ва микропроцессорлар асосида ишлайдиган ўлчаш асбоблари яна ҳам кўпаймоқда. Бу эса, турли ишлаб чиқариш ва технологик жараёнларнинг самарадорлигини янада оширишда қўшимча имкониятлар яратади. Дарҳақиқат, микроконтроллерлар ва микропроцессорларнинг ўлчаш асбоблари ва қурилмаларида кенг қўлланилиши ўлчаш амалини бирмунча соддалаштиради, сарф-ҳаражатларни камайтиради, ўлчаш аниқлигини эса оширади. Бу эса ишлаб чиқарилаётган маҳсулотларнинг сифатлари жаҳон андозаларига мос бўлишини таъминлашда муҳим аҳамият касб этувчи омиллардан бири бўлиб ҳисобланади. 1 Ўлчаш техникасининг ҳозирги кундаги ҳолати ва ривожланиш истиқболлари Ўлчаш техникаси фундаментал илмий изланишларга бевосита боғланган бўлиб, табиий фанларнинг энг яхши ютуқларини ўзида мужассамлаштирган. Бу эса унга улкан имкониятлар ва ривожланиш истиқболларини яратиш билан бир қатор муаммоларни келтириб чиқарди. Биринчи навбатда қуйидагиларни айтиб ўтиш лозим:  ўлчашлар бирли ли гини таъминлаш муаммоси;  умумий ўлчашлар назариясининг ривожланиши;  янги физикавий усуллар ва ҳар хил ҳисоблаш қурилмаларига асосланган ўлчаш амалларини соддалаштириб, бир вақтнинг ўзида уларнинг самарадорлигини ошириш;  янги анализ ва синтез усулларига асосланган, тавсифлари олдиндан айтиладиган ўлчаш воситаларини ишлаб чиқаришни тезлаштириш;  лойиҳалашни автоматлаштириш;  ишлаб чиқаришни технологик тайёрлашга асосланган янги ўлчаш воситаларини яратиш ва тадбиқ қилиш.

Юқорида қайд этилган жараёнлар гарчанд муҳим ва кенг бўлса ҳам, алоҳида олинган аспектларини, шу билан бирга беҳисоб изланишлар, текширишларни, хусусий усулларни ҳамда ўлчаш тартибларини кўриб чиқувчи бир қатор ўлчаш назариялари мавжуд. Улар бу жараённинг алоҳида бўлса ҳам, етарли даражада фарқли ва ҳар хил аспектларини қарайди. Хусусий усул ва ўлчаш принципларини ичида қуйидагиларни эслатамиз:  ўлчаш қурилмаларининг аниқлилик назарияси;  статистик ўлчашлар назарияси;  ўлчаш ўзгарткичларининг умумий энергетик назарияси;  ўлчашнинг информацион назарияси;  динамик ўлчашлар назарияси;  ўлчаш қурилмаларининг инвариантлик назарияси;  ўлчашларнинг алгоритмик назарияси;  ўлчаш воситаларининг мослашув назарияси. Ўлчашлар аниқлиги назарияси асосида ўлчаш натижаларининг хатоликларини баҳолаш ва текшириш усули ётади. Эсингизда бўлса керак, “хатолик” деганда ўлчаш амалида олинган натижа қийматининг ўлчанаётган катталикнинг ҳақиқий қийматидан тафовути тушунилади. Аниқлик назариясининг туб маъносини хатолик ва унинг ташкил этувчиларини баҳолаш, хатоликлар ҳосил бўлишининг манба ва сабабларини аниқлаш ҳамда хатоликларни камайтириш усуллари ташкил этади. Замонавий ўлчаш техникаси халк хўжалигининг ҳамма соҳаси билан ягона боғламда ривожланиб бормоқда. Илмий-техник тараққиётни таъминлашда унинг роли жуда каттадир. Шу сабабдан олимлар ва мухандис- асбобсозлар олдида турган муҳим вазифалардан бири илмий техник тараққиёт йўлида ортда қолмаслик, бу тараққиёт йўлидаги тўсиқ бўлмасдан, аксинча, уни олға силжитувчи қудратли омил бўлишдир! Албатта бу осон эмас. Бизнинг олдимизда жуда кўп, ўта мураккаб, ҳал қилиниши лозим бўлган муаммолар турибди. Булардан биринчиси - янги, прогрессив ютуқларни тез ва кенг кўламда ишлаб чиқишга тадбиқ этиш ва халқ хўжалигида қўллаш. Бу муаммони ечиш учун асбобсозликдаги режалаш ва бошқариш принципларини тубдан қайта қуриш керак. Иккинчи муаммо-ўлчаш асбобларининг сифатини кескин ошириш. Бу масалани ечиш учун фақат асбобсозларнинг ҳаракатларини ўзи камлик қилади. Статик асбоб ускуналарнинг аниқлиги ва ишончлилигини ошириш, юқори сифатли материаллар ишлаб чиқаришни кенгайтириш, электрон техникаси маҳсулотларининг тавсифларини яхшилаш ва ишончлилигини ошириш лозим. Кўриниб турибдики, бу масалаларни ечиш учун ўз навбатида ўлчаш- назорат техникасини мукаммаллаштириш зарурдир. Бу жараённинг диалектик бирлиги илмий-техник тараққиёт муаммоларига ҳамма талабларни чуқур таҳлил қилиш асосида атрофлича ёндошиш лозимлигини таъкидлайди. Шубҳа йўқки, бу муаммолар ечилиб, улар ортидан янгилари, янада мураккаблироқлари кун тартибига қўйилади. Илмий-техник тафаккурнинг

олдинги қаторларида доимо олға қараб ҳаракат қилиш - ўлчашлар техникаси ва фанининг асосий шиоридир

ФОЙДАЛАНИЛГАН ВА ТАВСИЯ ЭТИЛАДИГАН АДАБИЁТЛАР 1. Каримов И.А. Ўзбекистон - бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли. Т. Ўзбекистон, 1994 й. 2. Каримов И.А. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида. Т. Ўзбекистон, 1996 й. 3. Метрология ҳақида. Ўзбекистон Республикаси қонуни. 1993 йил. 4. Стандартлаштириш ҳақида. Ўзбекистон Республикаси қонуни. 1993 йил. 5. Маҳсулот ва хизматларни сертификатлаш ҳақида. Ўзбекистон Республикаси қонуни. 1993 йил. 6. Исматуллаев П.Р., Маъруфов Э.А., Абдуллаев А.Х. Метрология бўйича изоҳли луғат. Тошкент, 1993 й. 7. Исматуллаев П.Р., Тўхтамуродов З.Т. Сифат ва сертификат. Конструктор ИЧБ. 1994 й. 8. Исматуллаев П.Р., Тўхтамуродов З.Т., Абдуллаев А.Х. Стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштиришга муқаддима. Конструктор ИЧБ. 1995 й. 9. Крылова А.Н. Основы метрологии, стандартизации и сертификации. М. : Аудит, 1998 г, ЮНИТИ. 10. ЎзРСТ 8.010-93. Метрология. Атамалар ва таърифлар. 11. ЎзРСТ 0-92. Ўзбекистон Республикаси стандартлаштириш давлат тизими. Асосий қоидалар. 12. ЎзРСТ 5.0-92. Ўзбекистон Республикаси миллий сертификатлаш тизими. Асосий қоидалар. 13. ISO 9000-1-94. Стандарты по общему руководству качеством и обеспечению качества. 14. Исматуллаев П.Р., Абдуллаев А.Х., Турғунбоев А., Аъзамов А.А. Ўлчашларнинг фан ва турмушдаги тутган ўрни. ТДТУ, 1999 й. 15. Исматуллаев П.Р., Абдуллаев А.Х., Қодирова Ш.А., Аъзамов А.А., Миралиева А.Қ. Метрология, стандартлаштириш ва сертификатлаш-тириш. Маърузалар матни. ТДТУ, 2000. 16. Шишкин И.Ф. Метрология, стандартизация и управление качеством. М. : Изд. Стандартов, 1990 г. 17. www . Standart . ru ; 18. www usst . uz 19. www.smsiti.uz 20. www.standart.uz 21. www.uniim.ru

Похожие

Ўлчаш. Ўлчаш ноаниқликлари

«ЎЛЧАШ ХАТОЛИКЛАРИ»

АНАЛОГЛИ ЎЛЧАШ АСБОБЛАРИ

РАҚАМЛИ ЎЛЧАШ АСБОБЛАРИ

Моддаларнинг намлигини ўлчаш