Думаланиш подшипникларининг жоизликлари ва ўтқазишлари - Метрология - Рефераты

Думаланиш подшипникларининг жоизликлари ва ўтқазишлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2150 KB

ДУМАЛАНИШ ПОДШИПНИКЛАРИНИНГ ЖОИЗЛИКЛАРИ ВА ЎТҚАЗИШЛАРИ . СИЛЛИҚ КОНУССИМОН БИРИКМАЛАРНИНГ Ў ЗАРО АЛМАШИНУВЧАНЛИГИ Режа: 1. Думаланиш подшипниклари тўғрисида умумий маълумотлар; 2. Подшипникларнинг аниқлик класслари; 3. Жоизликлар ва ўтқазишлар; 4. Думаланиш подшипниклари учун ўтқазишларни танлаш; 5. Силлик конуссимон бирикмаларнинг ўзаро алмашинувчанлиги.

1. Думаланиш подшипниклари тўғрисида умумий маълумотлар. Думаланиш подшипниклари ташқи ва ички ҳалқалардан, улар орасига қўйилган думаланиш золдирларидан ҳамда шу золдирларни бир-биридан ажратадиган сепаратордан иборатдир. Бу подшипникларнинг сирпаниш подшипникларига нисбатан кўпгина афзалликлари бор: уларнинг фойдаланиш хусусиятлари (яъни ишқаланиш коэффиценти жуда ҳам камлиги, ҳарорат ўзгаришларига жуда ҳам кам сезгирлиги, мойланиш жараёни яхши бўлганлиги, йиғиш ва таъмирлаш ишларининг осон бўлиши) анча юқорилигидадир. Думаланиш подшипниклари ихитисослаштирилган заводларда тайёрланади ва харидорларга тайёр ҳолда сотилади. Ўлчами хиллари бўйича подшипникларнинг 1000 дан ортиқ турлари бор. Подшипниклар халқасининг ички ўлчами (d), ташқи халқанинг ташқи диаметри ( D ), халқанинг эни ( в ) стандартлаштирилган. 2. Подшипникларнинг аниқлик класслари Подшипникларнинг аниқлик класси (сифати) қуйидагилар билан белгиланади: 1. Бириктириладиган ў лчамлар ( d , D ) ва подшипник эни ( в ) нинг аниқлиги билан; 2. Халқаларнинг шакли ва сиртларининг жойлашуви аниқлиги ҳамда сиртларнинг ғадир-будурлиги қиймати билан; 3. Золдир (шарик)чаларнинг шакли ва ўлчамларининг аниқлиги ҳамда сиртларнинг ғадир-будурлиги билан; 4. Думаланиш йўлакчаларининг радиал ва торец тепиши қийматлари билан характерланадиган айланиш аниқлиги билан. Келтирилган аниқлик кўрсаткичларига кўра ГОСТ 520-71 да подшипниклар учун бешта аниқлик класслари белгиланган: 0; 6; 5; 4; 2. Энг аниқ, яъни 2-аниқлик классидаги подшипниклар аниқлиги жуда юқори бўлган металл қирқиш станокларини гигроскопик ва бошқа прецизион асбоб ва механизмларда қўлланилади. 4- ва 5- юқори аниқлик классида тайёрланган подшипниклар аниқ айланиш ва катта айланиш частоталарида ишлайдиган асбоб-ускуна ва механизмлар (аниқ станокларнинг шпинделлари, аниқ асбоблар, магнитафон валиклари, самолётнинг двигателлари, жилвирлаш станокларида) ишлатилади. Нефт ва газ, энергетика, қишлоқ хужалиги машиналарида унча аниқмас, яъни 0- ва 6-чи класслардаги подшипниклар ишлатилади. Белгиланиши. Подшипник аниқлик класси унинг белгисидан олдин қўйилади. Аниқлик класси нол бўлган подшипникларда «0» белгиси қўйилмайди.

3. Жоизликлар ва ўтқазишлар ГОСТ 3325-85 б ў йича подшипник хал қ аларининг қ уйидаги ў т қ азиш ў лчамлари учун жоизлик майдонларини белгилаш қ абул қ илинган: - подшипник ички ўртача диаметри Ld m , L0, L6, L5, L4, L2 ; - подшипник таш қ и ў ртача диаметри lD m , l0, l6, l5, l4, l2 ; Бунда, Ld m , lD m – жоизлик майдонларининг умумий ў ртача қ ийматининг белгиси. d m = 0,5( d max – d min ) ; D m = 0,5( D max – D min ) , Формулаларда d max , d min , D max , D min – лар подшипник хал қ аларининг чакка ў лчамлари . l D m ва L d m жоизлик майдонлари нол чизи қ дан бошланиб , шу чизи ққ а нисбатан қ уйида жойлашган б ў лади (8-расм). 8 - расм. Подшипник ички ва ташқи ўртача диаметрлари жоизлик майдонларининг жойлашиши. Юқоридаги шаклдан кўриниб турибдики, ички ҳалқани валга, ташқи ҳалқани корпусга ўтқазиш вал тизимида амалга оширилар экан. Бу бежиз эмас. Ички ҳалқанинг қалинлиги унча катта эмас. Бу ҳалқани валга

қўзғалмас қилиб ўтқазиш учун махсус ўтқазишлардан фойдаланилмасдан стандарт ўтимли ўтқазишларни ишлатиш имкониятини туғдиради (9-расм). 9-расм. 4. Думаланиш подшипниклари учун ўтқазишларни танлаш Подшипник ҳалқаларини валга ҳамда корпус тешигига ўтқазишни танлаш учун механизмнинг ишлаш шароитини ҳисобга олиш керак, яъни: -қайси бир детал (вал ёки корпус) айланишини; -деталнинг айланиш частотасини; -подшипникка таъсир этадиган юкнинг характери (юк миқдори ва динамик зўриқишлар)ни. Айланадиган детал ҳалқа билан тарангликли ўтқазиш орқали бирикиши шарт. Бу ҳол ҳалқанинг деталга нисбатан бурилиб кетмаслигини таъминлайди. Айланмайдиган детал ҳалқа билан унчалик катта бўлмаган тирқишли ўтқазиш орқали бажарилиши шарт. Ҳосил бўлган тирқиш ушбу ҳалқани валга нисбатан вақти-вақти билан бурилиб туришини таъминлайди. Бу ҳолат айланмайдиган ҳалқани тез ейилиб кетишидан сақлайди. Подшипник ҳалқалари учун ўтқазиш тури уларнинг юкланиш хилига кўра танланади. Ҳалқалар ишлаш шароитига кўра уч хил юкланиши мумкин: 1) маҳаллий юкланиш (10-расм, а); 2) айланма (циркуляцион) юкланиш (10-расм: б); 3) тебранма юкланиш (10-расм, в) .

10-расм. Тебранма юкланишда ҳалқаларга икки радиал кучлар (бири айланадиган бири айланмайдиган)нинг тенг таъсир этувчиси таъсир этади. Маҳаллий ва тебранма юкланган ҳалқаларнинг жоизлик майдонлари ҳеч қандай ҳисоб-китоб қилинмасдан тўғридан-тўғри корпус ҳамда вал конструкцияларига кўра стандартдан танланади. Айланма юкланган ҳалқалар учун жоизлик майдонлари радиал юкнинг жадаллиги Р R нинг қийматига асосан олинади. Р R қуйидаги формула орқали ҳисобланади:3 2 1 3 10) 2 ( K K K r b R PR    бунда: R - подшипникка таъсир этадиган радиал куч, Н; b – ҳалқа эни, мм (11- расм); r - фаска координаталари; K 1 – ўтқазишнинг динамик коэффииенти, қиймати қуйидагича олинади: а) подшипник 150% ортиқча юкланса К 1 =1,0; б) подшипник 300% ортиқча юкланса К 1 =1,8. К 2 - ҳовол вал ёки юпқа деворли корпусларда ўтқазиш таранглигини камайишини ҳисобга олувчи коэффициент (қиймати стандартдан олинади, агар вал ҳовол бўлмаса корпус девори қалин бўлса К 2 =1); К 3 - радиал юкнинг текис тақсимланмаслик коэффициенти, радиал подшипниклар учун К 3 =1 . 11-расм

12-расм Аниқланган Р R нинг қийматига кўра стандартдан мазкур ҳалқа учун жоизлик майдони танланади. Подшипник ўтқазишларининг чизмаларда белгиланиши 12-расмда тасвирланган. 5. Силлиқ конуссимон бирикмаларнинг ўзаро алмашинувчанлиги Конуссимон бирикмалар қатор афзал хусусиятлари туфайли кенг тарқалган. Уларнинг герметиклиги (зич ёпиқлиги) бирикманинг юқори мустахкамлиги, деталларнинг ўқ бўйлаб жойлашишини ўзгартириш ҳисобига тирқиш ва тарангликни енгил ростлаш имконияти, конус жуфтнинг бирикиш элементларини зарарламасдан тез йиғиш ва ажратиш, ўз-ўзидан марказлашиш хусусиятлари жуда муҳим хисобланади. Конуссимон бирикмалар машиналар, асбоблар, аппаратлар, бурғулаш қувурлари, шкив ва вариаторларда кенг қўлланилади. Уч хилдаги конуссимон бирикмалар бўлади. Булар қўзғалмас (пресс типдаги ҳаракатсиз), ҳаракатли ва зич. Қўзғалмас бирикмалар деталларнинг ўзаро ҳаракатига йўл қўймайди ёки айлантирувчи моментни узатиш учун ишлатилади. Қўзғалмас бирикмалар (деталлар) тез-тез бўлакланадиган, камдан-кам ҳолларда бўлакланадиган, умуман бўлакланмайдиган бўлиши мумкин. Бирикманинг ишини бирикувчи сиртлар орасидаги ишкаланиш кучи таъминлайди. Бу бирикманинг асосий афзаллиги шуки, бунда монтаж ва демонтаж ишлари енгил кечади. Қўзғалмас бирикмалар асбобларни маҳкамлашда (парма, фреза, конусли фрекцион муфталарда) ишлатилади. Юкланиш катта бўлганда ҳамда нисбий таранглик кам бўлганда қўзғалмас конусли бирикмаларда битта ёки иккита шпонка мўлжалланади. Зич бирикмалар сирпаниш эҳтимоли бўлган сиртларда газ, сув ва мой ўтказмаслигини таъминлаш учун қўлланилади, яъни герметизация

сиртларини ишқалаш ҳисобига эришилади, аммо деталларнинг тўла ўзаро алмашинувчанлиги бузилади. Зич бирикмалар қувур, қувур ўтказгич (трубопровод), арматураларнинг қопқоқли кранларида, двигател клапанлари «уяси»да, карбюраторлар жеклёрларининг ўтказишларида қўлланилади. Ҳаракатли (силжишли) конуссимон бирикмалар фойдаланиш жараёнида жуфтлик элементлар орасидаги тезликни ёки нисбий айланишни таъминлаш учун ишлатилади. Бу бирикма ўқ бўйича деталларни аниқ марказлаштириш ва ишчи сиртларнинг емирилишини компенсациялашда афзалликларга эга. Бу ўтқазишлар аниқ асбобларда, станокларнинг конусли подшипникларида ишлатилади. Конуссимон бирикмалар қуйидаги асосий параметрлар билан характерланади (13 -расм). 13-расм. Конуссимон бирикмаларнинг ўлчамлари. Расмда: D e ва d e – таш қ и конуснинг катта ва кичик асосларининг диаметрлари; D i ва d i – ички конуснинг катта ва кичик асосларининг диаметрлари; L e ва l e – таш қ и ва ички конус узунлиги; z p – конуссимон бирикманинг база узунлиги;  - конус бурчаги; с – конуслик [с = ( D e – d e )/L = 2 tg (  /2)]. Нормал конусликлар ва конуслар бурчаклари ГОСТ 8593-81 да белгиланган. Конуссимон бирикмалар учун жоизликлар ва ўтқазишлар тизими ГОСТ 25307-82 «Конуссимон бирикмалар учун жоизликлар ва утказишлар

тизими» да келтирилган бўлиб, 1:3 дан 1:500 конусликдаги диаметри 500 мм гача бўлган силлик конуслар учун белгиланган. Жоизлик майдонлари ва ўтқазишларни танлаш туташувчи конусларнинг ўқ бўйлаб жойлашишини фиксациялаш усулига боғлиқдир. Конструктив элементлар бўйича ёки базавий текисликлар орасидаги берилган ўқ бўйлаб жойлашиши бўйича фиксациялаш учун қўлланиладиган ўтқазишларда қуйидаги жоизлик майдонларидан фойдаланиш керак: - ички конуслар учун Н4, Н5, Н6, Н7, Н8, Н9 ; - ташқи конуслар учун d, e, f, h, j s , k, m, n, p, r, s, t u, x, z ; прессланадиган конуссимон бирикмалардаги деталлар 8-12 квалитетларда тайёрлаш тавсия этилади. Уларнинг жоизлик майдонлари қуйидагича бўлиши максадга мувофиқдир: -ички конусларники – H, J s , N ; - ташқи конусларники – h, j s , k . Ички конусларда Н жоизлик майдонини қў ллаш имтиёзли ҳ исобланади.

АДАБИЁТЛАР: 1. Орипов А.В. Ўзаро алмашинувчанлик, стандартлаштириш ва техникавий ўлчовлар. Т., “Ўқитувчи”, 2001. 2. Нуриев К.К. Ўзаро алмашинувчанлик, метрология ва стандартлаштириш. Тошкент, 2005. 3. Якушев А.И. Взаимозаменяемость, стандартизация технические измерения. М., “Машиностроение”, 1986. 4. Серый И.С. Взаимозаменяемость, стандартизация технические измерения. М., ПО “Агропромиздат”, 1987. 5. Допуски и посадки. Справочник в 2-х ч.под.ред. В.Д.Мягкова 6-е изд. Л.: «Машиностроение». 1986 г. 6. Ўзбекистон Республикасининг Давлат стандатлари, 1996-2004 йиллар. 7. П.Р. Исматуллаев ва бошк. Метрология, стандартлаштириш ва сертификатлаштириш. Т., «Узбектстон», 2001. 8. Цитович Б.В. и др. Взаимозаменяемость, стандартизация и технические измерения. Учеб.пособие. М., “Высщая школа”, 1987. 9. Н.С. Козловский, В.М. Ключников. Сборник примеров и задач по курсу «Основы стандартизации, допуски и технические измерения. М., «Машиностроение» 1983.

Похожие

Тишли ғилдиракларнинг жоизликлари

СТАНДАРТЛАШТИРИШ ВА ЎЗАРО АЛМАШИНУВЧАНЛИК

Силлиқ цилиндрсимон бирикмаларнинг ўзаро алмашинувчанлиги ва уларни назорат қилиш воситалари

Хиллаштирилган бирикмаларнинг ўзаро алмашинувчанлиги ва уларни назорат қилиш

ЎЛЧАМЛАР ЗАНЖИРЛАРИНИ ҲИСОБЛАШ